Eria Ekiakiẹ Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usi Uwoma Ota Mai
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
ASA 6-12
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 1 IRUẸRU-IVIE 23-26
“A Ruẹrẹ Iruẹru Etẹmpol na Kpobi Fihọ Kpatiẹ Ziezi”
it-2 241
Ahwo Livae
Devidi ọ ghale ọvuọ iruo riẹ kẹ ahwo Livae na, ọ rehọ ejọ mu enọ i wuzou iruo uwou Jihova, iletu, ibruoziẹ, irou-unuẹthẹ, gbe enọ i wuzou eria nọ a re fi ekwakwa-aghae họ. Ọ tẹ jẹ rọ ibuobu efa mu re a hai fiobọhọ kẹ izerẹ na evaọ etẹmpol na, evaọ ighẹ etẹmpol na, gbe ibriwou nọ a rẹ jọ re emu na nọ izerẹ na a te bi dhe idhe sa-sa, nọ a te bi ru eware orufuọ, wawọ eware re a riẹ oghẹrẹ nọ e gbẹdẹ te, ma eware re a riẹ oghẹrẹ nọ e rro te, gbe iruo irou sa-sa nọ a je ru evaọ etẹmpol na. A tẹ jẹ ghale ahwo Livae nọ e rẹ so ile kpohọ itu udhegbene wọhọ epanọ a ghale izerẹ na fihọ na, yọ a wo ọvuọ oke riẹ nọ a re ro ru iruo rai evaọ etẹmpol na. Ẹta a rẹ ma rọ riẹ oke nọ ohwo o re ro ru iruo riẹ. Rọkẹ irou-unuẹthẹ na, ẹta ọvona a rẹ ma rọ riẹ unuẹthẹ nọ omomọvo o re rou.—1Ir 23; 25; 26; 2Ir 35:3-5, 10.
it-2 686
Ozerẹ
Evaọ iruo etẹmpol na, a ghale izerẹ na fihọ otọ iletu sa-sa. Nọ a tẹ be kẹ izerẹ oghẹrẹ iruo jọ, ẹta a rẹ ma. Evaọ itu udhegbene nọ a ghale izerẹ na fihọ na, utu ọvo u re ru iruo oka ọvo, kẹsena u ve te utu ọfa unọjọ utọjọ, yọ isiava utu ọvuọvo u re ru iruo evaọ ẹgbukpe. U muẹro nọ evaọ oke ehaa rai nọ a re ru evaọ ezi-ezi na, izerẹ na kpobi e rẹ nyaze iruo evaọ etẹmpol na, keme evaọ oke yena ahwo Izrẹl a rẹ nyaze ti dhe idhe buobu evaọ etẹmpol na, wọhọ epanọ o jọ evaọ oke nọ a rọ rehọ etẹmpol na mudhe na. (1Ir 24:1-18, 31; 2Ir 5:11; je rri 2Ir 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Ozerẹ ọ sae ziọ iruo evaọ etẹmpol na evaọ ẹdẹ nọ utu riẹ u bi ru iruo ho, thakpinọ ọ whaha izerẹ nọ i wo iruo evaọ ẹdẹ yena iruo rai hi. Fikinọ izerẹ nọ e jariẹ e jọ buobu evaọ oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ahwo Ju a tẹ ta nọ, utu kpobi nọ iruo i te evaọ ẹkpoka, jọ a ghale iruo na fihọ iviuwou sa-sa nọ e rrọ utu na, re uviuwou ọvo u ru iruo ẹdẹ ọvo hayo bu vi ere wọhọ epanọ uviuwou na u bu te.
it-2 451-452
Ile
Nọ Devidi ọ jẹ rọ itu ahwo sa-sa mu re a ru iruo evaọ etẹmpol na, ọ rehọ ahwo Livae nọ i bu te idu ene (4,000) mu re a hae so ile evaọ etẹmpol na. (1Ir 23:4, 5) Evaọ usu ahwo nana, ahwo nọ a “wuhrẹ re a so ile kẹ Jihova a bu te egba ivẹ gbe udhone-gberee (288), aikpobi egba-ile.” (1Ir 25:7) Ahwo nọ a jẹ rẹrote ọruẹrẹfihotọ ile na kpobi họ, Esaf, Heman, gbe Jedutọn (o sae jọ nọ ọye a re se Itan re), yọ ezae nana e riẹ ile ẹso ziezi. Nọ orọnọ uyẹ emezae esa Livae nọ a re se Gẹshọm, Kohat, gbe Mẹrarae ezae nana i no ze na, koyehọ ezae esa nana nọ i wuzou iviuwou ahwo Livae na ae a jẹ kpọ ile-esuọ etẹmpol na. (1Ir 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Emọ nọ ezae esa nana a yẹ i bu te udhegbene, yọ aikpobi a jọ usu egba-ile nọ i bu te egba ivẹ gbe udhone-gberee (288) nọ ma fodẹ no na. A rehọ emọ nana ọvuọvo mu ọnọ o wuzou utu ile ọvuọvo, yọ ẹta a ma rọ rehọ ai mu. “Egba-ile” ikpegbọvo a re fihọ otọ ọnọ o wuzou na, yọ evaọ usu ahwo nana ejọ emọ riẹ enọ i kiọkọ kọ ahwo Livae efa. Enẹ a rọ ghale egba-ile egba ivẹ gbe udhone-gberee ([1 + 11] × 24 = 288) nọ e rrọ ahwo Livae na fihọ itu udhegbene wọhọ epanọ a ghale izerẹ na fihọ na. Otẹrọnọ a tẹ ghale ahwo idu esa gbe egba ihrẹ gbe ikpegbivẹ (3,712) nọ i je “wuhrẹ” na, ezae nọ i bu te oware wọhọ udhuhrẹ gbe ikpegbisoi (155) eye i re te utu ọvuọvo evaọ itu udhegbene na. Koyehọ ahwo Livae nọ a bu te oware wọhọ ikpegbesa eye ọgba-ile ọvuọvo o je wuhrẹ. (1Ir 25:1-31) Nọ orọnọ izerẹ na họ enọ i je kporo egba na, a je kuomagbe ahwo Livae nọ e jẹ so ile na.—2Ir 5:12; je rri Ik 10:8.
it-1 898
Orou-Unuẹthẹ
Evaọ Etẹmpol Na. Taure Devidi ovie na o te ti whu, ọ romatotọ ruẹrẹ ahwo Livae gbe iruiruo etẹmpol na họ, gbe irou-unuẹthẹ nọ i bu te idu ene (4,000). Evaọ itu nọ a ghale rai fihọ, utu ovuovo o rẹ ziọ iruo evaọ edẹ ihrẹ. Iruo rai họ re a rou uwou Jihova, a vẹ jẹ ruẹ nọ a rovie ethẹ na jẹ kare ai evaọ oke nọ a fihọ. (1Ir 9:23-27; 23:1-6) U te no irou nọ a je rou no, ejọ rai e jẹ rẹrote ekẹ unevaze nọ ahwo na jẹ rọ ze etẹmpol na. (2Iv 12:9; 22:4) Uwhremu na, nọ Jehoyada ozerẹ okpehru na o wholo Jehoash re ọ jọ ovie, a tẹ rọ iroiro ighẹ ovie mu re a rou inuẹthẹ etẹmpol na jẹ thọ Jehoash no obọ Atalaya ovie-aye ọgeva na. (2Iv 11:4-8) Okenọ Josaya ovie na ọ raha emedhọ nọ e jọ ẹkwotọ Izrẹl no, irou-inuẹthẹ na họ enọ e wọ emedhọ gbe ekwakwa nọ a jẹ rọ gọ Bale evaọ etẹmpol na kufiẹ. Kẹsena a tẹ mahe ae evaọ otafe okpẹwho na.—2Iv 23:4.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
A Ruẹrẹ Ukoko Ileleikristi Ọsosuọ na Họ Kpatiẹ Ziezi
Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, ikọ na gbe ilele Jesu a rọ ọwhọ ta usi uwoma na gaga, onọ o wha riẹ ze nọ a rọ to ikoko buobu họ evaọ eria sa-sa Europe gbe Asia. Dede nọ ikoko nana i thabọ no ohwohwo, a je ru eware rai sa wọhọ ẹsenọ a rrọ orọ obọrai hi. Ukpoye, a ruẹrẹ e rai họ kpatiẹ ziezi, yọ ikọ na ae a jẹ rẹrote eware. Wọhọ oriruo, Pọl ukọ na o vi Taitọs kpobọ Kriti re ọ nyae “kpọ eware nọ e thọ vi.” (Taitọs 1:5) Pọl o kere se ukoko nọ o jọ obọ Kọrint nọ, inievo jọ a wo “onaa nọ a rẹ rọ kpọ eware,” hayo a jọ ahwo nọ a rẹ ruẹrẹ eware họ. (1 Ahwo Kọrint 12:28) Kọ ono o ru nọ eware e rọ nabe ruẹrẹ fihọ ere? Pọl ọ ta nọ, “Ọghẹnẹ ọ ruẹrẹ” ukoko na họ.—1 Ahwo Kọrint 12:24.
Orọnikọ ekpako nọ a ro mu na yọ ilori rọkẹ inievo ukoko na ha. Ukpoye kọ “ibe iruiruo” a rrọ kẹ inievo ukoko na nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ be kpọ, yọ o gwọlọ nọ a rẹ jọ “oriruo kẹ uthuru na.” (2 Ahwo Kọrint 1:24; 1 Pita 5:2, 3) Jesu Kristi nọ a kpare no uwhu ze no na họ ọnọ “o wuzou ukoko na,” orọnikọ ohwo-akpọ jọ hayo utu ahwo jọ nọ a gba ha ha.—Ahwo Ẹfisọs 5:23.
Okenọ ukoko nọ o jọ obọ Kọrint o je ru eware nọ i wo ohẹriẹ gaga no erọ ikoko nọ i kiọkọ, Pọl o te kere se ai nọ: “Kọ obọ rai ẹme Ọghẹnẹ o no ze, hayo kọ whai ọvo o te obọ?” (1 Ahwo Kọrint 14:36) Pọl ọ rọ onọ nana nọ ohwo ọ rẹ rọ kiẹ omariẹ riwi na rọ kpọ ae họ, je fiobọhọ kẹ ae ruẹ nọ u fo vievie he re a hai ru eware nọ i wo ohẹriẹ no erọ ikoko nọ i kiọkọ. Fikinọ ikoko na a je ru lele ehrẹ ikọ na, a je vihọ yọ a je wo ẹnyaharo.—Iruẹru Ikọ 16:4, 5.
Ọruẹrẹfihotọ nọ O Dhesẹ Uyoyou Ọghẹnẹ Via
Kọ evaọ oke mai na? O rẹ ruọ ahwo jọ oma tere he re a kuomagbe egagọ. Rekọ Ebaibol na o dhesẹ nọ, no anwae ze Ọghẹnẹ ọ be rọ rehọ ukoko riẹ ru oware nọ ọ gwọlọ. Ọ ruẹrẹ orẹwho Izrẹl họ evaọ oghẹrẹ nọ a jẹ rọ gọe, ọ tẹ jẹ ruẹrẹ ukoko Ileleikristi ọsosuọ na họ kpatiẹ ziezi.
Otẹrọnọ Jihova Ọghẹnẹ ọ jẹ kpọ idibo riẹ evaọ oke nọ u kpemu, kọ u gbe mu omai ẹro nọ ọ be kpọ ae evaọ oke mai na re? Uyo riẹ họ Ee. Idibo riẹ nọ ọ ruẹrẹhọ re a jọ okugbe ọvo na u dhesẹ nọ o you rai gaga. Nẹnẹ, Jihova ọ be rọ ukoko riẹ ru ẹjiroro nọ o wo kẹ ahwo-akpọ gba. Ẹvẹ ma sai ro vuhu ukoko riẹ? Joma ta kpahe eware jọ.
▪ A ruẹrẹ Ileleikristi uzẹme họ re a ru iruo jọ. (Matiu 24:14; 1 Timoti 2:3, 4) Jesu o jie uzi kẹ ilele riẹ nọ, jọ a ta usi uwoma Uvie na evaọ erẹwho na kpobi. Re a sai ru iruo nana, o gwọlọ nọ ukoko nọ u bi ru iruo na o rẹ jọ akpọ na soso yọ a rẹ ruẹrẹ iẹe họ kpatiẹ. Wọhọ oriruo, a tẹ ta nọ whọ kẹ omọvo emu, onana o te bẹ owhẹ eru hu. Rekọ a tẹ ta nọ whọ kẹ ahwo nọ i bu te idu buobu hayo ima buobu emu, whẹ ọvo whọ te sai ru iruo na ha, whọ te gwọlọ utu ahwo nọ a ruẹrẹhọ ziezi nọ a bi ru iruo kugbe. Re Ileleikristi uzẹme a sai ru iruo usi uwoma ota na, o gwọlọ nọ a rẹ gọ Ọghẹnẹ “no ẹkoko te ẹkoko,” hayo “gọe evaọ okugbe.” (Zẹfanaya 3:9; ẹme-obotọ) Kọ ima ahwo buobu nọ i no erẹwho sa-sa ze, be ta ọvuọ ẹvẹrẹ riẹ, je no ọvuọ uyẹ riẹ ze, a sai gine ru iruo kugbe ababọ nọ okugbe ọ rrọ udevie rai, a tẹ jẹ nabi koko ai họ ziezi? Kakaka.
▪ A ruẹrẹ Ileleikristi uzẹme họ re a fiobọhọ kẹ ohwohwo jẹ tuduhọ ohwohwo awọ. Nọ omọvo ọ tẹ be gadiẹ ugbehru, ọye ọvo ọ rẹ jiroro oria nọ ọ gwọlọ gadiẹ, yọ o re du ruawa kpahe ahwo nọ a riẹ ẹgadiẹ tere he nọ a be gadiẹ hẹ, re o fiobọhọ kẹ ae. Rekọ, otẹrọnọ o kie hayo ọ nwoma gaga yọ oriẹ u re no, keme o ti wo ohwo ọvo nọ o re fiobọhọ kẹe he. Re ohwo o gine si oma no ahwo yọ emamọ oware vievie he. (Itẹ 18:1) Re Ileleikristi a sai ru iruo nọ Jesu ọ kẹ rai na, a re fiobọhọ kẹ ohwohwo jẹ thọ ohwohwo uke. (Matiu 28:19, 20) Ukoko Jihova o be rọ Ebaibol na kẹ omai ohrẹ, wuhrẹ omai, jẹ tuduhọ omai awọ re mai kpobi ma sai kru ẹrọwọ mai. Kọ o hae jọnọ ukoko Jihova o wo ọruẹrẹfihotọ iwuhrẹ ukoko nọ ma re kpohọ jọ gọ Jihova a ve je wuhrẹ omai hi, diẹse ma hai kpohọ jo wuhrẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma ru?—Ahwo Hibru 10:24, 25.
▪ A ruẹrẹ Ileleikristi uzẹme họ re a gọ Ọghẹnẹ evaọ okugbe. Nọ idibo Jesu a te bi yoẹme kẹe, a vẹ jọ “uthuru ọvo” nọ Jesu o bi su. (Jọn 10:16) Orọnikọ uthuru nana o vaha abọ fihọ ichọche sa-sa gbe itu sa-sa ha; yọ orọnọ ọvuọ eware rai a bi wuhrẹ hayo a rọwo ho. Ukpoye, eware ọvo na aikpobi a rọwo, a tẹ jọ rrọ “ọvo evaọ eme rai.” (1 Ahwo Kọrint 1:10) Re ma sae jọ okugbe, o gwọlọ nọ a rẹ nabe ruẹrẹ omai họ ziezi, yọ re a sae ruẹrẹ omai họ ziezi, o gwọlọ nọ ukoko o rẹ jariẹ. Ahwo nọ a wo okugbe ọvo Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale.—Olezi 133:1, 3.
Ima ahwo buobu nọ a wo uvi uyoyou kẹ Ọghẹnẹ, a tẹ jẹ gwọlọ wuhrẹ uzẹme nọ o rrọ evaọ Ebaibol na, a nyaze ti kuomagbe ukoko Jihova no, keme ukoko nana ọvo họ ọnọ o bi ru eware nọ ma ta kpahe no na, gbe efa nọ Ebaibol ọ ta nọ ukoko uzẹme o re ru. A nabe ruẹrẹ Isẹri Jihova nọ e rrọ akpọ na soso họ ziezi, ma te je wo okugbe je bi ru oreva Ọghẹnẹ. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa kẹ omai nọ: “Mẹ te rria udevie rai jẹ nya evaọ udevie rai, mẹ te jọ Ọghẹnẹ rai, a vẹ te jọ ahwo mẹ.” (2 Ahwo Kọrint 6:16) Eghale nana e sai te owhẹ obọ re, otẹrọnọ who kuomagbe ukoko nana re whọ gọ Jihova Ọghẹnẹ.
ASA 13-19
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 1 IRUẸRU-IVIE 27-29
“Emamọ Ohrẹ nọ Ọsẹ Oyoyou Ọ Kẹ Ọmọzae Riẹ”
Ẹyọrọ Oka Evuhu Oleleikristi Mai
9 Ru re uzẹme Ebaibol na u mu owhẹ ẹro. Ovuhumuo ọrọ oka evuhu mai wọhọ idibo Jihova o rẹ sai whrehe no, otẹrọnọ ma gbẹ bọ otọhotọ riẹ no eriariẹ Ikereakere na ze he. (Ahwo Filipai 1:9, 10) O gwọlọ nọ Oleleikristi kpobi—te ọmaha te ọkpako—o dhesẹ kẹ omariẹ avọ imuẹro inọ orọwọ riẹ ginọ uzẹme na wọhọ epanọ o rrọ Ebaibol na. Pọl ta udu họ Ileleikristi awọ nọ: “Jawo koware koware; yọrọ onọ uwoma ga.” (1 Ahwo Tẹsalonika 5:21) Emaha Ileleikristi nọ i wo esẹgbini nọ e be dhozọ Ọghẹnẹ a rẹ kareghẹhọ inọ ẹrọwọ esẹgbini rai o re ru ai fihọ uvi Ileleikristi hi. Devidi, ọsẹ Solomọn ta udu họ iẹe awọ nọ, ‘riẹ Ọghẹnẹ ọsẹ ra, re whọ rehọ eva ra kpobi gọe.’ (1 Iruẹru-Ivie 28:9) U te he re Solomọn o rri ọsẹ riẹ nọ ọ be bọ ẹrọwọ fihọ Jihova yọ ọye omariẹ ọ rehọ abọ muoma. O gwọlọ nọ ọ rẹ riẹ Jihova kẹ oma riẹ, yọ ere o gine ru. Ọ yare Jihova nọ: “Kẹ omẹ areghẹ gbe ẹriẹ nọ mẹ rẹ rọ nyatha nyakpo eva aro ahwo ọnana.”—2 Iruẹru-Ivie 1:10.
ASA 20-26
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 1-4
“Solomọn Ovie na Ọ Jiroro jọ nọ E Kare Areghẹ”
it-1 174 ¶5
Ogbaẹmo
Evaọ etoke esuo Solomọn, ogbaẹmo Izrẹl u te nwene. Udhedhẹ o da Izrẹl soso fia evaọ etoke esuo Solomọn, ghele na, o koko enyenya gbe ekẹkẹ buobu họ. (Rri AKẸKẸ.) Obọ Ijipti a jẹ hae dẹ enyenya nana buobu no ze. A bọ ikpewho sa-sa fihọ ẹkwotọ Izrẹl nọ a fi ekwakwa ẹmo nana nọ Solomọn o kokohọ na fihọ. (1Iv 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Ir 1:14-17) Rekọ, oware nana nọ Solomọn o ru na o were Jihova ha. Fikiere nọ Solomọn o whu no, nọ uvie na o jẹ hẹriẹ kpohọ abọ ivẹ no, ogbaẹmo Izrẹl o tẹ vahabọ. Aizaya ọ ta uwhremu na nọ: “Uye u te enọ e nya kpobọ Ijipti re a fiobọhọ kẹ ae, enọ e rẹroso enyenya, enọ i fievahọ ekẹkẹ ẹmo fikinọ e rrọ buobu, je fievahọ enyenya ẹmo fikinọ e rrọ gaga. Rekọ a rẹroso Ọrẹri Izrẹl he, yọ a kiẹ gwọlọ Jihova ha.”—Aiz 31:1.
it-1 427
Akẹkẹ
Taure oke Solomọn o te ti te, ogbaẹmo Izrẹl soso u wo ekẹkẹ ẹmo ho. Onana o jọ ere keme Ọghẹnẹ ọ vẹvẹ ivie Izrẹl unu nọ, a re wo enyenya buobu hu, wọhọ ẹsenọ enyenya na eye e te thọ ae evaọ ẹmo. Uzi nana u ru nọ a gbe ro wo ekẹkẹ hẹ, keme enyenya a rẹ rọ dhẹ ekẹkẹ ẹmo. (Izi 17:16) Okenọ Samuẹle ọ vẹvẹ ahwo Izrẹl unu kpahe uye nọ ivie rai nọ i ti su ai a te wha se ai, ọ vuẹ rai nọ: “Ọ te rehọ emezae rai fihọ ekẹkẹ riẹ.” (1Sa 8:11) Nọ Absalọm avọ Adonaejah a jẹ gwọlọ mi ọsẹ rai uvie na, a wo akẹkẹ kẹ omarai gbe ezae udhuvẹ-gbikpe nọ e rẹ dhẹ karo kẹ ae. (2Sa 15:1; 1Iv 1:5) Okenọ Devidi o fi ovie Zoba kparobọ, ọ siọ enyenya nọ a rẹ rọ dhẹ ekẹkẹ nọ i bu te udhusoi (100) ba.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Nọ Solomọn o zihe ruọ ovie no, fikinọ ọ gwọlọ nọ ogbaẹmo Izrẹl o jọ buobu, o te ru unu ekẹkẹ nọ a wo bu te odu ọvo gbe egba ene (1,400). (1Iv 10:26, 29; 2Ir 1:14, 17) U te no Jerusalẹm no, ikpewho efa e jọ Izrẹl nọ a jẹ hai se ikpewho ekẹkẹ, nọ a jẹ hai fi eware ẹmo nana kpobi fihọ.—1Iv 9:19, 22; 2Ir 8:6, 9; 9:25.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe Iruẹru-Ivie Avivẹ Ze
1:11, 12. Ayare Solomọn o dhesẹ kẹ Jihova inọ o jọ isiuru ovie na re o wo areghẹ gbe eriariẹ. Elẹ nọ ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ i re gine dhesẹ oware nọ o rrọ udu mai. O rẹ jọ oware areghẹ re ma kiẹ oware nọ ma be ta evaọ elẹ mai riwi ziezi.
ASA 27–ANE 2
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 5-7
“Udu Mẹ O te Jọ Etẹe Ẹsikpobi”
w02 11/15 5 ¶1
Wha Siọ Oma Ba Ekugbe He
Nọ Devidi o zihe ruọ ovie no evaọ Jerusalẹm, ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ bọ uwou kẹ Jihova. Fikinọ Devidi o kpe azẹ buobu no, Jihova ọ ta kẹe nọ: “Whọ te bọ uwou kẹ odẹ mẹ hẹ.” Ukpoye, ọ tẹ salọ Solomọn, ọmọ Devidi re ọ bọ etẹmpol na. (1 Iruẹru-Ivie 22:6-10) Solomọn ọ rehọ etẹmpol na mudhe evaọ 1026 B.C.E., yọ ikpe ihrẹ gbe ubro soso ebabọ na e rehọ. Etẹmpol na nọ ọ bọ na ọ were Jihova, fikiere Jihova ọ tẹ ta nọ: “Me ru uwou nana nọ whọ bọ na fihọ ọrẹri no ẹkwoma odẹ mẹ nọ o te jariẹ bẹdẹ bẹdẹ, ibiaro mẹ gbe udu mẹ e te jọ etẹe ẹsikpobi.” (1 Ivie 9:3) Emọ Izrẹl a te yoẹme kẹ Jihova, a gbẹ nyasiọ iẹe ba ha, Jihova ọ te ghale ae fiki uwou nọ a bọ kẹe na. Rekọ a gbe yoẹme kẹ Jihova ha, a jẹ nyasiọ iẹe ba, Jihova ọ gbẹ ghale ae vievie he, ‘uwou na o vẹ te raha kuotọ.’—1 Ivie 9:4-9; 2 Iruẹru-Ivie 7:16, 19, 20.
it-2 1077-1078
Etẹmpol
Ikuigbe. Etẹmpol nana ọ gbẹ jariẹ rite ukpe 607 B.C.E., bẹsenọ egbaẹmo Babilọn gbe Nebukadneza ovie na a rọ raha iẹe no. (2Iv 25:9; 2Ir 36:19; Jer 52:13) Nọ ahwo Izrẹl a nyasiọ Ọghẹnẹ ba mu edhọ họ ẹgọ, Ọghẹnẹ ọ tẹ kuvẹ re erẹwho efa e hae wọ ẹmo ziọ Juda gbe Jerusalẹm, yọ ẹsejọ dede a jẹ hae kwa eware eghaghae etẹmpol na rehọ. U te no ere no, ahwo Izrẹl a jẹ hai gbabọkẹ etẹmpol na ẹsejọ. Evaọ oke esuọ Rehoboam ọmọzae Solomọn, ovie Ijipti nọ a re se Shaeshak ọ nyaze te kwa ekwakwa-aghae etẹmpol na rehọ (993 B.C.E.), yọ oke nọ onana o rọ via, oware wọhọ ikpe ọgbagbesa ọvo e vrẹ no anwẹnọ a rọ rehọ etẹmpol na mudhe na. (1Iv 14:25, 26; 2Ir 12:9) Ovie Juda nọ a re se Asa (977-937 B.C.E.) o wo adhẹẹ kẹ uwou Jihova, rekọ o ru oware ugheghẹ jọ. Ọ kwa isiliva avọ igoru nọ e jọ etẹmpol na rọ jẹ udi kẹ ovie Siria nọ a re se Bẹn-hedad I, re Bẹn-hedad ọ raha ọvọ nọ avọ ovie Izrẹl nọ a re se Beasha a re.—1Iv 15:18, 19; 2Ir 15:17, 18; 16:2, 3.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
“Ọ Riẹ Iroro Emọ Ahwo”
Ma rẹ sai wo omosasọ no olẹ Solomọn na ze. Ẹsejọ, amọfa a rẹ sai gine wo otoriẹ oware nọ o be kẹ omai idhọvẹ hẹ—“uye” gbe “uweri” mai. (Itẹ 14:10) Rekọ Jihova ọ riẹ eva mai, yọ ọ be daezọ mai. Ma te horie eva mai kẹe evaọ olẹ, o rẹ sai ru nọ ebẹbẹ mai i re ro vori omai oma. Ebaibol na e ta nọ: “Fi iroro ejẹ ra kpobi kpahe iẹ keme ọye ọ be sẹro ra.”—1 Pita 5:7.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
w93 2/1 31
Enọ Ahwo nọ A s’Ebe
Otẹrọnọ ẹyao hayo erẹ o ru nọ Oleleikristi ọ gbẹ sai ro kpohọ Ekareghẹhọ uwhu Jesu hu, kọ ọ sai ru ei nọ amara ọvo ọ tẹ vrẹ no?
Ẹsiẹvo ẹgbukpe a jẹ hai ru Ehaa Ọnyavrẹ na evaọ Izrẹl, evaọ ẹdẹ avọ 14 amara ọsosuọ nọ a re se Nisan (hayo Ebib). Rekọ ma rẹ jọ obe Ikelakele 9:10, 11 ruẹ ọruẹrẹfihotọ jọ nọ Ọghẹnẹ ọ ta kpahe, inọ: “Ta kẹ ahwo Izrẹl nọ, ‘O tẹ make rọnọ ohwo jọ evaọ udevie rai hayo evaọ ige rai nọ e be tha ọ fo ho fikinọ ọ rọ obọ te ohwo nọ o whu no hayo o kpohọ erẹ ugbothabọ jọ, o re ru Ọnyavrẹ na kẹ Jihova ghele. A re ru ei evaọ amara avọ ivẹ na [nọ a re se Iya, hayo Ziv], evaọ ẹdẹ avọ ikpegbene nọ ọre o te kiediwi no. Yọ a rẹ rọ ebrẹdi nọ ọ kare ẹvi avọ ẹbe ọyayare rọ re iẹe.’”
Muẹrohọ nọ orọnikọ onana u dhesẹ nọ ideti ivẹ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai nọ a re ro ru Ehaa Ọnyavrẹ na ha (Nisan 14 hayo Ziv 14), re ohwo Izrẹl kpobi hayo uviuwou kpobi ọ salọ ẹdẹ nọ ọ mai kiehọ iẹe oma. Orọnọ ohwo kpobi nọ u je o re ru Ehaa Ọnyavrẹ na evaọ amara avọ ivẹ na ha. Ohwo Izrẹl nọ ọ fo ho evaọ ẹdẹ avọ ikpegbene amara Nisan na ọvo, hayo ohwo nọ ọ rrọ oria nọ u thabọ gaga no oria nọ a jẹ hai jo ru Ehaa Ọnyavrẹ na, ọye ọ rẹ sai ru ei evaọ amara avọ ivẹ na.
Oria ọvo nọ Ebaibol ọ jọ fodẹ nọ ahwo buobu a lele ọruẹrẹfihotọ nana họ, oke nọ Hẹzikaya ovie na ọ rọ wariẹ mu Ehaa Ebrẹdi nọ Ọ Kare Ẹvi na họ, nọ a se iẹe ba eru evaọ ikpe buobu no. Oke o jariẹ nọ a sae rọ ruẹrẹ oma kpahe re a ru ei evaọ amara ọsosuọ na ha (izerẹ na e ruẹrẹ oma kpahe he, yọ a ri koko ahwo na họ gbe he), fikiere a te ru ei evaọ ẹdẹ avọ ikpegbene amara avọ ivẹ na.—2 Iruẹru-Ivie 29:17; 30:1-5.
U te no eware okuba itienana no, ahwo Ju a jẹ hai ru Ehaa Ọnyavrẹ na evaọ ẹdẹ nọ Ọghẹnẹ o fihọ kẹ ae na. (Ọnyano 12:17-20, 41, 42; Iruo-Izerẹ 23:5) Ẹdẹ nọ Uzi na o ta nọ a re ro ru Ehaa Ọnyavrẹ na ọye Jesu avọ ilele riẹ a ro ru ei, orọnikọ a je rri ẹdẹ na jeve jeve he hayo salọ ẹdẹ nọ ọ were rai hi. Luk ọ ta nọ: “Ẹdẹ Ehaa Ebrẹdi nọ Ọ Kare Ẹvi na o te te, ẹdẹ nọ o gbahọ nọ a rẹ rehọ arao Ọnyavrẹ na ro dhe idhe; fikiere Jesu o te vi Pita avọ Jọn uwou inọ: ‘Wha nyae ruẹrẹ eware Ehaa Ọnyavrẹ na họ kẹ omai nọ ma te re.’”—Luk 22:7, 8.
Evaọ ẹdẹ yena Jesu ọ rọ to Ekareghẹhọ kukpe kukpe nọ Ileleikristi a re se Emu Owọwọ Olori na họ. O gbahọ nọ Ileleikristi a re ru Ekareghẹhọ nana. Ona họ ehaa nọ e mai wuzou kẹ Isẹri Jihova evaọ ẹgbukpe na. Ẹme nọ Jesu ọ ta u dhesẹ oware nọ ehaa nana i ro wuzou tere, ọ ta nọ: “Wha hai ru onana rọ kareghẹhọ omẹ.” (Luk 22:19) Fikiere, u fo nọ Osẹri Jihova kpobi ọ rẹ ma omaa kpahotọ emerae buobu re ẹdẹ yena o te ti te, re oware ovo u gbe kpomahọ ẹdẹ Ekareghẹhọ na. A ti ru Emu Owọwọ Olori na evaọ Edivẹ-Oka, Ane 6, 1993, nọ ọre o te kiediwi no.
Ẹsejọ eware nọ a rẹro rai hi e sae via, wọhọ ẹyao hayo erẹ nọ eware e jọ nya oghẹrẹ jọ, nọ o rẹ whae ze nọ Oleleikristi nọ ọ hae gwọlọ kpohọ Ekareghẹhọ na ọ gbẹ sae rọ nya ha. Kọ eme ọ rẹ sai ru nọ oware utioye o tẹ via?
Nọ ma te bi ru Emu Owọwọ Olori na, a rẹ rọ ebrẹdi nọ ọ kare ẹvi gbe enwaene nya ahwo na kpobi wariẹ. Kẹsena ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi ọfuafo na salọ nọ a ti kpobọ odhiwu nyai lele Jesu su, a vẹ re ebrẹdi na jẹ da enwaene na. (Matiu 26:26-29; Luk 22:28-30) Otẹrọnọ ohwo jọ nọ ọ be hae re kukpe kukpe ọ be mọ gaga evaọ ukpe nana, kẹsena a te fi ei họ ehwa evaọ uwou hayo obọ ọspito, ekpako ukoko nọ e rrọ oria nọ ọ rrọ na a re ru ọruẹrẹfihotọ nọ omọvo jọ evaọ usu ekpako na ọ rẹ rọ rehọ ebrẹdi avọ enwaene na bru oniọvo nọ ọ be mọ na. Kẹsena nọ o je se eria Ebaibol nọ i kiekpahe Ekareghẹhọ na no, ọ vẹ kẹe ebrẹdi na avọ enwaene na. Otẹrọnọ Oleleikristi nọ a rọ ẹzi wholo o kpohọ erẹ yọ ọ te sai kuomagbe ukoko riẹ evaọ ẹdẹ yena ha, o re kpohọ ukoko nọ o rrọ obonọ o ro kpohọ erẹ na, re ọ sai ru Ekareghẹhọ na evaọ ẹdẹ yena.
Fikiere, eware okuba ọvo i re ru nọ Oleleikristi nọ a rọ ẹzi wholo o re ro ru Emu Owọwọ Olori na nọ edẹ ọgba e tẹ vrẹ no (koyehọ nọ amara ọvo ọ tẹ vrẹ no), wọhọ epanọ o rrọ obe Ikelakele 9:10, 11 gbe oriruo nọ ọ rrọ 2 Iruẹru-Ivie 30:1-3, 15.
Rọkẹ ilele Jesu nọ e rrọ “igodẹ efa” na, nọ i wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase otọakpọ na, a jie uzi kẹ ae he inọ jọ a re ebrẹdi na jẹ da enwaene na. (Jọn 10:16) U wuzou gaga inọ a re kpohọ Ekareghẹhọ na kukpe kukpe, rekọ a rẹ re ebrẹdi na hayo da enwaene na ha. Fikiere, otẹrọnọ oniọvo jọ evaọ usu igodẹ efa na ọ be mọ hayo o kpohọ erẹ, yọ ukoko ovo o riẹ nọ ọ rẹ sai kuomagbe evaọ owọwọ ẹdẹ yena ha, ọye ọvo ọ sai se eria Ebaibol nọ i kiekpahe Ekareghẹhọ na (te enọ Jesu ọ rọ to Ekareghẹhọ na họ na) ọ vẹ jẹ lẹ re Jihova ọ ghale ọruẹrẹfihotọ na evaọ akpọ soso. Rekọ u du gwọlọ nọ a re ru ọruẹrẹfihotọ ọfa nọ ahwo a re ro kokohọ hayo kẹ ovuẹ Ebaibol nọ amara ọvo ọ tẹ vrẹ no ho.
ANE 10-16
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 8-9
“O Rri Areghẹ Ghaghae”
Okenọ A ro Ru Ọghọ Gaga
Re a ta uzẹme, oma nọ ovie-aye Shiba na ọ dawo gbe oke nọ ọ raha nọ ọ rọ nyaze te ruẹ Solomọn evaọ Jerusalẹm, ọmọziọ oware he. U muẹro nọ oria nọ Shiba ọ jọ oye Republic of Yemen ọ rrọ enẹna; fikiere ugbo nọ ovie-aye na avọ ekamẹle riẹ a nya ziọ Jerusalẹm u thabọ vi emaele 1,000 [ikilomita 1,600]. O nwane wọhọ epanọ Jesu ọ ta na inọ, “o no obọ oka otọakpọ na ze.” Fikieme ovie-aye Shiba na ọ rọ ruẹ uye nana kpobi. Oware nọ o mae lẹliẹ iẹe nyaze họ, re ọ “gaviezọ kẹ eme areghẹ Solomọn.”—Luk 11:31.
Iweze jọ nọ Ọ Wha Erere Ologbo Ze
Ovie-aye na o te ti te Jerusalẹm “avọ idibo buobu, gbe ekamẹle nọ e wha ewhri balsam gbe igoru buobu avọ itho eghaghae.” (1 Ivie 10:2a) Ahwo jọ a ta nọ isoja nọ e jẹ thọ aye nana e jọ usu “idibo buobu” nọ e jọ kugbei na. U woma nọ isoja e jọ kugbe ovie-aye na keme ohwo ologbo ọ jọ, yọ ọ wha eware eghaghae buobu lele oma nọ e rẹ sae ghare te edọla ima buobu.
Rekọ muẹrohọ nọ ovie-aye Shiba o yo kpahe usi oruaro Solomọn na inọ “fiki odẹ Jihova” Solomọn o ro woi. Fikiere, orọnọ erẹ ekiọthuọ gheghe ọ nyaze he. U muẹro nọ oware nọ o mae tubẹ lẹliẹ ovie-aye na nyaziọ Jerusalẹm họ, re ọ gaviezọ kẹ eme areghẹ Solomọn. Yọ ẹsejọhọ ọ gwọlọ wuhrẹ kpahe Jihova, Ọghẹnẹ Solomọn. O sae jọ nọ uyẹ Shẹm hayo Ham nọ e jẹ gọ Jihova o no ze, fikiere o sae jọ nọ ọ gwọlọ riẹ kpahe egagọ esẹ-esẹ riẹ.
Iweze jọ nọ Ọ Wha Erere Ologbo Ze
Nọ ovie-aye Shiba na ọ ruẹ oghẹrẹ nọ Solomọn o wo areghẹ te, gbe oghẹrẹ nọ o fe te evaọ isuẹsu riẹ, akpọ o gbe rie unu te epanọ o ro “whu dikihẹ kpoko.” (1 Ivie 10:4, 5) Ahwo jọ a ta nọ ẹme nana o dhesẹ nọ “ẹzi ọ gbẹ jariẹ oma ha.” Ohwo jọ nọ o wuhrẹ kpahe ẹme Ebaibol kokodo ọ tubẹ ta nọ ẹme nana ọ sai dhesẹ nọ ibiaro i bi ovie-aye na dede! Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, eware nọ ovie-aye na ọ ruẹ gbe eme nọ o yo i gbe rie unu gaga. Ọ ta nọ eva e be were idibo Solomọn nọ i bi yo eme areghẹ ovie na kẹse kẹse, o te je jiri Jihova nọ ọ rọ rehọ Solomọn mu ovie. Kẹsena ọ tẹ kẹ ovie na eware eghaghae buobu. Igoru nọ ọ kẹ riẹ ọvo, a te roro unuigho rai evaọ oke mai na e ghare te ₦16,720,000,000. Solomọn omariẹ ọ tẹ jẹ kẹ ovie-aye na ekẹ re. Ọ kẹ riẹ “oware kpobi nọ o were riẹ nọ ọ yare.”—1 Ivie 10:6-13.
it-2 990-991
Solomọn
Nọ ovie-aye Shiba ọ ruẹ oruaro etẹmpol na gbe orọ uwou Solomọn, emẹjẹ riẹ, ewọ-egho riẹ, ẹgọ idibo riẹ nọ e rẹ wọ emu fihọ emẹjẹ riẹ, gbe idhe emahọ nọ o re dhe kẹse kẹse evaọ etẹmpol na, “o te whu dikihẹ kpoko,” o te bo nọ: “Rri, kpakọ amabọ jọ gheghe a vuẹ omẹ. Who wo areghẹ gbe efe vrẹ epanọ me yo na thethabọ.” Kẹsena ọ tẹ ta nọ, jọ eva e were idibo nọ i bi ru iruo kẹ ovie otioye na. Eware nana kpobi e tẹ lẹliẹe mu Jihova Ọghẹnẹ họ ejiri, ọnọ o dhesẹ uyoyou riẹ rọkẹ ahwo Izrẹl, nọ ọ rọ rehọ Solomọn mu ovie re o bruoziẹ okiẹrẹe kẹ ahwo riẹ.—1Iv 10:4-9; 2Ir 9:3-8.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-2 1097
Agbara-Uvie
Evaọ usu ivie nọ i su Izrẹl na, agbara-uvie nọ Solomọn o ru na ọvo họ onọ Ebaibol ọ robọ kotọ dhesẹ oghẹrẹ nọ a ro ru ei gbe oghẹrẹ nọ o jọ. (1Iv 10:18-20; 2Ir 9:17-19) O wọhọ nọ oria nọ a se “Ọgwa Agbara-Uvie” a ru rie fihọ, yọ oria nana o jọ uwou jọ evaọ usu iwou nọ a bọ fihọ ehru Ugbehru Moraya evaọ Jerusalẹm. (1Iv 7:7) ‘Akọ-eni a ro ku agbara-uvie na, a tẹ rehọ igoru nọ a ru fo no tamu oma riẹ soso, yọ u wo oware ogheghelie nọ u ruru i rie, gbe oria nọ a rẹ rọ abọ kpahe.’ Dede nọ akọ-eni họ ugogo oware nọ a ro ku agbara-uvie na, u muẹro nọ oghẹrẹ nọ a ru eware efa evaọ etẹmpol na, ere a ro ru agbara-uvie na re. Koyehọ ure a ro ku ei, a tẹ rọ igoru nọ a ru fo no tamu oma riẹ soso, jẹ rọ akọ-eni nọ a ru fihọ kpakpala ruru eria jọ. Fikiere, ohwo nọ o bi rri agbara-uvie otiọye na o re roro nọ akọ-eni avọ igoru ọvo a ro ru agbara-uvie na soso. Ebaibol na ọ ta nọ istẹpo ezeza a rẹ rọ gadiẹ kpohọ agbara-uvie na, kẹsena ọ tẹ ta nọ: “Ikpohrokpo ivẹ i dikihẹ akotọ abọ agbara na. Ikpohrokpo ikpegbivẹ i dikihẹ istẹpo ezeza na, ọvuọvo ọ jọ oka avọ oka istẹpo na.” (2Ir 9:17-19) Ikpohrokpo nọ a fihọ kẹle agbara-uvie na gbe istẹpo na i gine fo, keme okpohrokpo o dikihẹ kẹ udu-esuo. (Emu 49:9, 10; Ev 5:5) U muẹro nọ ikpohrokpo ikpegbivẹ na i dikihẹ kẹ erua ikpegbivẹ Izrẹl, yọ o wọhọ nọ onana u dhesẹ nọ erua Izrẹl na a be romakpotọ kẹ ovie nọ ọ keria agbara-uvie na jẹ be thae uke. Agbara-uvie na o te je wo akpala nọ a rẹ rọ awọ kpahe nọ a rọ oghẹrẹ jọ ku tamu ei. Who te rri oghẹrẹ nọ a dhesẹ agbara-uvie nana nọ a rehọ akọ-eni avọ igoru ru na, oghẹrẹ nọ u kpehru te, oware ugheghelie nọ a ro ruru obehru riẹ na, gbe ikpohrokpo nọ e rrọ whẹvu nọ e jọ obaro riẹ na, whọ rẹ ruẹ nọ ọkpọ riẹ ọ jariẹ hẹ evaọ oke yena. Makọ evaọ eware nọ ahwo nọ a rẹ tọ gwọlọ eware anwae a tọ ku, eware nọ ahwo oke anwae a ma nọ a ro vi, hayo eware nọ ahwo oke anwae a kere, whọ rẹ jarae ruẹ ọkpọ agbara-uvie nana vievie he. Ogbiku nọ o kere obe Ebaibol nana ọ ta gba nọ ọ ta nọ: “A re te jọ uvie ofa ru oware nọ o wọhọ e riẹ hẹ.”—2Ir 9:19.
ANE 17-23
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | 2 IRUẸRU-IVIE 10-12
“Joma Hai Lele Emamọ Ohrẹ”
Ọ Hai ti Wo Ọjẹrehọ Ọghẹnẹ
O gwọlọ nọ Rehoboam ọ rẹ salọ oware nọ o re ru. O te ru ẹgwọlọ ahwo na, tei te uviuwou riẹ gbe ogbẹgwae riẹ a te reakpọ kuoma te epanọ a gwọlọ họ, keme a ti si no owha ahwo na hayo eware nọ a je mi ai vẹre. Evaọ abọdekọ riẹ, ọ tẹ siọ ayare ahwo na, a rẹ sae wọso esuo riẹ. Kọ eme Rehoboam o ti ru na? Ọ kake nyabru ekpako na, enọ e jẹ hai kẹ Solomọn ọsẹ riẹ ohrẹ. Rekọ ọ rọwo ru oware nọ ekpako na a ta ha, ukpoye ọ gaviezọ kẹ emoha ibe riẹ, ọ tẹ jẹ rọ obọ ogaga su ahwo na. Ọ vuẹ ahwo na nọ: “Ọsẹ mẹ o ru owha rai gbẹdẹ, rekọ me re ti fihọ iẹe vi ere; ọsẹ mẹ ọ jẹ rehọ eviaviẹ fa owhai, rekọ mẹ rẹ te rehọ eviaviẹ-obi fa owhai.”—2 Irv. 10:6-14.
Epanọ Whọ Sae rọ Jẹ Emamọ Iroro
Ma tẹ gwọlọ jẹ iroro jọ, ma sae rọ ẹme na kpẹ oniọvo jọ nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na ozọ. Onana yọ edhere jọ nọ Jihova o re ro fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro. (Ahwo Ẹfisọs 4:11, 12) Rekọ nọ ma tẹ be nọ mi amọfa, jọ ma jọ wọhọ ahwo nọ a rẹ ta kẹ ọna no a vẹ ta kẹ ọna ha, bẹsenọ a rẹ ruẹ ohwo nọ ọ rẹ ta oware nọ o were rai kẹ ae a ve ru lele orọ ohwo yena. U fo re ma jẹ kareghẹhọ oware nọ o via kẹ Rehoboam. Evaọ oke nọ ọ jẹ gwọlọ jẹ iroro jọ nọ i wuzou gaga, ezae nọ e kpako no nọ i je lele ọsẹ riẹ ru iruo a tẹ kẹe emamọ ohrẹ. Rekọ, ukpenọ o re lele emamọ ohrẹ yena, ọ tẹ nyae nọ mi ehwa riẹ nọ aikpobi a gbẹ rro notọ ze. O te ru lele ohrẹ ehwa riẹ, onọ u ru nọ ọ rọ jiroro nọ e thọ gaga. Ekpehre iroro nana nọ ọ jẹ na u ru nọ erua buobu evaọ Izrẹl e rọ hẹriẹ oma noi.—1 Ivie 12:1-17.
Whọ tẹ gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ kẹ owhẹ ohrẹ, jọ ọ jọ ohwo nọ ọ riẹ oghẹrẹ nọ akpọ ọ rrọ, nọ ọ riẹ Ebaibol na ziezi, o te je rri ehrẹ nọ e rrọ Ebaibol na ghaghae. (Itẹ 1:5; 11:14; 13:20) O tẹ lọhọ, rehọ oke ziezi ro roro kpahe ehrẹ Ebaibol nọ i kiekpahe iroro nọ whọ be te jẹ na gbe eware kpobi nọ whọ kie via no kpahe ẹme na. Nọ whọ be daoma rọ ehrẹ Jihova nọ e rrọ Ebaibol na jiroro na, whọ te ruẹ nọ oware nọ u fo nọ who re ru o te bẹ owhẹ ẹriẹ hẹ.—Ahwo Filipai 4:6, 7.
it-2 768 ¶1
Rehoboam
Omorro Rehoboam avọ obọ ogaga nọ o je ro su ahwo na u ru nọ erua buobu evaọ Izrẹl e rọ hẹriẹ oma noi. Orua Juda avọ orua Bẹnjamin ọvo họ erua nọ e jọ abọ uwou Devidi. Izerẹ na avọ ahwo Livae nọ e jọ ivie ivẹ na e jọ abọ Rehoboam re, amahwo jọ godo godo evaọ usu erua ikpe nọ i kiọkọ e tẹ jẹ jọ abọ riẹ re.—1Iv 12:16, 17; 2Ir 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-1 966-967
Idhivẹri nọ E Wọhọ Ẹwe
Ẹme nọ Joshua ọ ta evaọ obe Joshua 24:14 u dhesẹ nọ, uruemu edhọgọ ahwo Ijipti u wholo emọ Izrẹl evaọ oke nọ a jọ obọ Ijipti. Ẹme nọ Izikiẹl ọ ta u te je dhesẹ nọ emọ Izrẹl a ruabọhọ uruemu edhọgọ na oke lelehie nọ a no Ijipti ze no. (Iz 23:8, 21) Onana u ru nọ ahwo jọ nọ i wuhrẹ kpahe eme Ebaibol kokodo a rọ ta nọ, uzi nọ Ọghẹnẹ o jie kẹ emọ Izrẹl evaọ udhude na inọ a gbe “dhe idhe kẹ idhivẹri nọ e wọhọ ewe na ha” na (Ize 17:1-7) gbe oware nọ Jeroboam o ru nọ ọ rọ rehọ izerẹ mu “rọkẹ eria ikpehru na jẹ rọkẹ idhivẹri nọ e wọhọ ẹwe na jẹ rọkẹ emọ-iruẹ nọ o ru na” (2Ir 11:15) i dhesẹ nọ emọ Izrẹl a jẹ hae gọ idhivẹri nọ e wọhọ ewe wọhọ epanọ ahwo Ijipti a jẹ hae gọ ai re na, maero evaọ ofẹ Ijipti nọ ethẹ Naele ọ jọ na. Ogbiku Griki nọ a re se Herodotus (II, 46) ọ ta nọ, edhọ ahwo Ijipti eye ahwo Griki a rọ aro kele nọ a ro wo ẹdhọ owhawho nọ a re se Pan gbe edhọ ẹwọ nọ e rẹ jọ ẹbẹba, yọ uwhremu na a dhesẹ i rai nọ a wo izei, uweli ẹwe, gbe awọ ẹwe. Ahwo jọ a ta nọ fiki edhọ nana nọ abọjọ ọ rrọ ohwo abọjọ ọ tẹ rrọ arao na, o wha riẹ ze nọ ahwo jọ a be hae rọ drọ Setan wọhọ ẹsenọ o wo uweli, izei, gbe ekothawọ nọ e bẹre na. Yọ ere ahwo nọ a se omarai Ileleikristi a jẹ hai dhesẹ Setan evaọ etoke ikpe 500-1000 C.E.
A jọ Ebaibol fodẹ oware nọ a rọ ta nọ idhivẹri nana e wọhọ ewe hayo inọ “i wo eto” (evaọ Hibru seʽi·rimʹ) ho. Dede nọ ahwo jọ a ta nọ idhivẹri nana yọ ewe dẹẹ hayo emedhọ nọ e wọhọ ewe, o wọhọ nọ ere e jọ họ; yọ eria Ebaibol efa i dhesẹ i rai ere gbe he. O wọhọ nọ oware nọ ẹme nana u dhesẹ họ, evaọ iroro ahwo nọ a jẹ gọ emedhọ itieye na, edhọ nana e wọhọ ewe hayo i wo eto oma. Hayo “ewe” nọ a jọ etenẹ fodẹ na a be rehọ iẹe dhesẹ eware kpobi nọ i wobọ kugbe ẹdhọgọ, inọ e rrọ tọtọtọ hayo nyenyenye, o nwane wọhọ ẹme nọ a ro dhesẹ emedhọ evaọ ebe buobu nọ ahwo a kere, nọ a rehọ no ẹme nọ otofa riẹ o rrọ “ikulu isọ” ze, rekọ orọnọ isọ dẹẹ a ro ru emedhọ na ha.—Ize 26:30; Izi 29:17.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Riẹ Epanọ Whọ rẹ Kuyo
Okenọ ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol hayo ibe ọnọ ọ rọwo ọ tẹ nọ kpahe oware nọ o re ru evaọ otọ uyero jọ, didi uyo whọ rẹ kẹ? Ẹsejọhọ whọ riẹ oware nọ whọ hai ru. Rekọ ohwo kpobi o wo owha-iruo orọ iroro-ejẹ obọ riẹ evaọ uzuazọ. (Gal. 6:5) Pọl ukọ na o dhesẹ nọ ọ tuduhọ enọ ọ ta usiuwoma kẹ re a “ze orọwọ gbe ẹmeoyo.” (Rom 16:26) Oyena yọ emamọ oriruo k’omai nọ ma re lele. Ohwo nọ ọ rẹ jiroro re ọ ruẹse sai ru owuhrẹ Ebaibol riẹ hayo ohwo-akpọ jọ eva were ọ be gọ ahwo, orọnikọ ọ be rọ ẹrọwọ rria ha. (Gal. 1:10) Fikiere uyo oliọliọ gbi ae o sae kẹ ọnọ ọ n’onọ na erere ziezi hi.
Kọ ẹvẹ whọ sae rọ kuyo evaọ edhere nọ ọ rọwo kugbe ọkpọvio Ebaibol na? Whọ rẹ sai si iroro kpohọ ehri-izi Ebaibol nọ i fo gbe iriruo nọ a kere fihọ Ebaibol na. Evaọ ẹsejọ, whọ rẹ sai dhesẹ epanọ a re ru ekiakiẹ kẹe re ọ ruẹ ehri-izi gbe iriruo eyena k’omariẹ. Whọ rẹ sae tubẹ rọ ehri-izi eyena gbe aghare iriruo na t’ẹme rekọ who re dhesẹ ai kpahe uyero nọ o r’otọ na ha. Nọ ohwo na sọ ọ jọ eva rai ruẹ oware jọ nọ u ti fiobọhọ kẹe jiroro areghẹ. Tuduhọ iẹe awọ re ọ rehọ ehri-izi gbe iriruo enana jiroro edhere nọ ọ te were Jihova eva. Koyehọ who bi fiobọhọ kẹe ‘wuhrẹ ẹgba iroro riẹ re ọ hẹriẹ uwoma no uyoma.’—Hib. 5:14.