Eria Ekiakiẹ Efa Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usiuwoma Ota Mai
AZEZA 4-10
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | MAK 15-16
“Eruẹaruẹ nọ Jesu O Rugba”
Eme Mak 15:24, 29 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
ghale iwu ehru riẹ: Obe Jọn 19:23, 24 u wo eme jọ nọ e rrọ obe Matiu, Mak, gbe Luk hu: U mu ẹro nọ isoja ahwo Rom a rọ ewu ehru gbe ewu obeva na fi edhọ; isoja na a tẹ ghale iwu ehru na “kpohọ abane, isoja na a tẹ rehọ ọvuọ ọriẹ”; a gwọlọ bẹre ewu obeva na ha fikiere a tẹ rehọ iẹe fi edhọ; kọ enẹ ẹme nọ ọ rrọ obe Olezi 22:18 nọ o ta kpahe ewu Mesaya nọ a ti ro fi edhọ na u ro rugba. O jọ uruemu ahwo nọ a rẹ tehe ahwo fihọ ehru ure kpe na re a sẹro iwu ahwo nọ a gwọlọ kpe, fikiere a jẹ hae ba iwu ahwo na gbe eware nọ a wo kpobi no ai oma taure a tẹ te tehe ai fihọ ehru ure kpe, onọ o jẹ hai kpe omovuọ họ ahwo na oma gaga.
bi nuhu uzou rai: A jẹ hae ta ẹme lele uzou nọ a bi nuhu na, yọ a be rọ ohwo na jijehwẹ, mi enu họ iẹe, hayo sei ẹkoko. Ahwo nọ a jẹ nyavrẹ na a riẹ hẹ inọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Olezi 22:7 a rugba na.
Ẹme Mak 15:43 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
Josẹf: Eme sa-sa nọ enọ i kere ebe Usi Uwoma na ọvuọvo a ta kpahe Josẹf e kẹ imuẹro oghoghẹrẹ nọ omomọvo o re ro gbiku. Matiu omiazọhọ na o muẹrohọ nọ Josẹf yọ “ọzae jọ nọ o fe”; Mak nọ o je kere obe riẹ kẹ ahwo Rom, ọ ta nọ ọ “jọ omọvo Ogbẹgwae na nọ ọ viodẹ” nọ ọ jẹ hẹrẹ Uvie Ọghẹnẹ; Luk nọ ọ jọ edọkita nọ o wo ohrọ-oriọ o kere nọ, “ọ jọ emamọ ohwo nọ o kiẹrẹe” ọnọ ọ rọwo fihọ ẹgwae oyoma rai nọ a gba kpahe Jesu hu; Jọn ọvo o kere kpahe Josẹf inọ “ọ jọ olele Jesu rekọ nọ o je dhesẹ omariẹ via ha fiki ozọ ahwo Ju.”—Mt 27:57-60; Mak 15:43-46; Luk 23:50-53; Jọ 19:38-42.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Ẹme Mak 15:25 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
auwa avọ esa: Koyehọ oware wọhọ ighọjọ 9:00 ohiohiẹ. Ahwo jọ a rẹ ta nọ ohẹriẹ o rrọ eme nana avọ enọ e rrọ obe Jọn 19:14-16 nọ o ta nọ, “o jọ oware wọhọ auwa avọ ezeza” nọ Pailet o siobọno Jesu kẹ ai re a kpei. Dede nọ a nwane jọ Ebaibol na dhesẹ oware nọ ikere ivẹ nana i ro wo ohẹriẹ hẹ, oware jọ nọ ma re roro kpahe họ: Oke nọ ebe Usi Uwoma na e fodẹ nọ eware e rọ via evaọ ẹdẹ nọ a ro kpe Jesu e rọwokugbe. Imane nọ i kere ebe Usi Uwoma na a ta nọ izerẹ gbe ekpako na a kokohọ evaọ ohiohiẹ a tẹ rọ Jesu bru Ọba Rom nọ a re se Pọntiọs Pailet. (Mt 27:1, 2; Mak 15:1; Luk 22:66–23:1; Jọ 18:28) Matiu, Mak, gbe Luk a kere inọ nọ Jesu ọ jọ ehru ure na, oria kpobi u te muebi no “auwa avọ ezeza . . . rite auwa avọ izii.” (Mt 27:45, 46; Mak 15:33, 34; Luk 23:44) O sae jọnọ oware jọ nọ u wo obọ kugbe oke nọ a ro kpe Jesu họ: Ahwo jọ a re kele oke nọ a be rọ lahiẹ jẹ fa ohwo eviaviẹ na kugbe oke nọ a be rọ kare iẹe fihọ ehru ure kpe na. Ẹsejọ olahiẹ na o rẹ ga te epanọ ohwo na dede o re ro whu. Evaọ orọ Jesu, a lahiẹ e riẹ te epanọ ọ wọ ure-oja na te oria jọ, ọ gbẹ jẹ sae wọe he omọfa ọ rọ wọe kẹe. (Luk 23:26; Jọ 19:17) Otẹrọnọ a rehọ oke nọ a rọ lahiẹ iẹe wọhọ oke nọ a ro mu ei họ ekpe, kiyọ okejọ o ginẹ vrẹ tao re a tẹ te tehe Jesu fihọ ure-oja. Fikinọ ahwo jọ a re kele oke na kugbe, obe Matiu 27:26 gbe Mak 15:15 o fodẹ oke olahiẹ hayo ẹfa na gbe oke nọ a rọ tehe iẹe fihọ ure na kugbe. Fikiere, fikinọ duọ ohwo duọ ọvuọ ofẹ nọ o re rri eware no ze, ahwo jọ a sai muhọ ekele no oke nọ a rọ fae na, efa a ve muhọ no oke nọ a rọ tehe iẹe fihọ ehru ure na. Onana o sae jọ oware nọ o lẹliẹ akpọ gbe Pailet unu nọ o yo nọ Jesu nọ a nwane rehọ ububẹ tehe fihọ ure na o whu no. (Mak 15:44) Ofariẹ, ahwo nọ a kere Ebaibol na a wo uruemu nọ a jẹ hae rọ ghale ẹdẹ fihọ abane, abọ ọvuọvo o vẹ jọ euwa esa, wọhọ epanọ a rẹ ghale aso re. Ẹdẹ nọ a jẹ hae ghale na, o soriẹ ze nọ a jẹ hae rọ fodẹ auwa avọ esa, ezeza, gbe izii nọ a te kele ei no ighọjọ ezeza ohiohiẹ nọ ọre ọ tẹ be va ze. (Mt 20:1-5; Jọ 4:6; Iru 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) U te no ere no, fikinọ ahwo buobu a wo ughọjọ nọ a je ro rri oria nọ oke o rrọ dẹẹ hẹ, a tẹ be fodẹ oke evaọ okpẹdẹ a rẹ rọ “oware wọhọ” ro dhesẹ iẹe wọhọ epanọ o rrọ Jọn 19:14 na. (Mt 27:46; Luk 23:44; Jọ 4:6; Iru 10:3, 9) Ẹme na họ: O sae jọnọ Mak o kele oke nọ a jẹ rọ lahiẹ Jesu kugbe oke nọ a rọ rehọ ububẹ tehe iẹe fihọ ure na, rekọ Jọn ọ fodẹ oke nọ a rọ rehọ ububẹ tehe iẹe fihọ ure na ọvo. O wọhọ nọ aimava na a ku euwa esesa nọ a jẹ hai ro kele ẹdẹ na kugbe, rekọ Jọn o kere “oware wọhọ” nọ ọ jẹ fodẹ oke na. Eware nana e sae jọnọ e soriẹ ze nọ a rọ fodẹ ọvuọ oke riẹ evaọ iku na. Urere ẹme na họ, nọ orọnọ Jọn o kere obe riẹ nọ ikpe buobu e ruọ emu no na yọ ọ fodẹ oke nọ u wo ohẹrẹ no orọ Mak na, u dhesẹ nọ oware nọ Mak o kere oye Jọn ọ wariẹ hẹ.
Ẹme Mak 16:8 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
keme ozọ u je mu ae: Wọhọ epanọ o rrọ iko-ebe nọ a rọ obọ kere nọ a kiẹ via kẹle orọ abọ urere obe Mak, eme nọ e rrọ owọ avọ 8 a ro ku obe Usi Uwoma na họ. Ahwo jọ a rẹ ta nọ oghẹrẹ nọ abọ yena o ro kuhọ o nwani kpru hrọ, a be vro sọ ere a gine ro ku obe na họ dẹẹ. Ghele na, fikinọ a riẹ Mak wọhọ ohwo nọ o re kere eme riẹ kpru, avro rai na ọ dowọ muotọ họ. Ofariẹ, Jerome avọ Eusebius egba-eriariẹ Ebaibol ikpe-udhusoi avọ ene a ta nọ eme nọ uko-obe na u ro kuhọ dẹẹ họ “keme ozọ u je mu ae.”
U wo iko-ebe ahwo Griki buobu nọ a rọ obọ kere gbe enọ a fa fihọ evẹrẹ efa nọ a fi eme ekuhọ ekpẹkpẹe gbe ithethei ba, no owọ avọ 8 na vrẹ. Eme ekuhọ ithethei na (i wo awọ 12 efa) e rrọ evaọ iko-ebe nọ a re se Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, gbe Codex Bezae Cantabrigiensis, enọ a ruẹ evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi C.E. A rẹ jẹ ruẹ e riẹ evaọ efafa Latin Vulgate, Curetonian Syriac, gbe Syriac Peshitta. Ghele na, o jọ iko-ebe ivẹ ọsosuọ ahwo Griki ikpe-udhusoi avọ ene na romavia ha, koyehọ Codex Sinaiticus gbe Codex Vaticanus, hayo evaọ Codex Sinaiticus Syriacus ọrọ ikpe-udhusoi avọ ene gbe orọ avọ isoi, hayo evaọ iko-ebe Sahidic Coptic ikpe-udhusoi avọ isoi erọ Mak nọ a ruẹ uwhremu na. Epọvo na re, iko-ebe anwae obe Mak nọ e mai kri evaọ ẹvẹrẹ Armenia gbe Georgia owọ avọ 8 i ro kuhọ.
U wo iko-ebe ahwo Griki buobu nọ a rọ obọ kere gbe enọ a fa fihọ evẹrẹ efa nọ a fi eme ekuhọ ekpẹkpẹe ba (nọ i wo uhie eme jọ). Uko-obe nọ a re se Codex Regius nọ a ruẹ evaọ ikpe-udhusoi avọ eree C.E. u wo eme ekuhọ ivẹ na, rekọ eme ekuhọ ekpẹkpẹe na a kaki fihọ iẹe. Iko-ebe na i wo eme emuhọ nọ e ta nọ ahwo jọ a rọwo nọ eme ekuhọ nana e gba, rekọ a sae ta gbae he sọ e ginẹ gba dẹẹ.
EME EKUHỌ EKPẸKPẸE
Eme ekuhọ ekpẹkpẹe nọ a te no Mak 16:8 no na e rrọ usu Ikereakere nọ a rọ ẹkwoma ẹzi kere na ha. Eme nọ e riẹ ena:
Rekọ a gbiku eware kpobi nọ a jie uzi rai kpẹkpẹe kẹ enọ e jọ kugbe Pita. Ofariẹ, nọ eware nana e vrẹ no, Jesu omariẹ o te vi ilele riẹ no obọ ovatha-ọre kpohọ ukiediwo-ọre re a nyai whowho esiwo ebẹdẹ bẹdẹ nọ o kare egbogbo.
EME EKUHỌ ITHETHEI
Eme ekuhọ ithethei nọ a te no Mak 16:8 no na e rrọ usu Ikereakere nọ a rọ ẹkwoma ẹzi kere na ha. Eme enana e rrọ eva Ebaibol Ẹri Na:
9 Whaọ nọ ọ kparoma ẹdẹ ọsosuọ ẹkpoka, Meri Magdalini ọ kake rọ oma via kẹ, ọnọ o le izi-iyoma ihrẹ no. 10 Ọ nya ọ tẹ ta kẹ enọ avọ iẹ a gbẹ jọ oke nọ a gbẹ jọ uweli gbe oviẹ. 11 Nọ a yo nọ ọ rọ ọkpokpọ, ọ rue riẹ, a rọwo ho. 12 Nọ enana e ruọ emu no ọ tẹ rọ oghẹrẹ ofa via kẹ imava rai jọ, nọ a jẹ nyavrẹ kpo orẹwho. 13 A nyavrẹ a tẹ ta kẹ enọ i kiọkọ, a rọwo rai gbe he. 14 Uwhremu na ọ tẹ rehọ oma via kẹ ikpegbọvo na nọ a keria jẹ re emu; ọ tẹ whọku ai fiki epa ababọ ẹrọwọ rai gbe eva egaga, epanọ a rọwo enọ e rue riẹ nọ ọ kparoma no ho. 15 Ọ tẹ ta kẹ ae nọ, “Whya nya kpohọ akpọ na kpobi, wha vuẹ enọ a ma kpobi usiuwoma na. 16 Ọnọ ọ rọwo nọ a jẹ họ e ame a re siwi ei, rekọ ọnọ ọ rọwo ho a re brukpei. 17 Eka enana i re lele enọ e rọwo: A rẹ rehọ ukumuomu no; a rẹ te jẹ evẹrẹ avẹrẹ ekpokpọ; 18 a re ti kru eriọvọ, re a tẹ da obi dede, o rẹ sae nwae oma vievie he; a rẹ te rehọ abọ kpahọ enọ e rẹ mọ, oma rai o vẹ ga.”
19 Whaọ ere nọ Jesu Kristi, ọ ta eme enana no, a tẹ rehọ iẹ kpo obọ odhiwu, ọ jẹ keria obọze Ọghẹnẹ. 20 A nyavrẹ a tẹ vuẹovuẹ eva koria koria, Ọnowo avọ ae a te gbe je ru iruo, ọ tẹ jẹ rọ eka nọ i lele ẹme na ru ei ga. Ami.
AZEZA 11-17
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | LUK 1
“Rọ Aro Kele Omaurokpotọ Meri”
‘Rri, Mẹ Odibo-Ọmọtẹ Ọnowo Na’
12 Eme nọ ọ ta i dhesẹ omaurokpotọ gbe ẹmeoyo, yọ ahwo a gbẹ be kareghẹhọ ae rite inẹnẹ. Ọ ta kẹ Gebriẹl nọ: “Ri, mẹ odibo-ọmọtẹ Ọnowo na; jọ ojọ kẹ omẹ epanọ ẹme ra na ọ rọ.” (Luk 1:38) Odibo-ọmọtẹ họ odibo nọ a rẹ mai rri kpotọ; oware kpobi nọ olori riẹ ọ ta kẹe o re ru. Oghẹrẹ utioye Meri o rri omariẹ evaọ aro Jihova, Olori riẹ. Ọ riẹ nọ uzuazọ riẹ o rrọ Ọghẹnẹ obọ, nnọ Ọghẹnẹ ọ rẹ siọ ahwo nọ a romakpotọ kẹe ba ha, ọ tẹ jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te ghale iẹe nọ ọ tẹ dawo ẹgba riẹ kpobi evaọ iruo ilogbo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ na.—Ol. 18:25.
(Luk 1:46-55) Meri ọ tẹ ta nọ: “Me jiri Jihova, 47 yọ ẹzi mẹ ọ rẹ ghọghọ ẹsikpobi fiki Ọghẹnẹ, Osiwi mẹ, 48 keme o muẹrohọ odibo-ọmọtẹ riẹ nọ ọ rrọ oruori. Keme rri! no umuo enẹna vrẹ, ige kpobi i ti se omẹ ọnọ o wo oghale, 49 keme Ọnọ o wo ogaga na o ru eware ilogbo kẹ omẹ no, yọ odẹ riẹ o rrọ ọrẹri, 50 yọ no oge te oge, o re dhesẹ ohrọ-oriọ kẹ enọ e be dhozọ riẹ. 51 Ọ rọ obọ riẹ ru eware ilogbo no; yọ enọ e be rehọ okpiroro nọ e rrọ udu rai dhesẹ nọ a wo omorro, ọ vaha e rai no. 52 O si ahwo nọ a wo ogaga no egbara-uvie no jẹ kpare iruori kpehru no; 53 ọ rehọ eware iwoma kuọ enọ ohọo u bi kpe je vi enọ i fe kpo ababọ no. 54 Ọ nyaze ti fiobọhọ kẹ Izrẹl odibo riẹ no, ro dhesẹ nọ ọ kareghẹhọ inọ o re dhesẹ ohrọ-oriọ 55 kẹ Abraham gbe emọ riẹ bẹdẹ bẹdẹ, wọhọ epanọ ọ ta kẹ esẹ-ode mai.”
‘Rri, Mẹ Odibo-Ọmọtẹ Ọnowo Na’
15 Kẹsena Meri ọ tẹ ta ẹme, yọ a kere i rai fihọ Ebaibol na kẹ omai. (Se Luk 1:46-55.) Eme nana họ eme Meri nọ e mai theri evaọ Ebaibol na, yọ i dhesẹ eware buobu kpahe oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ. Eme riẹ i dhesẹ nọ o wo edẹro keme ọ jarai jiri Jihova nọ ọ rọ salọ iẹe re ọ jọ oni Mesaya na. Eme riẹ i ru omai riẹ nọ o fi eva riẹ kpobi họ Jihova, keme ọ ta nọ Jihova o re hrẹ otu omoya gbe enọ i wo ogaga kpotọ, o ve fi obọ họ kẹ iruori gbe iyogbere nọ e be gọe. Eme nọ Meri ọ ta i te je dhesẹ epanọ Meri o wo eriariẹ Ọghẹnẹ te. Nọ a kele unuẹse nọ Meri ọ ta ẹme fodẹ Ikereakere Hibru na, o vrẹ udhẹse.
16 O rrọ vevẹ nọ Meri ọ jẹ hai roro didi kpahe Ẹme Ọghẹnẹ. Ghele na, ọ romakpotọ, ọ jẹ hae ta ẹme no Ikereakere na ze viukpenọ ọ rẹ ta orọ obọriẹ. Epọvo na ọmọ nọ ọ riẹe eva na o ti ru re, ọ ta uwhremu na nọ: “Ewuhrẹ mẹ ọ rọ ọrobọ mẹ hẹ, rekọ ọrọ ọnọ o vi omẹ.” (Jọn 7:16) U fo re ma nọ oma mai nọ: ‘Kọ me rri Ẹme Ọghẹnẹ ghare tere? Manikọ eme obọmẹ gbe iwuhrẹ obọmẹ e mae were omẹ?’ Rọkẹ Meri, Ẹme Ọghẹnẹ o wuzou vi orọ obọriẹ.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Ẹme Luk 1:69 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
uzei esiwo: Hayo “osiwi nọ o wo ogaga.” Evaọ Ebaibol na, a rẹ rehọ izei arao dhesẹ ogaga, efikparobọ, gbe obokparọ. (1Sa 2:1; Ol 75:4, 5, 10; 148:14) Ofariẹ, a sae jẹ rehọ isu gbe unuwou isu, te enọ ikiẹrẹe gbe enọ ikiẹrẹe he dhesẹ izei yọ a tẹ jẹ rehọ obokparọ rai wọhọ izei nọ a bi ro duwu. (Izi 33:17; Da 7:24; 8:2-10, 20-24) Evaọ etenẹ na, ẹme na “uzei esiwo” u dikihẹ kẹ Mesaya na nọ o wo ogaga nọ o re ro siwi, koyehọ osiwi ologbo.
Ẹme Luk 1:76 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
Jihova o ti vi owhẹ karo: “Jihova o ti vi” Jọn “karo” re ọ ruẹrẹ idhere họ kẹ Jesu nọ o dikihẹ kẹ Ọsẹ riẹ jẹ rọ odẹ Ọsẹ riẹ nyaze.—Jọn 5:43; 8:29; Rri ẹme nọ a ruvẹ kpahe Jihova evaọ owọ nana.
AZEZA 18-24
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | LUK 2-3
“Whai Izoge—Wha be Daoma Evaọ Egagọ Ọghẹnẹ?”
Ẹme Luk 2:41 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
ọsẹgboni riẹ a jẹ hai: Uzi na o ta ha inọ eyae i re kpohọ ehaa Ọnyavrẹ na. Ghele na o jọ uruemu Meri re o lele Josẹf kpohọ ehaa ẹsiẹvo ẹgbukpe na evaọ obọ Jerusalẹm. (Ọny 23:17; 34:23) Te ai te uviuwou rai nọ u je dhe ebuebu na a jẹ hae nya emaele 190 kpohọ ehaa na kukpe kukpe.
Eme Luk 2:46, 47 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
be nọ ae enọ: Oghẹrẹ nọ akpọ o ro gbe enọ e jẹ gaviezọ kẹ Jesu unu, u dhesẹ nọ orọnikọ enọ ọmaha ọboba nọ ọ gwọlọ riẹ ọvo ọ jẹ nọ ai hi. (Luk 2:47) Ẹme Griki nọ a fa “nọ . . . enọ” na, evaọ ẹsejọ u re dhesẹ oghẹrẹ enọ gbe enọ nọ a rẹ rọ kiẹ ohwo riwi nọ a te bi gu ẹdhọ evaọ ekọto. (Mt 27:11; Mak 14:60, 61; 15:2, 4; Iru 5:27) Igbiku a ta nọ o jọ uruemu iwuhrẹ egagọ re a daji etẹmpol na nọ ehaa na i te kuhọ no re a wuhrẹ ahwo evaọ ọgwa nọ ọ rrọ ruaro na. Ahwo a jẹ hae keria totọ gaviezọ kẹ iwuhrẹ na jẹ nọ ae enọ.
u te je gbe ahwo kpobi nọ a jẹ gaviezọ kẹe unu: A jọ etenẹ rọ ẹme Griki na “gbe unu” ro dhesẹ epanọ oware u re gbe ohwo unu gaga hayo krẹkri.
Ẹme Luk 2:51, 52 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
ruabọhọ jẹ romakpotọ: hayo “ruabọhọ ẹmeoyo; ruabọhọ omaurokpotọ.” Ẹme Griki nọ a fa ruabọhọ na u dhesẹ nọ evaọ oke nọ Jesu o ru akpọ gbe iwuhrẹ na unu fiki eriariẹ Ẹme Ọghẹnẹ nọ o wo, o te zihe kpo avọ omaurokpotọ je yoẹme kẹ ọsẹgboni riẹ. A rẹ kake ruẹ ọkpọ ẹmeoyo otiọye evaọ oma emọ efa ha; onana o jọ abọjọ nọ o ro ru Uzi Mosis na kpobi gba.—Ọny 20:12; Gal 4:4.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Eme Luk 2:14 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
gbe udhedhẹ kẹ ahwo nọ a wo emamọ eva evaọ otọakpọ: Iko-ebe jọ e fa ẹme na nọ “gbe udhedhẹ u te ahwo, nọ a wo emamọ eva kpahe,” yọ eme nana e rrọ efafa Ebaibol jọ. Rekọ oghẹrẹ nọ Efafa Akpọ Ọkpokpọ na ọ fa etenẹ Ebaibol na ere o rrọ eva iko-ebe buobu. Orọnikọ ẹme nana nọ ikọ-odhiwu a ta na o kiekpahe emamọ eva nọ Ọghẹnẹ o wo kpahe ahwo kpobi hi makọ uruemu rai hayo oware nọ a bi ru kẹhẹ. Rekọ o kiekpahe ahwo nọ Ọghẹnẹ o wo emamọ eva kpahe fikinọ a gine fi ẹrọwọ họ iẹe je bi lele Ọmọ riẹ.—Rri eme nọ a ruvẹ kpahe ahwo nọ a wo emamọ eva evaọ owọ nana.
ahwo nọ a wo emamọ eva: “Emamọ eva” nọ ikọ-odhiwu na a ta na u dikihẹ kẹ emamọ eva nọ Ọghẹnẹ o wo orọnikọ onọ ahwo-akpọ a wo ho. A sae fa ẹme Griki na eu·do·kiʹa “aruoriwo; omawere uwoma; ọjẹrehọ.” Ẹme ọfa nọ ọ kẹle riẹ họ eu·do·keʹo nọ o rrọ Matiu 3:17; Mak 1:11; gbe Luk 3:22 (rri ẹme Mt 3:17; Mak 1:11 nọ a ru vẹ), oria nọ Ọghẹnẹ o jo jiri Ọmọ riẹ evaọ oke ame-ọhọ riẹ. Otọ riẹ họ, “re a jẹrehọ; ọnọ ọ were ohwo hrọ; re a rri ghare gaga; ọnọ ọ rẹ kẹ evawere.” Wọhọ epanọ a fa riẹ na, ẹme na “ahwo nọ a wo emamọ eva” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) o kiekpahe ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ, enọ e were riẹ, a sae jẹ fae nọ “ahwo nọ ọ jẹrehọ; ahwo nọ a were riẹ hrọ.” Fikiere ẹme ikọ-odhiwu nana o kiekpahe ahwo nọ a were Ọghẹnẹ, orọnikọ ahwo kpobi hi, rekọ enọ i ti ru ei eva were ẹkwoma ẹrọwọ nọ a fihọ iẹe gbe Ọmọ riẹ nọ a bi lele. Ghele na evaọ eria jọ ẹme Griki na eu·do·kiʹa ọ sai je dhesẹ ahwo nọ a wo emamọ eva (Rom 10:1; Fil 1:15), rekọ emamọ eva Ọghẹnẹ a rẹ mae rehọ iẹe ta ẹme kpahe, omawere uwoma, hayo edhere nọ ọ jẹrehọ (Mt 11:26; Luk 10:21; Ẹf 1:5, 9; Fil 2:13; 2Tẹ 1:11). A jọ obe Olezi 51:18 [50:20, LXX] evaọ Ikereakere Hibru nọ a fa fihọ Griki na fae “emamọ eva” Ọghẹnẹ.
Kọ Whọ Riẹ?
Ono họ Ọsẹ Josẹf?
Josẹf obọ Nazarẹt nọ ọ jọ ekapenta na, ọye ọ jọ ọsẹ aruakpọ Jesu. Rekọ ono họ ọsẹ Josẹf? Obe Usiuwoma Matiu o ta nọ ọzae jọ nọ a re se Jekọp ọye họ ọsẹ Josẹf, rekọ obe Luk o ta nọ Josẹf yọ “ọmọ Hilai.” Fikieme o rọ wọhọ nọ eria ivẹ nọ a jọ fodẹ ọsẹ Josẹf na e rọwokugbe ohwohwo ho?—Luk 3:23; Matiu 1:16.
Obe Matiu o ta nọ: “Jekọp o te yẹ Josẹf.” Ẹme Griki nọ a ro ruiruo evaọ oria ikere nana u dhesẹ nọ Jekọp họ ọsẹ Josẹf. Fikiere Matiu o je kele uyẹ Jesu no abọ ọsẹ riẹ ze, koyehọ orua uvie Devidi nọ a rẹ sai kele rite Josẹf, ọsẹ aruakpọ Jesu.
Evaọ abọdekọ riẹ, obe Luk o ta nọ: “Josẹf, ọmọ Hilai.” Ẹme nọ a fa “ọmọ” na, ọ rẹ sai dikihẹ kẹ “ọgọ.” Ma rẹ sae ruẹ ọkpọ ẹme ọvona evaọ obe Luk 3:27, oria nọ a jọ dhesẹ Sheltiẹl ọmọ Jẹkonaya wọhọ “ọmọ Neri.” (1 Iruẹru-Ivie 3:17; Matiu 1:12) O wọhọ nọ Sheltiẹl ọ rehọ ọmọtẹ Neri, fikiere ọ tẹ jọ ọgọ riẹ. Ere ọvona Josẹf ọ rọ “ọmọ” Hilai, keme ọ rehọ ọmọtẹ riẹ Meri. Fikiere Luk o je kele uyẹ Jesu no abọ oni riẹ ze, koyehọ abọ nọ a ro yẹi fihọ “akpọ.” (Ahwo Rom 1:3) Fikiere Ebaibol na ọ be rehọ abọ oni gbe abọ ọsẹ ro kele uyẹ Jesu.
AZEZA 25–AHRẸ 1
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | LUK 4-5
“Dikihẹ Ga Evaọ Edawọ Wọhọ Epanọ Jesu O Ru”
Roro Kpahe Oghẹrẹ Ohwo nọ U Fo nọ Whọ rẹ Jọ
8 Edhere ọvona Setan ọ rọ dawo Jesu evaọ obọ igbrẹwọ. Nọ Ẹdhọ ọ ruẹ nọ Jesu ọ siọ emuọriọ ba edẹ 40 gbe aso 40 no, ọ tẹ rọ emu dawo Jesu. Ọ ta kẹ Jesu nọ: “Jọ owhẹ ọmọ Ọghẹnẹ whọ takẹ utho onana re u zihe ruọ ebrẹdi.” (Luk 4:1-3) Eware ivẹ e jariẹ nọ Jesu o re ru kpahe ẹme na: Ọ sae rọ ogaga igbunu riẹ zihe utho na ruọ ebrẹdi nọ ọ rẹ re, hayo siọ oware utioye ba. Jesu ọ riẹ nọ orọnikọ re o ru eware igbunu kẹ omobọ riẹ họ ẹjiroro nọ o ro wo ogaga na ha. Dede nọ ohọo u je kpei, usu riẹ kugbe Jihova o jariẹ oja vi emu nọ ọ rẹ re. Jesu ọ kpahe kẹ Setan nọ: “A kere nọ, ‘Fiki ebrẹdi ọvo ohwo ọ rẹ rọ zọ họ, rekọ fiki kẹme kẹme nọ ọ via no unu Ọghẹnẹ ze.’”—Mat. 4:4.
Roro Kpahe Oghẹrẹ Ohwo nọ U Fo nọ Whọ rẹ Jọ
10 Kọ Jesu omariẹ? Setan o “dhesẹ uvie kpobi akpọ na kẹe, . . . ukumuomu na ọ tẹ ta kẹe nọ, ‘Mẹ rẹ te rehọ udu-ogaga enana kpobi kẹ owhẹ, gbe oro rai.’” (Luk 4:5, 6) Ma sae ta nọ Jesu ọ rehọ ibiaro riẹ ruẹ ivie akpọ na kpobi ẹsiẹsiẹ yena ha, rekọ Setan o je roro nọ oghẹrẹ edhere igbunu nọ o ro dhesẹ ae kẹe na u ti si Jesu urru. Setan ọ tẹ ginẹ wharo rovie unu ta kẹ Jesu nọ: “Who te diguẹ gọ omẹ, enana kpobi e rẹ te jọ era.” (Luk 4:7) Jesu ọ rrọ ohwo nọ o re ru oware nọ Ẹdhọ ọ gwọlọ na vievie he, dazigbe. Ẹsiẹsiẹ yena, Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “A kere nọ, ‘Whọ rẹ gọ Ọnowo na Ọghẹnẹ ra, iruo riẹ eye evo who re ruẹ.’”—Luk 4:8.
Ividio iwoho evaọ nwtsty
Ehru Ugbẹhẹ nọ O Wariẹ Ehru Etẹmpol na Họ
O sae jọnọ Setan ọ rehọ Jesu dikihẹ “ehru ugbẹhẹ [hayo “oria nọ o mai kpehru”] nọ o wariẹ ehru etẹmpol na họ” jẹ ta kẹe nọ ọ la fihọ otọ, rekọ a riẹ uzedhe ofẹ nọ Jesu o dikihẹ na ha. Otẹrọnọ “etẹmpol” nọ a fodẹ na, o dikihẹ kẹ etẹmpol na soso, kiyọ o sae jọnọ Jesu o dikihẹ ofẹ ubienẹ obọze ovatha-ọre (1) etẹmpol na. Hayo o sae jọnọ abọ ọfa etẹmpol na o dikihẹ. Ọ tẹ la no ehru oria yena ze, o re whu ajokpanọ Jihova ọ dhogbo ze.
Roro Kpahe Oghẹrẹ Ohwo nọ U Fo nọ Whọ rẹ Jọ
12 Wo ohẹriẹ no Ivi, Jesu o dhesẹ omaurokpotọ ulogbo. Setan ọ rọ edhere ọfa dawo iẹe, rekọ o tubẹ jọ Jesu iroro dede he re o ru oware igbunu jọ nọ u re fi Ọghẹnẹ họ odawọ. Oyena o hai dhesẹ nọ o wo omorro. Ukpenọ o ru oware utioye, Jesu ọ ta kẹ Ẹdhọ vevẹ nọ: “A ta nọ, ‘Whọ rẹ dawo Ọnowo na Ọghẹnẹ ra ha.’”—Se Luk 4:9-12.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Ẹme Luk 4:17 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
uko-obe Aizaya ọruẹaro na: Uko-obe Aizaya nọ a rọ oviẹ-arao ru nọ a ruẹ evaọ Abade Owhuowhu na u wo ewẹ 17 nọ a ko kugbe yọ uko na u theri te irula 24 avọ abọ 54. O wọhọ nọ epọvo na uko-obe nọ o jọ uwou-egagọ obọ Nazarẹt na u theri te re. Nọ orọnọ iko-ebe ikpe-udhusoi ọsosuọ i wo izou gbe awọ họ na, Jesu ọ hai ti mu oria nọ ọ gwọlọ se na họ ẹgwọlọ. Rekọ nọ orọnọ Jesu ọ ruẹ oria nọ eruẹaruẹ na e rrọ na u dhesẹ nọ ọ riẹ Ẹme Ọghẹnẹ lafi.
Ẹme Luk 4:25 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
evaọ ikpe esa gbe emerae ezeza: Wọhọ epanọ obe 1 Ivie 18:1 o ta, Elaeja o whowho ekuhọ oso nọ ọ be rrọ họ na evaọ “ukpe avesa.” Ahwo jọ a ta nọ eme nọ Jesu ọ ta e rọwokugbe ẹme obe 1 Ivie na ha. Rekọ Ikereakere Hibru na e ta ha sọ oke nọ oso ọ rrọ họ na u kpotọ vrẹ ikpe esa. Ẹme na “evaọ ukpe avesa” u dikihẹ kẹ etoke nọ Elaeja ọ rọ kaki whowho oso nọ ọ te rrọ họ na kẹ Ehab. (1Iv 17:1) O wọhọ nọ o ru owhowhovia na evaọ etoke nọ oke ivo nọ u re kri te emerae ezeza u muhọ no, yọ evaọ onana o wọhọ nọ u kri vrẹ emerae ezeza no. Ofariẹ, oso nọ ọ rrọ họ na o nwani kuhọ họ nọ Elaeja ọ wariẹ nyabru Ehab “evaọ ukpe avesa,” rekọ u kuhọ nọ Elaeja avọ eruẹaro Ebale a ru odawọ erae na no evaọ Ugbehru Kamẹl. (1Iv 18:18-45) Fikiere eme Jesu nọ a kere họ etenẹ na gbe erọ oniọvo riẹ nọ e rrọ Jemis 5:17 na e rọwokugbe ekele oke nọ a fodẹ evaọ 1 Ivie 18:1 na.