1-3. (a) Ebẹbẹ vẹ ahwo buobu a rẹriẹ ovao dhe nẹnẹ, kọ oghẹrẹ vẹ otujọ a be rọ gwọlọ ku ebẹbẹ itieye na họ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme ohwo ọ rẹ sae ruawa riẹ evaọ ẹme ọmọ ọyọrọ?

ONIỌVO-ỌMỌTẸ jọ nọ a re se Marilyna ọ ta nọ: “Kẹdẹ kẹdẹ ọzae mẹ James o re no iruo ze avọ oma nọ o rrọ riẹ no, rekọ udugaga osa riẹ u bi ro te omai re. Re owha na o dina vori kẹe, mẹ tẹ gwọlọ nọ me re fi obọ họ dẹ eware isukulu Jimmy ọmọzae mai, re ọ ruẹsi wo umutho eware jọ nọ ibe emọ-isukulu riẹ a wo re.” Marilyn ọ gwọlọ nọ o re fi obọ họ kẹ imoni rai jọ re, je koko ugho fihọ obọ. Egbẹnyusu Marilyn buobu a kpohọ erẹwho efa no nyae gwọlọ okọ nọ a rẹ jọ wo ugho ziezi. Rekọ o jẹ ruẹe oma ha re o kpohọ ukane utioye na. Fikieme?

² Marilyn ọ jẹ ruawa kpahe epanọ ukane na u ti kpomahọ uviuwou rai gbe edikihẹ rai evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ghele na iroro jọ e be ta kẹe nọ, amọfa a kpohọ ukane erẹwho efa yọ a dikihẹ ga ghele evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Rekọ o te je bi roro kpahe epanọ ọ te sae rọ yọrọ Jimmy nọ ọyomariẹ ọ te nya seba kpohọ ukane na. Kọ ọ te sae rehọ ẹkwoma Itanẹte wuhrẹ ọmọzae riẹ ‘edhere Ọnowo na’?—Ẹf. 6:4.

³ Marilyn ọ gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ kẹe ohrẹ. Ọzae riẹ ọ gwọlọ nọ o kpohọ ukane na ha, rekọ ọ ta nọ ọ te whaha iẹe he nọ o te si-ikẹ nọ ọ be nya. Ekpako ukoko gbe inievo efa jọ a vuẹ riẹ nọ ọ nya ha, rekọ inievo-emetẹ jọ a jẹ tuduhọ iẹe awọ nọ ọ nya. A jẹ vuẹe nọ: “Who te gine you uviuwou ra, whọ rẹ nya. Whọ sae gbẹ gọ Jihova ghele.” Dede nọ onya na o jẹ ruẹe oma ha, Marilyn ọ tẹ vuẹ James ọzae riẹ gbe Jimmy ọmọzae rai nọ akodẹ, ọ tẹ ruọ edhere kpohọ ukane na evaọ orẹwho ofa. Ọ ta kẹ ae nọ: “Me ti kri ezihe ze he.”

EWHA-IRUO UVIUWOU GBE ITHUBRO EBAIBOL

4. Eme ọ rẹ wọ ahwo buobu kpohọ ukane, kọ ono a rẹ nyasiọ emọ rai ba kẹ?

⁴ Jihova ọ gwọlọ nọ uvuhu u kpe idibo riẹ hẹ, yọ no anwae ze ahwo a re kpohọ ukane nyae gwọlọ epanọ eware i re ro woma kẹ ae nọ uvuhu o tẹ rrọ. (Ol. 37:25; Itẹ 30:8) Jekọp o vi emọ riẹ kpobọ Ijipti nyae dẹ emu re ohọo o se ae ba ekpe whu.b (Emu. 42:1, 2) Nẹnẹ, orọnikọ uvuhu o be tubẹ wọ ahwo buobu kpohọ ukane orẹwho ofa ha. Rekọ o sae jọnọ fiki esa nọ a re vọ uzou. Yọ amọfa jọ a bi kpohọ ukane fikinọ a gwọlọ yeri uzuazọ okpohwo. Re a ruẹsi le utee nana t’obọ, ahwo buobu a rẹ nyasiọ iviuwou rai ba nyae rria ofẹ jọ orẹwho rai hayo orẹwho ofa. Ẹsibuobu a rẹ nyasiọ emọ esese rai ba kẹ ọsẹ hayo oni nọ o ti kiọkọ uwou na, oniọvo ọkpako emọ na, ọsẹgboni ae omarai, omoni hayo ogbẹnyusu rai jọ dede. Dede nọ o rẹ kẹ otujọ buobu uye re a nyasiọ ọrivẹ-orọo hayo emọ rai ba, a re roro nọ ukane utioye ọvo họ ifue ẹbẹbẹ rai.

5, 6. (a) Eme Jesu o wuhrẹ kpahe evawere gbe omofọwẹ? (b) Eme Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ kẹ? (c) Ẹvẹ Jihova ọ rẹ rọ ghale omai?

⁵ Evaọ oke Jesu, uvuhu o jọ ahwo buobu oma re, yọ ẹsejọhọ ahwo nana a je roro nọ o hae jọnọ a wo ugho ziezi, ẹsiẹe a hae te mai wo omofọwẹ gbe evawere. (Mak 14:7) Rekọ Jesu ọ gwọlọ nọ ahwo a fi ẹruore rai họ efe akpọ na ha. Ọ gwọlọ nọ a fi ẹruore rai họ Jihova nọ ọ rẹ kẹ efe nọ ọ rẹ tọ. Evaọ okenọ Jesu ọ jẹ kẹ Ovuẹ obọ Ugbehru na, o dhesẹ nọ orọnikọ ekwakwa efe hayo ẹgba obọmai uvi evawere gbe omofọwẹ i re no ze he, rekọ usu nọ ma wo kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai.

⁶ Jesu ọ jọ olẹ oriruo na wuhrẹ omai nọ ma lẹ kẹ “emu inẹnẹ,” koyehọ ẹgwọlọ okpẹdẹ mai orọnikọ efe he. Ọ vuẹ ogbotu nọ ọ jẹ gaviezọ kẹe nọ: “Wha kọ okọ akpọ na kẹ oma rai hi . . . Rekọ kọ okọ obọ odhiwu kẹ oma ra.” (Mat. 6:9, 11, 19, 20) Ma re wo evaifihọ nọ Jihova ọ te ghale omai wọhọ epanọ ọ ya eyaa riẹ. Orọnikọ ẹmeunu ọvo ọ rọ ta nọ ọ te ghale omai hi, rekọ o re ru omai wo eware nọ e ginẹ roja. Fikiere, edhere ọvo nọ ma re ro wo uvi evawere gbe omofọwẹ họ, eva nọ ma re fihọ Ọsẹ obọ odhiwu mai viukpọ efe.—Se Matiu 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Ono Jihova ọ kẹ owha-iruo ewuhrẹ emọ? (b) Fikieme o rọ gwọlọ nọ ọsẹ gbe oni a rẹ jọ kugbe emọ rai ẹsikpobi?

⁷ ‘Ẹrẹreokie Ọghẹnẹ nọ ma rẹ gwọlọ’ o kẹre te ewha-iruo uviuwou mai nọ ma re rri wọhọ epanọ Jihova o rri rai. Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Mosis kẹ orẹwho Izrẹl u wo uthubro jọ nọ u kiekpahe Ileleikristi re, o ta nọ esẹgbini a re wuhrẹ emọ rai kpahe egagọ Jihova. (Se Iziewariẹ 6:6, 7.) Uzedhe esẹgbini emọ na Jihova ọ kẹ owha-iruo nana, orọnọ ọsẹ-ode, oni-ode hayo omọfa jọ họ. Solomọn ovie na ọ ta nọ: ‘Ọmọ mẹ, yo ohrẹ ọsẹ ra, whọ jẹ uwuhrẹ oni ra fiẹ hẹ.’ (Itẹ 1:8) Jihova ọ gwọlọ nọ ọsẹgboni na a rẹ jọ kugbe emọ rai ẹsikpobi, re a hae rẹrote ai je wuhrẹ ai. (Itẹ 31:10, 27, 28) Nọ emọ a tẹ be hai yo nọ ọsẹgboni rai a be ta ẹme kugbe kẹdẹ kẹdẹ kpahe Jihova je muẹrohọ oriruo rai, a rẹ rọ ere wuhrẹ eware buobu kpahe egagọ Ọghẹnẹ.

EBẸBẸ NỌ A RẸRO RAI HI NỌ E RẸ ROMAVIA

8, 9. (a) Inwene vẹ e be hae romavia nọ ọyewọ ọ tẹ nyasiọ uviuwou riẹ ba? (b) Nọ ahwo uviuwou a gbẹ be rria kugbe he, ẹvẹ u re ro kpomahọ uviuwou na soso?

⁸ Taure ahwo a te ti kpohọ ukane orẹwho ofa, a re roro kpahe oware nọ o te rehọ mi ai gbe ebẹbẹ nọ e rẹ sai noi ze, rekọ ibuobu rai a rẹ kparo ruẹ epanọ onana u ti kpomahọ uviuwou rai te he. (Itẹ 22:3)c Nọ Marilyn nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ na ọ nwani kpohọ ukane no, ẹro ahwo uviuwou riẹ o te je voi, onọ o wha ọkora ọgaga fihọ iẹe oma. Ere o jọ kẹ ọzae riẹ gbe Jimmy ọmọzae rai re. Ẹsikpobi Jimmy ọ jẹ hae nọe evaọ ifonu nọ: “Fikieme whọ rọ nyasiọ omẹ ba?” Nọ unu emerae nọ Marilyn ọ ma omaa riẹ nọ o ti ro zihe ze e vrẹ je bi kpohọ ikpe no, o te bi muẹrohọ nọ inwene jọ e be romavia evaọ uviuwou riẹ. Jimmy ọ gbẹ jẹ gwọlọ rọ ozọ yo kpahe oni riẹ hẹ. Avọ ọkora, Marilyn ọ ta kpahe ọmọzae riẹ nọ: “Uyoyou nọ o wo kẹ omẹ vẹre o tẹ yẹ no.”

⁹ Nọ esẹgbini avọ emọ rai a gbẹ be rria kugbe he, o rẹ sae wha ọkora ze jẹ lẹliẹ uviuwou raha kuotọ.d Epanọ emọ na a maha te gbe epanọ a nyasiọ ae ba kri te, ere ẹbẹbẹ nọ o re noi ze ọ rẹ ga te re. Marilyn ọ ta kẹ Jimmy nọ ọyomariẹ o kpohọ ukane kẹhẹ na, fiki riẹ. Rekọ o jọ ọmọ na oma inọ oni riẹ o gbabọ kẹe. Oke ọsosuọ, ẹro oni na o je vo ọmọ na. Rekọ uwhremu na, ọ gbẹ gwọlọ nọ ọ rẹ ruẹ oni na ha nọ ọ tẹ maki kpozi dede. Wọhọ epanọ o rẹ jọ kẹ emọ buobu nọ a nya seba, o jọ Jimmy oma nọ oni riẹ ọ gbẹ rrọ ohwo nọ o re wo uyoyou kẹ je yoẹme kẹ hẹ.—Se Itẹ 29:15.

10. (a) Ẹvẹ u re ro kpomahọ ọmọ nọ ọsẹ hayo oni ọ tẹ be hai vi ekẹ sei ukpenọ ọ jọ kugbei? (b) Eware jọ vẹ ọsẹ hayo oni nọ o kpohọ ukane siọ ọmọ riẹ ba ọ rẹ sai ru hu?

¹⁰ Dede nọ Marilyn ọ jẹ hai vi ugho gbe ekẹ kpo n’oke t’oke, ọ ruẹ nọ ukane na o be hẹriẹ usu riẹ avọ ọmọ riẹ je bi wuhrẹ ọmọ na nọ efe-ole o wuzou vi egagọ Ọghẹnẹ gbe usu ahwo uviuwou. (Itẹ 22:6) Jimmy ọ jẹ hae ta kẹ oni riẹ nọ, “Who gbe zihe ze he, hai thakpi vi eware ze ọvo.” Marilyn ọ tẹ ruẹ nọ ọ sae rọ ẹkwoma ileta, ifonu, hayo ekọmputa nọ a re ro lele ohwo ta ẹme yọrọ ọmọ riẹ hẹ. Ọ ta nọ, “Whọ sae jọ Itanẹte gbalọ ọmọ ra hayo viọlọ iẹe unu hu nọ ọ tẹ gwọlọ kiẹzẹ.”

11. (a) Ẹvẹ u re ro kpomahọ orọo nọ ọrivẹ-orọo o te kpohọ ukane? (b) Ẹvẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ o ro vuhumu nọ u fo nọ ọ rẹ wariẹ kuomagbe uviuwou riẹ?

¹¹ Usu ọ Marilyn avọ Jihova gbe James ọzae riẹ o jọ ọza re. Ẹsiẹvo ẹkpoka ọ jẹ hai kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota yọ ẹsejọ dede ọ rẹ nya vievie he. U te no ere no, ọga-iruo riẹ ọ jẹ gwọlọ nọ o re lele iei wezẹ. Fikinọ Marilyn avọ James ọzae riẹ a jọ kugbe he, u ru nọ a ro mu usu obẹlẹ họ kugbe amọfa, onọ o jẹ te lẹliẹ ai bruẹnwae. Marilyn ọ ruẹ nọ, dede nọ avọ ọzae riẹ a bruẹnwae kugbe omọfa ha, ọvuọ oboriẹ nọ a jọ na u ru nọ a gbe je ro ru lele uthubro Ebaibol ho, onọ o ta nọ a hai ru ẹgwọlọ ohwohwo kẹ ohwohwo evaọ ẹme owezẹ ọzae-avọ-aye. Iroro-ejẹ kugbe, obọ nọ a re ro te ohwohwo, ehwẹ nọ a re kpo ku agba nọ a tẹ jẹlẹ ẹro rri ohwohwo, oma nọ a rẹ gbalọ, gbe owezẹ ọzae-avọ-aye nọ imava-orọo a re ro ‘dhesẹ uyoyou rai kẹ ohwohwo’ e jẹ sae lọhọ họ. (Ole. 1:2; 1 Kọr. 7:3, 5) Yọ aimava gbe ọmọzae rai a jẹ sai kuomagbe gọ Jihova ha. Marilyn ọ ta nọ: “Nọ mẹ jọ okokohọ ubrotọ yo nọ re uviuwou o sae zọ evaọ ẹdẹ ologbo Jihova o gwọlọ nọ a re ru egagọ uviuwou ẹsikpobi, me te ku ei họ nọ me re no ukane na kpo, keme mẹ gwọlọ wariẹ ru usu mẹ kugbe Ọghẹnẹ gbe ahwo uviuwou mẹ kpekpe.”

OHRẸ UWOMA GBE UYOMA

12. Ohrẹ Ebaibol vẹ a rẹ sae kẹ otu nọ ọ nyasiọ uviuwou rai ba kpohọ ukane?

¹² Nọ Marilyn ọ jiroro nọ o re no ukane kpo, o were inievo jọ rekọ o were inievo jọ họ. Ekpako ukoko nọ ọ jọ evaọ ukane na a jiri rie kẹ ẹrọwọ gbe udu nọ ọ sae rọ jiroro itieye. Rekọ o were amọfa nọ a gbẹ jọ obei hi, enọ e nyasiọ uviuwou rai ba kpohọ ukane re. Ukpenọ a rọ aro kele Marilyn, a tẹ jẹ gwọlọ tae udu raha re ọ seba ekpo. A jẹ vuẹe nọ: “Uviemenẹ whọ te dhẹ zihe ze. Ẹvẹ whọ te sae rọ rẹrote uviuwou ra nọ who te zihe kpo?” Ukpenọ ibe Ileleikristi a ta eme itiena nọ e rẹ sai whrehe ohwo udu, u fo nọ a re “wuhrẹ uvovoeyae na, re a you ezae rai jegbe emọ rai, a ve je . . . ruiruo eyero-uwou” obọrai, “re a siọ ẹme Ọghẹnẹ ba ẹfuọ.”—Se Taitọs 2:3-5.

13, 14. Fikieme o rọ gwọlọ ẹrọwọ re ohwo o ru oreva Jihova viukpọ ẹgwọlọ ahwo uviuwou riẹ? Kẹ oriruo.

¹³ Ahwo buobu nọ a re kpohọ ukane na a whẹro evaọ ewho nọ a rẹ jọ rọ uruemu-ẹwho gbe ẹme ahwo uviuwou zaharo ho, maero kọ ọrọ ọsẹgboni. Oleleikristi o te gbobọnẹ uruemu-ẹwho hayo oware nọ ahwo uviuwou riẹ a gwọlọ re ọ ruẹsi ru oreva Jihova, kiyọ o gine wo ẹrọwọ.

¹⁴ Roro kpahe oware nọ o via kẹ Carin. Ọ ta nọ: “Mẹ avọ ọzae mẹ ma jọ ukane orẹwho ofa je ru iruo okenọ me yẹ Don ọmọzae mai, yọ me mu Ebaibol họ ewuhrẹ obọ. Ahwo uviuwou mẹ kpobi a je roro nọ mẹ te rehọ ọmọ na kpo re ọsẹgboni mẹ a jọ obọ uwou yọrọ iẹe, re mẹ sae ruabọhọ iruo mẹ bẹsenọ eware e rẹ lọhọ omai oma.” Nọ Carin o si-ikẹ nọ ọyọvo ọ gwọlọ yọrọ ọmọ na, imoni riẹ gbe ọzae riẹ a tẹ jẹ ta kẹe nọ ọ be dhozọ iruo, a tẹ jẹ hwẹe. Ọ ta re nọ: “Uzẹme riẹ họ, oke yena mẹ nwane riẹ epanọ u yoma te he re mẹ nyasiọ ọmọ na ba kẹ ọsẹgboni mẹ imikpe jọ. Rekọ oware nọ mẹ gbẹ rọwo siobọno ọmọ na ha họ, fikinọ mai ọsẹgboni ọmọ na Jihova ọ kẹ owha-iruo ẹyọrọ riẹ.” Nọ Carin ọ wariẹ dihọ, ọzae riẹ nọ ọ rrọ ukoko ho ọ tẹ ta nọ ọ kpare eva na. Emamọ owọ nọ ọ jẹ evaọ oke ọsosuọ na o bọ ẹrọwọ riẹ ga, fikiere ọ tẹ dadamu oreva Ọghẹnẹ evaọ ẹme nana. Enẹna eva e be were iẹe avọ ọzae riẹ gbe emọ rai inọ a rrọ kugbe. O hae jọnọ Carin ọ rehọ ọmọ riẹ jọ hayo emọ ivẹ na kẹ omọfa yọrọ, oware ofa o hai ti noi ze.

15, 16. Ẹvẹ a rọ yọrọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Vicky? (b) Kọ fikieme ọyomariẹ ọ gbẹ rọwo rọ ọmọtẹ riẹ kẹ omọfa yọrọ họ?

¹⁵ Oniọvo jọ nọ a re se Vicky ọ ta nọ: “Evaọ etoke ikpe jọ, oni-ode mẹ ọ jẹ yọrọ omẹ yọ ọsẹgboni mẹ a be yọrọ oniọvo ọmaha mẹ. Nọ mẹ wariẹ mu ọsẹgboni mẹ họ ẹria-kugbe, oma o jomẹ wọhọ ọrara evaọ usu rai. Oniọvo mẹ ọ jẹ hẹ sae ta eva kẹ ai, gbalọ ae je lele ai ru sasasa. Rekọ o jọ ere kẹ omẹ hẹ, yọ okenọ mẹ tubẹ kpako no dede mẹ jẹ sai gine dhesẹ uyoyou nọ u no eva ze kẹ ai hi. Mẹ avọ oniọvo mẹ ma kẹ ọsẹgboni mai imuẹro nọ ma te rẹrote ai nọ a tẹ who no. Me ti gine ru onana fikinọ o rrọ owha-iruo mẹ, rekọ uyoyou o te mae wọ oniọvo mẹ ru ere.”

¹⁶ Vicky ọ ta re nọ: “Obọnana oni mẹ ọ gwọlọ nọ mẹ rehọ ọmọtẹ mẹ kẹe yọrọ wọhọ epanọ ọ rehọ omẹ kẹ oni riẹ yọrọ na. Rekọ mẹ rọ areghẹ se kẹe. Mẹ avọ ọzae mẹ ma gwọlọ yọrọ ọmọ mai fihọ edhere Jihova. Yọ mẹ gwọlọ nọ oware ovo o raha usu mẹ kugbe ọmọtẹ mẹ evaọ obaro ho.” Vicky ọ ruẹ nọ uzuazọ uyero nọ o rẹ kẹ erere họ, oreva Jihova nọ ohwo ọ rẹ rọ karo viukpọ oreva ahwo uviuwou riẹ hayo ilale efe. Jesu ọ ta vevẹ nọ: ‘Ohwo ọvo ọ sai ru iruo kẹ ilori ivẹ hẹ,’ Ọghẹnẹ gbe Efe.—Mat. 6:24; Ọny. 23:2.

JIHOVA Ọ RẸ GHALE OMODAWỌ MAI

17, 18. (a) Uvẹ ẹsalọ vẹ Ileleikristi a wo ẹsikpobi? (b) Enọ vẹ ma te kiyo rai evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁷ Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu mai ọ ta nọ o re fi obọ họ kẹ omai wo eware nọ e ginẹ roja kẹ omai otẹrọnọ ma rehọ Uvie gbe ẹrẹreokie riẹ karo, yọ ẹme riẹ ọ rẹ vrẹ hẹ. (Mat. 6:33) Onana u dhesẹ nọ ẹsikpobi Ileleikristi uzẹme a wo uvẹ nọ a rẹ rọ salọ oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Jihova ọ yeyaa nọ o ti rovie uvẹ fihọ nọ whọ sai ro fi ebẹbẹ kpobi kparobọ ababọ uzi riẹ nọ whọ rẹ raha. (Se 1 Ahwo Kọrint 10:13.) Ma tẹ ‘hẹrẹ Jihova avọ odiri,’ je “fievahọ iẹ” ẹkwoma ẹlẹ nọ ma rẹ lẹ sei re ọ kẹ omai areghẹ gbe ọkpọvio, je bi koko izi riẹ, ‘o ti ru ẹgwọlọ mai gba kẹ omai.’ (Ol. 37:5, 7) Ọ te ghale omai kẹ oma nọ ma be dawo re ma gọ ọyọvo nọ ọ rrọ Olori mai na. Ma tẹ rọ oreva riẹ karo, o ti ru oware kpobi nọ ma fi obọ họ “viharo” kẹ omai.—Rri Emuhọ 39:3.

¹⁸ Ebẹbẹ e tẹ romavia fikinọ ahwo uviuwou a rrọ kugbe he, ẹvẹ a sai ro ku ae họ? Eware jọ vẹ ma rẹ sai ru nọ u re fi obọ họ kẹ omai rẹrote uviuwou mai ababọ ukane nọ ma re kpohọ siọ ae ba? Kọ ẹvẹ ma sae rọ tuduhọ amọfa awọ re a salọ onọ u fo evaọ ẹme nana? Ma te kiyọ enọ nana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.

1, 2. Ebẹbẹ vẹ ahwo buobu a rẹ rẹriẹ ovao dhe nọ a te no ukane kpozi? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

ONIỌVO-ỌMỌZAE jọ nọ a re se Eduardoa ọ ta nọ: “Okenọ mẹ jọ ukane orẹwho ofa, mẹ jọ emamọ iruo nọ a jẹ jọ hwa omẹ okposa. Rekọ nọ Isẹri Jihova a mu Ebaibol họ ewuhrẹ kugbe omẹ no, mẹ tẹ te ruẹ nọ me wo owha-iruo ofa jọ nọ o mai wuzou, ẹruorote uviuwou mẹ evaọ abọ ugboma gbe egagọ Ọghẹnẹ. Fikiere me te no ukane kpo.”—Ẹf. 6:4.

² Eduardo ọ riẹ nọ uviuwou riẹ nọ ọ nyai kuomagbe na o were Jihova. Wọhọ epanọ o jọ kẹ Marilyn nọ ma ta ẹme kpahe evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, Eduardo o te mu usu riẹ họ ẹruẹrẹhọ kugbe ahwo uviuwou riẹ. Ọ tẹ jẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ epanọ ọ te rọ rẹrote aye gbe emọ riẹ evaọ orẹwho rai nọ ugho o rrọ tere he na. Ẹvẹ ọ te sai ro ru onana? Kọ obufihọ vẹ ọ rẹ sai rẹro riẹ mi inievo nọ e rrọ ukoko riẹ?

USU ORUẸRẸHỌ KUGBE ỌGHẸNẸ GBE AHWO UVIUWOU

3. Ẹvẹ u re kpomahọ emọ nọ ọsẹ hayo oni rai ọ gbẹ rrọ kugbe ai hi?

³ Eduardo ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ me gbabọkẹ emọ mẹ evaọ okenọ a mae rọ gwọlọ ọkpọvio gbe uyoyou mẹ. Mẹ jọ kugbe ai hi, re me se ikuigbe Ebaibol kẹ ai, lẹ kugbe ai, gbalọ ai, je lele ai zaharo.” (Izie. 6:7) Ọmọtẹ ọkpako riẹ nọ a re se Anna ọ ta nọ: “Ọsẹ mẹ nọ ọ jọ uwou hu na u ru nọ mẹ rọ jọ awawa. Nọ o zihe kpozi no, ma riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ jọ họ u te no ovao gbe uvo riẹ nọ ma riẹ no. Ọ tẹ gbalọ omẹ, o jẹ hae jọ omẹ oma wọhọ nọ ọsẹ mẹ ọ ginẹ gbalọ omẹ na ha.”

4. Nọ ọzae ọ gbẹ rrọ kugbe uviuwou riẹ hẹ, ẹvẹ u re ro kpomahọ ẹkẹ-abọ riẹ evaọ uviuwou na?

⁴ Nọ ọsẹ o te kpohọ ukane siọ uviuwou riẹ ba, ọ rẹ gbẹ sai ru ẹkẹ-abọ riẹ wọhọ ọnọ o wo uzou uviuwou na ha. Ruby, aye Eduardo ọ ta nọ: “Mẹ jẹ wọ owha-iruo imava, orọ ọsẹ gbe oni. Mẹ ọvo mẹ jẹ hai jiroro nọ i kpomahọ uviuwou na, onana o tẹ reria omẹ obọ no. Fikiere nọ ọzae mẹ o no ukane ze, o tẹ gwọlọ nọ me re wuhrẹ epanọ mẹ rẹ rọ romakpotọ kẹe wọhọ epanọ o gwọlọ nọ aye Oleleikristi o re ru. Makọ enẹna, ẹsejọ o rẹ thọrọ omẹ ẹro nọ ọzae mẹ ọ rrọ uwou kugbe omai no.” (Ẹf. 5:22, 23) Eduardo o fibae nọ: “Emetẹ mai a tẹ gwọlọ ru oware jọ, aye mẹ a jẹ hai mi uvẹ fikinọ o reria e rai oma no. Ma tẹ ruẹ nọ o gwọlọ nọ ma re dhesẹ kẹ ai nọ mai ọsẹgboni rai ma rrọ okugbe ọvo, o tẹ jẹ gwọlọ nọ mẹ rẹ kobaro evaọ uviuwou na wọhọ epanọ o gwọlọ mi ọsẹ nọ ọ rrọ Oleleikristi.”

5. Ẹvẹ ọsẹ jọ ọ rọ daoma je ku ebẹbẹ nọ e jọ uviuwou riẹ họ fikinọ o kpohọ ukane siọ ae ba, kọ eme o no rie ze?

⁵ Eduardo ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ daoma kpobi re ọ ruẹrẹ usu riẹ họ kugbe ahwo uviuwou riẹ je ru ai dikihẹ ga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ọ ta nọ: “Oware nọ o jọ utee mẹ họ, re mẹ rọ ẹmeunu gbe uruemu wuhrẹ emọ mẹ uzẹme na. Orọnikọ mẹ rẹ ta nọ me you Jihova ọvo ho, rekọ me re dhesẹ iẹe via.” (1 Jọn 3:18) Kọ Jihova ọ ghale omodawọ Eduardo? Ọmọtẹ rai nọ a re se Anna na ọ ta nọ: “Nọ ma ruẹ epanọ o bi dhesẹ emamọ uruemu jẹ daoma si kẹle omai te, u te ru omai sikẹle iẹe. Eva e were omai gaga nọ ma ruẹ nọ o bi wo ẹnyaharo ziezi evaọ ukoko na. Akpọ na o je ru omai kẹnoma kẹ Jihova. Rekọ ma ruẹ nọ ọsẹgboni mai a tẹrovi egagọ Ọghẹnẹ, fikiere ma tẹ jẹ daoma ru epọvo na. Ọsẹ mai ọ yeyaa kẹ omai nọ ọ gbẹ te nyasiọ omai ba ofa ha, yọ o gine koko eyaa riẹ. Orọnọ ọ wariẹ nyasiọ omai ba, ẹsejọhọ mẹ hae te jọ ukoko Jihova ha.”

RỌWO NỌ EBẸBẸ I NO OBỌ RA ZE

6. Didi oware esẹgbini jọ a muẹrohọ evaọ etoke ẹmo?

⁶ Iyẹrẹ i dhesẹ nọ okenọ a je fi ẹmo evaọ ekwotọ Europe jọ nọ a re se Balkans, eva e jẹ were emọ Isẹri Jihova nọ e rrọ ekwotọ yena dede nọ eware e jọ gaga. Fikieme? Nọ ẹmo ọ jọ otọ na, esẹgbini a jẹ sai kpohọ iruo ho. A jẹ jọ uwou kugbe emọ na, lele ai zaharo, wuhrẹ obe kugbe ai, je lele ai ta ẹme ziezi. Eme onana u wuhrẹ omai? Re emọ a jọ kugbe esẹgbini rai o rẹ were ai vi ugho gbe ekẹ. Wọhọ epanọ Ebaibol ọ ta, emọ a re wo erere nọ esẹgbini a tẹ be jọ kugbe ai je wuhrẹ ai.—Itẹ 22:6.

7, 8. (a) Orithọ vẹ esẹ hayo ini jọ nọ i zihe no ukane kpozi a re wo? (b) Ẹvẹ esẹ hayo ini a sai ro fi obọ họ kẹ emọ rai wariẹ wo emamọ uruemu kpahe ae?

⁷ U yoma kẹhẹ, nọ esẹgbini a te no ukane ze nọ eva e jẹ be dha emọ rai, a vẹ be hae kpahe kẹ ae nọ, “Wha wo edẹro vievie he, edele eware nọ me ru kẹ owhai na?” Rekọ fikinọ a nyasiọ emọ na ba lehie gaga o lẹliẹ e rai wo uruemu nọ a wo na. Eme ọsẹ hayo oni ọ rẹ sai ru rọ kpọ eware vi?

⁸ Lẹ se Jihova re o fi obọ họ kẹ owhẹ riẹ oware nọ o soriẹ nọ ahwo uviuwou ra a bi ro ru ere, re who je wo ororokẹ. Kẹsena, nọ who te bi lele ahwo uviuwou ra ta ẹme, rọwo nọ whọ wha ebẹbẹ jọ ze evaọ ẹme nọ ọ rrọ otọ na. O rẹ sai fi obọ họ nọ who te wounu. Nọ ọrivẹ-orọo gbe emọ ra a tẹ be ruẹ epanọ whọ be daoma te re whọ kpọ eware vi, a te riẹ nọ ewoma uviuwou na ọ ginẹ rrọ owhẹ oja. Whọ tẹ ruabọhọ omodawọ ra avọ ithihakọ, ahwo uviuwou ra a te wariẹ rọ ẹmẹrera wo uyoyou gbe adhẹẹ kẹ owhẹ.

‘ẸGWỌLỌ KẸ AHWO UWOU OHWO’

9. Fikieme ‘ẹgwọlọ kẹ ahwo uwou mai’ u gbe ro dhesẹ nọ ma re le efe akpọ na ha?

⁹ Pọl ukọ na ọ ta nọ okenọ inievo nọ e kpako no a gbẹ be sae rẹrote omarai hi, emọ gbe iruọmọ rai a rẹ “kẹ esẹ gbe ini” itieye na onọ u te rai. Rekọ Pọl ọ ta udu họ Ileleikristi kpobi awọ nọ umutho ẹgwọlọ okpẹdẹ nọ a wo o dae ẹro, koyehọ emuore, emuosẹ gbe uwou. U fo ho re ma hae gwọlọ epanọ ma re ro yeri uzuazọ okpohwo hayo koko efe họ kẹ obaro. (Se 1 Timoti 5:4, 8; 6:6-10.) Re Oleleikristi ọ ‘gwọlọ kẹ ahwo uwou riẹ,’ orọnikọ u dhesẹ nọ o re le efe akpọ nana nọ ọ be te vrẹ kẹle na ha. (1 Jọn 2:15-17) Ma rẹ kuvẹ vievie he re “eviẹhọ efe” hayo “awa akpọ na” o whaha omai ewo “uvi uzuazọ” evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ.—Mak 4:19; Luk 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze evaọ ẹme osa-oriọ?

¹⁰ Jihova ọ riẹ nọ ma gwọlọ ugho. Dede na, ugho o rẹ sae thọ je fi obọ họ kẹ omai wọhọ areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze he. (Ọtausi. 7:12; Luk 12:15) Ahwo buobu nọ a re kpohọ ukane orẹwho ofa na a rẹ daezọ ebẹbẹ nọ e rẹ sai noi ze he, yọ imuẹro e riẹ hẹ inọ a te ruẹ ugho na dede evaọ obei. Uzẹme riẹ họ, enwoma buobu e riẹ. Ejọ rai a re zihe kpozi avọ esa nọ a re vọ uzou. Ukpenọ a wo uvẹ nọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ ziezi, kọ erigbo a rẹ jọ kẹ ahwo nọ a momo igho mi. (Se Itẹ 22:7.) Osa-oriọ nọ ohwo ọ rẹ whaha họ oware nọ o mai woma.

11. Ẹvẹ omaa ugho-oraha o sai ro fi obọ họ ru araha ugho uviuwou kpotọ?

¹¹ Eduardo ọ riẹ nọ re ọ sae ginẹ jọ kugbe ahwo uviuwou riẹ, o gwọlọ nọ o re ru oware jọ kpahe araha ugho. Avọ aye riẹ a tẹ ma omaa re a ruẹ nọ eware nọ e ginẹ roja ọvo a be raha ugho fihọ. Wọhọ epanọ ma rẹ sai rẹro riẹ, omaa na u ru nọ a ro si no ugho nọ a jẹ hae raha anwẹdẹ. Rekọ uviuwou na soso o rọwokugbe omaa na, a gbẹ jẹ raha ugho ho fihọ eware nọ e roja tere he.b Eduardo ọ ta nọ: “Wọhọ oriruo, me si emọ mẹ no isukulu emọ ikpahwo me te fi ai họ isukulu egọmeti.” Ọyomariẹ avọ uviuwou riẹ a tẹ jẹ lẹ nọ Ọghẹnẹ o fi obọ họ kẹe ruẹ iruo nọ e te kẹ ai uvẹ ru iruo Uvie na. Ẹvẹ Jihova o ro yo olẹ rai?

12, 13. Eme ọsẹ jọ o ru re ọ sae rẹrote uviuwou riẹ, kọ ẹvẹ Jihova ọ rọ ghale ọtamuo riẹ inọ o re ru uzuazọ riẹ lọhọ?

¹² Eduardo ọ ta nọ: “Evaọ ikpe ivẹ ọsosuọ nọ me ro no ukane ze, eware e ginẹ jọ gaga kẹ omai. Ugho nọ me kokohọ u je kiekpotọ ọvo, yọ umutho ugho nọ me je wo oke yena u je te rẹrote omamai hi, u te no ere no oma o jẹ hae rrọ omẹ gaga. Rekọ ma jẹ sai kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota ẹsikpobi.” Eduardo ọ kpairoro vrẹ iruo kpobi nọ i re ru ei hẹriẹ oma no ahwo uviuwou riẹ te emerae hayo ikpe jọ. Ọ ta nọ, “ukpoye, me wuhrẹ oghẹrẹ iruo sa-sa re nọ ojọ o gbẹ gbabọ họ, ofa o vẹ gbabọ.”

¹³ Fikinọ ẹmẹrera Eduardo ọ jẹ rọ hwosa nọ ọ re, isuo rai i te je dhe ebuebu. Rekọ o se onana gb’oware ovo ho nọ o te roro te ahwo uviuwou riẹ nọ ọ rrọ kugbe ẹsikpobi wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ mi esẹgbini. Ọ ta nọ: “Nọ a tẹ ghale ugho nọ me je wo evaọ ukane kpohọ abakpe, abọvo riẹ me bi wo enẹna, rekọ ohọo u bi kpe omai hi. ‘Obọ ỌNOWO na o kpẹre he.’ Ma tubẹ ruọ iruo ọkobaro. Nọ oke ẹgaga na u ti kpotọ no, o tẹ jọ lọlọhọ kẹ omai vi epaọ ọsosuọ re ma wo eware nọ e ginẹ roja.”—Aiz. 59:1.

OTUNYẸ IMONI

14, 15. Eme o gwọlọ nọ iviuwou a re ru nọ imoni rai a tẹ gwọlọ nọ a le efe viukpọ iruẹru egagọ Ọghẹnẹ, kọ eme o rẹ sai noi ze nọ a te fi emamọ oriruo họ otọ?

¹⁴ O rrọ uruemu evaọ eria buobu inọ a rẹ kẹ imoni gbe egbẹnyusu rai ugho gbe okẹ. Eduardo ọ ta nọ: “Oyena yọ uruemu ẹwho mai yọ o rẹ were omai nọ ma te bi ru ere.” Rekọ o fibae nọ: “U wo umuo nọ o rẹ ba. Mẹ rọ areghẹ ta kẹ imoni mẹ nọ utho nọ mẹ rẹ sai ru nọ u re ru omẹ gbabọkẹ uviuwou mẹ gbe egagọ mai hi me ti ru.”

¹⁵ Ẹsibuobu ahwo nọ a no ukane ze gbe otu nọ ọ rọwo kpohọ ukane siọ uviuwou rai ba ha a rẹ rẹriẹ ovao dhe ofu gbe ẹpoviẹ imoni rai nọ e rẹroso ae. Otujọ ọ rẹ tubẹ ta ẹme du họ ae ovao inọ a rrọ eva gaga. (Itẹ 19:6, 7) Anna, ọmọtẹ Eduardo na ọ ta nọ, “O make rrọ ere na, nọ ma gbe gbabọkẹ iruẹru egagọ mai bi le efe he, imoni mai jọ a sae riẹ uwhremu na epanọ egagọ mai i wuzou kẹ omai te. Rekọ ẹvẹ a te rọ riẹ otẹrọnọ onọ a gwọlọ kpobi ma bi ru lele?”—Rri 1 Pita 3:1, 2.

FI ẸRỌWỌ HỌ ỌGHẸNẸ

16. (a) Ẹvẹ ohwo ọ sae rọ ‘viẹ omariẹ họ’? (Jem. 1:22) (b) Oghẹrẹ iroro-ejẹ vẹ Jihova ọ rẹ ghale?

¹⁶ Nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ nyasiọ ọzae gbe emọ riẹ ba kpohọ orẹwho jọ nọ ugho o mae rrọ, ọ ta kẹ ekpako ukoko obei nọ: “Udugaga mẹ sai ro te obonẹ, yọ ma tube siobọno eware jọ buobu. Ọzae mẹ dede o no ọkpako ukoko nọ ọ jọ re mẹ ruẹse nyaze. Fikiere me bi rẹro nọ Jihova ọ te ghale ukane mẹ na.” Nọ ohwo ọ tẹ jiroro nọ i dhesẹ nọ o fi ẹrọwọ họ Jihova, Ọ rẹ ghale iroro-ejọ itieye. Rekọ ẹvẹ Jihova ọ rẹ ghale iroro-ejẹ nọ e rọwokugbe oreva riẹ hẹ, maero kọ onọ ohwo ọ rẹ jọ siobọno uvẹ-iruo jọ evaọ egagọ riẹ?—Se Hibru 11:6; 1 Jọn 5:13-15.

17. Fikieme u ro fo nọ ma riẹ onọ o te were Jihova taure ma tẹ te jiroro, kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

¹⁷ Daoma riẹ onọ o te were Jihova taure whọ tẹ te jiroro oware nọ who re ru, orọnọ okenọ whọ tẹ jiroro na no ho. Lẹ se Ọghẹnẹ re ọ kẹ owhẹ areghẹ, ọkpọvio gbe ẹzi ọfuafo riẹ. (2 Tim. 1:7) Nọ omara nọ: ‘Oke vẹ o ruọ omẹ nọ me re yoẹme kẹ Jihova? Kọ mẹ te sai yoẹme kẹe evaọ udevie ukpokpoma?’ O tẹ rrọ ere, kọ o ruọ owhẹ nọ who re yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ u kpotọ vi onọ who je yeri vẹre? (Luk 14:33) Gwọlọ ohrẹ Ebaibol mi ekpako ukoko na, je lele ohrẹ na re whọ rọ ere dhesẹ nọ who wo ẹrọwọ gbe nọ who fievahọ eyaa nọ Jihova ọ ya inọ o ti fi obọ họ kẹ owhẹ. Ekpako na a sae ta oware nọ who ti ru kẹ owhẹ hẹ, rekọ a sai fi obọ họ kẹ owhẹ salọ oware nọ o te kẹ owhẹ evawere uwhremu na.—2 Kọr. 1:24.

18. Ono o wo owha-iruo ẹruorote uviuwou, rekọ uvẹ vẹ amọfa a sai ro fi obọ họ?

¹⁸ Jihova ọ ta nọ ahwo nọ a wuzou iviuwou a wo owha ikẹdẹ kẹdẹ orọ ẹruorote iviuwou rai. U fo nọ ma re jiri jẹ lẹ kẹ otu nọ ọ be wọ owha nana ababọ ọrivẹ-orọo hayo emọ rai nọ a kpohọ ukane seba, dede nọ akpọ ọ ga kẹ ae yọ amọfa a rẹ gwọlọ nọ a ru ere. Eware nọ a rẹro rai hi wọhọ okpẹtu hayo ẹyao nọ ọ rẹ romavia idudhe i re ru uvẹ fihọ nọ uvi Ileleikristi a re ro dhesẹ uyoyou gbe ọdawẹ kẹ ohwohwo. (Gal. 6:2, 5; 1 Pita 3:8) Kọ whọ sae rọ ugho fi obọ họ kẹ ibe Oleleikristi nọ oware idudhe o via kẹ hayo gwọlọ iruo kẹe evaọ oria nọ wha rrọ? Who te ru ere, u ti ru nọ ọ gbẹ te rọ gwọlọ iruo kpohọ obọfa siọ uviuwou riẹ ba ha.—Itẹ 3:27, 28; 1 Jọn 3:17.

KAREGHẸHỌ NỌ JIHOVA HỌ ỌTHUKE RA

19, 20. Fikieme o sai ro mu Ileleikristi ẹro nọ Jihova o ti fi obọ họ kẹ ae?

¹⁹ Ebaibol ọ kẹ omai ohrẹ nọ: “[Wha] si oma no uyoyou igho, o nọ wha wo o da owhai ẹro; keme [Ọghẹnẹ] ọ ta nọ, ‘Mẹ sae se owhẹ ba hayo kiukeku owhẹ gbehe.’ Fikiere ma rẹ gbaudu tanọ, ‘Ọnowo họ ọthuke mẹ, ozọ o gbẹ sai mu omẹ hẹ; eme ohwo ọ sai ru omẹ?’” (Hib. 13:5, 6) Ẹvẹ ma sai ro fi onana họ iruo?

²⁰ Oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọkpako ukoko kri no evaọ orẹwho jọ nọ u bi rovie aro obọ ọ ta nọ: “Ẹsibuobu ahwo a rẹ ta nọ eva e rẹ were Isẹri Jihova gaga. A re je muẹrohọ nọ Isẹri Jihova nọ e make rrọ iyogbe dede a rẹ riẹ sẹ yọ o wọhọ ẹsenọ uzuazọ rai u woma vi orọ amọfa.” Onana o rọwokugbe ẹme nọ Jesu ọ ta kpahe ahwo nọ a rehọ iruo Uvie na karo. (Mat. 6:28-30, 33) Ẹhẹ, Jihova Ọsẹ obọ odhiwu ra o you owhẹ, yọ onọ o mai woma ọ gwọlọ kẹ owhẹ avọ emọ ra. “Ibiaro ỌNOWO na e rẹ nya akpọ na re re o dhesẹ ẹgba riẹ rọ kẹ enọ i wo eva efuafo rọ kpahe iẸe.” (2 Irv. 16:9) Ọ kẹ omai ijaje nọ e rrọ rọkẹ erere mai, te enọ i kiekpahe uzuazọ uviuwou gbe eyerakpọ. Ma te ru lele ae, u re dhesẹ nọ ma you Jihova yọ ma fievahọ iẹe. “Uyoyou Ọghẹnẹ ona, nnọ ma re koko ijaje riẹ. Whaọ ijaje riẹ erọ owha ogbẹgbẹdẹ hẹ.”—1 Jọn 5:3.

21, 22. Fikieme whọ rọ gbaemu nọ who re fievahọ Jihova?

²¹ Eduardo ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ okenọ mẹ rọ nyasiọ aye gbe emọ mẹ ba na o sae wariẹ zihe ze he, rekọ mẹ be kuvẹ hẹ re oyena o hae kẹ omẹ uye. Ahwo buobu nọ ma gbe kpohọ ukane oke yena a rrọ edafe enẹna, rekọ eva e be were ai hi. A wo ebẹbẹ ilogbo evaọ iviuwou rai. Rekọ evawere e da uviuwou mai fia. Yọ eva e rẹ were omẹ nọ mẹ tẹ ruẹ oghẹrẹ nọ inievo efa nọ e maki yogbe evaọ orẹwho nana a be rọ iruo Uvie na karo. Ẹme Jesu o bi rugba evaọ omamai.”—Se Matiu 6:33.

²² Wo udu. Jọ o jọ ọtamuo ra inọ who re yoẹme kẹ Jihova je fievahọ iẹe. Jọ uyoyou nọ who wo kẹ Ọghẹnẹ, ọrivẹ-orọo, gbe emọ ra o wọ owhẹ ru ẹgwọlọ uviuwou ra kẹ ae evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Who te ru ere, whọ te ruẹ nọ Jihova ginọ ‘ọthuke ra.’