Uzou Ikpegbọvo

Sẹro Udhedhẹ Eva Uviuwou Ra

1. Eme họ eware jọ nọ e rẹ sae wha ẹhẹriẹ ze iviuwou?

EVA e were enọ e rọ iviuwou nọ uyoyou, otoriẹ, gbe udhedhẹ e rọ. Ma rẹro nọ ọra ọ rọ oghẹrẹ uviuwou otiọye na re. Uyoma kẹ hẹ inọ, iviuwou nọ a sai kele muẹ hẹ i kiehọ udhesẹ oyena ha yọ ẹhẹriẹ ọ rọ udevie rai fiki oware jọ hayo ẹbẹbẹ jọ. Eme ọ rẹ hẹriẹ iviuwou? Eva uzou onana ma te t’ẹme te eware esa. Eva iviuwou jọ, ahwo nọ a riẹe eva a rọ egagọ ọvo ho. Evaọ efa, o sae jọ nọ ọsẹ gbe oni ọvo na o yẹ emọ na kpobi hi. Yọ evaọ efa, ẹthuẹ re a ruẹse ruẹ oware nọ a rẹ ria hayo isiuru kẹ eware iwo efa o tẹ jẹ be hẹriẹ ahwo uviuwou. Ghele, eware nọ e rẹ hẹriẹ uviuwou jọ e rẹ sai kpomahọ uviuwou ọdekọ họ. Eme u ru ẹhẹriẹ na?

2. Diẹse ahwo jọ a bi rri kpohọ kẹ ọkpọvio uzuazọ uviuwou, rekọ eme họ ehri nọ ọ mai woma kẹ ọkpọvio otiọye na?

² Eriwo yọ oware jọ nọ o be so ẹe ze. Whọ tẹ daoma ziezi re whọ riẹ eriwo ohwo ọdekọ na, o rẹ mai muẹro nọ who ti vuhu epanọ whọ te rọ yọrọ uviuwou okugbe muẹ. Okwakwa avivẹ họ ehri ọkpọvio ra. Ahwo buobu a re lele ohrẹ ibe-iruiruo, erivẹ, ikere obe-usi, hayo ehrẹ ahwo efa. Dede, amọfa a ruẹ oware nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta kpahe eyero rai no, fikiere a te fi oware nọ a wuhrẹ họ iruo. Kọ ẹvẹ enẹ o ruo ọ sai ro fiobọhọ kẹ uviuwou yọrọ udhedhẹ evaọ uwou?—2 Timoti 3:16, 17.

NỌ ỌZAE RA Ọ TẸ RỌ EGAGỌ ỌFA

3. (a) Eme họ ohrẹ Ebaibol na kpahe orọo kugbe ohwo nọ ọ rọ egagọ ọfa? (b) Eme họ ehri izi jọ nọ i w’iruo otẹrọnọ ọzae hayo aye na ọ rọ ukoko yọ ọdekọ ọ rọ họ?

³ Ebaibol na ọ hrẹ omai gaga kpahe orọo kugbe ohwo nọ ọ rọ egagọ ọfa. (Iziewariẹ 7:3, 4; 1 Ahwo Kọrint 7:39) Dede, o sae jọ nọ whọ rọo no taure who te wuhrẹ uzẹme na no Ebaibol ze rekọ ọzae ra o wuhrẹ uzẹme na ha. Kọ eme who re ruẹ? Uzẹme na họ, ọvọ orọo na u gbe dikihẹ. (1 Ahwo Kọrint 7:10) Ebaibol na ọ t’ẹme kpahe ẹria ribri ọgbakugbe orọo na ọ tẹ rọ ere tudu họ ahwo nọ a rọo no awọ re a kuọ ẹwhọ rai họ ukpenọ a rẹ dhẹ siọ ẹwhọ na ba. (Ahwo Ẹfẹsọs 5:28-31; Taitọs 2:4, 5) Kọ otẹrọnọ ọzae ra ọ wọso owhẹ kekeke nọ whọ rẹ jọ egagọ nọ Ebaibol na e kuvẹ riẹ hẹ? Ọ rẹ sae daoma whaha owhẹ re whọ siọ iwuhrẹ ukoko na ba ẹnya, hayo ọ sae ta nọ ọ gwọlọ nọ aye riẹ ọ rẹ nya nuwou ruọ uwou t’ẹme kpahe egagọ họ. Kọ eme who re ru?

4. Eva edhere ọvẹ aye ọ sai ro dhesẹ ororokẹ otẹrọnọ ọzae riẹ ọ rọ egagọ riẹ hẹ?

⁴ Nọ omobọ ra nọ, ‘Fikieme ọzae mẹ o je bi ro roro enẹ?’ (Itẹ 16:20, 23) Otẹrọnọ ọ ghinẹ riẹ kpahe oware nọ who bi ruẹ hẹ, ọ rẹ sae ruawa k’owhẹ. Hayo imoni riẹ a bi fo rie i họ fikinọ who gbe bi wo abọ kugbe iruemu jọ nọ e rọ oja kẹ ai hi. Ọzae jọ ọ ta nọ: “Fikinọ mẹ ọvo mẹ rọ abọ mẹ, o tẹ wọhọ nọ mẹ rọ iyiyẹ.” Ọzae ọnana o roro nọ o bi ku aye riẹ fiẹ kẹ egagọ jọ. Ghele na fiki omoya ọ rẹ sae rọwo nọ ọ rọ iyiyẹ hẹ. Ọzae ra ọ gwọlọ imuẹro inọ uyoyou ra kẹ Jihova u dhesẹ nọ who you ọzae ra kawo vi epaọ ọsosuọ họ. Jọ u muowhẹ ẹro nọ whọ be raha oke kugbei.

5. Eme aye nọ ọzae riẹ ọ rọ egagọ ọfa o re wo họ iroro?

⁵ Dede, a re roro kpahe oware jọ nọ o mai wuzou otẹrọnọ whọ gwọlọ rọ areghẹ ro yeri kugbe ẹbẹbẹ na. Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta kẹ eyae nọ: “Wha rọ oma kpotọ kẹ ezae rai, keme oye họ onọ u kiehọ eva aro Ọnowo na.” (Ahwo Kọlọsi 3:18) Fikiere, o vẹvẹ unu kpahe ẹzi ọ mẹrẹjomẹsa. Fiba onana, nọ o ta nọ “keme oye họ onọ u kiehọ eva aro Ọnowo na,” ikereakere ọnana o te dhesẹ nọ omarokpotọ kẹ ọzae ohwo o rẹ jẹ nya lele omarokpotọ kẹ Olori na re. O rẹ jọ owowa.

6. Didi izi aye Oleleikristi o re wo họ iroro?

⁶ Rọ kẹ Oleleikristi, ekpohọ iwuhrẹ ukoko gbe isẹi ise kẹ amọfa kpahe ẹrọwọ ohwo nọ i no Ebaibol ze e rọ abọ nọ i wuzou evaọ egagọ uzẹme nọ a re gbabọ kẹ hẹ. (Ahwo Rom 10:9, 10, 14; Ahwo Hibru 10:24, 25) Kọ eme who re ru otẹrọnọ ohwo-akpọ jọ ọ ta k’owhẹ kekeke nọ whọ ghẹmeeyo kẹ ẹgwọlọ ovevẹ Ọghẹnẹ jọ? Ikọ Jesu Kristi a whowho nọ: “Ma re yo ẹme Ọghẹnẹ vi ọ rọ ahwo.” (Iruẹru 5:29) Oriruo rai o k’omai edhere nọ ma re lele evaọ iyero uzuazọ buobu. Kọ uyoyou kẹ Jihova o te w’owhẹ rọ omarọkẹ kpobi nọ i ghine tei rọ kẹe? Eva oke ovo na, kọ uyoyou gbe adhẹẹ rọ kẹ ọzae ra o te w’owhẹ daoma ru onana evaọ edhere nọ whọ gbẹ rọ kpọ ọzae ra eva ha?—Matiu 4:10; 1 Jọn 5:3.

7. Didi ọtamuo aye Oleleikristi o re wo?

⁷ Jesu o muẹrohọ nọ ẹsikpobi onana o te lọhọ họ. Ọ vẹvẹ unu nọ fiki ọwọsuọ egagọ uzẹme, o te jọ ahwo jọ nọ e jọ uviuwou na ruọ ukoko na oma wọhọ nọ a bru rai n’oma, wọhọ ẹsenọ a fi ọgbọdọ họ udevie rai gbe ahwo uviuwou edekọ. (Matiu 10:34-36) Aye jọ evaọ obọ Japan ọ ruẹ onana. Ọzae riẹ ọ wọso uẹe ikpe 11. Ọ jẹ lahiẹe gaga yọ ẹsibuobu ọ rẹ kare ẹthẹ gbei fihọ otafe. Rekọ o thihakọ. Egbẹnyusu evaọ ukoko Ileleikristi na i fiobọhọ kẹe. Ọ jẹ hẹ lẹ kẹse kẹse je wo ọbọga no 1 Pita 2:20 ze. Aye Oleleikristi ọnana o wo imuẹro nọ o te dikihẹ ga, ẹdẹjọ ọzae riẹ o ti kuoma gbei evaọ ẹgọ Jihova. Yọ ere o ghine ru.

8, 9. Didi uruemu aye o re dhesẹ rọ whaha ezadhe nọ i fo ho kẹ ọzae riẹ?

⁸ Eware iwoma buobu e riẹ nọ whọ rẹ ruẹ nọ i re kpomahọ uruemu ọrivẹ-orọo ra. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ egagọ ra e be dha ọzae ra eva, whọ lẹliẹe gu inoma evaọ eria eware efa ha. Ru uwou na fihọ fuafo. Rẹro te oma ra. Hẹ t’ẹme uyoyou gbe ovuhumuo kẹe. Ukpenọ whọ fo ẹe, thae uke. Dhesẹ kẹe nọ ọye o wo uzou. Who rukele he who te roro nọ o ru owhẹ thọ. (1 Pita 2:21, 23) Rọvrẹ ẹthọthọ riẹ, yọ otẹrọnọ ẹwhọ ọ roma via, kaki wou unu.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:26.

⁹ Who ru re iwuhrẹ nya ra e lẹliẹ emu riẹ ruọ aso ho. Whọ rẹ sae sa nọ who re wo abọ evaọ odibọgba Oleleikristi na nọ ọzae ra ọ rọ uwou ho. O rẹ jọ oware areghẹ kẹ aye Oleleikristi re ọ whaha usiuwoma ota kẹ ọzae riẹ nọ ọ tẹ se. Ukpoye, o re lele ohrẹ Pita ukọ na: “Ere owhai re whai eyae na, wha rọ oma kpotọ kẹ ezae rai, re otẹrọnọ ejọ e kezọ ẹme na ha, a vẹ te rọ fiki uruemu eyae rai ze edhere na, omake rọnọ a yo ẹme na ha, okenọ a ruẹ uruemu rai fuafo avọ adhẹ.” (1 Pita 3:1, 2) Eyae Ileleikristi a rẹ mae rẹriẹ ova ku edhesẹ ibi ẹzi Ọghẹnẹ.—Ahwo Galesha 5:22, 23.

NỌ AYE NA Ọ TẸ RỌ EGAGỌ ỌFA

10. Didi uruemu ọzae nọ ọ rọ ukoko na o re dhesẹ kẹ aye riẹ otẹrọnọ ọ rọ egagọ ọfa?

¹⁰ Kọ otẹrọnọ ọzae na họ Oleleikristi uzẹme yọ aye riẹ ọ rọ họ? Ebaibol na ọ kẹ ọkpọvio kẹ eyero otiọye na. Ọ ta nọ: “Ohwo jọ ọ tẹ rọ nọ o wo aye nọ ọ rọ ọgẹdhọ, ọ tẹ rọwo nọ aviẹ agbẹ jọ, ọ siẹe he.” (1 Ahwo Kọrint 7:12) Ọ tẹ jẹ hrẹ ezae nọ: “Wha you eyae rai.”—Ahwo Kọlọsi 3:19.

11. Ẹvẹ ọzae o re ro dhesẹ ovuhumuo jẹ rọ areghẹ dhesẹ uzou-uwo riẹ kẹ aye riẹ otẹrọnọ ọ rọ Oleleikristi hi?

¹¹ Whọ tẹ rọ ọzae aye nọ ọ rọ egagọ ọfa hẹriẹ no ọra, yọrọ oma gaga re whọ rọ adhẹẹ kẹ aye ra je dhesẹ ororokẹ rọ kẹ iroro riẹ. Wọhọ ọkpako, o te kẹ ufuoma jọ nọ whọ rẹ kẹe re ọ ruẹse kpohọ egagọ riẹ, dede nọ whọ make jẹ enana rehọ họ. Oke ọsosuọ nọ whọ te t’ẹme kugbei kpahe ẹrọwọ ra, who rẹro nọ ọ te nwani gele eware nọ ọ rọwo kri no họ akotọ fiki oware okpokpọ jọ họ. Ukpenọ whọ họrọ ta nọ iruemu nọ tei avọ uviuwou riẹ a rri ghaghae anwẹdẹ e rọ erue, rọ odiri jiroro kugbei no Ikereakere na ze. O rẹ wọhọ nọ who gbabọ kẹe nọ whọ tẹ rọ oke ra kpobi kẹ iruẹru ukoko na. Ọ rẹ sae wọso omodawọ ra evaọ ẹgọ Jihova, rekọ ẹsejọ oware nọ u bi ru ei wọso na kpobi họ: “Mẹ gwọlọ nọ whọ gbẹ jọ kugbe omẹ viere!” Wo odiri. Kugbe ororokẹ uyoyou ra, ọ sai ti wo obufihọ nọ u ti ru ei kuomagbe egagọ uzẹme na.—Ahwo Kọlọsi 3:12-14; 1 Pita 3:8, 9.

ẸYỌRỌ EMỌ NA

12. O tẹ make rọnọ ọzae avọ aye riẹ a rọ ọvuọ egagọ riẹ, ẹvẹ a sai ro fi izi Ikereakere na họ iruo evaọ ẹyọrọ emọ rai?

¹² Evaọ uviuwou nọ u kuomagbe evaọ egagọ họ, ẹsejọ ewuhrẹ emọ na kpahe egagọ o rẹ jọ ikẹ-isio. Ẹvẹ a re ro fi izi Ikereakere na họ iruo? Ebaibol na ọ mae rehọ owha ewuhrẹ emọ na kẹ ọsẹ na, rekọ oni na o wo abọ ologbo nọ o re ru re. (Itẹ 1:8; wawo Emuhọ 18:19; Iziewariẹ 11:18, 19.) O tẹ make rọnọ ọ rọwo uzou-uwo Kristi hi, ọsẹ na ọ gbẹ rọ ọnọ o wuzou uviuwou na ghele.

13, 14. Otẹrọnọ ọzae na ọ rọwo nọ aye riẹ ọ rẹ rehọ emọ na kpohọ iwuhrẹ Ileleikristi hi hayo o re wuhrẹ kugbe ai hi, eme ọ rẹ sai ru?

¹³ Esẹ jọ nọ e rọ ukoko ho e rẹ se he otẹrọnọ oni na ọ be rọ eme egagọ wuhrẹ emọ na. Efa jọ e rẹ rọwo ho. Kọ otẹrọnọ ọzae ra ọ se nọ whọ rẹ rọ emọ na kpohọ iwuhrẹ ukoko na ha hayo tubẹ se dede nọ who re wuhrẹ Ebaibol kugbe ai evaọ uwou hu? Koyehọ eware buobu e riẹ nọ who ti ru fihọ ẹrẹrẹe—owha-iruo ra kẹ Jihova Ọghẹnẹ, kẹ uzou-uwo ọzae ra, jegbe rọ kẹ emọ yoyou ra. Kọ ẹvẹ who gbe ro kie kẹ abọ jọ evaọ enana ha?

¹⁴ Uzẹme u fo re whọ lẹ kpahe oware na. (Ahwo Filipai 4:6, 7; 1 Jọn 5:14) Rekọ evaọ ukuhọ riẹ, whẹ họ ohwo nọ ọ rẹ jiroro oware nọ who re ruẹ. Otẹrọnọ who muhọ avọ otoriẹ, re who ru ei vevẹ kẹ ọzae ra nọ orọnikọ whọ be la ruẹe uzou ho, ẹsejọhọ ọwọsuọ riẹ o gbẹ te ga te ere he. Otẹrọnọ ọzae ra ọ make rọwo nọ whọ rehọ emọ na kpohọ iwuhrẹ hẹ hayo who ru uwuhrẹ Ebaibol kugbe ai hi, whọ rẹ sai gbe wuhrẹ ai ghele. Ẹkwoma ẹmeọta ekẹdẹ kẹdẹ ra kugbe emamọ oriruo ra, daoma kọ umutho uyoyou kẹ Jihova họ eva rai, ẹrọwọ fihọ Ẹme riẹ, adhẹẹ kẹ ọsẹ gbe oni—kugbe adhẹẹ kẹ ọsẹ rai—uyoyou ọdawẹ kẹ amọfa, gbe ovuhumuo kẹ uruemu iruo egaga. Ukuhọ riẹ, ẹsejọhọ ọsẹ na o ti muẹro họ iyẹrẹ iwoma nọ i bi noi ze je wo ovuhumuo kẹ aghare omodawọ ra.—Itẹ 23:24.

15. Eme họ owha-iruo ọsẹ nọ ọ rọ ukoko na evaọ ewuhrẹ emọ na?

¹⁵ Whọ tẹ rọ ọzae nọ ọ rọ ukoko na yọ aye ra ọ rọ họ, koyehọ whọ rẹ wọ owha ẹyọrọ emọ na “je wuhrẹ ai orọ Ọnowo na.” (Ahwo Ẹfẹsọs 6:4) Nọ who bi ru ere na, whọ rẹ jọ wowou, avọ uyoyou, avọ ororokẹ eva eyeri kugbe aye ra.

NỌ EGAGỌ RA E GBẸ RỌ ỌRỌ ỌSẸ GBE ONI RA HA

16, 17. Didi izi Ebaibol emọ a rẹ kareghẹhọ otẹrọnọ egagọ rai u wo ohẹriẹ no orọ ọsẹ gbe oni rai?

¹⁶ O gbẹ rọ oware aghẹruẹ hẹ re emọ a dhẹ gbalọ eriwo egagọ nọ i wo ohẹriẹ no erọ ọsẹ gbe oni rai. Kọ who ru ere no? Otẹrọ ere, Ebaibol na i wo ohrẹ k’owhẹ.

¹⁷ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Wha yo ẹme enọ i yẹ owhai eva Ọnowo na, keme onana họ onọ u kiehọ. ‘Dhẹ ọsẹ ra avọ oni ra.’ ” (Ahwo Ẹfẹsọs 6:1, 2) Oyena o gwọlọ uvi adhẹẹ rọ kẹ ọsẹ gbe oni. Dede, nọ ẹmeoyo kẹ ọsẹ gbe oni o wuzou na, orọnikọ a rẹ rọ adhẹẹ ọyena kẹ ababọ eroro kpahe Ọghẹnẹ uzẹme na ha ha. Okenọ ọmọ na ọ tẹ kpako te oria nọ ọ rẹ jọ jiroro kẹ omobọ riẹ no, ọyọvo ọ rẹ te wha owha owojẹ riẹ. Onana o rọ uzẹme orọnikọ kpahe uzi isu na ọvo ho rekọ maero kpahe adhẹẹ rọ kẹ uzi Ọghẹnẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ere mai kpobi ma ti ro gu ọvuọ ẹkẹunu riẹ kẹ Ọghẹnẹ.”—Ahwo Rom 14:12.

18, 19. Otẹrọnọ emọ erọ egagọ nọ i wo ohẹriẹ no o rọ ọsẹ gbe oni rai, ẹvẹ a sai ro fiobọhọ kẹ ọsẹ gbe oni rai wo otoriẹ kpahe ẹrọwọ rai?

¹⁸ Otẹrọnọ erọwọ ra i ru owhẹ ru inwene evaọ uzuazọ ra, daoma wo otoriẹ eriwo ọsẹ gbe oni ra. O rẹ te were ai eva otẹrọnọ, who bi wuhrẹ je fi iwuhrẹ Ebaibol na họ iruo, je bi wo adhẹẹ viere, yoẹme viere, romakpotọ viere evaọ oware nọ a gwọlọ mi owhẹ. Dede, otẹrọnọ ẹrọwọ ọkpokpọ ra o ru owhẹ siọ erọwọ gbe iruemu nọ a kru ghaghae gaga, a re roro nọ who bi tunye ukuoriọ jọ nọ a gwọlọ k’owhẹ họ akotọ. A rẹ sae jẹ dhozọ fiki ewoma uzuazọ ra otẹrọnọ oware nọ who bi ru o viodẹ evaọ okegbe na ha hayo o tẹ kpọ iroro ra no ilale nọ a roro nọ i re ti fiobọhọ k’owhẹ jọ ọdafe. Omoya o rẹ sae jọ awhaha jọ re. A rẹ sai je roro nọ whọ be rọ uruemu ra ta nọ whẹ họ ọnọ ọ gba, a tẹ thọ.

¹⁹ Ababọ okioraha, daoma re who ru ọruẹrẹfihọ re ekpako na hayo Isẹri efa nọ e kpako no eva ukoko na a nyaze te t’ẹme kugbe ọsẹ gbe oni ra. Tudu họ ọsẹ gbe oni ra awọ re a kpohọ Ọgwa Uvie na re a yo kẹ omobọ rai ẹme nọ a be ta re a rọ ẹro rai ruẹ oghẹrẹ ahwo nọ Isẹri Jihova a rọ. Eva obaro, uruemu ọsẹ gbe oni ra o sai ti hrẹ kpotọ. O tẹ make rọnọ ọsẹ gbe oni ra a gbẹ be wọso ghele, be mahe ebe Ebaibol ra, jẹ be se nọ emọ na a kpohọ iwuhrẹ Ileleikristi hi, uvẹ o rẹ sae jọ nọ who re ro s’obe evaọ oria ofa, t’ẹme kugbe ibe Ileleikristi, sisẹri je fiobọhọ kẹ amọfa evaọ edhere ọnyakuo. Whọ rẹ sae jẹ lẹ se Jihova re. Izoge jọ a rẹ hẹrẹ bẹsenọ a rẹ kpako no te epanọ a re ro muọ ẹkẹ uwou rai họ ẹria taure a te ti ru viere. Makọ oghẹrẹ nọ eyero na ọ rọ kpobi evaọ uwou na, jọ o thọrọ owhẹ ẹro ho inọ whọ rẹ “dhẹ ọsẹ ra avọ oni ra.” Ru ẹkẹ abọ ra re who fiba udhedhẹ evaọ uwou na. (Ahwo Rom 12:17, 18) Maero, le udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ.

USE-ABỌ ẸYỌRỌ ỌMỌ OHWO ỌFA

20. Didi iroro emọ e rẹ sai wo otẹrọnọ ọsẹ hayo oni rai yọ ọyewọ aruakpọ?

²⁰ Evaọ iwou buobu eyero nọ ọ rẹ wha use-abọ nọ ọ mae rro ze orọnikọ egagọ họ rekọ ọrọ ebẹbẹ uviuwou nọ emọ-esẹ gbe ini sa-sa e rọ. Iviuwou buobu nẹnẹ i kugbe emọ nọ ọyewọ jọ hayo aimava na a wha no erọo edekọ rai ze. Evaọ oghẹrẹ uviuwou otiọye na, emọ a rẹ sae ruẹ ihri-eriọ gbe ofu hayo ẹsejọ ozighi evaifihọ. Wọhọ oware nọ u re noi ze, a re gbolo aro kẹ emamọ omodawọ ọsẹ hayo oni aruakpọ rai. Eme o rẹ sai fiobọhọ ru uviuwou nọ emọ eyewọ sa-sa e rọ kparobọ?

21. Makọ iyero obọdẹ rai dede, fikieme eyewọ aruakpọ a je rri kpohọ izi nọ e rọ Ebaibol na rọ kẹ obufihọ?

²¹ Vuhumu nọ makọ epanọ eyero na o kiehọ te, izi Ebaibol nọ e rẹ wha obokparọ ze evaọ iviuwou efa i wo iruo evaọ etenẹ re. Re a gbabọ kẹ izi enana, o rẹ wọhọ nọ u re ru ẹbẹbẹ vori eva oke emuhọ, rekọ ẹsejọ o rẹ sae wha idhọvẹ ze evaọ obaro. (Olezi 127:1; Itẹ 29:15) Wo areghẹ gbe orimuo—areghẹ nọ a re ro fi izi Ọghẹnẹ họ iruo avọ erere nọ o rẹ tọ nọ a re rẹro riẹ, gbe orimuo nọ a re ro vuhu oware nọ o soriẹ nọ ohwo jọ evaọ uviuwou na ọ rọ ta hayo ru oghẹrẹ oware jọ. Ẹgwọlọ ọ riẹ re rọ kẹ ororokẹ.—Itẹ 16:21; 24:3; 1 Pita 3:8.

22. Fikieme o jẹ rọ bẹbẹ kẹ emọ re a jẹ ọyewọ aruakpọ rehọ?

²² Otẹrọnọ whẹ yọ ọyewọ aruakpọ, whọ rẹ kareghẹhọ nọ wọhọ ogbẹnyusu uviuwou na, ẹsejọhọ emọ na a dede owhẹ rehọ. Rekọ nọ who zihe ruọ ọyewọ aruakpọ rai no, ẹsejọhọ uruemu rai u te nwene. Nọ a tẹ kareghẹhọ ọsẹ hayo oni nọ o yẹ rai n’eva ze, emọ na e rẹ sae jọ gedegede sọ a re fievahọ owhẹ, ẹsejọhọ bi roro nọ whọ gwọlọ rehọ uyoyou nọ a wo kẹ ọsẹ hayo oni rai nọ ọ gbẹ riẹ hẹ na. Eva ẹsejọ, a rẹ sae ta k’owhẹ gbiae nọ whẹ họ ọsẹ rai hayo oni rai hi. Eme itieye na e rẹ da. Ghele, “whọ kaki mu ofu hu.” (Okokahwohọ 7:9) O gwọlọ orimuo gbe ororokẹ re whọ sai yeri kugbe uruemu emọ na.

23. Ẹvẹ a re ru ọwhọkuo evaọ uviuwou nọ emọ esẹ sa-sa e rọ?

²³ Ekwakwa itieye na i wuzou gaga nọ ohwo ọ tẹ be kẹ ọwhọkuo. Ọwhọkuo nọ a re ru othotha o rọ oja. (Itẹ 6:20; 13:1) Yọ nọ o rọnọ emọ a rọ oghẹrẹ ovo ho na, ọwhọkuo ọ rẹ jọ oghẹrẹ ovo na ha. Eyewọ aruakpọ jọ a ruẹ no nọ, eva emuhọ, o rẹ mai woma re ọyewọ nọ o yẹ ọmọ na n’eva ze ọ kẹ ọwhọkuo na. U kiehọ re ọsẹ gbe oni na a rọwo kpahe oghẹrẹ ọwhọkuo nọ a rẹ kẹ, a ve je kru oyena ga orọnikọ who re rri ọmọ nọ who yẹ n’eva ze ọvo whọ vẹ lahiẹ ọrọ aruakpọ na ha. (Itẹ 24:23) U wuzou re a yo ẹme, rekọ u fo re a lọhọ obọ omojọ fiki sebaẹgba. Who muofu vrẹta ha. Whọku evaọ uyoyou.—Ahwo Kọlọsi 3:21.

24. Eme o rẹ sai fiobọhọ whaha ebẹbẹ uruemu ọfariẹ evaọ udevie ahwo nọ e rọ uviuwou emọ eyewọ sa-sa nọ e rọ emetẹ gbe emezae?

²⁴ Ẹmeọta kugbe evaọ uviuwou u re fiobọhọ gaga whaha idhọvẹ. Onana u re fiobọhọ kẹ uviuwou na tẹro viọ oware nọ o mai wuzou evaọ uzuazọ. (Wawo Ahwo Filipai 1:9-11.) A rẹ sai je fiobọhọ kẹ ohwohwo ruẹ epanọ ọ sai ro fiba ẹnyate ute uviuwou na. Fiba onana, ẹmeọta kugbe uviuwou na o rẹ kpọ ebẹbẹ iruemu jọ no oma. U fo re emetẹ a riẹ epanọ a rẹ gẹgọ je dhesẹ emamọ uruemu kẹ ọsẹ aruakpọ rai je kugbe esọvo rai nọ e rọ emezae, yọ emezae a gwọlọ ohrẹ kpahe emamọ uruemu kẹ oni aruakpọ rai gbe esọvo rai nọ e rọ emetẹ.—1 Ahwo Tẹsalọnika 4:3-8.

25. Didi ekwakwa i re fiobọhọ yọrọ udhedhẹ evaọ uviuwou emọ eyewọ sa-sa?

²⁵ Wo odiri evaọ ẹnyate use-abọ obọdẹ ọrọ ẹjọ ọyewọ aruakpọ. O rẹ rehọ oke re a mu usu ekpokpọ họ. Re who wo uyoyou gbe adhẹẹ emọ nọ who yẹ n’eva ze he o rẹ sae jọ iruo ilogbo. Rekọ o rẹ lọlọhọ. Ubiudu areghẹ orimuo, kugbe ẹgwọlọ ọgaga re a ru Jihova eva were, oyehọ usiavẹ kpohọ udhedhẹ evaọ uviuwou emọ esẹ gbe ini sa-sa. (Itẹ 16:20) Ekwakwa itieye na e rẹ sai je fiobọhọ k’owhẹ thihakọ iyero efa.

KỌ ELE EKWAKWA EFE U FI ẸHẸRIẸ HỌ UWOU RA?

26. Eva idhere e vẹ ebẹbẹ gbe iruemu kpahe ekwakwa efe e jẹ hẹriẹ uviuwou?

²⁶ Ebẹbẹ gbe iruemu nọ i kie kpahe ekwakwa efe e rẹ sae fi ẹhẹriẹ họ iviuwou evaọ idhere buobu. Uyoma kẹ hẹ, iviuwou jọ e tahaku no fiki avro kpahe ugho gbe isiuru efe—hayo isiuru nọ a re ro fe viere. Ẹhẹriẹ ọ rẹ sae lahwe nọ ọzae gbe aye na a te bi ruiruo oyibo je wo uruemu ọ “nọ ugho mẹ, nọ ugho ra.” A vro ọ gbẹ make riẹ dede he, nọ ọzae avọ aye na a te bi ruiruo a rẹ sae ruẹ omobọ rai nọ a rọ eware gba oma rai te epanọ a gbe ro wo oke kẹ ohwohwo ho. Uruemu jọ nọ o be vaha evaọ akpọ na họ esẹ e rẹ nya siọ iviuwou rai ba oke krẹkri—emera hayo ikpe dede—re a ruẹse gbe wo igho buobu vi epanọ a he ti wo evaọ uwou. Onana o rẹ sai wha ebẹbẹ ilogbo tha.

27. Didi izi e rẹ sai fiobọhọ kẹ uviuwou evaọ otọ ọyawọ ugho?

²⁷ Izi evuevo e riẹ nọ a rẹ sai fihọ evaọ eyeri kugbe iyero enana ha, keme iviuwou sa-sa a wo oghẹrẹ eyawọ gbe ẹgwọlọ sa-sa rai. Ghele, ohrẹ Ebaibol o rẹ sai fiobọhọ. Wọhọ oriruo, Itẹ 13:10 o dhesẹ nọ a rẹ sae whaha ikẹ-isio ewhọwhọhọ jọ ẹkwoma ‘umẹ u se.’ Onana o gwọlọ orọnikọ ẹta onọ o rọ owhẹ eva ọvo ho rekọ ẹgwọlọ ohrẹ gbe epanọ ohwo ọdekọ na o rri ẹme na. Ofariẹ, re a roro epanọ a rẹ raha ugho o rẹ sai fiobọhọ ku omodawọ uviuwou na gbe. Ẹsejọ, u re kiehọ—o tẹ make rọ ubroke dede—re ọzae avọ aye na a ruiruo evaọ otafe re a rẹro te araha efa nọ e roma via nọ emọ e tẹ riẹ hayo oria araha efa. Onana o tẹ rọ ere, ọzae na ọ rẹ sae kẹ aye riẹ imuẹro inọ o gbe wo oke kẹe. Te ọye te emọ na a rẹ sae rọ uyoyou fiobọhọ evaọ iruo uwou na jọ nọ ọyọvo ọ hai ru vẹre.—Ahwo Filipai 2:1-4.

28. Didi ekareghẹhọ a re koko nọ i re fiobọhọ kẹ uviuwou wo okugbe?

²⁸ Ghele na, riẹ nọ dede nọ ugho yọ oware nọ a rẹ sae nya seba evaọ eyero ọnana ha, o rẹ wha evawere ze he. Yọ o rẹ kẹ uzuazọ vievie he. (Okokahwohọ 7:12) Eva uzẹme, re a tẹro vi ekwakwa efe hrọ o rẹ wha ọraha ẹzi gbe uruemu tha. (1 Timoti 6:9-12) Ẹvẹ u re woma te re a kake gwọlọ Uvie Ọghẹnẹ gbe ẹrẹreokie riẹ, avọ imuẹro ewo oghale riẹ evaọ omodawọ mai nọ ma be rọ gwọlọ emuore! (Matiu 6:25-33; Ahwo Hibru 13:5) Ẹkwoma isiuru ẹzi o fihọ obaro gbe udhedhẹ nọ ma rẹ kaki le kugbe Ọghẹnẹ, whọ rẹ te ruẹ nọ uviuwou ra, dede nọ iyero jọ i fi ẹhẹriẹ hiẹe, ọ te jọ ọnọ o ghine kuomagbe evaọ idhere nọ e mai wuzou.

ẸVẸ IZI EBAIBOL ENANA I RE RO FIOBỌHỌ . . . KẸ AHWO UVIUWOU YỌRỌ UDHEDHẸ EVAỌ UWOU NA?

Ileleikristi a re wo areghẹ.—Itẹ 16:21; 24:3.

Ọrivẹ-orọo ọ rẹ hẹrẹ re aimava a jọ egagọ ọvo re a te dhesẹ uyoyou gbe adhẹẹ evaọ orọo ho.—Ahwo Ẹfẹsọs 5:23, 25.

Oleleikristi ọ rẹ rọ aro koko raha uzi Ọghẹnẹ hẹ.—Iruẹru 5:29.

Ileleikristi a rẹ gwọlọ udhedhẹ.—Ahwo Rom 12:18.

Whọ kaki muofu hu.—Okokahwohọ 7:9.

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 139]

EMAMỌ ERỌO E RẸ WHA ỌGHỌ GBE UDHEDHẸ ZE

Evaọ edẹ mai na ezae gbe eyae jọ buobu a be rria kugbe wọhọ ezae avọ eyae uwou-orọo ababọ obe orọo nọ a re kere. Onana yọ ebẹbẹ nọ ohwo nọ o kurẹriẹ obọ ọ rẹ r’ova dhe. Ẹsejọ okegbe hayo uruemu ẹwho na o rẹ sae rọwo kugbe onana, rekọ yọ o nya lele uzi hi. Ute Ebaibol na, o gwọlọ nọ a re kere obe orọo. (Taitọs 3:1; Ahwo Hibru 13:4) Rọ kẹ ahwo nọ e rọ ukoko Ileleikristi na, Ebaibol na o te je juzi nọ ọzae ọvo gbe aye ọvuọvo e rẹ jọ usu orọo. (1 Ahwo Kọrint 7:2; 1 Timoti 3:2, 12) Ẹmeoyo kẹ ute onana họ owojẹ ọsosuọ kpohọ ewo udhedhẹ evaọ uwou ra. (Olezi 119:165) Ẹgwọlọ Jihova e rọ whọhọwhọhọ họ hayo rọ gbẹgbẹdẹ hẹ. Oware nọ o wuhrẹ omai o rọ kẹ erere mai.—Aizaya 48:17, 18.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 130]

Daoma wo otoriẹ eriwo ohwo ọdekọ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 138]

O tẹ make rọnọ whẹ họ ọyewọ nọ o yẹ emọ na n’eva ze hayo ọrọ aruakpọ, fievahọ Ebaibol na rọ kẹ ọkpọvio

Uzou Ikpegbivẹ

Whọ Sai fi Ebẹbẹ nọ E rẹ Raha Uviuwou Kparobọ

1. Didi ebẹbẹ nọ e kodhere e rọ iviuwou jọ?

ANWANE wozẹ omoto anwae na jẹ ralọ iẹe obọ. Rọ kẹ ahwo nọ a rue riẹ, o bi lo, unwenọ ọkpokpọ. Rekọ a te rri vrẹ ugboma riẹ, oma omoto na o mu ekagba họ emu no. Epọvo na o rọ re kẹ iviuwou jọ. Dede nọ evaọ okafe o wọhọ nọ eware e rọ kpatiẹ, ova nọ ehwẹ e rọ e rẹ ko ozodhẹ gbe edada dhere. Evaọ obọ ukpẹ, eware enwoma e be raha udhedhẹ uviuwou na. Ebẹbẹ ivẹ nọ e rẹ sai wha onana ze họ idieda-thomawa gbe ozighi.

ENWOMA NỌ IDIEDA-THOMAWA E RẸ WHAZE

2. (a) Eme họ eriwo Ebaibol na kpahe idi egaga e da? (b) Eme họ idieda-thomawa?

² Ebaibol na ọ ghọ idi egaga nọ a rẹ da umutho ho, rekọ ọ ghọ ọgba edada. (Itẹ 23:20, 21; 1 Ahwo Kọrint 6:9, 10; 1 Timoti 5:23; Taitọs 2:2, 3) Dede, idieda-thomawa u viọ ọgba edada; o rọ uruemu idieda nọ o reria obọ no nọ ohwo ọ gbẹ riẹ omobọ riẹ hẹ. Ekpako soso e rẹ sae jọ ọgbidi. Uyoma kẹhẹ inọ, makọ izoge dede e rẹ sae jọ egbidi re.

3, 4. Dhesẹ eware nọ i re no idieda-thomawa ze evaọ oma ọrivẹ orọo ọgbidi na gbe emọ riẹ.

³ U kri no nọ Ebaibol na ọ rọ ta nọ udi nọ a rẹ da vrẹ oma o rẹ raha udhedhẹ uviuwou. (Iziewariẹ 21:18-21) Enwoma idieda-thomawa u re kpomahọ uviuwou na soso. Ẹsejọ aye na ọ rẹ daoma re ọ ruẹse whaha idieda ọgbidi na hayo o ve kiakọ uruemu ọvaruo riẹ.a Ọ rẹ daoma si udi na no, ku ei fiẹ, si ugho riẹ no, jẹ rọ uyoyou nọ o wo kẹ uviuwou na lẹe, uyoyou kẹ uzuazọ riẹ, makọ rọ kẹ Ọghẹnẹ dede—rekọ ọgbidi na o bi dhe ẹdẹda ọvo. Nọ omodawọ riẹ re ọ whahiẹe idieda na o bi wo iruo ho na, ofu o re dhei jẹ jọ awawa. Ẹsejọ o re mu uye họ ẹruẹ fiki ozodhẹ, ofu, udu-obrukpe, eguegue, awaọruọ, gbe ababọ adhẹẹ.

⁴ Emọ e rẹ dhẹ vabọ no okpomahọ idieda-thomawa ọsẹ hayo oni hi. A rẹ sae rọ ugbobọ kpe emọ jọ nọ a tẹ da no. A vẹ gba efa du. Emọ na e rẹ tubẹ fo omobọ rai fiki idieda-thomawa ọsẹ hayo oni. Ẹsibuobu ẹgba rai nọ a re ro fievahọ amọfa o rẹ raha no nọ a tẹ ruẹ uruemu owhọwhọhọ ọgbidi na. Fikinọ omovuọ o rẹ jae t’ẹme kpahe oware nọ o rọ obọ uwou via ha, emọ na a re wuhrẹ re a duọ iroro rai nyaoma, ẹsibuobu avọ enwoma ugboma nọ u re noi ze. (Itẹ 17:22) Emọ itieye na a rẹ sae wha ababọ evaifihọ hayo omovuọ otiọye na ruọ ọkpako.

EME UVIUWOU NA A RẸ SAI RUẸ?

5. Ẹvẹ a sai ro yeri kugbe uruemu ọ idieda-thomawa, kọ fikieme onana o jẹ rọ bẹbẹ?

⁵ Dede nọ ahwo buobu a rẹ ta nọ a rẹ sai siwi uruemu ọ idieda-thomawa ha, ahwo buobu a rọwo inọ a rẹ sai siwi iei avọ oma ẹseba riẹriẹriẹ. (Wawo Matiu 5:29.) Dede, re who ru ọgbidi re ọ jẹ obufihọ ra rehọ o lọhọ ẹta vi eruo, keme ọ rẹ rọwo nọ o wo ẹbẹbẹ hẹ. Ghele na, nọ ahwo uviuwou na a tẹ j’owọ re a yeri kugbe edhere nọ uruemu ọ idieda-thomawa na u ro kpomahọ ai no, ọgbidi na o ti muhọ evuhumu nọ kpakọ o wo ẹbẹbẹ. Ọbo-imu nọ ọ riẹ kpahe obufihọ kẹ egbidi avọ iviuwou rai ọ ta nọ: “Me roro nọ oware nọ o mai wuzou họ uviuwou na a re yere uzuazọ rai kpatiẹ evaọ epanọ ẹgba rai o te. Ọgbidi na ọ vẹ te ruẹ ohẹriẹ ulogbo nọ o rọ udevie riẹ avọ ahwo edekọ uviuwou na.”

6. Eme họ ehri ohrẹ nọ o mai woma kpobi rọ kẹ iviuwou nọ ọgbidi ọ rọ?

⁶ Otẹrọnọ ọgbidi jọ ọ rọ uviuwou ra, ohrẹ Ebaibol nọ a rọ ẹgba ẹzi kere na e rẹ sai fiobọhọ k’owhẹ rria uzuazọ nọ o mai woma kpobi. (Aizaya 48:17; 2 Timoti 3:16, 17) Roro kpahe izi jọ nọ i fiobọhọ kẹ iviuwou no yeri kugbe uruemu ọ idieda-thomawa avọ obokparọ.

7. Otẹrọnọ omọvo uviuwou na jọ yọ ọgbidi, ono ọ wha riẹe ze?

⁷ Whọ rehọ afuẹwẹ na kpobi fihọ uzou ho. Ebaibol na ọ ta nọ: “Kohwo kohwo ọvuọ uye riẹ ọ rẹ te wha,” gbe nọ, ‘ma ti gu ọvuọ ẹkẹunu riẹ kẹ Ọghẹnẹ.’ (Ahwo Galesha 6:5; Ahwo Rom 14:12) Ọgbidi na ọ rẹ sae ta nọ ahwo uviuwou na a be whae ze. Wọhọ oriruo, ọ rẹ sae ta nọ: “Wha tẹ be ri’omẹ ru, mẹ rẹ d’udi hi.” Otẹrọnọ amọfa a rọwo kugbei, yọ a be tudu hiẹe awọ nọ ọ ruabọhọ idieda. Rekọ o tẹ make rọnọ eyero hayo amọfa a kpomahọ uruemu mai, mai kpobi—kugbe egbidi—oware nọ ma ru kpobi o rọ omai uzou.—Wawo Ahwo Filipai 2:12.

8. Didi idhere jọ a sai ro fiobọhọ kẹ ọgbidi na rẹriẹ ova ku enwoma ẹbẹbẹ riẹ?

⁸ Who roro nọ oke kpobi whọ rẹ kuọ ọgbidi na dhere no enwoma idieda riẹ hẹ. Itẹ Ebaibol jọ kpahe ohwo nọ o bi muofu ọ rẹ sai wo iruo kẹ ọgbidi na: “Otẹrọnọ whọ thọ riẹ, whọ vẹ jẹ te wariẹ e thọ.” (Itẹ 19:19) Jọ ọgbidi na ọ ruẹ-uye idieda riẹ. Jọ ọ rọ abọ riẹ ru eware nọ o ru fihọ tọtọtọ na fo hayo ọ rọ unu riẹ gu kẹ ohwo nọ o fi rie họ iruo oware nọ o whaha e riẹ iruo.

9, 10. Fikieme iviuwou nọ egbidi e rọ a jẹ jẹ obufihọ rehọ, kọ obufihọ ono a rẹ mae gwọlọ?

⁹ Dede obufihọ rehọ mi amọfa. Itẹ 17:17 (NW ) ọ ta nọ: “Ogbẹnyusu uzẹme o re you ẹsikpobi, ọ tẹ jẹ rọ oniọvo evaọ oke uye.” Nọ ọgbidi ọ tẹ rọ uviuwou ra, yọ uye o riẹ. Whọ gwọlọ obufihọ. Whọ raha oke re whọ tẹ yare obufihọ mi ‘egbẹnyusu uzẹme’ he. (Itẹ 18:24) Re whọ t’ẹme kugbe amọfa nọ a riẹ kpahe eyero na hayo ohwo nọ ọ rẹriẹ ova ku ẹbẹbẹ otiọye na no vẹre ọ rẹ sae k’owhẹ ezọhọfihọ nọ i re fiobọhọ kpahe oware nọ who re ruẹ gbe onọ whọ rẹ whaha. Rekọ jọ owowa. T’ẹme kugbe ahwo nọ who fievahọ, enọ e rẹ ‘ko eme ra dhere.’—Itẹ 11:13.

¹⁰ Wuhrẹ re who fievahọ ekpako Ileleikristi. Ekpako nọ e rọ ukoko Ileleikristi na a rẹ sae jọ ehri obufihọ ologbo. Ezae ekpako enana a wuhrẹ i rai kpahe Ẹme Ọghẹnẹ no a tẹ jẹ riẹ epanọ a re ro fi izi riẹ họ iruo. A rẹ sae jọ “wọhọ oria nọ u sioma no ofou, oria nọ idhere no ẹkporo, wọhọ oko-ame eva oria oyaya, wọhọ edhedhẹ utho ulogbo nọ u ruru otọ oyaya.” (Aizaya 32:2) Orọnikọ ekpako Ileleikristi a rẹ thọ ukoko na kpobi no ikpomahọ enwoma ọvo ho rekọ a rẹ jẹ sasa ahwo oma, ru ai kpokpọ, je wo isiuru kẹ omomọvo nọ o wo ebẹbẹ. Rehọ uvẹ nọ a bi ro fiobọhọ na ruiruo ziezi.

11, 12. Ono ọ kẹ obufihọ nọ ọ mae rro kpobi kẹ iviuwou egbidi, kọ ẹvẹ a rẹ rọ kẹ obufihọ ọyena?

¹¹ Maero, wo ogaga no obọ Jihova ze. Ebaibol na ọ rehọ edhere ọruọruọ k’omai imuẹro nọ: “ỌNOWO ọ kẹle enọ i wo eva owhrori, o je siwi enọ a nwẹ eva ẹzi.” (Olezi 34:18) Who te roro nọ whẹ owhrori hayo inọ a nwẹ owhẹ eva ẹzi fiki eyawọ ẹria kugbe omọvo uviuwou na jọ nọ ọ rọ ọgbidi, riẹ nọ ‘Jihova ọ kẹle ahwo riẹ.’ Ọ riẹ epanọ eyero uviuwou ra ọ ga te.—1 Pita 5:6, 7.

¹² Ẹrọwo oware nọ Jihova ọ jọ Ẹme riẹ ta u re fiobọhọ k’owhẹ kiakọ ebẹbẹ. (Olezi 130:3, 4; Matiu 6:25-34; 1 Jọn 3:19, 20) Ewuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ gbe ẹria lele izi riẹ o rẹ lẹliẹ owhẹ wo obufihọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ, onọ o rẹ sae rọ “ogaga ulogbo nọ othesiwa” k’owhẹ re who thihakọ nẹdẹ tẹdẹ.—2 Ahwo Kọrint 4:7.b

13. Eme họ ẹbẹbẹ avivẹ nọ o be raha iviuwou buobu?

¹³ Idieda vrẹ oma u re je su kpohọ ẹbẹbẹ ọfa nọ ọ rẹ sae raha iviuwou na—ozighi uwou.

ENWOMA NỌ OZIGHI UWOU Ọ RẸ WHA THA

14. Okiovẹ ozighi uwou u ro muhọ, kọ ẹvẹ eyero na ọrọ nẹnẹ?

¹⁴ Ozighi ọsosuọ evaọ ikuigbe ohwo-akpọ họ ozighi uwou evaọ udevie inievo ivẹ, Keni avọ Ebẹle. (Emuhọ 4:8) No anwọ okioye ze, oghoghẹrẹ ozighi uwou u kpomahọ ohwo-akpọ no. Ezae e riẹ nọ i re kpe eyae rai, eyae nọ e rẹ họrọ mu ezae, esẹ gbe ini nọ i re mu kpe emọ eboba rai, gbe emọ nọ e kpako no nọ e rẹ lahiẹ esẹ gbe ini rai nọ e who no.

15. Ẹvẹ ozighi uwou u re ro kpomahọ ahwo uviuwou na?

¹⁵ Ọraha nọ ozighi uwou ọ rẹ wha tha o rro viọ omola nọ o rẹ jọ ugboma na. Aye jọ nọ a kpe bẹ no ọ ta nọ: “Udu obrukpe gbe omovuọ buobu e riẹ nọ who re thihakọ rai. Ohiohiẹ buobu, whọ rẹ gwọlọ kpama no ehwa ha, bi roro nọ ekpehre ewezẹ jọ gheghe.” Emọ nọ i bi muẹrohọ hayo be ruẹ ozighi uwou na a rẹ sai ru ozighi okenọ a tẹ kpako je wo ẹkẹ iviuwou rai no.

16, 17. Eme họ olahiẹ ẹmeunu, kọ ẹvẹ u re kpomahọ ahwo uviuwou na?

¹⁶ Ozighi uwou ọ rẹ jọ ekpe ugbobọ kuhọ họ. Ẹsibuobu ozighi na ọ rẹ jọ ọrọ ẹme unu. Itẹ 12:18 ọ ta nọ: “Eme izuehọ ahwo jọ i re duwẹ wọhọ ọgbọdọ.” ‘Eduwẹ’ ọnana nọ ọ rẹ jọ ozighi uwou na u kugbe ekpehre edẹ nọ a re se ohwo gbe enuodo, je kugbe ẹfo, ebasẹ, gbe eguegue ukpe ugbobọ. Emela ozighi iroro a rẹ rue rai hi yọ amọfa a rẹ kaki vuhu ai muẹ gbe he.

¹⁷ Mae tube yoma dede họ unu nọ a rẹ rọ fọrọ ọmọ—ẹfuọ nọ a rẹ fo ọmọ na ẹsikpobi je rri ẹgba riẹ vo, ogaga-ẹvori riẹ, hayo aghare riẹ wọhọ ohwo. Unu nyou otiọye na ọ rẹ sai kpe ẹzi ọmọ. Uzẹme, emọ kpobi e gwọlọ ọkpọvio. Rekọ Ebaibol na ọ hrẹ esẹ nọ: “Wha ru emọ rai eva dha ha, ogbẹrọ ere he o vẹ te wha oyẹlẹ họ ae oma.”—Ahwo Kọlọsi 3:21.

EPANỌ A RẸ RỌ WHAHA OZIGHI UWOU

18. Diẹse ozighi uwou o je muhọ, kọ eme Ebaibol na o dhesẹ nọ yọ edhere nọ a rẹ rọ whaha iẹe?

¹⁸ Ozighi uwou u re muhọ evaọ udu gbe iroro; oghẹrẹ nọ ma re ru u re muhọ evaọ oware nọ ma bi roro. (Jemis 1:14, 15) Re ọ whaha ozighi na, u fo re ohwo ozighi na o nwene edhere iroro riẹ. (Ahwo Rom 12:2) Kọ oyena o lọhọ? E. Ẹme Ọghẹnẹ o wo ẹgba nọ o re ro nwene ahwo. Ọ rẹ sai tube si eriwo ọraha “nọ egae” no dede. (2 Ahwo Kọrint 10:4; Ahwo Hibru 4:12) Eriariẹ egbagba Ebaibol na e rẹ sai fiobọhọ ru enwene riẹriẹriẹ evaọ oma ahwo te epanọ a rọ ta kpahe omai wọhọ nọ ma fi uruemu okpokpọ na họ oma.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:22-24; Ahwo Kọlọsi 3:8-10.

19. Ẹvẹ Oleleikristi o re rri je yeri kugbe ọrivẹ orọo?

¹⁹ Eriwo ọrivẹ-orọo. Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Ezae na i re you eyae rai wọhọ oma obọrai. Ọnọ o you aye riẹ o you oma obọriẹ.” (Ahwo Ẹfẹsọs 5:28) Ebaibol na ọ tẹ jẹ ta nọ ọzae na o re “tete aye na wọhọ oware ohẹhẹ.” (1 Pita 3:7) A hrẹ eyae na nọ a “you ezae rai” re a je wo ‘adhẹẹ odidi’ rọ kẹ ai. (Taitọs 2:4; Ahwo Ẹfẹsọs 5:33) Eva uzẹme ọzae ọvo nọ ọ be dhozọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ ghinẹ ta nọ o bi ghine tete aye riẹ kpakiyọ ọ be jọ ugboma hayo ẹmeunu lahiẹe ọ riẹ hẹ. Yọ aye ọvuọvo nọ ọ rẹ gbọ ku ọzae riẹ, nọ ọ be rọ edẹ iyoma sei, nọ o re mu ọzae riẹ do ku nọ ọ rẹ ta nọ o ghine you jẹ be kẹe adhẹẹ ọ riẹ hẹ.

20. Ono ọsẹ gbe oni a ti gu ọvunu kẹ fiki emọ rai, kọ fikieme ọsẹ gbe oni a gbe rẹro mi emọ rai vrẹta ha?

²⁰ Emamọ eriwo ọ emọ. Ẹhẹ, emọ e gwọlọ uyoyou gbe ẹruorote ọsẹ gbe oni rai. Ẹme Ọghẹnẹ o se emọ na nọ ‘ukuoriọ no obọ Jihova ze’ gbe “okẹ.” (Olezi 127:3) Esẹ gbe ini a ti gu ọvunu kẹ Jihova evaọ oghẹrẹ nọ a sẹro ukuoriọ oyena. Ebaibol na ọ t’ẹme kpahe ‘eka emaha na’ gbe “ugheghẹ” ọmoha. (1 Ahwo Kọrint 13:11; Itẹ 22:15) U re gbe ọsẹ gbe oni unu hu nọ a tẹ ruẹ ugheghẹ evaọ oma emọ rai. Emaha yọ ekpako ho. Ọsẹ gbe oni a re rẹro oware nọ o rro viọ ikpe ọmọ mi ei hi, kpahe ikuigbe uviuwou na, gbe ogaga riẹ.—Rri Emuhọ 33:12-14.

21. Eme họ edhere Ọghẹnẹ nọ a re ro riwi ọsẹ gbe oni nọ e who no gbe epanọ a re ro yeri kugbe ai?

²¹ Eriwo esẹ gbe ini nọ e kpako no. Iruo-Izerẹ 19:32 ọ ta nọ: “Wha rẹ kparoma kẹ ọnọ ọ dhẹ eza uzou no, wha vẹ rehọ adhẹ kẹ ọkpọkuọzae.” Fikiere Uzi Ọghẹnẹ o tudu họ awọ nọ a rehọ adhẹẹ gbe ororokẹ okpehru kẹ ekpako na. Onana o rẹ jọ use-abọ nọ ọsẹ hayo oni nọ ọ kpako no o te bi kpokpo vrẹta hayo ọ tẹ be mọ yọ ẹsejọ ọ rẹ sae nya hayo roro vẹrẹ hẹ. Ghele, a kareghẹhọ emọ nọ ‘a hae rọ onọ u te kẹ esẹ gbe ini rai.’ (1 Timoti 5:4) Onana u te dhesẹ nọ a rẹ rọ ọghọ gbe adhẹẹ yeri kugbe ai, o rẹ sae tubẹ jọ ugho nọ whọ rẹ kẹ ai. Re ma rọ ugbobọ hayo oghẹrẹ ọfa lahiẹ esẹ gbe ini nọ e kpako no u thabọ gaga no oware nọ Ebaibol na ọ ta k’omai nọ ma ru.

22. Eme họ ugogo idhere nọ a re ro fi ozighi uwou kparobọ, kọ ẹvẹ a re ro ru ei?

²² Mọ ubi oma-oyọrọ. Itẹ 29:11 ọ ta nọ: “Ohwo ogheghẹ ọ rẹ ta ofu riẹ kie, rekọ ohwo nọ o wareghẹ yọ ọ fọ rirẹ.” Ẹvẹ whọ sae rọ kpọ oma ra? Ikpenọ whọ kuvẹ re ofu ọ gb’owhẹ udu, j’owọ vẹrẹ vẹrẹ re who ku ebẹbẹ nọ e roma via họ. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:26, 27) Nya no etẹe whọ tẹ riẹ nọ whọ sai ti kru oma ra ha. Lẹ kẹ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ re o k’owhẹ oma-oyọrọ. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Re whọ nya kpohọ obọ ore hayo re who ru oware ofa jọ nọ o rẹ jaja oma na o rẹ sai fiobọhọ k’owhẹ kpọ ofu ra. (Itẹ 17:14, 27) Daoma re whọ ‘whaha ofu.’—Itẹ 14:29.

KỌ A HẸRIẸ MANIKỌ A GBẸ JỌ KUGBE?

23. Eme ọ rẹ sae via otẹrọnọ ohwo nọ ọ rọ ukoko Oleleikristi na o bi muofu ọkpoo ẹsikpobi ababọ ekurẹriẹ, ẹsejọ kugbe ukpe ugbobọ uviuwou riẹ dede?

²³ Evaọ udevie eware nọ Ọghẹnẹ ọ ghọ, Ebaibol na ọ fodẹ “egrẹojẹ, emeivẹ-eta, . . . ofuomuo,” jẹ ta nọ “enọ ibi ru eware nana a rẹ sai reuku uvie Ọghẹnẹ hẹ.” (Ahwo Galesha 5:19-21) Fikiere, ohwo nọ ọ be ta nọ ọ rọ Oleleikristi kpobi nọ o bi muofu ọkpoo ẹsikpobi ababọ ekurẹriẹ, kugbe ukpe ugbobọ ọrivẹ-orọo riẹ hayo emọ riẹ, a rẹ sai si ei no ukoko Oleleikristi na. (Wawo 2 Jọn 9, 10.) Edhere ọnana a re ro ru ukoko na fo no ahwo oyoma.—1 Ahwo Kọrint 5:6, 7; Ahwo Galesha 5:9.

24. (a) Didi owọ ọrivẹ orọo nọ a be lahiẹ ọ rẹ sae gwọlọ jẹ ẹsejọ? (b) Ẹvẹ egbẹnyusu nọ i wo ọdawẹ gbe ekpako na a sae rọ tha ọrivẹ orọo nọ a be lahiẹ uke, rekọ eme a re ru vievie he?

²⁴ Kọ ẹvẹ kpahe Ileleikristi enọ ọrivẹ orọo eva egaga ọ be lahiẹ obọnana nọ o bi dhesẹ oka enwene he? Ejọ a sa nọ a rẹ jọ kugbe ọrivẹ orọo eva egaga na fiki oware jọ. Efa a sa nọ a rẹ kua siẹe ba, nọ a roro nọ omokpokpọ ugboma, iroro, gbe orọ ẹzi rai—tubọ uzuazọ rai dede—o rọ awae. Oware nọ ohwo nọ a be rọ ozighi uwou lahiẹ ọ salọ nọ o re ruẹ evaọ iyero enana yọ ẹme obọ riẹ eva aro Jihova. (1 Ahwo Kọrint 7:10, 11) Egbẹnyusu, imoni, hayo ekpako Ileleikristi nọ i wo ọdawẹ a rẹ sae gwọlọ kẹ obufihọ gbe ohrẹ, rekọ a rẹ gba ọnọ a be lahiẹ na họ re ọ jẹ oghẹrẹ owọ jọ họ. Oyena yọ ẹjiroro obọ riẹ.—Ahwo Rom 14:4; Ahwo Galesha 6:5.

EKUHỌ EBẸBẸ ỌRAHA

25. Eme họ ẹjiroro Jihova kpahe uviuwou na?

²⁵ Nọ Jihova ọ rọ Adamu avọ Ivi ze kugbe evaọ orọo, ọ jiroro nọ ebẹbẹ ọraha wọhọ idieda-thomawa hayo ozighi i re whrehe uviuwou na ha. (Ahwo Ẹfẹsọs 3:14, 15) Uviuwou na o rẹ jọ oria nọ uyoyou gbe udhedhẹ o re jo titi yọ omomọvo evaọ uviuwou na o re ru ẹgwọlọ iroro, uruemu, gbe ẹzi riẹ gba vọvọ. Avọ omarọvia emuemu, u lehie he uzuazọ uviuwou o tẹ raha.—Wawo Okokahwohọ 8:9.

26. Didi ẹruore ọ be hẹrẹ enọ e be daoma rria lele ẹgwọlọ Jihova?

²⁶ Eva e were omai nọ Jihova ọ re nyase ẹjiroro riẹ kẹ uviuwou na ba ha. Ọ yeyaa nọ ọ te rọ akpọ ọkpokpọ udhedhẹ ze onọ ahwo a te jọ “ria avọ omofọwẹ, ohwo ọvo ọ gbẹ whẹ ozọ họ ae ẹro ho.” (Izikiẹl 34:28) Evaọ okioye, idieda-thomawa, ozighi uwou, gbe ebẹbẹ efa kpobi nọ e be raha iviuwou nẹnẹ na e rẹ te jọ eware anwae. Ahwo a rẹ te hwẹ, orọnikọ re a ko ozodhẹ gbe edada dhere he, rekọ fikinọ a be ruẹ ‘omawere evaọ omofọwẹ.’—Olezi 37:11.

[Oruvẹ-obotọ]

ẸVẸ IZI EBAIBOL ENANA I RE RO FIOBỌHỌ . . . KẸ IVIUWOU WHAHA EBẸBẸ NỌ E RẸ WHA ỌRAHA OLOGBO ZE?

Jihova ọ ghọ uruemu idieda-thomawa.—Itẹ 23:20, 21.

Ohwo kpobi ọ rẹ rọ uzou riẹ wọ onọ ọ so.—Ahwo Rom 14:12.

Ababọ oma-oyọrọ ma rẹ sae gọ Ọghẹnẹ avọ ọjẹrehọ họ.—Itẹ 29:11.

Uvi Ileleikristi a rẹ rọ ọghọ kẹ esẹ gbe ini rai nọ e kpako no.—Iruo-Izerẹ 19:32.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 146]

Ekpako Ileleikristi a rẹ sae jọ ehri obufihọ ologbo evaọ ekuhọ ebẹbẹ uviuwou

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 151]

Imava-orọo Ileleikristi enọ i you jẹ be kẹ ohwohwo adhẹẹ a re ku ẹwhọ rai họ vẹrẹ vẹrẹ

Uzou Ikpegbesa

Otẹrọnọ Orọo O Whoma te Ẹfa No

1, 2. Okenọ orọo o tẹ rọ otọ ọyawọ, didi onọ a rẹ nọ?

EVAỌ 1988 aye obọ Itali jọ nọ a re se Lucia ọ jọ ọkora gaga.a Nọ ikpe ikpe e vrẹ no orọo riẹ u te muhọ ẹraha. Ẹsibuobu ọ rẹ gwọlọ nọ avọ ọzae riẹ a wariẹ kugbe, rekọ eware e nya oghẹrẹ nọ ọ gwọlọ họ. Fikiere a tẹ hẹriẹ fikinọ a kie họ ohwohwo oma ha, ọye ọvo o te muọ emetẹ ivẹ riẹ họ ẹyọrọ. Nọ ọ kareghẹhọ oke oyena, Lucia ọ tẹ ta nọ: “U muomẹ ẹro nọ oware ovo o rẹ sai kru orọo mai daji hi.”

² Otẹrọnọ who bi wo ebẹbẹ orọo, whọ rẹ sae riẹ epanọ o jọ Lucia oma. Otiẹsejọ họ ukpokpoma orọ eva orọo ra yọ who bi roro sọ a te sai kru rie daji. Otẹrọ ere, whọ te rueriẹ nọ o rọ oware obufihọ re who roro kpahe onọ onana: Kọ mẹ nya lele emamọ ehrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ kpobi no evaọ Ebaibol nọ i re fiobọhọ kẹ orọo wo obokparọ?—Olezi 119:105.

3. Nọ orọo-ofa o rọ odode na, didi iyẹrẹ a nẹ no kpahe ahwo buobu nọ erọo rai e fa no gbe iviuwou rai?

³ Nọ eyawọ i te bi siẹ gaga evaọ udevie ọzae avọ aye, o rẹ wọhọ nọ re a fa orọo na ọvo họ oware nọ o mai lọhọ nọ a re ruẹ. Rekọ, nọ ekuotọ buobu a ruẹ evihọ iviuwou nọ e be tahaku, iwuhrẹ oke onana i dhesẹ nọ ezae gbe eyae buobu nọ orọo rai o fa no a be vioja. Ibuobu rai a be ruẹ uye ẹyao, te orọ ugboma gbe iroro, vi enọ e daji orọo rai. Ozighi gbe ababọ evawere emọ eyewọ nọ e fa orọo no o rẹ jọ ikpe buobu. Esẹ gbe ini gbe egbẹnyusu uviuwou nọ o tahaku no a be ruẹ uye re. Kọ ẹvẹ Ọghẹnẹ, Ọnọ Ọ Tuọ orọo na họ, o rri eyero na?

4. Ẹvẹ a sai ro ku ebẹbẹ orọo họ?

⁴ Wọhọ epanọ a muẹrohọ evaọ uzou nọ o vrẹ na, Ọghẹnẹ ọ jiroro nọ orọo o rẹ jọ ọwhẹgbe ebẹdẹ bẹdẹ. (Emuhọ 2:24) Kọ, fikieme erọo buobu e jẹ be tahaku? O rẹ via idudhe he. Ẹsibuobu eka nọ e rẹ kẹ unuovẹvẹ e rẹ jariẹ. Ebẹbẹ esese evaọ orọo i re dhe ẹruẹro bẹsenọ e rẹ rro vrẹta. Rekọ a tẹ kake rọ Ebaibol na bru ebẹbẹ enana dhe, a rẹ sae whaha ẹtahaku orọo buobu.

JỌ U MUOWHẸ ẸRO

5. Didi eyero uzẹme a rẹ rẹriẹ ova ku evaọ orọo kpobi?

⁵ Okwakwa jọ nọ u re su kpohọ ebẹbẹ evaọ orọo ẹsejọ họ iroro ethọthọ nọ omọvo hayo imava orọo na a re wo. Ebe obẹlẹ, emagazini nọ e viodẹ, ighe etẹlivisiọne, gbe ighe e rẹ sae wha ẹruore gbe ewezẹ nọ i thabọ gaga no aruakpọ ze. Nọ ewezẹ enana i gbe ru gba ha, ohwo ọ rẹ sai roro nọ a wha riẹ re, ru ei oma vo, jẹ tubẹ vioja dede. Rekọ, ẹvẹ imava nọ e gbaha a sae rọ ruẹ evawere evaọ orọo? O gwọlọ omodawọ re a sai wo orọo obokparọ.

6. (a) Didi eriwo ọgbagba kpahe orọo Ebaibol na ọ kẹ? (b) Didi eware jọ e rẹ wha avro ze evaọ orọo?

⁶ Ebaibol na o ru rie vevẹ. Ọ kẹ imuẹro oghọghọ orọo, rekọ o vẹvẹ unu re nọ ahwo nọ e rọo “a wo ukpokpoma akpọ na.” (1 Ahwo Kọrint 7:28) Wọhọ epanọ ma muẹrohọ no na, imava orọo na a gba ha fikiere a rẹ sai ruthọ. Oghẹrẹ nọ a ma imava na evaọ iroro gbe uruemu gbe epanọ a rọ yọrọ ai ọvuọvo i wo ohẹriẹ. Ẹsejọ imava-orọo na a rẹ vravro kpahe ugho, emọ, gbe egọ. Ababọ oke nọ a re ro ru eware kugbe gbe ebẹbẹ owezẹ o sae jẹ jọ ehri ozighi.b O rẹ rehọ oke re a kpọ ebẹbẹ itieye na viẹ, rekọ kru udu ga! Ahwo buobu nọ e rọo no a be sae rẹriẹ ova ku ebẹbẹ itieye na a tẹ jẹ be gwọlọ ifue nọ i re ruiruo rọ kẹ ai.

T’ẸME KPAHE ẸWHỌ

7, 8. Otẹrọnọ a ru ohwo jọ eva dha hayo ẹwhọ ọ tẹ rọ udevie imava-orọo, eme họ edhere Ikereakere na nọ a re ro ku ai họ?

⁷ O rọ bẹbẹ kẹ ahwo buobu re a rọ udu kpotọ nọ a tẹ be t’ẹme kpahe oware nọ o be dhae eva, ẹwhọ, hayo oware nọ a ru thọ. Ukpenọ ọ ta gbiae nọ: “O wọhọ nọ ẹme mẹ na u v’owhẹ ẹro ho,” ọrivẹ orọo o ve mu edo họ je ru ebẹbẹ na rro viere. Ibuobu a rẹ ta nọ: “Oma ra ọvo o r’owhẹ oja,” hayo, “Who you omẹ hẹ.” Fikinọ ọ gwọlọ si ikẹ hẹ, ọrivẹ dekọ na o ve dhugbe fibo.

⁸ Edhere areghẹ nọ a re lele họ re a yo ohrẹ Ebaibol na: ‘Wha dhaeva raha uzi hi, wha jọ ọre o kiedi ofu rai họ họ.’ (Ahwo Ẹfẹsọs 4:26) Imava-orọo evawere jọ nọ i te ukpe 60 orọo rai no, a tẹ nọ ai edidi evawere efikparobọ orọo rai. Ọzae na ọ tẹ ta nọ: “Ma wuhrẹ re ma siọ owezẹ ba bẹsenọ ma re ku ẹwhọ mai họ, makọ oghẹrẹ kpobi nọ e kawo te.”

9. (a) Eme a ruẹ vuhumu evaọ Ikereakere na wọhọ abọ ologbo ẹmeọta-kugbe? (b) Eme u fo nọ imava-orọo a re ru, dede nọ onana o gwọlọ udu kru ga gbe omarokpotọ?

⁹ Okenọ ọzae avọ aye a rọwo kugbe he, o gwọlọ nọ omomọvo rai “o he yo vẹrẹ, ọ vẹ rọ ẹrera ruọ ẹme-ọta, je muofu ẹrera.” (Jemis 1:19) Nọ a tẹ gaviezọ ziezi, imava orọo na a rẹ sae ruẹ oware nọ a je wou unu. (Jemis 5:16) Re ohwo ọ ghinẹ ta nọ, “O d’omẹ gaga inọ me ru owhẹ eva dha,” o rẹ gwọlọ omarokpotọ gbe aruọwha. Rekọ edhere otiọna nọ a re ro ku ẹwhọ họ u re fiobọhọ gaga kẹ imava-orọo orọnikọ evaọ ekuhọ ebẹbẹ rai ọvo ho rekọ u re ru ai jọ ruọruọruọ jẹ jọ kpekpekpe nọ u re ru ai duku isiuru evaọ usu rai kugbe ohwohwo.

ẸKẸ ẸGWỌLỌ ORỌO NA

10. Didi ohrẹ obufihọ Pọl ọ kẹ Ileleikristi obọ Kọrint nọ o rẹ sai w’iruo kẹ Oleleikristi nẹnẹ?

¹⁰ Okenọ Pọl ukọ na o kere se ahwo Kọrint, ọ hrẹ rai nọ a rọo fiki “ẹdawọ ẹnwae-obro.” (1 Ahwo Kọrint 7:2) Akpọ na nẹnẹ ọ nwane wọhọ, hayo tube yoma dede vi Kọrint anwae. Eme ọ ọfariẹ nọ ahwo akpọ na a rẹ jọ ẹgbede ta, ẹgọ ọfariẹ nọ a rẹ gọ, gbe ikuigbe isiuru ẹnwae nọ a rẹ jọ emagazini gbe ebe se, evaọ TV, gbe isinima, enana kpobi i bi kuomagbe kpare isiuru ẹnwae-obro ọthọthọ. Rọ kẹ ahwo Kọrint nọ e jẹ rria okegbe otiọye na, Pọl ukọ na ọ ta nọ: “U fo re wha rọwo vi ikpenọ, wha re gbe ọfariẹ.”—1 Ahwo Kọrint 7:9.

11, 12. (a) Eme ọzae avọ aye a riosa ohwohwo, kọ ẹvẹ a rẹ rọ hwosa na? (b) Eme a re ru otẹrọnọ a gwọlọ kru ute orọo na daji eva ubroke?

¹¹ Fikiere, Ebaibol na o juzi kẹ Ileleikristi nọ e rọo nọ: “Jọ ọzae na ọ rọ ẹgwọlọ aye riẹ kẹe; rekọ jọ aye na o ru epọvo na kẹ ọzae riẹ.” (1 Ahwo Kọrint 7:3, NW ) Muẹrohọ nọ ẹgba ẹme na ọ rọ ẹrọkẹ—orọnikọ ẹyare he. Usu okpekpe evaọ orọo o rẹ sae ghinẹ wha edẹro ze otẹrọnọ ewoma ọdekọ ọ rọ ohwo ọdekọ oja. Wọhọ oriruo, Ebaibol na o juzi kẹ ezae nọ a yeri kugbe eyae rai ‘avọ iroro.’ (1 Pita 3:7) Onana o mae rọ uzẹme evaọ emio gbe ẹkẹ ute orọo na. Who gbe tete aye he, o rẹ jọ bẹbẹ kẹe re ọ reawere abọ orọo onana.

¹² Oke o rẹ jariẹ nọ imava-orọo a rẹ rọ whaha ohwohwo ute orọo na. Onana o sae jọ ere kẹ aye na evaọ etoke jọ evaọ amara na hayo nọ oma o tẹ rọe gaga no. (Wawo Iruo-Izerẹ 18:19.) O rẹ sae jọ ere kẹ ọzae na nọ ọ tẹ rọ ova dhe ẹbẹbẹ ologbo jọ evaọ iruo gbe nọ oma o lọhọ e riẹ no. Ẹwhaha ubroke ute orọo itieye na a rẹ mae rẹro te ai otẹrọnọ imava-orọo na a rọ unevaze t’ẹme kpahe eyero na re a jẹ “rọwo kugbe.” (1 Ahwo Kọrint 7:5) Onana o rẹ whaha imava na nọ a gbẹ rọ edhere ọthọthọ ro kuọ ẹme na họ họ. Kọ otẹrọnọ aye na ọ rọ aro koko gbọ ọzae riẹ owezẹ hayo otẹrọnọ ọzae na ọ rọ aro koko se nọ ọ rẹ rọ ute orọo na kẹ aye riẹ evaọ edhere uyoyou ho, onana o rẹ sai ru ohwo ọdekọ na rẹriẹ ova dhe odawọ. Evaọ oke utioye na, ebẹbẹ e rẹ sae roma via evaọ orọo na.

13. Ẹvẹ Ileleikristi a re ruiruo re a ruọ iroro rai fo?

¹³ Wọhọ Ileleikristi kpobi, idibo Ọghẹnẹ nọ e rọo no a re rri ifoto nọ ahwo a jẹ rọ ẹbẹba ha, enọ e rẹ sae wha isiuru igbegbe gbe ẹgwọlọ aghọ nọ i fo ho ze. (Ahwo Kọlọsi 3:5) A rẹ jẹ yọrọ iroro gbe uruemu rai nọ a te bi yeri kugbe emetẹ hayo emezae. Jesu ọ vẹvẹ unu nọ: “Kohwo kohwo nọ o re ri aye rite ẹguọlọ riẹ, ọ jọ eva lele ie bruẹnwae no.” (Matiu 5:28) Ẹkwoma efihiruo ohrẹ Ebaibol na kpahe owezẹ, enọ e rọo no a rẹ sae whaha ekie ruọ ẹdawọ gbe ẹnwae-obro. A rẹ sae gbẹ reawere okugbe evawere evaọ orọo nọ a re jo kru owezẹ ọzavaye ghaghae wọhọ okẹ uwoma no obọ Ọnọ Ọ Tuọ orọo na họ ze, Jihova.—Itẹ 5:15-19.

UDU ORỌO-OFA NỌ EBAIBOL NA Ọ KẸ

14. Didi eyero ọdada ọ rẹ r’oma via ẹsejọ? Fikieme?

¹⁴ Uwoma kẹhẹ, inọ evaọ erọo Ileleikristi buobu, a be sai ku ebẹbẹ nọ e roma via kpobi họ. Ẹsejọ dede, onana o rẹ jọ ere he. Fikinọ ahwo-akpọ a gba ha jẹ be rria akpọ omuomu nọ ọ rọ otọ esuo Setan, erọo jọ i re te oria ẹfa. (1 Jọn 5:19) Ẹvẹ Ileleikristi a re ro yeri kugbe ebẹbẹ itieye na?

15. (a) Udu ovẹ ọvo Ikereakere na ọ kẹ nọ a rẹ rọ fa orọo nọ o rẹ k’ohwo uvẹ wariẹ rọo? (b) Fikieme ahwo jọ a rọ jiroro nọ a rẹ se ọrivẹ-orọo nọ o gbe ọfariẹ hẹ?

¹⁵ Wọhọ epanọ a jọ Uzou 2 obe onana dhesẹ, ẹnwae-obro ọvo họ uvẹ nọ Ikereakere na e kẹ rọ kẹ orọo-ofa nọ ohwo ọ jẹ sae wariẹ rọo.c (Matiu 19:9) Who te ghine wo imuẹro vevẹ inọ ọrivẹ-orọo ra o bruẹnwae no, yọ whọ rẹriẹ ova ku ẹjiroro ologbo no. Kọ whọ te gbẹ jọ orọo na manikọ whọ rẹ te fae no? Izi e riẹ hẹ. Ileleikristi jọ a rọ eva rai kpobi rọ vrẹ ọrivẹ rai nọ o ghine kurẹriẹ no eva ze, yọ orọo na nọ a yọrọ na o tẹ ghinẹ wha ewoma ze. Efa jọ a jiroro nọ a rẹ fa-orọo ho fiki emọ na.

16. (a) Didi eware jọ e wọ ejọ se ọrivẹ-orọo rai nọ o ru thọ? (b) Nọ ọrivẹ nọ ọ riẹ onahona ha na ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ siẹe hayo ọ rẹ siẹe he, fikieme ohwo ọvo ọ gbẹ wọso oziẹobro riẹ hẹ?

¹⁶ Eva abọdekọ riẹ, ẹsejọhọ iruẹru umuomu na o wha udihọ ze hayo ẹyao ọfariẹ-ogbe nọ i re vo. Hayo ẹsejọhọ o gwọlọ re a thọ emọ na no obọ ọyewọ nọ ọ be gwọliẹe gba du. Vevẹ, eware buobu e riẹ nọ ohwo o re roro kpahe tao re o te broziẹ. Otẹrọnọ whọ riẹ kpahe ọfariẹ-ogbe ọrivẹ orọo ra no ghele na whọ tẹ gbẹ wezẹ kugbei, koyehọ who dhesẹ nọ whọ rọ vrẹ ọrivẹ ra no jẹ gwọlọ nọ whọ rẹ gbẹ jọ kugbei evaọ orọo na. Udu orọo-ofa nọ Ikereakere ọ kẹ re whọ wariẹ rọo o gbẹ riẹ hẹ. U fo re ohwo ọvo ọ la ruọ ẹme na re o nwene oziẹ nọ who bru hu, hayo kọ ohwo jọ o re brukpe owhẹ nọ who te ru ei no ho. Whọ rẹ rria kugbe oware nọ u no oziẹobro ra ze. “Kohwo kohwo ọvuọ uye riẹ ọ rẹ te wha.”—Ahwo Galesha 6:5.

UDU NỌ A RẸ RỌ HẸRIẸ

17. Otẹrọnọ ohwo ọvo o bruẹnwae he, ute ovẹ Ikereakere na i fihọ ẹhẹriẹ hayo orọo-ofa?

¹⁷ Kọ iyero jọ e riẹ nọ ohwo ọ rẹ rọ rehọ eva efuafo hẹriẹ hayo tubẹ fa-orọo o tẹ make rọnọ ọdekọ na o bruẹnwae he? E, rekọ o tẹ via ere, Oleleikristi na o wo udu nọ ọ rẹ rọ gwọlọ ohwo ọfa re ọ wariẹ ruọ orọo ho. (Matiu 5:32) Ebaibol na, nọ ọ kẹ udu ẹhẹriẹ itieye na, ọ ta nọ ohwo nọ ọ fa orọo na “ọ ye ọvo ọ jọ, hayo avọ ọzae riẹ a ruẹrẹ họ.” (1 Ahwo Kọrint 7:11) Eme họ iyero egaga jọ nọ e rẹ sae lẹliẹ ẹhẹriẹ jọ oware areghẹ?

18, 19. Didi iyero egaga jọ i re su ọrivẹ orọo roro kpahe ewoma nọ ọrọ ẹhẹriẹ hayo orọo-ofa, dede nọ re ọ wariẹ te rọo o lọhọ họ?

¹⁸ Whaọ, ẹsejọ uviuwou na o rẹ jọ iyiyẹ fiki ọ oyẹlẹ gaga gbe ekpehre uruemu ọzae na.d Ẹsejọ ọ rẹ rọ igho uviuwou na fi-edhọ no hayo rehọ igho na lọ ikpehre imu hayo da-idi nọ e reria obọ no. Ebaibol na ọ ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ sae . . . guọlọ kẹ uwou riẹ [hẹ], ohwo ọyena ọ vro orọwo na no, o te je yoma vi ohwo nọ ọ rọwo ho.” (1 Timoti 5:8) Otẹrọnọ ọzae otiọye na ọ se nọ o re nwene idhere riẹ, ẹsejọ je bi gboro igho nọ aye riẹ o ro ruiruo be rọ da-idi, aye na ọ rẹ sae gwọlọ thọ oma riẹ gbe orọ emọ riẹ ẹkwoma obe-udu ẹhẹriẹ okọto nọ o re miẹ.

¹⁹ Owojẹ obe-udu otiọye na a sai je roro kpahiẹe re otẹrọnọ ọrivẹ orọo o wo eva egaga kpahe ọrivẹ riẹ, ẹsejọ be rọ ugbobọ kpei te epanọ oma hayo uzuazọ riẹ dede o jẹ jọ awae. Ofa riẹ, otẹrọnọ ọrivẹ orọo ọ be gba ọdekọ họ ẹsikpobi re o zue ujaje Ọghẹnẹ evaọ edhere jọ, ọnọ a bi kpokpo na ọ rẹ sai je roro kpahe ẹhẹriẹ, maero otẹrọnọ ẹme na ọ ga te oria nọ edikihẹ ẹzi ọdekọ na ọ tẹ rọ uye. Ọnọ ọ rọ uye na o re ku ei họ nọ edhere nọ ọ rẹ sai ro “yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo” kpobi họ ẹkwoma obe-udu ẹhẹriẹ okọto nọ o re miẹ.—Iruẹru 5:29.

20. (a) Nọ uviuwou o tẹ hẹriẹ no, didi ohrẹ egbẹnyusu nọ i te gbe ekpako a rẹ sae kẹ, kọ didi ohrẹ u fo nọ a rẹ kẹ hẹ? (b) Eme u fo nọ ahwo nọ e rọo no a rẹ rọ eme nọ Ebaibol na e ta kpahe ẹhẹriẹ gbe orọo-ofa ro ru hu?

²⁰ Evaọ oghẹrẹ olahiẹ ogaga ọrivẹ orọo kpobi, ohwo ọvo ọ rẹ gba ọnọ ọ riẹ onahona ha na họ re ọ hẹriẹ hayo rria kugbe ọdekọ họ. Nọ egbẹnyusu nọ i te gbe ekpako a rẹ gwọlọ kẹ uketha gbe ohrẹ nọ u no Ebaibol ze na, a rẹ sae riẹ eware kpobi nọ e be via evaọ udevie ọzae avọ aye he. Jihova ọvo ọ rẹ ruẹ oyena. Eva uzẹme, u re dhesẹ nọ aye Oleleikristi na ọ be rọ ọghọ kẹ ọruẹrẹfihọ Ọghẹnẹ kẹ orọo ho ọ tẹ rọ inoma jọ gheghe dhẹ no orọo na. Rekọ otẹrọnọ eyero enwoma ọgaga jọ o bi wo ere he, ohwo ọvo ọ rẹ whọ ku ei hi ọ tẹ gwọlọ hẹriẹ. Epọvo na o rẹ jọ kẹ ọzae Oleleikristi re nọ ọ gwọlọ ẹhẹriẹ. “Mai kpobi a ti dikihẹ aro akaba oziẹobro Ọghẹnẹ.”—Ahwo Rom 14:10.

EPANỌ A RO SIWI ORỌO NỌ O FA NO

21. Didi oriruo u dhesẹ nọ ohrẹ Ebaibol na kpahe orọo u re ruiruo?

²¹ Nọ emera esa e vrẹ no Lucia, ọnọ ma fodẹ evaọ emuhọ na, ọ rọ hẹriẹ no ọzae riẹ, ọ tẹ nyaku Isẹri Jihova a te mu ei Ebaibol họ ewuhrẹ. Ọ ta nọ: “U gb’omẹ unu gaga inọ Ebaibol na ọ kẹ ifue ẹbẹbẹ mẹ. Nọ me wuhrẹ oka ovo no, mẹ tẹ gwọlọ nọ mẹ rẹ wariẹ kugbe ọzae mẹ. Nẹnẹ na mẹ rẹ sae ta nọ Jihova ọ riẹ epanọ o re ro siwi erọo nọ i wo ebẹbẹ keme iwuhrẹ riẹ i re fiobọhọ kẹ erivẹ-orọo wuhrẹ epanọ a rẹ rọ d’orro họ ohwohwo oma. Orọ uzẹme he, wọhọ epanọ ahwo jọ a rẹ ta, inọ Isẹri Jihova a rẹ raha iviuwou. Rọ k’omẹ, a koko uviuwou mẹ họ.” Lucia o wuhrẹ epanọ o re ro fi izi Ebaibol họ iruo evaọ uzuazọ riẹ.

22. Eme ahwo nọ e rọo no kpobi a re fievahọ?

²² Lucia ọvo onana o via kẹ no ho. Orọo o rẹ jọ oghale, orọnikọ owha-ogbẹgbẹdẹ hẹ. Fiki onana, Jihova ọ rọ ehri ohrẹ obọdẹ nọ a kaki kere kpobi kpahe orọo rọ kẹ omai—Ẹme ọghaghae riẹ. Ebaibol na ọ sae “rọ areghẹ kẹ iwewe.” (Olezi 19:7-11) O siwi erọo buobu no nọ e kẹle ẹfa yọ ọ ruẹrẹ erọo efa buobu nọ i wo ebẹbẹ ilogbo họ no re. Jọ ahwo nọ e rọo no kpobi a fievahọ ohrẹ orọo nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ kẹ ziezi. U re ghine ruiruo!

[Oruvẹ-obotọ]

ẸVẸ IZI EBAIBOL ENANA I RE RO FIOBỌHỌ . . .

K’OWHẸ WHAHA ẸRAHA ORỌO?

Orọo o rẹ wha te oghọghọ gbe ukpokpoma ze.—Itẹ 5:18, 19; 1 Ahwo Kọrint 7:28.

A re ku ẹwhọ họ ababọ okioraha.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:26.

Nọ a tẹ be tẹme kugbe, ezọgaviẹ u wuzou re wọhọ ẹmeọta.—Jemis 1:19.

A rẹ rọ ute orọo na kẹ evaọ ẹzi nọ ọ kare oriobọ gbe ẹwolẹ.—1 Ahwo Kọrint 7:3-5.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 154]

Ku ebẹbẹ họ vẹrẹ. Whọ kuvẹ re ọre o kiedi ofu ra họ họ

Uzou Ikpegbene

Ẹrro Kugbe Kpohọ Ọkpako

1, 2. (a) Didi inwene e rẹ roma via nọ owho o tẹ kẹle no? (b) Ẹvẹ ezae eg’Ọghẹnẹ evaọ oke Ebaibol a rọ ruẹ edẹro evaọ oke owho rai?

INWENE buobu e rẹ roma via nọ ma be rro te ọkpako na. Ewhrehe ugboma o rẹ raha ẹgba mai no. Who te rri ughẹgbe whọ rẹ ruẹ nọ ohọoma na u bi siikpru yọ eto na i muhọ ẹfo no—ẹsejọ eto na i ve muhọ ẹfa no dede. Ẹvori mai ọ rẹ gbẹ sae kareghẹhọ eware ziezi hi. Egbẹnyusu ekpokpọ e vẹ roma via nọ emọ na e tẹ rọo no, jegbe nọ emọ-iruọmọ e tẹ jẹ ruẹ ino. Rọ kẹ efa, ekuhọ iruo oyibo o vẹ jẹ wha edhere uzuazọ ọfa ze.

² Eva uzẹme, ikpe owho o rẹ wha odawọ ze. (Okokahwohọ 12:1-8) Ghele, roro kpahe idibo Ọghẹnẹ evaọ oke Ebaibol. Dede nọ a whu uwhremu na, a wo areghẹ gbe otoriẹ, onọ o wha edẹro ulogbo se ai evaọ oke owho rai. (Emuhọ 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Ẹvẹ a sae rọ kparobọ rro te ọkpako avọ evawere? Uzẹme, o rọ ẹkwoma ẹria lele izi nọ ma rẹ sae ruẹ nẹnẹ evaọ Ebaibol na.—Olezi 119:105; 2 Timoti 3:16, 17.

3. Didi ohrẹ Pọl ọ kẹ ezae gbe eyae nọ e who no?

³ Evaọ ileta riẹ se Taitọs, Pọl ukọ na ọ kẹ ọkpọvio obọdẹ jọ rọ kẹ enọ e be rro te ọkpako. O kere nọ: “Ru ekpọkuezae na re a jọ wolẹ, fiududhe, avọ areghẹ, a ve kru ẹrọwọ ga, eva uyoyou, jegbe eva emudhe whawha. Ru eyae nọ ekpako na epọvona, re a rọ oma totọ evaọ eyero rai, re a siọ egbẹme ba ẹjọ hayo oma o rọkẹ idi-eda; rekọ a re wuhrẹ ahwo onọ uwoma.” (Taitọs 2:2, 3) Ẹmeoyo kẹ eme enana i re fiobọhọ k’owhẹ rẹriẹ ova ku use-abọ owho.

JỌ MẸRẸJOMẸSA EMỌ RA O RERIA OWHẸ OMA

4, 5. Ẹvẹ esẹ gbe ini jọ a re ru okenọ emọ rai i te no uwou no, kọ ẹvẹ ejọ a ro nwene fihọ eyero ọkpokpọ na?

⁴ Enwene iruo o rẹ gwọlọ enwene fihọ oghẹrẹ iruo na. Ẹvẹ onana o rẹ jọ uzẹme te nọ emọ ekpako ra a te no uwou jẹ rọo no! Rọ kẹ esẹ gbe ini buobu, onana họ ekareghẹhọ ọsosuọ inọ a muhọ ẹkpako no. Dede nọ eva e rẹ were ai nọ emọ rai i te te ahwo no, esẹ gbe ini jọ a re brudu sọ a ru onọ a rẹ sai ru kpobi re a ruẹrẹ emọ rai họ kẹ uzuazọ obọ rai. Yọ oma o rẹ sai ru ai goli nọ a gbẹ rọ uwou ho.

⁵ Avọ otoriẹ, esẹ gbe ini a rẹ gbẹ ruawa ewoma emọ rai, nọ emọ na e tẹ maki no uwou no. Oni jọ ọ ta nọ: “Otẹrọnọ mẹ rẹ sai yo mi ai ẹsikpobi, re a lẹliẹ udu kiomẹ vi inọ a rọ ziezi—oyena o te lẹliẹ eva were omẹ.” Ọsẹ jọ ọ ta nọ: “Okenọ ọmọtẹ mai o no uwou, oke obẹbẹ gaga o jọ. Ọ nyase eghogho ologbo ba uviuwou mai keme ma jẹ hai ru eware kugbe oke kpobi.” Ẹvẹ esẹ gbe ini enana a ro thihakọ ababọ emọ rai? Evaọ ẹsibuobu, ẹkwoma ọdawẹ odhesẹ gbe obufihọ kẹ amọfa.

6. Eme u re fiobọhọ ru usu uviuwou na kpọvi?

⁶ Okenọ emọ e tẹ rọo no, iruo ọsẹ gbe oni na i re nwene. Emuhọ 2:24 o ta nọ: “Fikiere ọzae ọ rẹ se ọsẹ gbe oni riẹ ba, ọ vẹ gbalọ aye riẹ, a vẹ jọ uwo ovo.” (Ẹjẹlẹ ibieme na ọmai.) Ovuhumuo izi Ọghẹnẹ ọrọ uzou-uwo gbe ẹkpatiẹ u re fiobọhọ kẹ ọsẹ gbe oni rri eware kpọvi.—1 Ahwo Kọrint 11:3; 14:33, 40.

7. Didi uvi uruemu uwoma ọsẹ jọ o dhesẹ uwhremu na okenọ emetẹ riẹ a no uwou no kpohọ orọo?

⁷ Nọ emetẹ ivẹ ọzae gbe aye jọ a rọo jẹ kua vrẹ no, ọzae avọ aye na a tẹ jọ goli evaọ izuazọ rai. Eva oke ọsosuọ, ọzae na ọ jẹ dheva kẹ egọ emezae riẹ. Rekọ nọ o roro kpahe uzi uzou-uwo, o te vuhumu nọ ezae emetẹ riẹ a wo owha-iruo nọ a rẹ rọ rẹro te ọvuọ uviuwou rai. Fikiere, nọ emetẹ riẹ a tẹ gwọlọ ohrẹ, ọ vẹ nọ ai oware nọ ezae rai a roro, u ve mu ei ẹro nọ ọ rehọ umutho obọ nọ ọ rẹ sai fihọ rọ kẹ ai. Fikiere egọ emezae riẹ a te rri rie enẹna wọhọ ogbẹnyusu je muọ ohrẹ riẹ họ edederehọ.

8, 9. Ẹvẹ esẹ gbe ini jọ a ro nwene fihọ mẹrẹjomẹsa emọ rai nọ e kpako no?

⁸ Kọ ẹvẹ kpahe enọ e rọo obọ, nọ i bi ru oware ovuovo nọ Ikereakere na e ghọ họ, a tẹ se nọ a re ru onọ ọsẹ gbe oni na a roro nọ o mai woma? Ọzae avọ aye jọ nọ a wo emọ nọ e rọo no a ta nọ: “Ma re fiobọhọ kẹ ai ẹsikpobi ruẹ eriwo Jihova, rekọ ma gbẹ rọwo kpahe ẹjiroro rai jọ họ, ma rẹ jẹe rehọ ma ve je fiobọhọ kẹ ai jẹ kẹ ai ọbọga.”

⁹ Evaọ ekuotọ Esia jọ, o rẹ jọ iniemọ jọ obọ bẹbẹ re a jẹ mẹrẹjomẹsa emezae rai rehọ. Dede, a tẹ be rọ adhẹẹ kẹ ẹkpatiẹ gbe uzou-uwo Ileleikristi, a rẹ ruẹ nọ ẹwhọ kugbe eyae emọ rai i re kpotọ. Aye Oleleikristi jọ ọ ruẹ nọ emezae riẹ nọ i no uviuwou na no o rọ “ehri evawere oke kpobi.” O be were iẹe nọ ọ be ruẹ ẹgba nọ a be rọ rẹro te iviuwou ekpokpọ rai. Onana u te dhesẹ nọ owha ugboma gbe iroro nọ te ọye te ọzae riẹ a rẹ wha nọ a be kpako na o kawo no.

RU ỌGBAKUGBE ORỌO RA GA VIERE

10, 11. Didi ohrẹ Ikereakere u re fiobọhọ kẹ ahwo whaha egbefẹ ẹkpako jọ?

¹⁰ Ahwo a re dhesẹ uruemu sa-sa nọ a tẹ rọ udevie ikpe uzuazọ rai. Ezae jọ a ve mu osẹ họ ẹsẹ oghẹrẹsa re a riwi ai fihọ emaha. Eyae buobu a rẹ ruawa inwene oma nọ afe nọ a gbẹ te ro ho ọ rẹ wha ze. Tube yoma dede, ejọ nọ e dina kpako no a rẹ kpọ ọrivẹ rai eva je ru ai re ihri ẹkwoma abọ nọ a re ro si emaha emetẹ gbe emezae. Ezae ahwo Ọghẹnẹ nọ e kpako no a rẹ “jaja aro vi,” whaha isiuru ethọthọ. (1 Pita 4:7) Eyae nọ e kpako no re a re ruiruo re a ruẹse yọrọ edikihẹ ga erọo rai, fiki uyoyou kẹ ezae rai gbe isiuru re a ru Jihova eva were.

¹¹ Avọ obufihọ ẹzi ọfuafo, Lemuele Ovie na o kere ujiro kpahe “aye owoma” ọnọ ‘eva edẹ uzuazọ riẹ kpobi, o re ru ewoma’ kẹ ọzae riẹ. Ọzae Oleleikristi ọ rẹ se ovuhumuo ba edhesẹ kẹ aye riẹ hẹ kpahe epanọ ọ be rọ daoma thihakọ ẹbẹbẹ iroro nọ o te muhọ ẹwho no. Uyoyou riẹ o rẹ wọe ‘jiri iei.’—Itẹ 31:10, 12, 28.

12. Ẹvẹ erivẹ-orọo a re ro si kẹle ohwohwo viere nọ ikpe na e be nyaharo na?

¹² Evaọ etoke ikpe iruo buobu erọ emọ yọrọ na, yọ whai imava na a rọ evawere kpare iroro vrẹ isiuru obọ rai no re wha ruẹse rẹro te ẹgwọlọ emọ rai. Nọ emọ na i te no uwou no, wha vẹ wariẹ kpọ uzuazọ orọo rai họ. Ọzae jọ ọ ta nọ: “Okenọ emetẹ mẹ a no uwou no, mẹ tẹ wariẹ muọ aye mẹ họ ẹga.” Ọzae ọfa ọ ta nọ: “Ma jẹ rẹro te ohwohwo tẹ jẹ kareghẹhọ ohwohwo kpahe ẹgwọlọ aroza.” Fikiere re a se ọkora ba ẹjọ, avọ aye riẹ a te muọ amọfa evaọ ukoko na ọghọ họ e ru kẹ. Ẹhẹ, re who dhesẹ isiuru kẹ amọfa o rẹ wha eghale ze. Ofariẹ, o rẹ were Jihova eva re.—Ahwo Filipai 2:4; Ahwo Hibru 13:2, 16.

13. Didi abọ evarovie gbe oruọzewọ u re wo nọ ọzae avọ aye a be kpako kugbe na?

¹³ Whọ kuvẹ re ebrudhe ẹmeọta-kugbe o jọ udevie ra avọ ọrivẹ orọo ra ha. Wha hẹ t’eva vevẹ. (Itẹ 17:27) Ọzae jọ ọ ta nọ: “Ma ru otoriẹ kpahe ohwohwo diwi viere ẹkwoma edhesẹ ẹruọsa gbe ororokẹ.” Aye riẹ ọ rọwo, ọ tẹ ta nọ: “Nọ ma be rro te ọkpako na, ma tẹ be reawere iti nọ ma rẹ da kugbe, ẹmeọta, gbe omarokpotọ rọ kẹ ohwohwo.” Re whọ t’eva jẹ ta uzẹme u re fiobọhọ ru ọgbakugbe orọo ra ga viere, nọ o rẹ kẹe ẹgba whaha ohọre Setan, ọnọ ọ rẹ raha orọo na.

REAWERE EMỌ-IRUỌMỌ RA

14. Didi abọ oniode Timoti o wo nọ ọ jẹ rro wọhọ Oleleikristi?

¹⁴ Emọ-iruọmọ yọ “etu-uvie” rọ kẹ ekpako na. (Itẹ 17:6) Usu kugbe emọ-iruọmọ o rẹ ghinẹ jọ orọ evawere—ojaja gbe orọ omosasọ. Ebaibol na ọ riẹ ta kpahe Lois, oni-ologbo jọ ọnọ, kugbe ọmọtẹ riẹ Yunisi, ọ ghale ẹrọwọ riẹ kugbe ọmọ-uruọmọ riẹ Timoti. Ọmoha ọnana ọ tẹ rro te ọkpako te riẹ nọ te oni te oni-ologbo riẹ a rri uzẹme Ebaibol na ghare gaga.—2 Timoti 1:5; 3:14, 15.

15. Kpahe emọ-iruọmọ, didi abọ ologbo esẹ gbe ini ilogbo a rẹ sai wo, rekọ eme a rẹ whaha?

¹⁵ Etenẹ esẹ gbe ini ilogbo a rẹ jọ ru ẹkẹ abọ ologbo rai. Esẹ gbe ini ilogbo, wha ghale eriariẹ ẹjiroro Jihova rai kugbe emọ rai no. Enẹna whọ rẹ sai ru epọvo na re kugbe oge ọfa! O rẹ were emọ buobu re a yo ọsẹ hayo oni ologbo rai nọ a te bi gbiku Ebaibol. Rekọ, who re mi ọsẹ na owha-iruo riẹ nọ ọ rẹ rọ kọ uzẹme na họ eva emọ riẹ hẹ. (Iziewariẹ 6:7) Ukpoye, who re fiobọhọ evaọ onana. Jọ elẹ ra e jọ wọhọ erọ ọnọ ọ so ilezi na: “Dede nọ mẹ kpako dheza no, O Ọghẹnẹ whọ se omẹ ba ha, bẹsenọ me re ti whowho ogaga ra kẹ ige nọ e be tha.”—Olezi 71:18; 78:5, 6.

16. Ẹvẹ esẹ gbe ini ilogbo a rẹ rọ whaha ẹwhọ nọ a rẹ wha ze uviuwou rai?

¹⁶ Uyoma kẹ hẹ inọ, esẹ gbe ini ilogbo jọ a rẹ raha emọ-iruọmọ rai te epanọ ẹwhọ ọ rẹ rọ jọ udevie esẹ gbe ini ilogbo na avọ emọ rai nọ e kpako no. Ghele, uvi ẹwo ra o rẹ sai ru ei lọhọ kẹ emọ-iruọmọ ra re a fievahọ owhẹ evaọ okenọ a gwọlọ t’eva rai kẹ ọsẹ gbe oni rai hi. Ẹsejọ emaha na a re rẹro nọ ọsẹ gbe oni ologbo rai nọ e be lọhọ obọ kẹ ai a te thọ ai no obọ ọsẹ gbe oni rai. Kọ eme who re ru? Dhesẹ areghẹ jẹ tudu họ emọ-iruọmọ ra awọ re a rovie eva kẹ ọsẹ gbe oni rai. Whọ rẹ sai ru ei vevẹ kẹ ai inọ onana o rẹ were Jihova eva. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:1-3) O tẹ lọhọ, whọ rẹ sai rovie edhere na kẹ emaha na ẹkwoma ọsẹ gbe oni rai nọ whọ rẹ t’ẹme kugbe. Ta uzẹme kẹ emọ-iruọmọ ra kpahe oware nọ who wuhrẹ no evaọ ikpe na kpobi. Oruọzewọ gbe uzẹme ra o rẹ sai wo erere kẹ ai.

NWENE NỌ WHỌ BE KPAKO NA

17. Didi ọtamuo ọnọ ọ so ilezi na Ileleikristi nọ e who no a rẹ raro kele?

¹⁷ Nọ whọ be kpako na, whọ rẹ te ruẹ nọ eware nọ who je he ru kpobi vẹre hayo ejọ nọ whọ gwọlọ ru whọ gbẹ sai ru ai hi. Ẹvẹ ohwo ọ sai ro nwene fihọ etoke owho? Evaọ oma ra who re roro nọ whọ kpako te ikpe 30 ọvo no, rekọ nọ who te rri ughẹgbe whọ vẹ ruẹ oware ofa. Jọ udu u bru owhẹ hẹ. Ọnọ ọ so ilezi na ọ lẹ Jihova nọ: “Oke owhuo mẹ who le omẹ fiẹ hẹ; gbe okenọ ogaga mẹ u re no who lere omẹ hẹ.” Ru ei họ ute ra re who lele oghẹrẹ ọtamuo ọnọ ọ so ilezi na. Ọ ta nọ: “Me re reẹro ra ẹsikpobi, me ve je jiri owhẹ vi ere.”—Olezi 71:9, 14.

18. Ẹvẹ Oleleikristi nọ o kri uzẹme na no ọ sae rọ rehọ oke ekuhọ iruo oyibo riẹ ruiruo ziezi?

¹⁸ Ahwo jọ buobu a ruẹrẹ oke họ nọ a re ro ru ujiro Jihova rai rro viere nọ a te ku iruo oyibo rai họ no. “Mẹ jiroro riẹ fihọ otọ oware nọ me re ti ruẹ nọ ọmọtẹ mai o te no isukulu no,” ere ọsẹ jọ nọ o ku iruo họ no ọ ta. “Mẹ ta riẹ mu nọ me ti muọ ọkobaro oke kpobi họ, fikiere mẹ tẹ zẹ eware eki mẹ no re mẹ ruẹse wo uvẹ gọ Jihova vọvọ viere. Mẹ lẹ kẹ ọkpọvio Ọghẹnẹ.” Whọ tẹ be kẹle ikpe eriosehọ no, wo omosasọ no ewhowho Ọnọma Oride mai na ze: “Rite oke owho ra, Mẹ họ Ọye, rite okenọ whọ dhẹ eza no yọ omẹ gbẹ be yọrọ owhẹ.”—Aizaya 46:4.

19. Didi ohrẹ a rọ kẹ ahwo nọ e be rro kpako na?

¹⁹ Re ohwo ọ kpomamu nọ o te ku iruo oyibo họ no o lọhọ họ. Pọl ukọ na ọ hrẹ ekpọkuezae re “a jọ wolẹ.” Onana o tẹ gwọlọ oma oyọrọ, nọ ohwo ọ gbẹ rọ gwọlọ uzuazọ oyẹlẹ hẹ. O sae tubẹ jọ dede nọ enẹna ẹgwọlọ ologbo ọ rẹ jariẹ kẹ iruo awere jọ gbe oma oyọrọ nọ ohwo o te no iruo no vi epaọ ọsosuọ. Ruiruo ziezi, “hẹ jọ owhreze iruo Ọnowo na, nnọ wha riẹ nọ iruo rai eva Ọnowo na e rọ ivrẹvru hu.” (1 Ahwo Kọrint 15:58) Ru re iruo ra ejọ buobu ẹkwoma obufihọ kẹ amọfa. (2 Ahwo Kọrint 6:13) Ileleikristi buobu a bi ru onana ẹkwoma usiuwoma ota na avọ ajọwha epanọ ẹgba rai o te. Nọ whọ be rro te ọkpako na, “kru ẹrọwọ ga, eva uyoyou, jegbe eva emudhe whawha.”—Taitọs 2:2.

THIHAKỌ NỌ ỌRIVẸ-ORỌO O TE WHU

20, 21. (a) Evaọ eyero oke onana, eme họ oware nọ o rẹ te ghinẹ hẹriẹ imava-orọo eva obaro? (b) Ẹvẹ Anna o ro fi uvi oriruo họ otọ kẹ ahwo nọ i bi weri ọrivẹ rai?

²⁰ O rọ oware odada rekọ ghinọ uzẹme inọ evaọ eyero oke mai nana, u kri kẹhẹ uwhu o rẹ te hẹriẹ imava-orọo na. Ileleikristi nọ e be viẹ ọrivẹ rai nọ i whu a riẹ nọ oyoyou rai na ọ rọ owezẹ, a te je wo udu nọ a te wariẹ rue rai. (Jọn 11:11, 25) Rekọ uwhu na, o rẹ da. Ẹvẹ ọnọ ọ gbẹ rọ uzuazọ na ọ sai ro thihakọ riẹ?a

²¹ Re whọ kareghẹhọ oware nọ ohwo jọ evaọ Ebaibol na o ru o rẹ sai fiobọhọ. Ọzae o whu siọ Anna ba nọ ọ jọ orọo te ikpe ihrẹ ọvo, yọ okenọ ma se kpahiẹe, ọ jọ ikpe 84. O rẹ sai muomai ẹro nọ o weri nọ ọzae riẹ o whu. Eme o ru ro thihakọ? Ọ raha taso tuvo jẹ rọ gọ Jihova Ọghẹnẹ evaọ etẹmpol na. (Luk 2:36-38) Uzuazọ Anna nọ o je ro ruiruo egagọ o jọ ifue kẹ uweri gbe ọkora nọ ọ ruẹ wọhọ ayeuku.

22. Ẹvẹ eyauku gbe ezauku a ro thihakọ ọkora no?

²² Enẹ aye ikpe 72 jọ nọ ọzae o whu seba ikpe ikpe nọ i kpemu ọ ta: “Ẹbẹbẹ mẹ nọ ọ mae rro kpobi họ ohwo ọvo ọ rọ nọ me re lele t’ẹme he. Ọzae mẹ ọ jẹ hẹ gaviezọ k’omẹ gaga. Ma jẹ hẹ t’ẹme kpahe ukoko na gbe abọ nọ ma bi wo evaọ odibọgba Oleleikristi.” Ayeuku ọfa ọ ta nọ: “Dede nọ oke u re si ọkora na no, mẹ rueriẹ nọ o mai woma inọ oware nọ ohwo ọ be rọ oke riẹ ru u re fiobọhọ k’ohwo kpare iroro vrẹ. Oke yena whọ rẹ mai fiobọhọ kẹ amọfa dede.” Ọzae ikpe 67 jọ nọ aye o whu ku ọ rọwo kugbe onana, ta nọ: “Edhere igbunu nọ ohwo o re ro thihakọ uweri họ amọfa nọ whọ rẹ sasa oma.”

ỌGHẸNẸ O RRI OWHẸ GHAGHAE EVAỌ OKE OWHO

23, 24. Didi omosasọ ulogbo Ebaibol na ọ kẹ enọ e who no, maero enọ erivẹ rai i whu seba?

²³ Dede nọ uwhu u re mi ohwo ọrivẹ oyoyou, Jihova ọ gbẹ rọ etẹe, o re nwene he. Devidi Ovie anwae na ọ so nọ: “Oware ovo mẹ jọ obọ ỌNOWO guọlọ, onọ mẹ rẹ te nọ e na; re mẹ jọ uwou ỌNOWO bẹdẹ nọ me re whuẹ, re me riwi eru ỌNOWO, re me he kpohọ uwou egagọ-ode riẹ.”—Olezi 27:4.

²⁴ Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Rọ adhẹ kẹ eyauku nọ erọ uvi eyauku.” (1 Timoti 5:3) Ohrẹ nọ u lele ohrẹ onana u dhesẹ nọ eyauku nọ i wo imoni ekpekpe he a rẹro so ukoko na kẹ obufihọ iwo. Ghele, otofa ohrẹ na inọ a rọ “adhẹ” kẹ u dhesẹ nọ a re rri rai ghaghae. Didi omosasọ eyauku gbe ezae nọ eyae i whu seba nọ e rọ ahwo Ọghẹnẹ a re wo no eriariẹ ze inọ Jihova o bi rri rai ghaghae gbe nọ o ti fiobọhọ kẹ ai!—Jemis 1:27.

25. Didi ute o gbẹ rọ kẹ enọ e who no?

²⁵ Ẹme Ọghẹnẹ nọ ọ rọ ẹgba riẹ kpọ o whowho nọ: “Eza uzou yọ etu uvie adhẹwẹ.” O rọ ‘erru ekpako nọ a tẹ rueriẹ eva edhere ẹrẹreokie.’ (Itẹ 16:31; 20:29) Fikiere, makọ whọ rọ orọo hayo whẹ ọvo ọ wariẹ rọ, fi egagọ Jihova họ oware ọsosuọ evaọ uzuazọ ra. Who re ti wo emamọ odẹ kugbe Ọghẹnẹ enẹna gbe ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ nọ edada owho o gbẹ te jọ họ.—Olezi 37:3-5; Aizaya 65:20.

[Oruvẹ-obotọ]

ẸVẸ IZI EBAIBOL ENANA I RE RO FIOBỌHỌ . . .

KẸ IMAVA-ORỌO NỌ A BE RRO KPAKO NA?

Emọ-iruọmọ yọ “etu-uvie” kẹ enọ e who no.—Itẹ 17:6.

Oke owho o rẹ kẹ uvẹ ofa nọ a rẹ rọ gọ Jihova—Olezi 71:9, 14.

A tudu họ enọ ekpako no awọ re “a jọ wolẹ.”—Taitọs 2:2.

Ọzae hayo aye nọ o bi weri, dede nọ ọ rọ ọkora, ọ rẹ sae ruẹ omosasọ no Ebaibol na ze.—Jọn 11:11, 25.

Jihova o re riwi ekpako ẹrọwọ ghaghae.—Itẹ 16:31.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 166]

Nọ wha be kpako na, wha dhesẹ uyoyou rai kẹ ohwohwo ga viere

Uzou Ikpegbisoi

Adhẹẹ Ọ rọ kẹ Esẹ gbe Ini Mai nọ E Kpako No

1. Didi osa ma re esẹ gbe ini mai, kọ fikiere ẹvẹ ma re roro je ru ai?

“KEZỌ ọsẹ ra nọ o yẹ owhẹ, whọ jẹ oni ra kufiẹ okenọ ọ kpako uno ho,” ere ọzae owareghẹ jọ evaọ oke anwae ọ k’ohrẹ. (Itẹ 23:22) Ẹsejọ whọ rẹ sae ta nọ, ‘Mẹ rẹ sai ru ere vievie he!’ Ukpenọ ma gbabọ kẹ ini mai—hayo esẹ mai—ibuobu mai a wo uyoyou udidi rọ kẹ ai. Ma vuhumu nọ ma kru rai osa ulogbo. Orọ ọsosuọ, esẹ gbe ini mai a k’omai uzuazọ. Nọ Jihova ọ rọ Ehri uzuazọ na, ababọ ọsẹ gbe oni mai ma rẹ jọ uzuazọ họ. Oware ovo nọ ma rẹ kẹ ọsẹ gbe oni mai nọ o ghare te uzuazọ o riẹ hẹ. Dai roro kpahe oma nọ a lahiẹ k’omai, awaọruọ, igho nọ a raha, gbe ẹruorote oyoyou nọ u re lele obufihọ kẹ ọmọ no ọmaha te ọkpako. Kọ ẹvẹ u wo iroro te, nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ohrẹ nọ: “Dhẹ ọsẹ ra avọ oni ra . . . re uwoma kẹ owhai, wha ruẹse ria akpọ na kri”!—Ahwo Ẹfẹsọs 6:2, 3.

EVUHUMU ẸGWỌLỌ IRORO

2. Ẹvẹ emọ nọ e kpako no e sae rọ rehọ ‘onọ u te’ rọ kẹ esẹ gbe ini rai?

² Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi nọ: “Jọ [emọ hayo emọ-iruọmọ] a kaki wuhrẹ iruo egagọ rai no i te rai erukẹ uviuwou rai, gbe ejọ nọ a re ru kẹ esẹ gbe ini rai; keme onana họ onọ Ọghẹnẹ o re miẹ.” (1 Timoti 5:4) Emọ nọ e kpako no e rẹ rọ ‘onọ u te’ onana rọ kẹ ẹkwoma edhesẹ ovuhumuo kẹ ikpe uyoyou, iruo, gbe ẹruọsa nọ ọsẹ gbe oni ologbo gbe ọsese rai a raha fihọ ai. Edhere ọvo jọ nọ emọ i re ro ru onana họ ẹkwoma evuhumu inọ wọhọ ahwo kpobi, enọ e kpako no na e gwọlọ uyoyou gbe imuẹro—ẹsejọ a rẹ gwọlọ iẹe gaga dede. Wọhọ epanọ o rẹ jọ omai kpobi oma, a gwọlọ re a riẹ nọ a bi rri rai ghaghae. A gwọlọ re a riẹ nọ a riẹ uzuazọ yere.

3. Ẹvẹ ma sae rọ kẹ esẹ gbe ini ilogbo gbe esese mai adhẹẹ?

³ Fikiere ma rẹ sae rọ adhẹẹ kẹ esẹ gbe ini ilogbo gbe esese mai ẹkwoma ẹta rọ kẹ ai nọ ma you rai. (1 Ahwo Kọrint 16:14) Otẹrọnọ ọsẹ gbe oni mai a bi lele omai rria ha, ma rẹ kareghẹhọ nọ a te bi yo miomai o rẹ jọ oware ulogbo kẹ ai. Ileta nọ e rọ whẹwhẹtiẹ, ifonu, hayo iweze i re fiba oghọghọ rai ruaro. Miyo, ọnọ ọ be rria obọ Japan, o kere evaọ okenọ ọ jọ ikpe 82 a nọ: “Ọmọtẹ mẹ [ọnọ ọzae riẹ ọ rọ ọsẹro ọnyawariẹ] ọ ta k’omẹ nọ: ‘Oni, ivie, lele omai “kperẹ.’ ” O re vi odẹ ukoko nọ a ti kpohọ gbe inọmba ifonu na se omẹ koka koka. Mẹ tẹ tọlọ oma-edhere na ze mẹ vẹ ta nọ: ‘Aah. A rọ etenẹ enẹna!’ Me re yere Jihova ẹsikpobi fiki oghale ọmọ otiọye na nọ me wo.”

OBUFIHỌKẸ AVỌ ẸGWỌLỌ IWO

4. Ẹvẹ uruemu egagọ ahwo Ju o rọ tuduhọ ababọ ọdawẹ kẹ ọsẹ gbe oni ahwo nọ e kpako no?

⁴ Kọ adhẹẹ ọ rọ kẹ ọsẹ gbe oni ohwo u kugbe ẹruorote ẹgwọlọ iwo rai? E. Ere o rẹ mae jọ. Evaọ edẹ Jesu isu egagọ ahwo Ju a kru uruemu anwae na nọ otẹrọnọ ohwo o whowho inọ ugho hayo okwakwa riẹ jọ ọ “rehọ e riẹ kẹ Ọghẹnẹ,” koyehọ o wo ufuoma no owha-iruo nọ ọ rẹ rọ rehiẹe rẹro te enọ iyẹ riẹ no. (Matiu 15:3-6) Ẹvẹ evega yena o kare ororokẹ te! Koyehọ, isu egagọ eyena a be tudu họ ahwo awọ nọ a rọ adhẹẹ kẹ enọ iyẹ rai hi rekọ a ru ai wọhọ eware ugbotọ ẹkwoma ogbọ ẹgwọlọ rai nọ a rẹ gbọ ai. Ma gwọlọ nọ ma re ru ere vievie he!—Iziewariẹ 27:16.

5. Makọ eruẹrẹfihotọ nọ egọmeti o ru evaọ ekuotọ jọ, fikieme adhẹẹ rọ kẹ ọsẹ gbe oni ohwo ẹsejọ o jẹ gwọlọ obufihọ ugho?

⁵ Evaọ ekuotọ buobu nẹnẹ, ọruẹrẹfihotọ egọmeti o rẹ rọ ẹgwọlọ iwo jọ rọ kẹ enọ e kpako no, wọhọ ẹgwọlọ emuore, ẹgọ, gbe eria nọ a rẹ rria. Kugbe oyena, o sae jọ nọ enọ e kpako no na a ruẹrẹ eware kpahe be hẹrẹ oke owho rai. Rekọ otẹrọnọ ekwakwa enana i re no hayo i gbe bi te ẹgwọlọ rai hi, emọ a rẹ rọ adhẹẹ kẹ esẹ gbe ini rai ẹkwoma eruo oware nọ ẹgba rai u te re a ruẹse nyate ẹgwọlọ enọ iyẹ rai. Eva uzẹme, re a rẹro te esẹ gbe ini nọ e kpako no yọ imuẹro omorọkẹ Ọghẹnẹ, koyehọ, omarọkẹ Jihova Ọghẹnẹ, Ọnọ Ọ Tuọ ọruẹrẹfihọ uviuwou họ.

UYOYOU GBE OMOLAHIẸ KẸ AMỌFA

6. Didi eruẹrẹfihotọ ahwo jọ a ru no re a sae sẹro ẹgwọlọ esẹ gbe ini rai?

⁶ Emọ buobu nọ i te ahwo no a fialoma via no kẹ ẹgwọlọ esẹ gbe ini rai nọ e kpako no avọ uyoyou gbe omarọkẹ. Ejọ a rọ esẹ gbe ini rai ziọ iwou rai hayo a kua kẹle ai. Efa jọ a kua nya e rria kugbe esẹ gbe ini rai no. Ẹsibuobu, ọruẹrẹfihotọ otiọye na o wha oghale se esẹ gbe ini gbe emọ no.

7. Fikieme u je woma re whọ siọ okpakpa ba ebro evaọ iroro ejẹ kpahe ọsẹ gbe oni nọ ekpako no?

⁷ Rekọ ẹsejọ ẹkua otiọye na ọ rẹ wha ewoma ze he. Fikieme? Otiẹsejọ fikinọ a jiroro na kpata hrọ hayo ọwhọ ọye ọ wọ rai jiroro na. Ebaibol na ọ hrẹ avọ areghẹ nọ: “Ohwo owareghẹ ọ rẹ tẹroviẹ oware nọ o re ruẹ.” (Itẹ 14:15) Wọhọ oriruo, dae rehiẹe nọ oni ra nọ ọ kpako no ọye ọvo ọ be sae gbẹ rria ha who te roro nọ u ti woma kẹe otẹrọnọ ọ kua ze te rria kugbe owhẹ. Whọ tẹ gwọlọ rọ areghẹ j’owọ, who re roro kpahe enọ enana: Eme ọ ghinẹ gwọlọ? Kọ ọruẹrẹfihotọ obọ rai hayo ọrọ egọmeti e riẹ nọ e rẹ sai fiobọhọ? Kọ ọ gwọlọ kua? Ọ tẹ kua, edhere vẹ onana u ti ro kpomahọ uzuazọ riẹ? Kọ ọ te kua se egbẹnyusu riẹ ba? Ẹvẹ onana u ti kpomahọ iroro riẹ? Kọ whọ rọ eware enana t’ẹme kugbei no? Ẹvẹ ẹkua otiọye na o ti kpomahọ owhẹ, ọrivẹ-orọo ra, gbe emọ ra? Otẹrọnọ oni ra ọ gwọlọ ẹruọsa, ono ọ te sẹro riẹ? Kọ a sae ghale ẹruọsa na? Kọ whọ rọ oware na t’ẹme kugbe ahwo nọ u ti kpomahọ kpobi no?

8. Ono whọ rẹ rọ ẹme na jẹ ozọ tao re whọ tẹ jiroro epanọ who ti ro fiobọhọ kẹ ọsẹ gbe oni ọkpako ra?

⁸ Nọ owha-iruo ẹruọsa o roma hwa emọ nọ e rọ uviuwou na kpobi na, o rẹ jọ oware areghẹ re uviuwou na ọ ziọ ẹgua re ai kpobi a jiroro na. Re whọ t’ẹme na kugbe ekpako ukoko Ileleikristi hayo kugbe egbẹnyusu nọ oware utiona o via kẹ no o rẹ sai fiobọhọ. Ebaibol na ọ vẹvẹ unu nọ: “Ababọ ẹjiroro eware e rẹ nya thọ, rekọ ehrahrẹ i te bu a rẹ kpare obọ.”—Itẹ 15:22.

WO ỌDAWẸ AVỌ OTORIẸ

9, 10. (a) Dede nọ a be kpako no, didi ororokẹ a rẹ rọ kẹ enọ e who no na? (b) Makọ oghẹrẹ owọ kpobi nọ ọmọ nọ ọkpako no ọ rẹ jẹ kpahe ọsẹ gbe oni riẹ, eme ọ rẹ kẹ ai ẹsikpobi?

⁹ Re ma rọ adhẹẹ kẹ esẹ gbe ini mai nọ e who no o gwọlọ ọdawẹ gbe otoriẹ. Nọ ẹkpako o be wha ebẹbẹ ze na, o sae jọ bẹbẹ kẹ ekpako na re a sae nya, re-emu, hayo kareghẹhọ eware. A rẹ sae gwọlọ obufihọ. Ẹsibuobu emọ na a rẹ ruawa rai jẹ daoma thae uke. Rekọ ekpako na yọ ahwo nọ e jọ uzuazọ koko ereghẹ gbe eriariẹ buobu họ no, oke uzuazọ nọ a jẹ rọ sẹro omobọ rai jẹ jiroro obọ rai. Ẹriẹ rai gbe ọghọ-oma rai o sae roma hwa iruo rai wọhọ eyewọ gbe ekpako. Ọsẹ gbe oni nọ a roro nọ a bi fi oma rai h’otọ kẹ emọ rai a rẹ sae jọ ọkora hayo muofu. Ejọ i re veghe uzou jẹ se thahe thahe kpahe oware nọ a rẹ sae ruẹ wọhọ omodawọ nọ a re ro mi ai uvẹ iroro ejẹ obọ rai.

¹⁰ Ifue elọlọhọ e riẹ kẹ ebẹbẹ itieye he, rekọ o rẹ jọ oware ọghọ re a kuvẹ kẹ esẹ gbe ini nọ e kpako no re a sẹro omobọ rai hayo re a jiroro kẹ omobọ rai otẹrọnọ oyena o lọhọ. O rẹ jọ oware areghẹ re a whaha iroro ejẹ kpahe oware nọ o mai woma kẹ ọsẹ gbe oni mai ababọ ẹme nọ ma rẹ kake ta kugbe ai. O rẹ sae jọ nọ eware buobu i vru mi ai no. Kẹ ai uvẹ re a jiroro k’oma rai. Whọ rẹ te ruẹ nọ epanọ who siobọ no ọsẹ gbe oni ra te re a kpọ uzuazọ rai, ere usu ra kugbe ai o rẹ kpekpe te. Eva e rẹ te were ai viere, yọ eva e rẹ te were owhẹ re. O tẹ make rọnọ whọ rẹ thuẹ họ eware jọ fiki ewoma rai, re whọ rọ orro kẹ enọ iyẹ owhẹ o gwọlọ ọghọ gbe adhẹẹ nọ u te rai nọ whọ rẹ rọ kẹ ai. Ẹme Ọghẹnẹ ọ hrẹ nọ: “Wha rẹ kparoma kẹ ọnọ ọ dhẹ eza uzou no, wha vẹ rehọ adhẹ kẹ ọkpọkuọzae.”—Iruo-Izerẹ 19:32.

ẸYỌRỌ URUEMU OGBAGBA

11-13. Otẹrọnọ usu ọmọ nọ ọkpako no kugbe ọsẹ gbe oni riẹ u woma tere vẹre he, ẹvẹ ọ sai ro dede use-abọ ẹruọsa rai rehọ evaọ ikpe owho rai?

¹¹ Ẹsejọ ẹbẹbẹ nọ emọ nọ i te ahwo no e rẹriẹ ova ku evaọ adhẹẹ ọ rọ kẹ enọ iyẹ rai nọ e kpako no u kpomahọ usu nọ a wo vẹre kugbe ai evaọ oke emaha. Ẹsejọhọ ọsẹ ra ọ jọ kpimẹ, kare uyoyou, yọ oni ra ọ jẹ hẹ ta h’owhẹ unu ọ tẹ jẹ jọ eva gaga. Ẹsejọhọ ofu o gbe bi dh’owhẹ, gbe bi wo evadha, hayo edada fikinọ a je ru wọhọ ọsẹ gbe oni nọ who rẹro riẹ hẹ. Kọ whọ sai si iroro itieye na n’eva ra?a

¹² Basse, ọnọ ọ rro te ohwo evaọ Finland, o gbiku nọ: “Ọsẹ aruakpọ mẹ ọ jọ isoja SS evaọ Nazi Germany. Eva i re krei ẹdha ha, yọ eva e tẹ dhae no o re muozọ. Ẹsibuobu ọ jọ iraro mẹ kpe oni mẹ. Okejọ nọ ọ jẹ dheva k’omẹ, o te veghe umueku riẹ rehọ uzou riẹ tehe omẹ ova. Ọ fa omẹ ga te epanọ mẹ rọ fia no ehwa kie.”

¹³ Ghele, abọ ọfa ọ riẹ kpahe uruemu riẹ. Basse o fibae nọ: “Evaọ abọdekọ riẹ, o re ruiruo gaga re ọ ruẹse rẹro te uviuwou na. O dhesẹ uyoyou ọsẹ k’omẹ ẹdẹọvo ho, rekọ mẹ riẹ nọ iroro riẹ e rọ whọhọwhọhọ. Oni riẹ o le rie no uwou evaọ okenọ ọ jọ ọmaha. Ohọre ọ rọ rro te ọkpako ọ tẹ ruọ ẹmo eva oke ọmaha. Mẹ dina riẹ oware nọ u bi kpokpo iei fikiere mẹ gbẹ fo ẹe he. Mẹ rro te ọkpako no, mẹ gwọlọ fiobọhọ kẹe te epanọ ẹgba mẹ u te bọo oke uwhu riẹ. O lọhọ họ, rekọ me ru umutho nọ mẹ rẹ sai ru. Mẹ daoma jọ omamọ ọmọ kẹe te urere, yọ me roro nọ ọ j’omẹ rehọ wọhọ ọmọ riẹ.”

14. Didi Ikereakere o w’iruo evaọ iyero kpobi, kugbe enọ e rẹ roma via evaọ ẹruorote ọsẹ gbe oni ọkpako?

¹⁴ Evaọ iyero uviuwou, wọhọ epanọ o rọ evaọ eware efa, ohrẹ Ebaibol na u wo iruo: “Wha whẹ ọrẹri gbe eyowo họ oma, eva ehrọ, ọriẹruo, iroro idhedhẹ iwo, oma-urokpotọ, odiri, whai ohwo o thi-akọ kẹ ohwo, re ohwo jọ o te wo eguago kpahe ọrivẹ riẹ, jọ ọrọ vrẹe; wọhọ epanọ Ọnowo na ọ rọ vrẹ owhai na ere wha rẹ rọ vrẹ re.”—Ahwo Kọlọsi 3:12, 13.

ENỌ E BE SẸRO NA E GWỌLỌ ẸRUỌSA RE

15. Fikieme ẹruorote ọsẹ gbe oni ẹsejọ o jẹ jọ bẹbẹ?

¹⁵ Re a sẹro ọyewọ nọ ọ be mọ yọ iruo ilogbo, nọ o whaliẹ iruo buobu, owha-iruo, gbe euwa buobu. Rekọ abọ nọ ọ mae ga kpobi họ erọ iroro ididi. O rẹ da gaga re whọ ruẹ ọsẹ gbe oni ra nọ omokpokpọ rai, ẹvori rai, gbe ufuoma rai o be raha no. Sandy, ọnọ o no Puerto Rico ze, o gbiku nọ: “Oni mẹ họ ohwo nọ ọ wọ uviuwou mai fihọ uzou. O jọ oware odada gaga re ma rueriẹ nọ ọ be ruẹ uye. Ọ kake jẹ duomahọ nya; ọ tẹ gwọlọ ubiọkpọ, u te te ọkpọ-ọmo, u te te akaba-ọmo. U no ere no ẹyao na ọ tẹ ga bẹsenọ o ro whu. O kie ẹyao ọta ugbegbe jẹ gwọlọ ẹruọsa oke kpobi—tuvo taso. Ma rẹ họe jẹ kẹe emu ria. O jọ bẹbẹ gaga—maero evaọ iroro. Okenọ mẹ riẹ nọ oni mẹ o bi ti whu, mẹ tẹ jẹ viẹ keme me you rie i gaga.”

16, 17. Didi ohrẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ ọnọ ọ be sẹro re o rri eware kpọvi?

¹⁶ Whọ tẹ ruẹ oma ra evaọ eyero ọnana, eme whọ rẹ sai ru ro thihakọ? Ezọgaviẹ kẹ Jihova ẹkwoma ese Ebaibol na jẹ t’ẹme kẹe ẹkwoma olẹ o rẹ sai fiobọhọ k’owhẹ gaga. (Ahwo Filipai 4:6, 7) Evaọ uvi edhere, jọ u muowhẹ ẹro nọ whọ be re-emu doma ziezi jẹ hẹ kaki kiẹzẹ. Ẹkwoma enẹ oruo, oma o rẹ te ga owhẹ, te eva iroro gbe ugboma, re whọ ruẹse sẹro oyoyou ra. Ẹsejọ whọ rẹ sae ruẹrẹ omoke eriosehọ jọ họ no iruo okpẹdẹ ra. Otẹrọnọ whọ sai maki kperẹ dede he, o rẹ gbẹ jọ oware areghẹ ghele re whọ rehọ oke eriosehọ jọ. Re whọ ruẹse serihọ, whọ sae ruẹrẹ họ kugbe omọfa re ọ sẹro ọsẹ hayo oni ra nọ ọ be mọ na.

¹⁷ O rọ oware aghẹruẹ hẹ re enọ e be sẹro a rẹro eware nọ a rẹ sai ru hu. Rekọ who brukpe omara fiki eware nọ whọ be sai ru hu hu. Evaọ iyero jọ o rẹ mai woma re whọ rehọ oyoyou ra kpohọ iwou nọ a rẹ jọ sẹro enọ e be mọ. Whọ tẹ rọ ọnọ ọ be sẹro ohwo jọ, ru utho nọ ẹgba ra o te. Orọnikọ who re ru ẹgwọlọ enọ iyẹ owhẹ jọ owowa ọvo ho rekọ te erọ emọ ra, ọrivẹ-orọo ra, gbe erọ obọ ra re.

OGAGA NỌ O RRO THESIWA

18, 19. Didi eyaa uketha Jihova ọ kẹ, kọ didi oriruo u dhesẹ nọ o bi ru eyaa riẹ gba?

¹⁸ Ẹkwoma Ẹme riẹ, Ebaibol na, Jihova ọ rọ uyoyou k’omai ọkpọvio nọ o rẹ sai fiobọhọ gaga kẹ ohwo nọ ọ be sẹro ọsẹ gbe oni riẹ nọ e kpako no, rekọ oyena ovo họ obufihọ nọ ọ rẹ kẹ hẹ. Ọnọ ọ so ilezi na evaọ ogaga ẹzi ọfuafo o kere nọ: “ỌNOWO na ọ kẹle enọ i bo se ei kpobi . . . o ve je yo oviẹ rai, o ve je siwi ai.” Jihova o re ti siwi, hayo thọ erọ ẹrọwọ riẹ makọ ro no iyero nọ e mae rọ bẹbẹ kpobi dede.—Olezi 145:18, 19.

¹⁹ Myrna, nọ ọ rọ obọ Philippines, o wuhrẹ onana nọ ọ jẹ sẹro oni riẹ, ọnọ okie o kie fihọ otọ. Myrna o kere nọ: “Oware nọ o rẹ kẹ idhọvẹ te oyoyou ra nọ who riwi nọ ọ be ruẹ-uye, yọ ọ be sae ta oria nọ ọ be dae k’owhẹ hẹ o riẹ hẹ. O wọhọ epaọ ẹsenọ whọ rẹ rueriẹ nọ ọ be d’ame whu ẹrera yọ whọ sai ru oware ovo kpahiẹe he. Ẹsibuobu me re kigwẹ t’ẹme kẹ Jihova epanọ oma o lọhọ omẹ te no. Mẹ vẹ jẹ viẹ wọhọ Devidi, ọnọ ọ lẹ Jihova nọ o fi irui riẹ họ ololo jẹ kareghẹhọ iẹe. [Olezi 56:8] Yọ wọhọ epanọ Jihova ọ yaa, ọ k’omẹ ogaga nọ mẹ gwọlọ. ‘Jihova ọ tẹ jọ ọthuke k’omẹ.’ ”—Olezi 18:18.

20. Didi eyaa Ebaibol u re fiobọhọ kẹ enọ e be sẹro re a wo ẹruore, o tẹ make rọnọ ohwo nọ a be sẹro riẹ na o whu uwhremu na?

²⁰ A rẹ tae ẹsikpobi nọ re a sẹro ọsẹ gbe oni nọ e kpako no yọ “osia nọ o rẹ riẹ kuhọ họ.” Makọ uvi omodawọ gbe ẹruọsa nọ whọ rẹ kẹ kpobi, enọ e kpako no na a rẹ sai whu, wọhọ epanọ oni Myrna o whu na. Rekọ ahwo nọ i fievahọ Jihova a riẹ nọ uwhu họ ukuhọ osia na ha. Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Me wo ẹruore kpahe Ọghẹnẹ . . . inọ ẹkparomatha enọ ikiete avọ enọ ikiete he e rẹ te jarọ.” (Iruẹru 24:15) Ahwo nọ esẹ gbe ini ekpako i whu seba a rẹ sai wo omosasọ no ẹruore ẹkparomatha na ze kugbe eyaa isiuru akpọ ọkpokpọ onọ Ọghẹnẹ o bi ru nọ “uwhu o gbẹte jọ ofa ha.”—Eviavia 21:4.

21. Didi emamọ iyẹrẹ i re no adhẹẹ ọ rọ kẹ esẹ gbe ini nọ ekpako no ze?

²¹ Idibo Ọghẹnẹ a wo ororokẹ odidi kẹ esẹ gbe ini rai, dede nọ enana e kpako no. (Itẹ 23:22-24) A rẹ kẹ ai adhẹẹ. Evaọ ere oruo, a rẹ ruẹ orugba oware nọ itẹ nọ ẹzi ọfuafo ọkpọ na ọ ta: “Ru re ọsẹ gbe oni ra a hẹ ghọghọ, jọ eva ewere oni nọ o yẹ owhẹ.” (Itẹ 23:25) Yọ maero, enọ e be rọ adhẹẹ kẹ esẹ gbe ini rai nọ ekpako no eva e rẹ were ae re jẹ rọ adhẹẹ kẹ Jihova Ọghẹnẹ.

[Oruvẹ-obotọ]

ẸVẸ IZI EBAIBOL ENANA E SAI RO FIOBỌHỌ . . .

K’OMAI KẸ ỌSẸ GBE ONI ỌKPAKO MAI ADHẸẸ?

Ma rẹ hwosa nọ u te kẹ ọsẹ gbe oni esese gbe ilogbo.—1 Timoti 5:4.

Jọ uyoyou o kpọ iruẹru mai kpobi.—1 Ahwo Kọrint 16:14.

A rẹ rọ ugidi jiroro ilogbo ho.—Itẹ 14:15.

Esẹ gbe ini ekpako, a tẹ make be mọ je bi whu, a rẹ kẹ ai adhẹẹ.—Iruo-Izerẹ 19:32.

Ẹruore owho gbe uwhu o te jọ bẹdẹ hẹ.—Eviavia 21:4.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 179]

O rọ oware ugheghẹ re a jiroro kẹ ọsẹ hayo oni ababọ ẹme na nọ whọ rẹ rọ kpọe ozọ tao

Uzou Ikpegbezeza

Gbobọkru Obaro nọ O rẹ Tọ kẹ Uviuwou Ra

1. Eme họ ẹjiroro Jihova kẹ ọruẹrẹfihotọ uviuwou na?

NỌ JIHOVA o kuọ Adamu avọ Ivi gbe evaọ orọo, Adamu o te dhesẹ oghọghọ riẹ ẹkwoma ẹta eme awere Hibru ọsosuọ. (Emuhọ 2:22, 23) Dede, Ọnọma na o wo eware efa họ iroro vi isiuru nọ ọ wha se emọ otọakpọ riẹ. Ọ gwọlọ nọ ọzae avọ aye gbe iviuwou a ru oreva riẹ. Ọ ta kẹ ọzae avọ aye ọsosuọ na nọ: “Wha yẹ, wha vi, re wha vọ evaọ akpọ na re wha wo i; re wha wuzou iyei obọ abade gbe evra obọ ehru gbe eware kpobi nọ i wo uzuazọ nọ e be nya evaọ akpọ na.” (Emuhọ 1:28) Ẹvẹ iruo eyena e rẹ wha erere ze te! Ẹvẹ eva e hae te were ai gbe emọ obaro rai te otẹrọnọ Adamu avọ Ivi a ru oreva Jihova evaọ ẹmeoyo ọgbagba!

2, 3. Ẹvẹ iviuwou e sae rọ ruẹ evawere ilogbo nẹnẹ?

² Nẹnẹ re, iviuwou e rẹ mae wereva nọ a te bi ruiruo kugbe eva eruo oreva Ọghẹnẹ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Oreva Ọghẹnẹ uruo u wo erere evaọ kabọ kabọ, keme epanọ, o yọrọ eya rọ kẹ uzuazọ onana jegbe rọ kẹ uzuazọ no tha.” (1 Timoti 4:8) Uviuwou nọ o be rọ omarọkẹ Ọghẹnẹ rria je bi lele ọkpọvio Jihova nọ e rọ Ebaibol na a rẹ ruẹ evawere evaọ “uzuazọ onana.” (Olezi 1:1-3; 119:105; 2 Timoti 3:16) O tẹ make rọnọ omọvo uviuwou na o bi koko izi Ebaibol, eware e rẹ mai woma vi okenọ ọvuọvo o bi koko ho.

³ Obe onana o t’ẹme te izi Ebaibol buobu no nọ i re fiba evawere uviuwou. Ẹsejọhọ, who muẹrohọ no nọ a wariẹ ejọ rai evaọ oma obe na soso. Fikieme? Fikinọ yọ izẹme ilogbo nọ i re ruiruo kẹ ewoma ahwo kpobi evaọ abọ sa-sa uzuazọ uviuwou. Uviuwou nọ o be daoma fi izi Ebaibol enana họ iruo ọ rẹ ruẹ nọ omarọkẹ Ọghẹnẹ o rẹ ghinẹ “yọrọ eya rọ kẹ uzuazọ onana.” Joma wariẹ rri izi ene evaọ usu izi enana nọ i wuzou na.

AGHARE OMA-OYỌRỌ

4. Fikieme oma-oyọrọ o jẹ rọ oja evaọ orọo?

⁴ Solomọn Ovie na ọ ta nọ: “Ohwo nọ ọ sae yọrọ oma riẹ hẹ, ọ wọhọ okpẹwho nọ a kporo no, nọ a nya seba ababọ ugbẹhẹ.” (Itẹ 25:28; 29:11) ‘Re ohwo ọ yọrọ oma riẹ,’ re o dhesẹ oma-oyọrọ, o rọ oja kẹ enọ e gwọlọ orọo evawere. Re ohwo ọ roma kẹ iroro enwoma, wọhọ ofu hayo isiuru ọfariẹ-ogbe, o rẹ wha enwoma ze nọ a rẹ rehọ ikpe buobu kpọvi—otẹrọnọ a rẹ sae kpọe vi dede.

5. Ẹvẹ ohwo-akpọ nọ ọ gba ha ọ sai ro wo oma-oyọrọ, kọ avọ irere vẹ?

⁵ Dede, ọmọ Adamu ọvo nọ ọ rẹ sae kpọ oma sebaẹgba riẹ na gbagba ọ riẹ hẹ. (Ahwo Rom 7:21, 22) Ghele, oma-oyọrọ yọ ubi ẹzi na. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Fikiere, ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ sae mọ ibi oma-oyọrọ eva oma mai otẹrọnọ ma lẹ kẹ okwakwa onana, ma te je fi izi nọ i fo nọ e kpahe riẹ họ iruo nọ a rẹ jọ Ikereakere na ruẹ, gbe nọ ma tẹ be nyusu kugbe ahwo nọ i bi dhesiẹe je sioma no ahwo nọ i bi dhesẹ iẹe he. (Olezi 119:100, 101, 130; Itẹ 13:20; 1 Pita 4:7) Edhere otiọye na u re fiobọhọ k’omai ‘si oma no egbegbe,’ nọ a tẹ be make dawo omai dede. (1 Ahwo Kọrint 6:18) Ma rẹ whaha ozighi je sioma no hayo fi uruemu idieda-thomawa kparobọ. Yọ ma rẹ jẹ romakpotọ yeri kugbe evadha gbe iyero ebẹbẹ. Jọ omai kpobi—kugbe emaha—a wuhrẹ re a wo ubi ẹzi obọdẹ onana.—Olezi 119:1, 2.

EMAMỌ ERIWO UZOU-UWO

6. (a) Eme họ ọruẹrẹfihotọ uzou-uwo nọ Ọghẹnẹ o fihọ? (b) Eme ọzae ọ rẹ kareghẹhọ otẹrọnọ uzou-uwo riẹ o rẹ wha evawere se uviuwou riẹ?

⁶ Uzi avivẹ nọ u wuzou họ evuhumu uzou-uwo. Pọl o dhesẹ eware na owowa nọ ọ ta nọ: “Rekọ mẹ guọlọ re wha riẹ nọ Kristi họ ọ nọ o wo uzou ohwo kpobi, ọzae ọye o wo uzou aye riẹ, Ọghẹnẹ kọ ọye o wo uzou Kristi.” (1 Ahwo Kọrint 11:3) Onana u te dhesẹ nọ ọzae ọ rẹ kobaro evaọ uviuwou na, aye riẹ ọ vẹ romakpotọ thae uke, emọ na a ve yoẹme kẹ ọsẹ gbe oni rai. (Ahwo Ẹfẹsọs 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Whaọ, muẹrohọ nọ uzou-uwo u re su kpohọ evawere nọ a tẹ riẹe dhesẹ. Ezae nọ e be rọ omarọkẹ Ọghẹnẹ rria a rẹ riẹ nọ uzou-uwo o rọ esuo evaga ha. A rẹ raro kele Jesu, ọnọ o wo Uzou rai. Dede nọ Jesu họ ọnọ o “wo uzou eware kpobi,” ọ “ze re a gba odibo kẹ e he, rekọ ọ rẹ gba odibo.” (Ahwo Ẹfẹsọs 1:22; Matiu 20:28) Evaọ edhere ovo na, ọzae Oleleikristi o re dhesẹ uzou-uwo riẹ, orọnikọ re ọ rehiẹe wha erere te omobọ riẹ hẹ, rekọ re ọ sẹro ewoma aye gbe emọ riẹ.—1 Ahwo Kọrint 13:4, 5.

7. Didi izi Ikereakere i re fiobọhọ kẹ aye ru ẹkẹ abọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ evaọ uviuwou na?

⁷ Evaọ ẹkẹ abọ riẹ, aye nọ ọ be rọ omarọkẹ Ọghẹnẹ rria o re lele ọzae riẹ si ikẹ hayo gwọlọ su ei hi. O rẹ were iẹe eva re ọ thae uke jẹ rọ uzou kpotọ kẹe. Ẹsejọ Ebaibol na ọ rẹ t’ẹme kpahe aye na wọhọ oware nọ ọzae riẹ ‘o wo,’ nọ o nwani dhesẹ vevẹ nọ ọzae na o wo uzou riẹ. (Emuhọ 20:3) Ẹkwoma orọo, ọ nyaze “otọ uzi ọzae riẹ” no. (Ahwo Rom 7:2) Eva oke ovo na, Ebaibol na o se rie “ofiobọhọ” gbe ọnọ “o fo rie.” (Emuhọ 2:20) Ọ rẹ kẹ ekwakwa gbe ẹgba nọ e kare ọzae riẹ, ọ vẹ jẹ kẹe uketha nọ ọ gwọlọ. (Itẹ 31:10-31) Ebaibol ọ tẹ jẹ ta nọ aye na ọ rọ “ogbẹnya,” ọnọ o re thihigba lele ọrivẹ riẹ ruiruo. (Malakae 2:14) Izi Ikereakere enana i re fiobọhọ kẹ ọzae avọ aye wo ovuhumuo kẹ ọkwa ohwohwo jẹ rọ adhẹẹ gbe orro nọ u fo rọ kẹ ohwohwo.

“YO VẸRẸ”

8, 9. Dhesẹ vevẹ izi jọ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo nọ e rọ uviuwou na kpobi ru ona ẹmeọta-kugbe rai woma viere.

⁸ Evaọ obe onana a duobọhọ ẹgwọlọ ẹmeọta-kugbe unuẹse buobu. Fikieme? Fikinọ eware e rẹ mae nya kpọvi okenọ ahwo a tẹ be t’ẹme jẹ gaviezọ kẹ ohwohwo. A dhe rie ẹwẹwariẹ inọ ẹmeọta-kugbe o wọhọ edhere agbava. Enẹ Jemis olele na o fi rie họ: “Kohwo kohwo o he yo vẹrẹ, ọ vẹ rọ ẹrera ruọ ẹme-ọta.”—Jemis 1:19.

⁹ U wuzou re re ma yọrọ oma kpahe oghẹrẹ nọ ma rẹ t’ẹme. Eme ọ edo, ẹwhọ, hayo onọ a rẹ jọ fo ohwo o wo obọ kugbe ẹmeọta-kugbe obokparọ họ. (Itẹ 15:1; 21:9; 29:11, 20) Dede nọ ẹme nọ ma be ta o rọ gbagba, a tẹ rehọ edhere ọgaga, oheri, hayo ababọ areghẹ tae, o rẹ wha enwoma ze viọ ewoma. Ẹme mai ọ rẹ were, “mere wọhọ uwhei.” (Ahwo Kọlọsi 4:6) Eme mai e rẹ jọ wọhọ “ibi igoru nọ a fihọ udevie isiliva.” (Itẹ 25:11) Iviuwou nọ i wuhrẹ re a riẹme ta kugbe ziezi e jowọ ulogbo no kpohọ ewo evawere.

IRUO LOGBO ỌRỌ UYOYOU

10. Didi uyoyou o rọ oja evaọ orọo?

¹⁰ Ubiẹme na “uyoyou” o roma via evaọ oma obe onana soso. Kọ whọ kareghẹhọ oghẹrẹ uyoyou nọ a mae t’ẹme te? O rọ uzẹme inọ uyoyou obẹlẹ (Grik, eʹros) u wo abọ ologbo evaọ orọo, gbe evaọ erọo obokparọ, uyoyou udidi gbe usu (Grik, phi·liʹa) o rẹ jọ udevie ọzae gbe aye. Rekọ maero họ uyoyou nọ a rọ ubiẹme Grik a·gaʹpe ro dhesẹ na. Onana yọ uyoyou nọ ma re wo rọkẹ Jihova, rọkẹ Jesu, jẹ rọkẹ erivẹ mai. (Matiu 22:37-39) Oyehọ uyoyou nọ Jihova o dhesẹ rọkẹ ohwo-akpọ. (Jọn 3:16) Ẹvẹ u gbunu te inọ ma rẹ sai dhesẹ oghẹrẹ uyoyou ọvo na kẹ ọrivẹ orọo gbe emọ mai!—1 Jọn 4:19.

11. Ẹvẹ uyoyou u re ro wo iruo kẹ ewoma orọo na?

¹¹ Evaọ orọo, uyoyou ukpehru onana o ghinẹ rọ “ọwhẹgbe eware kpobi.” (Ahwo Kọlọsi 3:14) O rẹ gba ọzae avọ aye kugbe o ve ru ai gwọlọ ru oware nọ o mai woma kẹ ohwohwo jẹ rọ kẹ emọ rai. Okenọ iviuwou e tẹ rẹriẹ ova ku iyero ebẹbẹ, uyoyou u re fiobọhọ kẹ ai ru eware kugbe. Nọ ọzae avọ aye na a be kpako na, uyoyou u re fiobọhọ kẹ ai tha ohwohwo uke je wo ovuhumuo. “Uyoyou o rẹ guọlọ orọ obọ riẹ hẹ; . . . u re thiakọ eware kpobi, rọwo eware kpobi; u re rẹro eware kpobi, avọ odiri eva eware kpobi. Uyoyou u re re he.”—1 Ahwo Kọrint 13:4-8.

12. Fikieme uyoyou rọkẹ Ọghẹnẹ evaọ abọ ọzae avọ aye u je ru orọo na ga?

¹² Okugbe orọo o rẹ mae jọ gaga nọ o tẹ rọ kothi, orọnikọ fiki uyoyou nọ o rọ udevie ọzae avọ aye na ọvo ho rekọ fiki uyoyou nọ a wo kẹ Jihova. (Okokahwohọ 4:9-12) Fikieme? Whaọ, Jọn ukọ na o kere nọ: “Uyoyou Ọghẹnẹ ona, nnọ ma re koko ijaje riẹ.” (1 Jọn 5:3) Fikiere, ọzae avọ aye a rẹ yọrọ emọ rai evaọ omarọkẹ Ọghẹnẹ orọnikọ fikinọ a you emọ rai didi ọvo ho rekọ fikinọ onana họ onọ Jihova o je. (Iziewariẹ 6:6, 7) A rẹ whaha ọfariẹ-ogbe orọnikọ fikinọ a you ohwohwo ọvo ho rekọ maero fikinọ a you Jihova, ọnọ o “ti guẹdhọ ibruẹhwae gbe igberedia.” (Ahwo Hibru 13:4) O tẹ make rọnọ omọvo jọ evaọ orọo na ọ be wha ebẹbẹ ilogbo ze, uyoyou rọkẹ Jihova o rẹ wọ ọnọ o kiọkọ na re ọ gbẹ hai lele izi Ebaibol. Ghinọ uzẹme, evawere erọ iviuwou nọ uyoyou rọkẹ Jihova o jẹ rọ ehri ọ uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo!

UVIUWOU NỌ U BI RU OREVA ỌGHẸNẸ

13. Ẹvẹ ọtamuo re a ru oreva Ọghẹnẹ u re ro fiobọhọ kẹ omomọvo re a fi ẹro rai họ eware nọ e mai wuzou?

¹³ Oleleikristi ọ rẹ rọ uzuazọ riẹ kpobi wariẹ oreva Ọghẹnẹ uruo. (Olezi 143:10) Onana họ oware nọ uvi omarọkẹ Ọghẹnẹ u ghine dhesẹ. Eruo oreva Ọghẹnẹ u re fiobọhọ kẹ iviuwou fi ẹro rai họ eware nọ e ghinẹ mae rọ oja. (Ahwo Filipai 1:9, 10) Wọhọ oriruo, Jesu ọ vẹvẹ unu nọ: “Mẹ nyaze ti fi ohwo avọ ọsẹ riẹ họ oma ohẹriẹ, ọmọtẹ avọ oni riẹ, oviaye avọ oniọrọo riẹ; ahwo uwou obọ ohwo a rẹ te jọ ewegrẹ riẹ.” (Matiu 10:35, 36) Nwane epanọ unuovẹvẹ Jesu o rọ, ilele riẹ buobu a wo ukpokpoma no eva obọ ahwo uviuwou rai ze no. Ẹvẹ eyero na o rọ uweri avọ edada te! Ghele, uyoyou nọ ma wo kẹ uviuwou mai o rẹ gbẹdẹ vi onọ ma wo kẹ Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi hi. (Matiu 10:37-39) Otẹrọnọ ohwo o bi thihakọ ghelọ ọyawọ no obọ uviuwou ze, ọnọ ọ be wọso na ọ rẹ sai nwene nọ ọ tẹ ruẹ emamọ oware nọ omarọkẹ Ọghẹnẹ o jọ oma riẹ ru no. (1 Ahwo Kọrint 7:12-16; 1 Pita 3:1, 2) O tẹ make rọnọ oyena o via ha, ewoma nọ o rẹ jọ ribri o rẹ jariẹ hẹ otẹrọnọ ohwo ọ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ fiki ukpokpoma.

14. Ẹvẹ ẹgwọlọ re a ru oreva Ọghẹnẹ u re ro fiobọhọ kẹ ọsẹ gbe oni jowọ nọ o mai woma kẹ emọ rai?

¹⁴ Oreva Ọghẹnẹ uruo u re fiobọhọ kẹ ọsẹ gbe oni re a jẹ emamọ iroro. Wọhọ oriruo, evaọ okegbe jọ esẹ gbe ini a re rri emọ na wọhọ ekwakwa efe, yọ a rẹ rẹro so emọ rai inọ a te sẹro rai nọ a tẹ kpako no. Nọ u kiehọ jẹ rọ oware nọ u fo re emọ nọ e kpako no a rẹro te ọsẹ gbe oni rai nọ e who no, iroro itieye na o rẹ lẹliẹ esẹ gbe ini kpọ emọ rai kpohọ edhere uzuazọ ilale efe he. Esẹ gbe ini a re ru ewoma ọvo kẹ emọ rai hi otẹrọnọ a yọrọ e rai re a you ekwakwa efe viọ eware ẹzi.—1 Timoti 6:9.

15. Ẹvẹ oni Timoti, Yunisi, ọ jẹ rọ uvi oriruo ọyewọ nọ o ru oreva Ọghẹnẹ?

¹⁵ Emamọ oriruo evaọ abọ ọnana họ Yunisi, oni Timoti, ogbẹnyusu ọmaha Pọl. (2 Timoti 1:5) Dede nọ ọgẹdhọ ọ rehọ, Yunisi, avọ oniode Timoti Lois, a rọ obokparọ yọrọ Timoti re o le omarọkẹ Ọghẹnẹ. (2 Timoti 3:14, 15) Okenọ Timoti ọ kpako ziezi no, Yunisi ọ tẹ kẹe uvẹ re o no uwou re o dhomahọ iruo ewhowho Uvie na wọhọ ogbẹnyusu ọnyukọ Pọl. (Iruẹru 16:1-5) Ẹvẹ eva e te were iẹe te nọ ọ ruẹ nọ ọmọ riẹ o zihe ruọ ọnyukọ obọdẹ! Omorọkẹ Ọghẹnẹ riẹ wọhọ ọkpako o roma hwa oghẹrẹ ewuhrẹ riẹ no otọ ze. Eva uzẹme, Yunisi ọ ruẹ edẹro gbe oghọghọ evaọ eyo iyẹrẹ odibọgba ẹrọwọ Timoti, dede nọ o jẹ dina kẹe uye nọ ọ jọ uwou kugbei hi.—Ahwo Filipai 2:19, 20.

UVIUWOU NA GBE OBARO RA

16. Wọhọ ọmọ, didi uvi ọdawẹ Jesu o dhesẹ, rekọ eme o jọ ẹgwọlọ ọsosuọ riẹ?

¹⁶ A yọrọ Jesu evaọ uviuwou ahwo Ọghẹnẹ, yọ wọhọ ọkpako, o dhesẹ emamọ ọdawẹ ọmọ kẹ oni riẹ. (Luk 2:51, 52; Jọn 19:26) Ghele na, ẹgwọlọ ọsosuọ Jesu họ re o ru oreva Ọghẹnẹ gba, yọ rọ kẹe onana u kugbe edhere na o rovie kẹ ahwo-akpọ re a reawere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. O ru onana okenọ ọ rọ uzuazọ ogbagba riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo rọkẹ erahizi.—Mak 10:45; Jọn 5:28, 29.

17. Didi ẹruore oruaro edhere ẹrọwọ Jesu u rovie fihọ kẹ enọ i bi ru oreva Ọghẹnẹ?

¹⁷ Nọ Jesu o whu no, Jihova ọ tẹ kpare iẹe kpohọ uzuazọ obọ odhiwu ọ tẹ rọ udu-esuo ologbo kẹe, uwhremu na ọ tẹ rehọ iẹe mu wọhọ Ovie evaọ Uvie obọ odhiwu. (Matiu 28:18; Ahwo Rom 14:9; Eviavia 11:15) Idheidhe Jesu u ru rie lọhọ re a salọ ahwo-akpọ jọ re a lele iei su evaọ Uvie oyena. U te je rovie edhere kẹ amọfa nọ i wo emamọ ẹzi kpobi re a reawere uzuazọ ogbagba evaọ otọakpọ nọ a wariẹ zihe ruọ eyero aparadase no. (Eviavia 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4.) Ọghọ nọ ma wo nọ o mae rro nẹnẹ họ re ma ta emamọ usi oruaro onana kẹ erivẹ mai.—Matiu 24:14.

18. Didi ekareghẹhọ gbe uduotahawọ a rọ kẹ iviuwou gbe omomọvo?

¹⁸ Wọhọ epanọ Pọl ukọ na o dhesẹ, ẹria uzuazọ omarọkẹ Ọghẹnẹ u kru eyaa na inọ ahwo a rẹ sae reuku eghale uzuazọ nọ ‘o be tha na.’ Uzẹme, onana họ edhere obọdẹ nọ a rẹ rọ ruẹ evawere! Kareghẹhọ, “akpọ na avọ urusio riẹ e rẹ te vrẹ, rekọ ohwo nọ o re ru oreva Ọghẹnẹ ọ rẹ jọ bẹdẹ.” (1 Jọn 2:17) Fikiere, whọ tẹ make rọ ọmọ hayo ọyewọ, ọzae hayo aye, hayo ọkpako nọ ọ rọo ho hayo ọnọ o wo emọ họ, daoma ru oreva Ọghẹnẹ. Whọ tẹ make rọ otọ ọyawọ hayo whọ rẹriẹ ova ku ebẹbẹ ilogbo, jọ o thọrọ owhẹ ẹro ho inọ whẹ yọ odibo Ọghẹnẹ nọ ọ be rria na. Fikiere, jọ owojẹ ra o wha oghọghọ se Jihova. (Itẹ 27:11) Jọ uruemu ra o wha evawere se owhẹ enẹna gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ nọ ọ be tha na!

ẸVẸ IZI EBAIBOL ENANA E SAI RO FIOBỌHỌ . . .

KẸ UVIUWOU RA WEREVA?

A rẹ sae mọ ibi oma-oyọrọ.—Ahwo Galesha 5:22, 23.

Avọ emamọ eriwo kpahe uzou-uwo, te ọzae te aye a rẹ gwọlọ ewoma obọdẹ kẹ uviuwou na.—Ahwo Ẹfẹsọs 5:22-25, 28-33; 6:4.

Ẹmeọta-kugbe u kuomagbe ezọgaviẹ.—Jemis 1:19.

Uyoyou rọkẹ Jihova u re ru orọo ga.—1 Jọn 5:3.

Eru oreva Ọghẹnẹ họ ute nọ o mae wuzou kẹ uviuwou.—Olezi 143:10; 1 Timoti 4:8.

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 188

OKẸ UZUAZỌ SEBA-ẸRỌO

Orọnikọ ohwo kpobi ọ rẹ rọo ho. Yọ orọnikọ ahwo nọ a rọo no kpobi a rẹ gwọlọ yẹ emọ họ. Jesu ọ rọo ho, yọ ọ t’ẹme kpahe uzuazọ seba-ẹrọo wọhọ okẹ “fiki uvie odhiwu.” (Matiu 19:11, 12) Pọl ukọ na ọ sa nọ ọ rẹ rọo gbe he. Ọ t’ẹme kpahe eyero ọnọ ọ rọo ho gbe ọnọ ọ rọo wọhọ ‘ekẹ.’ (1 Ahwo Kọrint 7:7, 8, 25-28) Fikiere, nọ obe onana o mae t’ẹme kpahe orọo gbe ẹyọrọ emọ na, eghale gbe irere nọ i re no uzuazọ seba-ẹrọo ze hayo eghale orọo ababọ emọ e rẹ thọrọ omai ẹro ho.