Ofruriọ egọmeti họ eroruiruo ọthọthọ ọrọ ogaga nọ enọ i bi su a be rọ wha erere se omobọrai. Orọnikọ nẹnẹ uruemu nana u muhọ họ. Wọhọ oriruo, evaọ usu izi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ emọ Izrẹl, ojọ o ta nọ a rẹ whaha udioriọ, onọ u dhesẹ nọ ofruriọ ọ rrọ otọ no vẹre anwọ ikpe idu esa gbe egba isoi (3,500) nọ i kpemu. (Ọnyano 23:8) Rekọ orọnọ udioriọ ọvo họ ofruriọ họ. Ẹsejọ enọ i bi su a re tho eware egọmeti, rọ udu obọrai ru eware nọ u fo nọ a re ru hu rọ wha erere se omobọrai, hayo tube tho igho dede. U te no ere no, egbẹnyusu gbe imoni rai ọvo a rẹ rọ ogaga ọkwa nọ a rrọ na ru eware kẹ.

Dede nọ ofruriọ ọ da oria kpobi fia, ọnọ ọ rrọ egọmeti ọ mae ga. Obe jọ nọ a re se Global Corruption Barometer nọ ukoko nọ a re se Transparency International o be hai kere, orọ ukpe 2013 o n’iyẹrẹ nọ, ikoko isoi nọ ofruriọ ọ mae da fia evaọ akpọ na soso họ, itu esuo-hrowo, iporisi, isu egọmeti, enọ i re fi izi họ evaọ egọmeti gbe enọ e rẹ rọ ahwo nọ a thọ uzi guẹdhọ evaọ egọmeti. Joma ta kpahe iyẹrẹ jọ nọ i dhesẹ nọ ofruriọ ọ da oria kpobi fia evaọ akpọ na soso.

• AFRICA: Evaọ ukpe 2013 evaọ obọ South Africa, a tu isu egọmeti nọ i bu te idu udhe gbe ivẹ (22,000) ẹdhọ fihọ ekọto fiki ofruriọ rai.

• SOUTH AMERICA: Evaọ ukpe 2012 evaọ obọ Brazil, a mu ahwo 25 fihọ uwou-odi fikinọ a wọ igho egọmeti kẹ ahwo re a votu kẹ ae. Ohwo jọ evaọ usu rai yọ ethabọ prẹsidẹnte orẹwho na vẹre.

• ASIA: Uwou-eki ulogbo jọ nọ a rẹ jọ zẹ eware sa-sa nọ u kie evaọ ukpe 1995 evaọ ẹwho Seoul nọ ọ rrọ South Korea, u kpe ahwo nọ a bu te egba isoi gbe imava (502). Nọ a kiẹ otọ oware na, iyẹrẹ i dhesẹ nọ ahwo nọ a jẹ bọ uwou na a jẹ-udi kẹ isu egọmeti orẹwho na re a rehọ ekwakwa nọ e ga tere he bọ uwou na.

• EUROPE: Aye jọ nọ ọ rọ usu enọ i wuzou ahwo nọ a bi ru iruo evaọ European Commission Home Affairs nọ a re se Cecilia Malmström ọ ta nọ: “A rẹ ruẹ unu gbiku ofruriọ nọ ọ rrọ Europe hu, gbe nọ epanọ isu egọmeti a daoma te kẹhẹ, a be sai si ofruriọ no otọ họ.”

O rrọ bẹbẹ gaga re ohwo-akpọ ọ sai si ofruriọ nọ ọ rrọ egọmeti no otọ. Prọfẹsọ jọ nọ a re se Susan Rose-Ackerman nọ o wuhrẹ kpahe epanọ a sae rọ whaha ofruriọ, o kere nọ re eware e sai woma, o gwọlọ nọ “egọmeti o re ru inwene ilogbo evaọ oghẹrẹ nọ o bi ro ru eware.” Dede nọ o wọhọ nọ ẹruore ọvuọvo ọ riẹ kpahe epanọ ofruriọ o ti ro no otọ họ, Ebaibol na o dhesẹ nọ ẹruore ọ riẹ, inọ kẹle na inwene ilogbo e te romavia evaọ esuo egọmeti.

Otẹrọnọ ahwo-akpọ a wo uruemu ofruriọ, kọ esuo ohwo-akpọ ọ rẹ kare ofruriọ? Nọ o rrọ ere na, re ma sai wo isuẹsu nọ e kare ofruriọ, ohwo-akpọ o re gbe su hu. Ebaibol na ọ fodẹ egọmeti nọ ofruriọ ọ te jọ vievie he, oyehọ Uvie Ọghẹnẹ, onọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ re o ze.—Matiu 6:9, 10.

Uvie Ọghẹnẹ yọ egọmeti dẹẹ nọ u ti su no obọ odhiwu ze. U ti nwene egọmeti ahwo-akpọ kpobi. (Olezi 2:8, 9; Eviavia 16:14; 19:19-21) Oware jọ nọ Uvie Ọghẹnẹ u ti ru kẹ ahwo-akpọ họ, u ti si egọmeti ahwo-akpọ nọ ofruriọ ọ da fia n’otọ. Joma ta kpahe eware ezeza jọ nọ e kẹ imuẹro onana.

1. OGAGA

ẸBẸBẸ NA: Re egọmeti ohwo-akpọ ọ sai dikihẹ, ahwo a rẹ hwa osa-uzou hayo ru iruo kẹ egọmeti. Fikinọ igho buobu i bi no onana ze, o be lẹliẹ isu egọmeti buobu tho igho na, yọ ejọ e be re-udi nọ ahwo a tẹ kẹ ae igho re a si no osa-uzou rai hayo eware efa nọ egọmeti ọ gwọlọ nọ a rẹ hwa igho fihọ. Onana o rẹ lẹliẹ ofruriọ dhe ẹgẹga, keme nọ egọmeti o te si no osa-uzou ahwo otiọye na no, a ve fihọ osa-uzou re a sae rọ vọ oria nọ a si no kẹ ahwo yena. Ukuhọ riẹ, iyogbere gbe ahwo oruọzewọ ae a rẹ reoja na.

IFUE NA: Jihovaa Ọghẹnẹ họ ọnọ o wo ogaga Uvie nọ ma bi rẹro riẹ na. (Eviavia 11:15) Uvie Ọghẹnẹ o wọhọ egọmeti ahwo-akpọ nọ u re mi ahwo osa-uzou re o tẹ sai dikihẹ hẹ. Ọghẹnẹ o wo oriobọ họ yọ ọ te rehọ “ẹgba ologbo riẹ” ru nọ Uvie na u ti ro ru ẹgwọlọ ahwo-akpọ kpobi nọ a te jọ otọ esuo Uvie na gba kẹ ae.—Aizaya 40:26; Olezi 145:16.

2. OSU

ẸBẸBẸ NA: Susan Rose-Ackerman nọ ma fodẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na ọ ta nọ, “isu egọmeti họ enọ e rẹ kake siọ ofruriọ ba” re ofruriọ ọ te sai n’otọ. Ahwo a rẹ sai fievahọ egọmeti vievie he inọ a te sae whaha ofruriọ nọ o bi no obọ iporisi gbe enọ i re mi osa-uzou ze, kpakiyọ ae omarai a bi ru eware evona re. Makọ osu nọ ọ mai woma dede, ọ reuku uzioraha fikiere ọ gba ha. Yọ nwane wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, “ohwo okiẹrẹe ọvo nọ ọ rọ evaọ akpọ na nọ o re ru uwoma nọ ọ te raha uzi hi ọ rọ họ.”—Ọtausiuwoma Na 7:20.

IFUE NA: Wo ohẹriẹ no ahwo-akpọ nọ a gba ha, Jesu Kristi nọ Ọghẹnẹ ọ salọ re ọ jọ Ovie Uvie na o re ru oware uyoma vievie he, keme ọ rrọ gbagba. Jesu o dhesẹ onana via evaọ okenọ Ẹdhọ ọ jẹ udi kẹe inọ ọ rẹ rehọ “ivie akpọ na kpobi gbe oruaro rai” rọ kẹe. Ẹdhọ nọ ọ rrọ osu akpọ na ọ ta nọ ọ rẹ rehọ enana kpobi kẹ Jesu, otẹrọnọ Jesu o kigwẹ gọe ọvo. (Matiu 4:8-10; Jọn 14:30) Makọ okenọ a jẹ lahiẹ Jesu evaọ ehru ure oja na dede, ọ gba riẹ mu nọ o re kru ẹgbakiete riẹ, oye soriẹ nọ ọ rọ siọ udi nọ a kẹ riẹ nọ o hai ru edada na kpotọ rekọ o hae whae ze nọ ọ gbẹ sai ro roro te he. (Matiu 27:34) Enẹna nọ Ọghẹnẹ ọ kpare iẹe kpobọ odhiwu no na, Jesu o dhesẹ nọ o gine te ohwo nọ o re su Uvie na.—Ahwo Filipai 2:8-11.

3. ISU NỌ A BI DHE ENWENWENE

ẸBẸBẸ NA: Erẹwho buobu a re ru ivotu n’oke t’oke, bi roro nọ a te rọ ere si isu nọ i re fru ahwo re no re ekpokpọ efa e rehọ ẹta rai. Rekọ uzẹme riẹ họ, ofruriọ ọ da ivotu fia makọ evaọ erẹwho nọ a be ta nọ i rovie aro dede. Nọ edafe a tẹ gwọlọ nọ ohwo jọ ọ ruọ ọkwa, a rẹ rehọ igho rai ru ọghọ kẹ ahwo je whowho odẹ ohwo nọ a gwọlọ nọ ọ ruọ ọkwa na re ahwo a sai votu kẹ ohwo na.

Ọzae jọ nọ a re se Justice John Paul nọ o bi ruiruo evaọ ekọto ilogbo jọ evaọ obọ America ọ ta nọ, “orọnikọ egọmeti na ọvo onana u bi kpomahọ họ, rekọ te ahwo nọ a rrọ otọ rai re.” Onana o wha riẹ ze nọ ahwo buobu evaọ akpọ na soso a rọ rọwo nọ itu esuo-ohrowo e rẹ mai fru ahwo re evaọ ikoko sa-sa nọ e rrọ akpọ na.

IFUE NA: Uvie Ọghẹnẹ u ti dikihẹ kothi keme u ti si isuẹsu iwhayo kpobi no. (Daniẹl 7:13, 14) Nọ orọnọ Ọghẹnẹ ọ salọ Ovie Uvie na, a ti votu re Ovie na ọ tẹ ruọ eva ha yọ omọfa ọ te sae rehọ ẹta riẹ hẹ. Fikinọ Uvie na u ti no ohwo ruọ ohwo ho, o te whae ze nọ eware nọ Uvie na u ti ru kpobi e te rọ wha ewoma se ahwo nọ a rrọ otọ riẹ bẹdẹ bẹdẹ.

4. IZI

ẸBẸBẸ NA: Ẹsejọhọ who re roro nọ a te fi izi ekpokpọ họ ẹsiẹe eware e te mai ro woma. Rekọ egba-eriariẹ e ta nọ, izi nọ a fihọ i te bu ga hrọ, e rẹ jẹ lẹliẹ ofruriọ vihọ ga. Ofariẹ, enọ i re fi izi họ a tẹ be daoma ru re ofruriọ ọ dina kpotọ, o vẹ jẹ wha ofa ze, evaọ ukuhọ riẹ ewoma ọvo o gbe noi ze he.

IFUE NA: Izi Uvie Ọghẹnẹ i kpehru vi izi egọmeti ahwo-akpọ. Wọhọ oriruo, Ukpenọ Jesu o re kere obe vọ evaọ izi re ahwo a koko, o te fi uzi ovo jọ họ, onọ a se Obọdẹ Uzi Uruemu. Ọ ta nọ: “Fikiere, eware kpobi nọ wha gwọlọ nọ ahwo a ru kẹ owhai, wha ru ere kẹ ae re. Keme, onana họ otofa Uzi Mosis na gbe eme Eruẹaro na.” (Matiu 7:12) Koyehọ oware nọ izi Uvie na e mae tẹrovi họ uruemu gbe owojẹ ohwo. Jesu ọ ta nọ: “Who re you ọrivẹ ra wọhọ omobọ ra hrọ.” (Matiu 22:39) Uzẹme riẹ họ, fikinọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu ohwo, o te ohwo nọ ọ rẹ sai fi izi itieye na họ.—1 Samuẹle 16:7.

5. EKPEHRE IRORO

ẸBẸBẸ NA: Oware nọ o be whae ze nọ ofruriọ o bi ro dhe ebuebu họ uvou-uthei gbe mẹ-ọvo-ọria. Yọ ekpehre iruemu nana e da isu egọmeti gbe ahwo-akpọ kpobi oma fia. Uwou-eki nọ u kie ruru ahwo evaọ Seoul, nọ ma fodẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, u kie fikinọ enọ a rehọ uwou na kẹ nọ a bọ a jẹ udi kẹ isu egọmeti orẹwho na, a tẹ rehọ ekwakwa ikuẹku nọ e ga tere he bọ uwou na re igho i gbe kiọkọ kẹ ae nọ a rẹ re.

Re ofruriọ ọ sai no otọ, o gwọlọ nọ a re wuhrẹ ahwo re a siobọno iruemu iyoma wọhọ uvou-uthei gbe mẹ-ọvo-ọria. Rekọ isu egọmeti ahwo-akpọ a sai wuhrẹ ahwo re a siọ iruemu nana ba ha, keme o rrọ isiuru rai re a ru ere he, yọ a wo ogaga nọ a sai ro ru ei gbe he.

IFUE NA: Uvie Ọghẹnẹ u bi wuhrẹ ahwo kpahe oghẹrẹ nọ a sai ro siobọno ekpehre iruemu nana gbe oware nọ o be whae ze.b Ewuhrẹ nana o bi fiobọhọ “ru ẹzi nọ ọ be kpọ iroro rai kpokpọ.” (Ahwo Ẹfisọs 4:23) A be rọ emamọ iruemu wọhọ edẹro gbe ewoma amọfa nọ a rẹ rọ karo nwene ekpehre iruemu wọhọ uvou-uthei gbe mẹ-ọvo-ọria.—Ahwo Filipai 2:4; 1 Timoti 6:6.

6. ENỌ E RRỌ OTỌ ESUO NA

ẸBẸBẸ NA: Makọ evaọ eria nọ a bi jo wuhrẹ ahwo kpahe emamọ iruemu dede, ahwo jọ a re gbe fi iwhayo je fru ahwo re ghele. Oyejabọ nọ egba-eriariẹ a rọ ta nọ egọmeti ohwo-akpọ ọ sai si ofruriọ no otọ họ na. Isu egọmeti a bi rẹro nọ ofruriọ o ti kpotọ vi enẹ ẹdẹjọ, gbe nọ enwoma nọ i bi noi ze i ti kpotọ ẹdẹjọ re.

IFUE NA: Ukoko akpọ jọ nọ a re se United Nations Convention Against Corruption o ta nọ, “re egọmeti a sai si ofruriọ no otọ, egọmeti a rẹ jọ ahwo nọ a re fievahọ, a rẹ jọ ahwo oruọzewọ, a ve je ru ẹgwọlọ ahwo rọkẹ ae.” U woma gaga inọ Uvie Ọghẹnẹ u wo iruemu nana, yọ o tẹ jẹ gwọlọ nọ ahwo nọ a te jọ otọ Uvie na a re wo iruemu nana hrọ. Ebaibol na ọ ta nọ “ahwo nọ a wo uvou-uthethei” gbe “eterue” kpobi a te reuku Uvie Ọghẹnẹ hẹ.—1 Ahwo Kọrint 6:9-11; Eviavia 21:8.

Ahwo a rẹ sai wuhrẹ je wo emamọ iruemu enana wọhọ epanọ Ileleikristi ikpe udhusoi ọsosuọ a ru. Wọhọ oriruo, nọ Saimọn olele na ọ jẹ gwọlọ rọ igho dẹ okẹ ẹzi ọfuafo na mi ikọ na, ikọ na a rọwo re-udi vievie he, a ta kẹe nọ: “Kurẹriẹ no eyoma ra nana.” Nọ Saimọn ọ ruẹ enwoma nọ e rẹ sai no ekpehre isiuru riẹ yena ze, ọ tẹ ta kẹ ikọ na nọ a lẹ kẹe re Ọghẹnẹ ọ sae rọvrẹ riẹ.—Iruẹru Ikọ 8:18-24.

OWARE NỌ OHWO O RE RU RE Ọ SAE JỌ OTỌ ESUO UVIE ỌGHẸNẸ

Makọ orẹwho hayo uyẹ nọ who no ze kẹhẹ, whọ sae jọ omọvo ahwo nọ a te jọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ. (Iruẹru Ikọ 10:34, 35) Uvie na u ru ọruẹrẹfihotọ nọ a bi ro wuhrẹ ahwo evaọ akpọ na soso re a te kẹ enọ e te jọ otọ esuo Uvie na. O te were Isẹri Jihova re a wuhrẹ Ebaibol na kugbe owhẹ, onọ a rẹ sae rọ iminiti 10 ru koka koka. Eware jọ nọ a ti wuhrẹ owhẹ kpahe họ “usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ,” gbe oghẹrẹ nọ Uvie na u ti ro si egọmeti ofruriọ akpọ nana n’otọ riẹriẹriẹ. (Luk 4:43) Ma be tuduhọ owhẹ awọ nọ whọ ta kẹ Isẹri Jihova nọ e rrọ okegbe ra re a wuhrẹ Ebaibol na kugbe owhẹ hayo kpohọ oria evuẹ itanẹte mai, jw.org/iso.