ẹkẹunu riẹ kẹ Ọghẹnẹ.”—Ahwo Galesha 6:5; Ahwo Rom 14:12, 22, 23.

Nọ Ma tẹ Rrọ Otọ Ọyawọ

15. Ẹvẹ o sae rọ jọ use-abọ nọ ohwo ọ tẹ rrọ ọyawọ?

¹⁵ Ọyawọ ọ rẹ sai ru odibo omurokpotọ Jihova dede ta ẹme hayo ru oware nọ u fo ho. (Ọtausiwoma Na 7:7) Nọ ọ jọ otọ odawọ ulogbo, Job ọ dina jọ deghe deghe te epanọ a rọ kpọ iroro riẹ vi. (Job 35:2, 3; 40:6-8) Dede nọ “Mosis o je wowou, vi ahwo kpobi nọ a jẹ ria evaọ akpọ na,” a ru rie eva dha ẹsejọ te epanọ ọ rọ kpahe ẹme ọgaga. (Ikelakele 12:3; 20:7-12; Olezi 106:32, 33) Devidi o dhesẹ oma-oriẹsuo nọ o viodẹ okenọ o wo uvẹ nọ ọ hai ro kpe Sọl ovie na rekọ o ru ere he, dede na okenọ Nebale ọ jẹe kufiẹ jẹ la ahwo riẹ eka, eva e dha Devidi te epanọ ọ rọ kareghẹhọ dhesẹ orimuo ho. Okenọ Abigẹle o dh’omahọ ẹme na Devidi o ro bru oma kpiroro, jẹ rehọ ere whaha okpẹtu nọ ọ hai ti no owojẹ othọthọ riẹ ze.—1 Samuẹle 24:2-7; 25:9-13, 32, 33.

16. Eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai whaha owojẹ okpakpa?

¹⁶ Ma sae jọ otọ uyero ọyawọ re nọ o rẹ sai ru omai ru oware nọ o kare orimuo. Oma nọ ma re ro totọ roro kpahe eriwo amọfa wọhọ epanọ Devidi o ru na, o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai whaha okpakpa nọ ma re ro ru oware uyoma. (Itẹ 19:2) Ofariẹ, Ẹme Ọghẹnẹ ọ hrẹ omai nọ: “Muofu, whọ siọ uzi ba ẹraha; wha lele eva rai gbẹguae eva ehwa, re wha fọtou.” (Olezi 4:4) Wọhọ epanọ o rẹ lọhọ te kpobi, o rrọ oware areghẹ re ma hẹrẹ bẹsenọ ofu mai o re hrẹ taure ma tẹ te jowọ hayo ru oware jọ. (Itẹ 14:17, 29) Ma sae rehọ osegboja lẹ se Jihova, “udhedhẹ Ọghẹnẹ nọ uvi eriariẹ kpobi, [o vẹ te] yọrọ eva gbe iroro [mai] eva Kristi Jesu.” (Ahwo Filipai 4:6, 7) Udhedhẹ Ọghẹnẹ nana o te kpọ iroro mai vi je fi obọ họ kẹ omai yọrọ ẹgba iroro mai ziezi.

17. Fikieme o jẹ gba omai họ nọ ma rẹ rẹroso Jihova evaọ ẹyọrọ ẹgba iroro mai?

¹⁷ Ghelọ omoyọrọ kpobi nọ ma sae rọ daoma whaha enwoma je ru oware nọ u fo, oware o rẹ thọ omai kpobi obọ ghele. (Jemis 3:2) Ma sae tubẹ jowọ uyoma jọ nọ o rẹ wha enwoma ze, rekọ ma riẹ vievie he inọ oware uyoma u ti noi ze. (Olezi 19:12, 13) U te no ere no, wọhọ ahwo-akpọ, ma wo ẹgba gbe udu nọ ma rẹ rọ kpọ ithihi mai ababọ obufihọ Jihova ha. (Jerimaya 10:23) Ma rẹ kẹe uyere gaga keme ọ kẹ omai imuẹro nọ: “Me re ti wuhrẹ owhẹ dhesẹ kẹ owhẹ edhere nọ whọ rẹ te nya; ẹro mẹ me re ti ro su owhẹ.” (Olezi 32:8) Ẹhẹ, avọ obufihọ Jihova, ma rẹ sae yọrọ ẹgba iroro mai ziezi.

Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ

Oruvẹ no Obe Ẹsta Ze

OWỌHỌ nọ omaa na o sai fi abọ kie vievie he. Omaa na họ epanọ a re ro kpe ahwo Ju muotọ. Eva ẹdẹvo jọ nọ a ve fihọ, a bi ti kpe ahwo Ju kpobi nọ e be rria ẹkwotọ uvie na soso, nọ o kẹre no India rite Ẹtiopia na. Ona họ iroro ọnọ ọ ma omaa na. Dede na, oware jọ nọ u wuzou gaga o thọrọ e riẹ ẹro. Ọghẹnẹ obọ odhiwu na ọ rẹ sae thọ ahwo riẹ no oghẹrẹ uyero imuozọ kpobi. A gbiku ọthọwẹ nana fihọ obe Ẹsta evaọ Ebaibol na.

Mọdekae, ọzae Ju nọ ọ kpako no, ọye o kere obe Ẹsta. Ekere obe na o rehọ ole ikpe 18, evaọ etoke esuo ovie Pasia na Ahasuerọs, hayo Xerxes I. Ikuigbe nana i dhesẹ epanọ Jihova o re ro siwi idibo riẹ no ẹgwa omuomu ewegrẹ rai, o tẹ make rrọ nọ idibo riẹ a rrọ eria sa-sa eva ẹkwotọ uvie-ulogbo. Onana o rrọ uduotahawọ kẹ idibo Jihova nẹnẹ, enọ e be rehọ edhere ọfuafo gọe eva ekwotọ nọ i bu te 235. Ofariẹ, ahwo nọ a ta ẹme kpahe evaọ obe Ẹsta na a fi emamọ iriruo jọ hotọ kẹ omai nọ ma rẹ raro kele, gbe iriruo efa nọ u fo nọ ma rẹ raro kele he. Uzẹme, “ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo.”—Ahwo Hibru 4:12.

OVIE-AYE NA O RE DHOMAHỌ ẸME NA HRỌ

(Ẹsta 1:1–5:14)

Evaọ ukpe avesa ọrọ esuo riẹ (493 B.C.E.), Ahasuerọs ovie na o te se ehaa evaọ uvie riẹ. Vashiti, ovie-aye nọ o wo erru gaga na, o ru oware jọ nọ o dha ovie na eva thesiwa, a te mi ei ọkwa riẹ. A tẹ salọ Hadasa, ohwo Ju na rono udevie eyae iwowoma nọ e re riẹ ọzae he evaọ ẹkwotọ na ro nwene ẹta riẹ. Eva ẹnyalele uthubro nọ Mọdekae, ọmọ oniọvo-ọsẹ riẹ ọ kẹ riẹ, Hadasa o dhesẹ oma riẹ wọhọ ohwo Ju hu, ukpoye o te se odẹ Pasia riẹ, Ẹsta.

Nọ oke o be nya haro na, a tẹ rehọ ọzae jọ nọ o re fu uke gaga nọ a re se Heman mu ọkwa ohwo nọ ọ rọ kẹle ovie. Fikinọ Mọdekae ọ rọwo “vẹ uzou kpotọ . . . jẹ doro họ Heman oma” ha, eva e tẹ jẹ dha Heman, fikiere ọ tẹ gbẹgwae emu re a kpe ahwo Ju kpobi nọ e rrọ Uvie-Ulogbo Pasia no. (Ẹsta 3:2) Heman ọ tẹ tẹzẹ Ahasuerọs re ọ rọwo kugbei evaọ ẹgwae riẹ na je ru nọ ovie na ọ rọ whobọ họ inọ jọ a ginẹ wha ikpakpe na haro. Mọdekae ọ tẹ whẹ “ehọ-ekpa họ oma gbe enwo.” (Ẹsta 4:1) Enẹna, Ẹsta o re dhomahọ ẹme na hrọ. Ẹsta o te zizie ovie na gbe ethabọ ovie na re a ziọ ẹkeriotọ emuọriọ nọ ae ọvo a rẹ te jọ. Nọ a ziọ emuọriọ na avọ evawere, Ẹsta ọ tẹ wariẹ yare nọ a zihe ziọ otiọ ehaa evona eva ẹdẹ nọ ọ kẹle riẹ. O lẹliẹ eva were Heman. Dede na, ofu ọgaga ọ riẹe eva fikinọ Mọdekae ọ rọwo guzou kpotọ doro họ iẹe oma ha. Heman ọ tẹ ma omaa nọ o ti ro kpe Mọdekae taure oke emuọriọ na u te ti te eva ẹdẹ avivẹ na.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

1:3-5—Kọ edẹ 180 a ru ehaa ovie na? Oria ikere nana u dhesẹ nọ unuedẹ yena a ru ehaa na ha rekọ o ta inọ ovie na o dhesẹ efe oruaro gbe ewhẹhọ urirẹ uvie riẹ kẹ iletu na evaọ edẹ 180. Ẹsejọhọ ovie na ọ rehọ etoke othethei nana rehọ oruaro uvie na dhesẹ oma kẹ ikpahwo na jẹ kẹ ai imuẹro inọ ọ sae ginẹ wha omaa riẹ haro. O tẹ rrọ ere kiyọ owọ avọ 3 gbe orọ avọ 5 na o be ta kpahe ehaa edẹ 7 nọ a ru eva obọ ekuhọ omakugbe nọ o rehọ edẹ 180 na.

1:8—Ẹvẹ o rọ jọnọ eva oke udi-oda na, “a jẹ gba ohwo ọvo họ họ”? O wọhọ nọ ahwo Pasia a wo uruemu-ẹwho nọ a jẹ hae rọ gba ohwohwo họ da udi te umuo jọ eva oghẹrẹ ẹkeriotọ otiọnana. Rekọ evaọ ehaa nana, Ahasuerọs ovie na ọ kẹ uvẹ inọ ohwo kpobi ọ rẹ sae da epanọ u je rie, uzi u kru ohwo ọvo ho. Obe jọ o ta nọ: “A rẹ sae da bu hayo kawo te umuo nọ o were rai.”

1:10-12—Fikieme Vashiti aye ovie na ọ jẹ rọ se nọ ọ rẹ nya bru ovie na ha? Ewena-isukulu jọ