Eria Ekiakiẹ Efa Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usiuwoma Ota Mai
AZEZA 5-11
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | JERIMAYA 51-52
“Ẹme Jihova Kpobi O re Rugba”
it-2 360 ¶2-3
Midia, Ahwo Midia
Ahwo Midia gbe Pasia a fi Babilọn kparobọ. Evaọ ikpe-udhusoi avọ eree B.C.E., Aizaya ọ ruẹaro nọ Jihova o ti ru “ahwo Midia re a mukpahọ ae, enọ e rẹ kezọ Siliva ha, a rẹ dawo ezọ idọlọ-oro gbehe. [Ese] rai i reti kpe emoha na.” (Aiz 13:17-19; 21:2) “Ahwo Midia” nọ a jọ etenẹ fodẹ na u kugbe ahwo Pasia, keme ere igbiku ahwo Griki a jẹ hae se ahwo Midia gbe ahwo Pasia evaọ ẹsibuobu. Oghẹrẹ nọ ahwo Midia a re ro fi Babilọn kparobọ a tẹrovi orọnikọ isiliva gbe idọlọ-oro rai eye e jarai oja ha, fikiere a kuvẹ re egbo-ẹmo hayo udioriọ jọ u ru ai nwene iroro ho. Ahwo Midia gbe ahwo Pasia, ese a rẹ mai ro fi ẹmo. Uzei nọ a rẹ rọ ure, ekpọna, hayo ẹroo ru na (wawo Ol 18:34) nọ omomọvo ọ thọ fihọ piọpiọpiọ nọ i je hwẹ no ehru ze wọhọ oso na i ‘kpe emoha Babilọn.’—Jer 51:11.
Ma tẹ jẹ ruẹ nọ Jerimaya (51:11, 28) ọ fodẹ “ivie ahwo Midia” kugbe usu enọ e te vẹruọ Babilọn ro dhesẹ nọ ovie hayo ivie esese ahwo Midia efa i gbe je su evaọ otọ esuo Sairọs, onọ o jọ uruemu oke anwae. (Wawo Jer 25:25.) U te no ere no, a rehọ Dariọs nọ ọ rrọ ohwo Midia mu ovie rọkẹ “uvie ahwo Kaldia” evaọ okenọ egbaẹmo ahwo Midia, Pasia, Elam gbe ewho ekẹloma efa a kuobọgbe fi Babilọn kparobọ no. Ẹsejọhọ Sairọs ovie Pasia ọye ọ rehọ Dariọs mu ovie na.—Da 5:31; 9:1; rri DARIỌS Uko. 1.
it-2 459 ¶4
Nabonidọs
Ikuigbe i dhesẹ oware nọ o via evaọ aso nọ a ro fi Babilọn kparobọ inọ: “Ogbaẹmo Sairọs o ruọ eva Babilọn ababọ ohọre.” Onana u dhesẹ nọ egbaẹmo ivẹ na a rọ ovao dhe ovao họre he nwane rọwokugbe eruẹaruẹ Jerimaya nọ o ta nọ ‘egba ẹmo Babilọn a ti seri ẹmo ofio họ.’—Jer 51:30.
it-1 237 ¶1
Babilọn
No umuọ 539 B.C.E. nọ ọ rẹ thọrọ ẹro ho na, oruaro Babilọn u te muhọ ẹhiẹ no. Isiava soso Babilọn ọ kpareso Dariọs I (Hystaspis) ovie Pasia, yọ evaọ orọ avọ ivẹ na, a tẹ raha iẹe te otọ. Okpẹwho na nọ a dina wariẹ bọ no na o tẹ wọso Xerxes I, ọ tẹ ga obọ vi ei, ọ tẹ kwa eware riẹ rehọ. Alẹkzanda Ologbo na ọ tẹ jẹ gwọlọ ru Babilọn fihọ okpẹwho esuo riẹ, rekọ o te whu kpregede evaọ 323 B.C.E. Nicator o fi okpẹwho na kparobọ evaọ 312 B.C.E. jẹ kwa eware eghaghae nọ e jariẹ kpobọ unueri Taigris re ọ rehọ ai bọ Sẹlusia okpẹwho esuo ọkpokpọ riẹ. Ghele na, okpẹwho na gbe oria nọ ahwo Ju a jẹ rria o gbẹ jariẹ evaọ oke ikọ na, oye o soriẹ ze nọ Pita ukọ na o ro kpobọ Babilọn, wọhọ epanọ o rrọ obe riẹ na. (1Pi 5:13) Eware nọ a kere fihọ eria sa-sa evaọ okpẹwho na nọ a kiẹ via i dhesẹ nọ etẹmpol Bẹl nọ ọ jọ Babilọn na ọ gbẹ jariẹ rite ubrobọ ekuhọ 75 C.E. Evaọ ikpe-udhusoi avọ ene, yọ okpẹwho na o raha muotọ no, kọ ere odẹ riẹ u ro voro no otọ. Babilọn o te zihe ruọ “ezuzu.”—Jer 51:37.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
it-2 444 ¶9
Igbehru, Ikpehru
I dikihẹ kẹ esuo egọmeti. Ẹsejọ Ebaibol ọ tẹ fodẹ igbehru, u re dikihẹ kẹ uvie hayo egọmeti nọ o bi su. (Da 2:35, 44, 45; wawo Aiz 41:15; Ev 17:9-11, 18.) Nọ Babilọn ọ rehọ egbaẹmo riẹ fi erẹwho buobu kparobọ no a te sei “ugbehru ọraha.” (Jer 51:24, 25) Evaọ okenọ ọso-ilezi jọ ọ jẹ ta kpahe oware nọ Jihova o ti ru enọ i bi fi ẹmo, o dhesẹ Jihova wọhọ ọnọ “ọ vọ avọ adhẹwẹ gbe oro vi igbehru ibẹdẹ bẹdẹ.” (Ol 76:4) A sae rehọ “igbehru” nọ a jọ etenẹ fodẹ na dhesẹ ivie egeva nọ i re dhuaro. (Wawo Na 2:11-13.) Devidi ọ ta kpahe Jihova nọ: “Whọ . . . rehọ omẹ vi wọhọ ugbehru itho.” Ẹsejọhọ onana u dhesẹ nọ Jihova ọ kpare uvie Devidi kpehru no jẹ rehọ iẹe dikihẹ kothi. (Ol 30:7; wawo 2Sa 5:12.) Nọ orọnọ a rẹ sae rọ igbehru dhesẹ ivie ẹsibuobu na, ohwo ọ sae riẹ otofa eme nọ e rrọ Eviavia 8:8 na inọ: “Oware jọ wọhọ ugbehru ulogbo o tẹ be tua.” Nọ a rehọ iẹe dhesẹ ugbehru nọ o be tua na, o sae jọnọ uvie na o rẹ raha ọraha wọhọ erae.
it-2 882 ¶3
Abade
Egbaẹmo nọ e wọhọ ẹkporo abade. Jerimaya o dhesẹ edo egbaẹmo nọ e vẹruọ Babilọn “wọhọ edo ẹkporo abade.” (Jer 50:42) Nọ eruẹaruẹ na e fodẹ “abade” nọ ọ te wọ bru Babilọn na, u dhesẹ egbaẹmo Midia avọ Pasia nọ e te vẹruọ ẹe wọhọ ẹkporo abade.—Jer 51:42; wawo Da 9:26.
AZEZA 12-18
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | ENUOBRO 1-5
“Ẹhẹrẹ O re Fiobọhọ kẹ Ohwo Thihakọ”
Oruvẹ no Obe Enuobro Ze
3:21-26, 28-33. Ẹvẹ ma sai ro thihakọ uye-oruẹ nọ o mae ga kpobi? Jerimaya ọ ta k’omai. O rẹ thọrọ omai ẹro ho inọ uyoyou-ẹwo Jihova o basa ha gbe nnọ ohrọriọ riẹ o wo umuo ho. Ma rẹ jẹ kareghẹhọ inọ uzuazọ nọ ma tubẹ rrọ na ọvo yọ uvi ẹjiroro nọ udu u gbe ro no omai awọ họ gbe nnọ u fo re ma thihakọ jẹ hẹrẹ esiwo Jihova ababọ inoma-iguo. Ofariẹ, ma re “gbe ovao [mai] họ otọ,” koyehọ, thihakọ edawọ, vuhumu inọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ kuvẹ nnọ o via kpobi ọ kẹe uvẹ fiki emamọ ẹjiroro jọ.
3:27. Re ohwo o thihakọ edawọ ẹrọwọ riẹ evaọ oke uzoge o sae gwọlọ inọ o thihakọ ọbẹwẹ gbe ẹkoko. Rekọ u woma re “ohwo ọ ruẹ uye eva oke emaha riẹ.” Fikieme? Fikinọ ohwo o te wuhrẹ re o thihakọ uye-oruẹ evaọ oke emaha, oyena o rẹ ruẹrẹ ohwo na kpahe nọ o je thihakọ ebẹbẹ nọ ọ tẹ rro t’ohwo no.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Oruvẹ no Obe Enuobro Ze
2:17—“Ẹme” vẹ Jihova o rugba evaọ oma Jerusalẹm? O wọhọ nnọ Iruo-Izerẹ 26:17 a be jọ etenẹ t’ẹme kpahe na, onọ o ta nọ: “Ovao mẹ u re ti mukpahọ owhai, ewegrẹ rai i ve ti kpe owhai, e nọ i mukpahọ owhai ave ti su owhai, wha ve ti muhọ ẹdhẹ yọ ohwo ọvo obi le owhai hi.”
Oruvẹ no Obe Enuobro Ze
5:7—Kọ Jihova ọ rẹ rehọ iruthọ esẹ hwosa kẹ emọ rai? Ijo, Jihova ọ rẹ kẹ ahwo uye he fiki izieraha esẹ rai. Ebaibol e ta nọ: ‘Mai kpobi ma ti gu ọvuọ ẹkẹunu riẹ kẹ Ọghẹnẹ.’ (Ahwo Rom 14:12) Rekọ, iruthọ nọ esẹ a ru o rẹ sai kpomahọ ige obaro. Wọhọ oriruo, edhọ nọ Izrẹl anwae a jẹ gọ u ru rie bẹbẹ kẹ enọ i wo emamọ eva re a gọ Ọghẹnẹ ziezi.—Ọnyano 20:5.
AZEZA 19-25
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | IZIKIẸL 1-5
“O Were Izikiẹl re O Whowho Ovuẹ Ọghẹnẹ”
Epanọ A re ro Fi Ebẹbẹ Usiuwoma n’Uwou Ruọ Uwou Kparobọ
6 Obe Izikiẹl u dhesẹ oware ofa nọ u re fi obọ họ k’omai tẹme avọ udu. Jihova ọ jọ eruẹaruẹ kẹ Izikiẹl uko-obe jọ nọ a kere “eme oviẹ gbe enuobro gbe uweli” fihọ tabọ tabọ riẹ, ọ tẹ ta kẹe nọ: “Ọmọ ohwo re obe onana nọ a kpiri nọ mẹ rọ k’owhẹ na vọ eva ra.” Eme eruẹaruẹ nana i dhesẹ? O gwọlọ nọ Izikiẹl ọ rẹ riẹ otọ ovuẹ nọ a vi rie nnọ ọ nyae vuẹ na ziezi. Ovuẹ na o rẹ da ruọ Izikiẹl oma, hayo duobọte udu riẹ. Ọruẹaro na ọ tẹ ta nọ: “Mẹ tẹ re iẹe; o tẹ mere omẹ unu wọhọ ọnyọ.” Re o whowho ovuẹ Ọghẹnẹ kẹ ahwo o jọ oware omaweromẹ kẹ Izikiẹl wọhọ ọnyọ. Ọ rehọ e riẹ wọhọ uvẹ-ọghọ ologbo re ọ jọ ọnọ Jihova o re vi uwou, re o je ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ gba, dede nọ onana o gwọlọ nọ ọ te rọ unuovẹvẹ kẹ ahwo nọ i wo udu ogaga.—Se Izikiẹl 2:8–3:4, 7-9.
7 Eruẹaruẹ nana i re wuhrẹ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ oware ulogbo. Mai oma mai ma wo ovuẹ orọ unuovẹvẹ nọ ma rẹ vuẹ ahwo nọ a be daezọ mai hi. Re ma sae gbẹ hai rri odibọgba Ileleikristi na wọhọ uvẹ-ọghọ nọ Ọghẹnẹ ọ k’omai, ma re wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ doma. Uwuhrẹ nọ ma re ru ọthobọ hayo ababọ osegboja o rẹ sae lẹliẹ Ẹme Ọghẹnẹ daruọ omai oma ziezi hi. Kọ whọ sai ru isase gbe uwuhrẹ Ebaibol omobọ ra woma hayo kpekpe vi epanọ o rrọ enẹna? Kọ whọ sae gbẹ daoma roro kpahe eware nọ who bi se vi epaọ ọsosuọ?—Ol. 1:2, 3.
Oruvẹ no Obe Izikiẹl Ze—I
2:9–3:3—Fikieme uko-obe oviẹ gbe enuobro na o rọ jọ unu Izikiẹl jẹ mere? Oware nọ o lẹliẹ uko-obe na jẹ mere evaọ unu Izikiẹl họ oghẹrẹ nọ o rri iruo riẹ. Eva e jẹ were Izikiẹl inọ ọ be gọ Jihova wọhọ ọruẹaro riẹ.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Oruvẹ no Obe Izikiẹl Ze—I
1:4-28—Eme akẹkẹ Ọghẹnẹ na o dikihẹ kẹ? Akẹkẹ na o dikihẹ kẹ abọ ukoko Jihova nọ o rrọ obọ odhiwu, onọ emama ẹzi nọ i wo ẹrọwọ a ru via. Ẹzi ọfuafo Jihova họ oware nọ o be kẹe ẹgba. Ọnọ o dikihẹ kẹ Jihova, nọ ọ be dhẹ akẹkẹ na, o wo oruaro thesiwa. A rehọ emamọ usi-oso dhesẹ epanọ o wolẹ te.
Oruvẹ no Obe Izikiẹl Ze—I
4:1-17—Kọ Izikiẹl o gine ru epanọ Ọghẹnẹ o dhesẹ nọ a ti ro ko Jerusalẹm họ na, wọhọ epanọ a jọ oria Ebaibol nana dhesẹ na? Fikinọ Izikiẹl ọ lẹ Jihova inọ o nwene oware nọ ọ ta kẹe inọ o ro there emu na gbe nnọ Jihova ọ kezọ kẹ ayare riẹ, u dhesẹ nọ ọruẹaro na o gine ru epanọ a jọ oria Ebaibol nana dhesẹ na. Abọ ẹkpẹlobọ nọ o ro kiẹzẹ u dikihẹ kẹ ikpe 390 ọrọ iruthọ uvie erua ikpe na—no oke emuhọ riẹ evaọ 997 B.C.E. rite oke araha Jerusalẹm evaọ 607 B.C.E. Etoke nọ ọ rọ rehọ obọze kiẹzẹ na u dikihẹ kẹ uzioraha ikpe 40 ọrọ Juda, nọ u muhọ no okenọ a rọ rehọ Jerimaya mu wọhọ ọruẹaro evaọ 647 B.C.E. rite 607 B.C.E. Evaọ etoke edẹ 430 na kpobi, Izikiẹl ọ jẹ re umutho emu jẹ da umutho ame, onọ u dhesẹ inọ ohọwo u ti kpe ahwo evaọ okenọ a ti ko Jerusalẹm họ.
AZEZA 26–AHRẸ 2
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | IZIKIẸL 6-10
“Kọ A ti Kpoka họ Owhẹ re Whọ Zọ?”
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Epanọ Ewuhrẹ Ọghẹnẹ O Ghare Te
10 Jihova họ ọnọ ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai ruẹrẹ oma họ kẹ obaro keme ọ riẹ eware nọ e te jọ obaro via. Ọye ọ rẹ ma omaa oghẹrẹ nọ obaro ahwo-akpọ o te jọ. (Aiz. 46:9, 10) Eruẹaruẹ Ebaibol i dhesẹ inọ “ẹdẹ ologbo ỌNOWO na ọ kẹle i no.” (Zef. 1:14) Eme nọ e rrọ Itẹ 11:4 i ti rugba evaọ ẹdẹ ọyena: “Efe ọ rẹ [kẹ] erere evaọ ẹdẹ ofu hu, rekọ ẹrẹriokie o re si ohwo no uwhu.” Okenọ Jihova o ti bruoziẹ akpọ Setan, ọjẹrehọ Ọghẹnẹ họ oware nọ o te mai wuzou. Igho i ti fioka ha. Evaọ uzẹme, Izikiẹl 7:19 o ta nọ: “A re ti gbolo siliva rai fihọ orere, idọlọ-oro rai e vẹte jọ wọhọ eware igbegbe.” Nọ ma riẹ onana no na, kọ ma re ru oware nọ u fo.