Eria Ekiakiẹ Efa Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usiuwoma Ota Mai
ASOI 1-7
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | JERIMAYA 32-34
“Oka nọ U Dhesẹ nọ Izrẹl O ti No Igbo Ze”
it-1 105 ¶2
Anathọt
Jerimaya nọ ahwo obọriẹ a je rri wọhọ ọruẹaro nọ o fioka ha na yọ ohwo Anathọt nọ ahwo ẹwho riẹ a jẹ gwọlọ kpe no fiki ovuẹ Jihova nọ o je whowho kẹ ae. (Jer 1:1; 11:21-23; 29:27) Fiki oyena, Jihova ọ tẹ ta nọ uye u ti te ẹwho na, yọ ere o ginẹ via keme ahwo Babilọn a wọze te raha ẹwho na. (Jer 11:21-23) Taure a tẹ te raha Jerusalẹm, Jerimaya ọ rọ udu nọ o wo dẹ otọ ulogbo jọ mi omoni ọmọzae riẹ evaọ Anathọt wọhọ oka nọ u dhesẹ nọ a ti zihe no igbo ze. (Jer 32:7-9) Eruẹaruẹ Jerimaya na i rugba keme Zerubabẹl gbe ezae 128 ẹwho na a jọ usu ahwo nọ e kaki zihe no igbo ze; yọ a fodẹ Anathọt kugbe ewho nọ a wariẹ bọ nọ a jẹ rria evaọ oke yena.—Ẹzr 2:23; Neh 7:27; 11:32.
Oruvẹ no Obe Jerimaya Ze
32:10-15—Ẹjiroro vẹ a ro ru obe atamu ivẹ rọkẹ otọ ovo nọ a dẹ? Obe atamu nọ a gbadi hi na yọ onọ ohwo kpobi ọ rẹ sae nyai rri nọ ọ tẹ gwọlọ. Orọ avivẹ nọ a gbadi na yọ onọ a si no ariẹse nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ riẹ sọ eme ọ orọ ọsosuọ na e gba. Jerimaya o fi oriruo hotọ kẹ omai ẹkwoma emamọ owọ nọ ọ jẹ lele uzi kpahe ẹme ekiọthuọ, dedenọ ọye avọ omoni gbe ibe odibo Ọghẹnẹ a gbe wobọ evaọ eki na
jr 152 ¶22-23
“Kọ Onana Ugbe Dhesẹ nọ Ọ Riẹ Omẹ?”
22 Ohwo jọ ọ tẹ ta ugbẹta jọ kẹ owhẹ hayo ru owhẹ oware uyoma jọ, kọ whọ te sae rọ aro kele Jihova? Ọghẹnẹ ọ ta kpahe ahwo Ju oke anwae nọ ọ rọvrẹ na nọ ọ te “wozẹ” ae. (Se Jerimaya 33:8.) Ọghẹnẹ ọ rẹ wozẹ ohwo nọ o kurẹriẹ nevaze hayo fi izieraha ohwo na họ emu riẹ, ọ vẹ kẹ ohwo na uzuazọ okpokpọ evaọ egagọ riẹ. Uzẹme riẹ họ, orọnikọ Ọghẹnẹ ọ tẹ rọvrẹ ohwo no yọ ohwo na ọ rrọ gbagba no ho, wọhọ ẹsenọ ọ gbẹ reuku uzioraha vievie he. Ghele na, ma wuhrẹ oware jọ no ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta kpahe epanọ ọ rẹ rọ wozẹ ahwo-akpọ fo na ze. Mai omamai, ma rẹ daoma fi eware iyoma nọ amọfa a ru omai thọ họ emu mai, nọ o wọhọ ẹsenọ ma wozẹ udu mai kpahe epanọ ma bi rri ohwo na. Evaọ oghẹrẹ vẹ?
23 Dae rehọ iẹe nọ ohwo jọ ọ dẹ udẹro oghaghae jọ kẹ owhẹ. U te gbe hayo oware jọ u te mu ei, kọ whọ rẹ nwani gbolo iei kufiẹ? Who ti ru ere he. Whọ te daoma ru oware jọ fihọ iẹe re eware nọ i mu riei na i noi. Whọ te gwọlọ ru ei re o wariẹ muhọ elo wọhọ epanọ o jọ evaọ okenọ a dẹe ze. Epọvo na re, whọ sae daoma si ekpehre iroro kpobi kpahe oniọvo jọ nọ o ru owhẹ thọ no udu. Oware nọ a ru owhẹ nọ o kẹ owhẹ uye na, whọ gbẹ hai dhei ereroro ho. Whọ tẹ daoma fi ei họ emu ra, o rẹ lẹliẹ owhẹ nwene iroro kpahe oghẹrẹ nọ who re rri ohwo nọ o ru owhẹ thọ na. Nọ who te wo eva efuafo kpahe ohwo yena, wha sae wariẹ zihe ruọ emamọ egbẹnyusu wọhọ epanọ wha jọ vẹre.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
jr 173 ¶10
Whọ Sai Wo Erere No Ọvọ Ọkpokpọ na Ze Re
10 Jerimaya o dhesẹ Mesaya nọ ọ be tha na fihọ “ogha” ure Devidi. U kiehọ ere keme evaọ etoke nọ Jerimaya ọ jọ ọruẹaro, yọ a ko uyẹ uvie Devidi nọ o wọhọ ure na fihọ otọ no. Ghele na, ehri-ure na o whu hu. Nọ oke o be nyaharo na a te yẹ Jesu evaọ uyẹ Devidi ovie na. A sai sei nọ “ỌNOWO na họ Ẹrẹreokie Mai,” onọ u dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri ẹrẹreokie ghare te. (Se Jerimaya 23:5, 6.) Jihova ọ kuvẹ nọ ọmọ ọghaghae ọvo riẹ na ọ ziọ otọakpọ obonẹ te rioja je whu. Jihova o dhesẹ nọ o gine kiẹrẹe nọ ọ rehọ aghare idhe ẹtanigbo Jesu nọ ọ rrọ “ogha” Devidi na rọ izieraha mai rọvrẹ omai. (Jer. 33:15) Jihova ọ rehọ ẹkwoma onana salọ ahwo-akpọ jọ nọ o kuenu kẹ nọ “a kiẹrẹe rọkẹ uzuazọ” jẹ rehọ ẹzi ọfuafo riẹ wholo ai, nọ o wha riẹ ze nọ a rọ rrọ ọvọ ọkpokpọ kugbei. Oware ofa nọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹrẹreokie zaharo ho họ, makọ enọ e rrọ otọ ọvọ ọkpokpọ na dẹẹ hẹ a ti wo erere noi ze wọhọ epanọ ma te ruẹ na.—Rom. 5:18.
Oruvẹ no Obe Jerimaya Ze
33:23, 24—“Erua ivẹ” vẹ a jọ etenẹ ta ẹme kpahe na? Ọvo jọ họ orua uvie ọrọ uyẹ Devidi, ọnọ o kiọkọ họ orua izerẹ ọrọ uyẹ Erọn. Nọ a raha Jerusalẹm gbe etẹmpol Jihova no, o tẹ wọhọ nọ Jihova ọ siọ iviuwou ivẹ nana jẹ wọhọ nọ o gbe ti wo uvie eva otọakpọ na hayo wariẹ egagọ riẹ zihe tha ha.
ASOI 8-14
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | JERIMAYA 35-38
“Ẹbẹdmẹlẹk—Emamọ Oriruo Udu gbe Ẹwo”
it-2 1228 ¶3
Zẹdikaya
Oware jọ nọ u dhesẹ nọ Zẹdikaya yọ ovie nọ ọ rẹ dhozọ gaga họ, nọ emọ ivie na a yare nọ a kpe Jerimaya no inọ ọ be lẹliẹ udu ahwo orẹwho nọ a ko họ na whrehe, Zẹdikaya ọ tẹ ta nọ: “Riri, ọ rọ owhai obọ; keme ovie ọ sae ru oware ovo ababọ rai hi.” Uwhremu na nọ Ẹbẹdmẹlẹk ọ yare Zẹdikaya nọ a si Jerimaya no ozae na ze, ọ tẹ rọwo kẹe jẹ vuẹe nọ ọ wha ezae ọgba lele oma re a fiobọhọ kẹe. Oke ofa, Zẹdikaya ọ tẹ lẹlẹ nyabru Jerimaya re aimava ọvo a ta ẹme. Ọ vuẹ ọruẹaro na nọ o ti kpei hayo rehọ iẹe họ obọ enọ e gwọlọ kpei hi. Ghele na, fiki ozọ ozighi ahwo Ju nọ a kie ruọ obọ ahwo Kaldia no, Zẹdikaya ọ gbẹ rọwo unuovẹvẹ nọ Jihova ọ rehọ Jerimaya kẹe he inọ o fioma hotọ kẹ emọ ivie Babilọn. Oware ofa nọ u dhesẹ nọ Zẹdikaya ọ rẹ dhozọ gaga họ, ọ lẹ Jerimaya nọ ọ ta ẹme nọ aimava a lẹlẹ ta na kẹ emọ ivie na ha.—Jer 38:1-28.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
it-2 759
Unuwou Rekab
Oma nọ uwou Rekab a ro kpotọ yoẹme o were Jihova gaga. Oghẹrẹ nọ a ro yoẹme kẹ ọsẹ rai nọ ọ rrọ ohwo-akpọ u wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ ahwo Juda a rọ ghẹmeeyo kẹ Ọnọ Ọ Ma rai. (Jer 35:12-16) Ọghẹnẹ ọ ya eyaa kẹ uwou Rekab nọ: “Ohwo nọ o re dikihẹ kẹ omẹ ọ rẹ kare Jonadab ọmọ Rekab obọ họ.”—Jer 35:19.
Gbẹ Hai Lele Ọghẹnẹ Nya
16 Avọ uyoyou, Jihova ọ ta k’omai kpahe ufuoma nọ a te reawere riẹ evaọ otọ Uvie Mesaya na. (Olezi 72:1-4, 16; Aizaya 25:7, 8) O te je fiobọhọ k’omai thihakọ otunyẹ uzuazọ oke onana ẹkwoma ohrẹ nọ ọ k’omai kpahe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ gwọlọ eware nọ e mae r’oja. (Matiu 4:4; 6:25-34) Ẹkwoma okerefihotọ oghẹrẹ nọ o ro fiobọhọ kẹ idibo riẹ evaọ oke anwae, Jihova ọ k’omai imuẹro. (Jerimaya 37:21; Jemis 5:11) Ọ k’omai ẹgba ẹkwoma eriariẹ na nnọ, makọ okpẹtu nọ o te omai kpobi, uyoyou riẹ kẹ idibo omarokpotọ riẹ o dọmu. (Ahwo Rom 8:35-39) Rọ kẹ enọ i bi fievahọ Jihova, o whowho nnọ: “Mẹ sae se owhẹ ba hayo kiukeku owhẹ gbehe.”—Ahwo Hibru 13:5.
17 Avọ ogaga fiki eriariẹ nana, Ileleikristi uzẹme a rẹ ruabọhọ ẹnya kugbe Ọghẹnẹ ukpenọ a re kuomarẹriẹ kpohọ idhere akpọ. Eme ifofe odode akpọ evaọ udevie iyogbere evaọ ekwotọ buobu họ, ẹrehọ eware ahwo nọ a wo buobu re whọ rọ kuọ uviuwou ra o rọ ujitho ho. Rekọ ahwo nọ a be rehọ ẹrọwọ nya a rẹ se eriwo ọyena. A rri ọjẹrehọ Ọghẹnẹ ghaghae vi oware ofa kpobi, a te je rri bru rie re ọ ghale uruemu oruọzewọ rai. (Itẹ 30:8, 9; 1 Ahwo Kọrint 10:13; Ahwo Hibru 13:18) Aye-uku jọ evaọ India ọ ruẹ nọ unevaze re a ruiruo avọ ona u fiobọhọ kẹe thihakọ no. Ukpenọ o re weri kẹ akpọ riẹ, ọ riẹ inọ, otẹrọnọ ọ kaki fi Uvie Ọghẹnẹ gbe ẹrẹreokie riẹ họ oria ọsosuọ evaọ uzuazọ riẹ, Jihova ọ te ghale omodawọ riẹ re ọ ruẹ oware nọ ọ rẹ rọ ko omobọ riẹ gbe ọmọzae riẹ. (Matiu 6:33, 34) Ahwo idu buobu nya akpọ na soso wariẹ a dhesẹ no inọ, makọ okpẹtu nọ a rẹ ruẹ uye riẹ kpobi, Jihova họ adhẹzọ gbe ọthuke rai. (Olezi 91:2) Kọ ere o rọ kẹ owhẹ?
ASOI 15-21
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | JERIMAYA 39-43
“Jihova Ọ te Hwosa Kẹ Ohwo Kpobi Wọhọ Epanọ Iruo Riẹ E Rrọ”
it-2 1228 ¶4
Zẹdikaya
Ekie Jerusalẹm. Uwhremu na (607 B.C.E.), evaọ “ukpe avọ kpogbọvo Zẹdekaya ovie na, eva ẹdẹ avọ izii amara avene,” a tẹ vẹruọ Jerusalẹm. Evaọ aso, Zẹdikaya avọ egbaẹmo riẹ a tẹ dhẹ. A te le ai mu evaọ udhude Jẹriko, a tẹ vabọ tu Zẹdikaya jẹ rehọ iẹe se Nebukadineza. A tẹ jọ iraro riẹ kpe emezae riẹ. Nọ orọnọ ikpe 32 ọvo Zẹdikaya ọ jọ evaọ oke yena kiyọ emezae riẹ a te gbẹ jọ emaha. Nọ ọ rọ ẹro ruẹ uwhu emọ obọriẹ no, a te tu ei aro, rọ eroo kare iẹe jẹ whae kpohọ Babilọn bẹsenọ o ro whu evaọ uwou nọ a kare riẹ fihọ.—2Iv 25:2-7; Jer 39:2-7; 44:30; 52:6-11; wawo Jer 24:8-10; Iz 12:11-16; 21:25-27.
it-2 482
Nebuzaradan
Nebuzaradan o siobọno Jerimaya wọhọ epanọ Nebukadineza ovie na ọ ta kẹe, ọ rọ uvou uwowolẹ lele iei ta ẹme, ọ kẹ riẹ uvẹ re ọ salọ oware nọ ọ gwọlọ ru, ọ tẹ vuẹe nọ ọ te rẹrotei ọ tẹ jẹ kẹe eware jọ. Nebuzaradan ọ tẹ jẹ jọ ọtota rọkẹ ovie Babilọn nọ ọ jẹ rehọ Gẹdẹlaya mu ọba rọkẹ ahwo nọ a kiọkọ Jerusalẹm. (2Iv 25:22; Jer 39:11-14; 40:1-7; 41:10) Nọ ikpe isoi e vrẹ no, evaọ 602 B.C.E., Nebuzaradan o te zihe ze, o te mu ahwo Ju nọ i kiọkọ nọ e dhẹ kpohọ ewho efa vẹre kpohọ igbo.—Jer 52:30.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Kọ Whọ be nọ Nnọ, “Diẹse Jihova Ọ Rrọ?”
10 Nọ a raha Jerusalẹm no nọ egbaẹmo Babilọn a wha ahwo Ju kpohọ igbo no, Johanan ọ tẹ ruẹrẹ oma kpahe re ọ rehọ umutho ahwo Ju nọ i kiọkọ Juda kpohọ Ijipti. A ta ẹme na mu no, rekọ taure a tẹ te ruọ edhere, a tẹ yare Jerimaya re ọ lẹ kẹ ae jẹ yare ọkpọvio mi Jihova. Dede na, nọ oghẹrẹ uyo nọ a gwọlọ u te rai obọ họ, a te ru epanọ o rrọ ae iroro. (Jerimaya 41:16–43:7) Kọ whọ jọ iriruo nana ruẹ eware uwuhrẹ nọ e rẹ sae kẹ owhẹ erere re evaọ okenọ whọ tẹ be gwọlọ Jihova, o ve ru re whọ rue riẹ?
it-1 463 ¶4
Ekele Oke
Evaọ ukpe avọ izii isuẹsu Zẹdikaya a ro ko Jerusalẹm họ orọ urere (609 B.C.E.). A tẹ raha orẹwho na evaọ ukpe avọ 11 esuo riẹ (607 B.C.E.) onọ o jọ ukpe avọ 19 isuẹsu Nebukadineza (no umuo okenọ o ro muhọ esuo evaọ 625 B.C.E.). (2Iv 25:1-8) Evaọ amara avọ isoi ukpe yena (amara Ab nọ o kie fihọ Ahrẹ avọ Aria), a te tu erae họ okpẹwho na, kporo igbẹhẹ riẹ fihọ otọ, je mu ahwo ẹwho na buobu kpohọ igbo. Ghele na u wo “iruori” jọ nọ a nyaseba otọ na, rekọ nọ a kpe Gẹdẹlaya no, a tẹ dhẹ kpobọ Ijipti nyasiọ Juda ba ofofe. (2Iv 25:9-12, 22-26) Onana o jọ amara avọ ihrẹ, Etanim (hayo Tishri, nọ u kie fihọ Azie avọ Akpe). Etoke ikpe 70 nọ otọ na o rọ jọ ufofe na u muhọ evaọ Akpe 1, 607 B.C.E., je kuhọ evaọ urere ukpe 537 B.C.E. Evaọ amara avọ ihrẹ ukpe 537 B.C.E. nọ o rrọ ekuhọ ikpe 70 nọ otọ na o rọ jọ ufofe na, usu ahwo nọ a jọ igbo na a rọ kaki zihe ziọ Juda.—2Ir 36:21-23; Ẹzr 3:1.
ASOI 22-28
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | JERIMAYA 44-48
“Whọ Gbẹ ‘Gwọlọ Ikpeware kẹ Oma Ra’ Ha”
jr 104-105 ¶4-6
Whọ “Gwọlọ Ikpeware kẹ Oma Ra” Ha
4 O sae jọnọ eware nọ Barọk ọ jẹ gwọlọ na họ okpodẹ gbe ọkwa. Dede nọ Barọk ọ jọ okere-obe Jerimaya, orọnikọ okere-obe Jerimaya ọvo ọ jọ họ. A jọ Jerimaya 36:32 se Barọk “okere na.” Eware nọ a kiẹ via i dhesẹ nọ ọ jọ ọkwa ologbo evaọ ighẹ ovie. Odẹ ovo oyena a ro se “Elishama okere na” ọnọ ọ jọ usu emọ ivie Juda. Onana u dhesẹ nọ Barọk omariẹ ọ jẹ hae ruọ “ọgua okere” na “kpohọ obọ uwou ovie” keme avọ Elishama a je ruiruo kugbe. (Jer. 36:11, 12, 14) O tẹ rọ ere, kiyọ Barọk ọ riobe gaga nọ o je ro ruiruo evaọ uwou ovie. Seraya oniọvo riẹ ọ jọ owhremu-elakpa kẹ Zẹdikaya ovie na je lele iei kpohọ obọ Babilọn nọ okpẹme jọ ọ j’otọ. (Se Jerimaya 51:59.) O sae jọnọ Seraya nọ ọ jọ owhremu-elakpa na ọ jẹ hae rẹrote eware uwou-ovie na jẹ ruẹrẹ oria họ kẹ ovie na nọ ọ rẹ kpahe nọ o te kperẹ. Ọkwa ologbo ọ ginẹ jọ na!
5 Uzẹme na họ, o rẹ bẹ ohwo nọ ọ rrọ ọkwa ologbo otiọye na re o kere eware iyoma nọ Juda o ru unọjọ utọjọ keme etẹe ọ jẹ rrọ ọkwa. A sai tube si Barọk no ọkwa gbe iruo riẹ no otẹrọnọ ọ rrọ abọ ovuẹ nọ Jerimaya o bi whowho na. Rri epanọ u ti yoma te otẹrọnọ Jihova o gine kporo oware nọ ọye ọvo ọ bọ na wọhọ epanọ o rrọ Jerimaya 45:4 na. Otẹrọnọ “Ikpeware” nọ e jọ iroro Barọk na yọ ọkwa ologbo ọfa evaọ uwou-ovie hayo ekwakwa efe i ti zihe ruọ ifofe. Otẹrọnọ ọkwa Barọk ọ jẹ gwọlọ evaọ udevie ahwo Ju yena nọ a be te raha evaọ oke yena, kiyọ Ọghẹnẹ o re gine sei bruthe.
6 Evaọ abọ ọfa riẹ, “ikpeware” nọ Barọk ọ jẹ gwọlọ na e sae kugbe ekwakwa efe. Erẹwho nọ e wariẹ Juda họ a jẹ hae rọ uzuazọ rai kpobi kpahe eware nọ a wo gbe efe. Moab ọ rẹroso “eria-ọzadhe gbe efe” riẹ. Ahwo Amọn ere ọvona. Yọ Jihova ọ rehọ Jerimaya dhesẹ ahwo Babilọn wọhọ enọ “i fe efe.” (Jer. 48:1, 7; 49:1, 4; 51:1, 13) Rekọ oghẹrẹ kpobi kẹhẹ Ọghẹnẹ o brukpe erẹwho eyena.
jr 103 ¶2
Whọ “Gwọlọ Ikpeware kẹ Oma Ra” Ha
2 Barọk o bruenu nọ, “Mẹ nyathọ no! keme ỌNOWO na ọ rehọ enuobro rọ ba edada mẹ; oma imẹidio mẹ o rọ omẹ no.” Ẹsejọhọ whọ jọ eva ra hayo bruenu do via no ẹdẹjọ fiki idhọvẹ jọ nọ e jọ owhẹ oma. Oghẹrẹ kpobi nọ Barọk o ro ru ei kẹhẹ, Jihova o je yo. Ọnọ ọ rẹ Kiẹ idu ahwo kpobi riwi na ọ riẹ oware nọ o jẹ kẹ Barọk uye nọ o je ro bruenu ere na, yọ ọ rehọ Jerimaya kpọe vi. (Se Jerimaya 45:1-5.) Whọ sai roro nọ, kọ eme ọ wha riẹ ze nọ udu Barọk u ro whrehe ere? Kọ o sae jọnọ iruo nọ a kẹ riẹ manikọ oghẹrẹ nọ o ti ro ru iruo na? Rekọ o gine kuagba oviẹ! Whọ ruẹ, “ikpeware” Barọk ọ jẹ gwọlọ na. Kọ eme ọye? Imuẹro vẹ Jihova ọ kẹ riẹ otẹrọnọ o lele ohrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ? Kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Barọk ze?
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
it-1 430
Kẹmosh
Nọ Jerimaya ọ jẹ ruẹaro kpahe uye nọ u ti te Moab, ọ ta nọ a ti mu ẹdhọ riẹ Kẹmosh nọ a mae riẹ na, te izerẹ gbe emọ-ivie na kpohọ igbo. Oma o te vuọ Moab keme ẹdhọ riẹ ọ te sai siwi ei hi, wọhọ epanọ oma Ebẹtẹle o vuọ uvie erua ikpe Izrẹl na fiki ọmọ eruẹ nọ a gọ.—Jer 48:7, 13, 46.
it-2 422 ¶2
Moab
Avro ọ riẹ hẹ, eware nọ a ruẹaro rai kpahe Moab i rugba t’ọkọ t’oni. U krino anwẹnọ ohwo ọvo ọ gbẹ be rọ rria Moab ho na. (Jer 48:42) Enẹna who te te eria nọ a riẹ wọhọ ewho Moab vẹre wọhọ Nẹbo, Hẹshbọn, Aroa, Bẹt-gamul, gbe Baal-miọn e gbe rrọ epanọ a rọ guọghọ ai fihọ otọ. A gbẹ be sai tube vuhu ejọ rai dede he.
ASOI 29–AZEZA 4
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | JERIMAYA 49-50
“Jihova Ọ rẹ Ghale Enọ E Romakpotọ Ọ Vẹ Kẹ Otu Omorro Uye”
it-1 54
Ọwegrẹ
Okenọ idibo Ọghẹnẹ a kiuke ku ei ọ tẹ kuvẹ re ewegrẹ rai a fi ai kparobọ jẹ kwa eware rai rehọ. (Ol 89:42; Enu 1:5, 7, 10, 17; 2:17; 4:12) Rekọ ewegrẹ na a te je roro thọ nọ eghẹnẹ rai e kẹ rai ogaga nọ a ro fi ai kparobọ na, inọ Jihova o ti ru ai oware ovo ho fiki oja nọ a gbe kẹ ahwo riẹ. (Izi 32:27; Jer 50:7) Nọ Jihova o rri ai, o te hrẹ ewegrẹ nana nọ e vọ avọ omorro gbe omovia na kpotọ (Aiz 1:24; 26:11; 59:18; Na 1:2); o ru onana fiki odẹ ofuafo riẹ.—Aiz 64:2; Iz 36:21-24.
jr 161 ¶15
“ỌNOWO na O Ru Oreva Riẹ No”
15 Jerimaya ọ tẹ jẹ ruẹaro kpahe epanọ Babilọn nọ o fi Ijipti kparobọ na o ti ro kuhọ. Ikpe-udhusoi taure eruẹaruẹ Jerimaya i te ti rugba, ọ ta epanọ Babilọn o ti ro kie kpregede. Kọ ẹvẹ o rọ via? Ọ ruẹaro nọ ame ethẹ nọ ọ be thọ Babilọn na “ọ rẹte kpọ,” yọ egbaẹmo na a te họre he. (Jer. 50:38; 51:30) Eruẹaruẹ nana i rugba t’ọkọ t’oni evaọ okenọ ahwo Midia gbe Pasia a kpọ ovao ame Ethẹ Yufretis ri abọfa je zue ruẹe, rọ ere vẹruọ Babilọn. Whọ sae jẹ kareghẹhọ nọ eruẹaruẹ na e tẹ jẹ ta nọ okpẹwho na o ti zihe ruọ ofofe nọ ohwo ọvo ọ gbẹ te rria ha. (Jer. 50:39; 51:26) Babilọn nọ ọ jọ okpẹwho ologbo na nọ ọ gbẹ rrọ ofofe rite enẹna u dhesẹ nọ eruẹaruẹ Ọghẹnẹ kpobi i re rugba.
Obe nọ U No Obọ Ọghẹnẹ Ze
20 Aizaya ọ rria te okenọ Babilọn ọ rọ jọ ofofe he. Rekọ nwane rọ orugba eruẹaruẹ, Babilọn o te ti zihe ruọ “ezuzu.” (Jerimaya 51:37) Wọhọ epanọ ọwena-isukulu Hibru, Jerome, ọ ta (ọnọ a yẹ evaọ ikpe-udhusoi avọ ene C.E.), evaọ oke riẹ Babilọn o zihe ruọ oria ibẹfi no nọ “erao-ijihẹ oghoghẹrẹ” i bi jo ghoro, yọ evaọ edẹ riẹ kpobi o jọ ufofe. Oghẹrẹ nọ a zihe Babilọn ze te kpobi wọhọ oria ughe-uriwo u re si erara urru, rekọ “ọmọ-orẹ, hayo uruọmọ” Babilọn kpobi e raha no bẹdẹ bẹdẹ, wọhọ epanọ Aizaya ọ ruẹaro.—Aizaya 14:22.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
it-1 94 ¶6
Ahwo Ammọn
O wọhọ nọ okenọ Tiglat-pilẹza III gbe usu ohwo jọ nọ ọ rehọ ẹta riẹ a zihe ahwo ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Izrẹl kpo no (2Iv 15:29; 17:6), ahwo Ammọn a te mu ẹkwotọ Gad nọ a rọ fiki riẹ họre Jẹfta nọ a sai fi kparobọ họ na họ ẹria. (Rri wawo Ol 83:4-8.) Fiki onana, Jihova ọ rehọ Jerimaya ọruẹaro na whọku ahwo Ammọn fikinọ a rọ ogaga mi orua Gad otọ nọ a reuku riẹ jẹ kẹ ae unuovẹvẹ nọ ọraha o ti te Ammọn gbe ẹdhọ rai Malkam (Milkọm). (Jer 49:1-5) Ahwo Ammọn a tẹ jẹ wọ ogbotu ẹmo nyae họre ahwo Juda nọ e jọ otọ esuo Jehoakim ovie na evaọ ubrobọ ekuhọ esuo ivie Judia.—2 Ivie 24:2, 3.
jr 163 ¶18
“ỌNOWO na O Ru Oreva Riẹ No”
18 Eruẹaruẹ efa i rugba evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ ekele mai na. Ọghẹnẹ ọ rehọ Jerimaya ruẹaro nọ Edọm ọ te jọ usu erẹwho nọ Babilọn o ti gboja kẹ nọ ọ te vẹro ẹe. (Jer. 25:15-17, 21; 27:1-7) Eruẹaruẹ na e gbẹ ta haro nọ Edọm ọ te jọ wọhọ Sọdọm avọ Gomora. Oyena u dhesẹ nọ a te gbẹ rriae ofa ha, yọ ọ te raha kufiẹ bẹdẹ. (Jer. 49:7-10, 17, 18) Nwanọ ere o ginẹ via. Kọ whọ be mae jọ emapo nẹnẹ ruẹ orẹwho Edọm avọ ahwo Edọm? Ọ rrọ emapo ọgbọna ha. Vievie. Kiyọ ebe oke anwae gbe iku Ebaibol hayo emapo oke oyena ọvo whọ rẹ jọ ruẹ e riẹ. Ogbiku jọ nọ a re se Flavius Josephus ọ ta nọ a gba ahwo Edọm họ jẹ egagọ ahwo Ju rehọ evaọ ikpe-udhusoi avọ ivẹ taure oke Ileleikristi u te ti te. Uwhremu na, evaọ 70 C.E. nọ a raha Jerusalẹm no a gbẹ riẹ orẹwho na ofa ha.