Pita avọ Jọn a te obọ Jerusalẹm no re a ruẹrẹ eware họ kẹ ehaa Ọnyavrẹ na wọhọ epanọ Jesu o vi rai. Uwhremu na, Jesu avọ ikọ ikpe nọ i kiọkọ a tẹ ruọ edhere bi kpohọ obei. Nọ Jesu avọ ilele riẹ a bi no Ugbehru Olivi nwrotọ na yọ oke u bi kpobọ owọwọ no. Jesu ọ gbẹ te ruẹ oria nana evaọ aruvo ho bẹsenọ ọ rẹ kparoma no uwhu ze.

U kri hi, Jesu avọ ilele riẹ a te te ẹwho na, kẹsena a tẹ nya kpobọ uwou nọ a te jọ ru ehaa Ọnyavrẹ na. A tẹ gadiẹ kpohọ ubruwou ehru ulogbo na. Nọ a te etẹe, a tẹ ruẹ nọ a ruẹrẹ eware kpobi họ no kẹ emuọriọ na. Jesu o bi rẹro ehaa nana anwẹdẹ, keme ọ ta nọ: “O rrọ omẹ oja gaga inọ mẹ rẹ re emu Ọnyavrẹ nana kugbe owhai taure mẹ tẹ ruẹ uye.”—Luk 22:15.

Anwọ ikpe buobu nọ i kpemu, o rrọ uruemu ahwo Ju re a wọ igho udi ehaa Ọnyavrẹ na nya ahwo nọ a rrọ etẹe kpobi duwu. Obọnana nọ a wọ egho udi na jọ kẹ Jesu, ọ tẹ lẹ yere Ọghẹnẹ jẹ ta nọ: “Wha mi, wha wọe kẹ ohwohwo re omomọvo ọ jariẹ da, keme mẹ be ta kẹ owhai nọ, no umuo enẹna vrẹ, mẹ te gbẹ da udi nọ a rọ ubi-okakọ ru ofa ha bẹsenọ Uvie Ọghẹnẹ o te nyaze.” (Luk 22:17, 18) O rrọ vevẹ nọ oke uwhu riẹ o kẹle no.

Nọ a gbẹ be re emu Ọnyavrẹ na, oware jọ nọ u gbe ikọ na unu o tẹ via. Jesu ọ kpama, ba iwu ehru riẹ no, jẹ tọlọ omokpa. Kẹsena o te ku ame fihọ odhe jọ nọ ọ rrọ etẹe. Ohwo nọ ọrara ọ kpahe ọye o re ru epanọ ọ rẹ rọ wozẹ awọ ọrara riẹ, hayo ta kẹ odibo riẹ re ọ wozẹ awọ ọrara na. (Luk 7:44) Rekọ evaọ onana aikpobi erara, fikiere Jesu ọ tẹ fialoma via re o ru iruo nana. Omọvo jọ evaọ usu ikọ na ọ hae sae fialoma via, rekọ ọvo o ru ere he. Kọ o sae jọnọ ẹmẹwhọ jọ ọ gbẹ rrọ udevie rai? Oghẹrẹ nọ o jọ kpobi kẹhẹ, oma o vo rai nọ a ruẹ Jesu nọ ọ kpama be wozẹ awọ rai.

Nọ Jesu ọ wozẹ te oria Pita, Pita ọ tẹ ta nọ: “Whọ rẹ wozẹ awọ mẹ vievie he.” Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Mẹ gbẹ wozẹ awọ ra ha, kiyọ whọ rrọ usu kugbe omẹ hẹ.” Pita ọ tẹ rọ eva riẹ kpobi ta nọ: “Olori, whọ wozẹ awọ mẹ ọvo ho, rekọ te abọ mẹ gbe uzou mẹ.” U muẹro nọ u gbe Pita unu nọ Jesu ọ ta kẹe nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ họ no, awọ riẹ ọvo o gwọlọ ẹwozẹ, keme oma riẹ kpobi o rrọ fuafo. Yọ wha rrọ fuafo, rekọ orọnọ whai kpobi hi.”—Jọn 13:8-10.

Jesu ọ wozẹ awọ ikọ 12 riẹ na, te awọ Judas Iskariọt. Nọ Jesu o ku iwu ehru riẹ họ jẹ wariẹ keria no, ọ tẹ nọ ae nọ: “Kọ wha riẹ oware nọ me ru kẹ owhai na? Wha bi se omẹ ‘Owuhrẹ,’ gbe ‘Olori,’ yọ wha se gba keme Owuhrẹ gbe Olori mẹ ginẹ rrọ. Fikiere otẹrọnọ mẹ nọ ọ rrọ Olori gbe Owuhrẹ ọ wozẹ awọ rai, u fo nọ wha rẹ wozẹ awọ ohwohwo re. Keme me fi oriruo họ otọ kẹ owhai, re epanọ me ru kẹ owhai na, wha ru ere re. Uzẹme uzẹme mẹ be ta kẹ owhai, ọrigbo ọ rro vi olori riẹ hẹ, yọ ọnọ a vi ọ rro vi ọnọ o vi rie he. Wha tẹ riẹ eware nana, eva e rẹ were owhai nọ wha te ru ai.”—Jọn 13:12-17.

Emamọ oriruo Jesu o fihọ otọ na, orọ omaurokpotọ. Ilele Jesu a re wo omorro ho, roro nọ a woma vi amọfa jẹ gwọlọ nọ amọfa a rẹ gbodibo kẹ ae. Ukpoye, a rẹ rọ aro kele Jesu, orọnikọ re a hae wozẹ awọ ahwo ho, rekọ u re no ai eva ze re a rọ omaurokpotọ gbodibo kẹ amọfa ababọ ọriẹwẹ.

Owọwọ nana Jesu o wuhrẹ ikọ riẹ kpahe omaurokpotọ nọ ọ wozẹ awọ rai. Obọnana, ẹsejọhọ nọ a nwani ru ehaa Ọnyavrẹ na no, Jesu ọ tẹ wariẹ eme eruẹaruẹ Devidi nana, inọ: “Ogbẹnyusu eva mẹ nọ omẹ rọ ẹroso, no o re lele omẹ re emu, ọ rọ suọ omẹ.” Kẹsena o te ru ẹme na vẹ nọ: “Omọvo rai jọ o ti vivie omẹ.”—Olezi 41:9; Jọn 13:18, 21.

Ikọ na a te rri ohwohwo, ae omomọvo a tẹ be nọe nọ: “Olori, kọ omẹ?” Makọ Judas Iskariọt dede ọ jẹ nọ re. Pita ọ tẹ ta kẹ Jọn nọ ọ keria kẹle Jesu evaọ emẹjẹ na nọ ọ ta kẹ Jesu re ọ fodẹ ohwo na kẹe. Fikiere Jọn ọ tẹ rọ oma rẹrẹ Jesu jẹ nọe nọ: “Olori, ono họ ohwo na?”—Matiu 26:22; Jọn 13:25.

Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Ọnọ mẹ be te rọ ẹwẹ ebrẹdi nọ me duhọ izuwo kẹ na.” Nọ Jesu o duwu ebrẹdi na họ izuwo no evaọ ehru emẹjẹ na, ọ tẹ rehọ iẹe kẹ Judas, ọ tẹ ta nọ: “Ọmọ ohwo o ti whu, wọhọ epanọ a kere kpahe iẹe, rekọ uye u te ohwo yena nọ o bi ti vivie Ọmọ ohwo na! O hae mai woma kẹ ohwo yena o hae jọnọ a yẹ riẹ hẹ.” (Jọn 13:26; Matiu 26:24) Kẹsena Setan ọ tẹ ruọ Judas udu. Ọzae nana nọ udu riẹ u gbeku no vẹre na, ọ tẹ kẹ Ẹdhọ uvẹ re ọ rehọ iẹe ru iruo, ọ tẹ rọ ere zihe ruọ “ọmọ ọraha.”—Jọn 6:64, 70; 12:4; 17:12.

Jesu ọ tẹ vuẹ Judas nọ: “Ru oware nọ who bi ru na vẹrẹ vẹrẹ.” Ikọ edekọ na a te je roro nọ fikinọ Judas o bi kru ẹkpẹti ugho na, Jesu ọ be ta kẹe nọ: “‘Dẹ eware nọ ma gwọlọ kẹ ehaa na,’ hayo inọ ọ nyae rọ oware jọ kẹ iyogbere.” (Jọn 13:27-30) Judas ọ tẹ kpama nyai vivie Jesu.

Evaọ owọwọ nana ọvona nọ a gbẹ be re emu Ọnyavrẹ na, Jesu ọ tẹ to emu owọwọ hayo ekareghẹhọ na họ. Ọ rehọ ebrẹdi, ọ tẹ lẹ, bru ebrẹdi na, kẹsena ọ tẹ rehọ iẹe kẹ ikọ riẹ re a re. Ọ ta nọ: “Onana u dikihẹ kẹ ugboma mẹ, onọ me ti siobọno fiki rai. Wha hai ru onana rọ kareghẹhọ omẹ.” (Luk 22:19) A tẹ wọ ebrẹdi na nya wariẹ, ikọ na a tẹ re.

Jesu ọ tẹ jẹ rọ egho udi, lẹ yere Ọghẹnẹ, jẹ rehọ iẹe kẹ ae. Aikpobi a tẹ jọ udi na da, onọ Jesu ọ ta kpahe inọ: “Egho nana o dikihẹ kẹ ọvọ ọkpokpọ na ẹkwoma azẹ mẹ, onọ o ti hwẹ fiki rai.”—Luk 22:20.

Enẹ Jesu ọ rọ tuọ ekareghẹhọ uwhu riẹ họ, onọ ilele riẹ a re ru kukpe kukpe evaọ Nisan 14. Onana o te kareghẹhọ ae oware nọ Jesu avọ Ọsẹ riẹ a ru re ohwo kpobi nọ o wo ẹrọwọ ọ sai no igbo uzioraha gbe uwhu. Ekareghẹhọ na u dhesẹ uvi esiwo nọ ahwo-akpọ nọ a wo ẹrọwọ a ti wo, onọ u tube vi esiwo nọ ahwo Ju a be hae rọ ehaa Ọnyavrẹ na kareghẹhọ.

Jesu ọ ta nọ azẹ riẹ “o ti hwẹ fiki erọvrẹ izieraha ahwo buobu.” Ikọ Jesu nọ i kru ẹgbakiete rai gbe amọfa nọ a ti lele iei su a ti wo erọvrẹ izieraha rai. Ae họ enọ e te jọ kugbe Jesu evaọ Uvie Ọsẹ riẹ na.—Matiu 26:28, 29.

Evaọ owọwọ urere nọ Jesu ọ jọ kugbe ikọ riẹ, o wuhrẹ i rai omaurokpotọ nọ ọ wozẹ awọ rai. Fikieme oyena u ro fo? Keme ikọ na a wo ekpehre uruemu jọ. A be rọ ẹgba rai kpobi gọ Ọghẹnẹ, rekọ a bi hrowo oma kpahe ohwo nọ ọ mae rro evaọ usu rai. (Mak 9:33, 34; 10:35-37) Ekpehre uruemu nana o wariẹ romavia evaọ owọwọ nana.

‘Avro ọgaga ọ romavia evaọ udevie ikọ na kpahe ohwo nọ ọ mae rro evaọ udevie rai.’ (Luk 22:24) Dai roro epanọ o kẹ Jesu uye te inọ a gbe wo ekpehre uruemu nana. Kọ eme o ru?

Ukpenọ o re do ku ikọ na fiki ekpehre uruemu nana nọ a wo na, Jesu ọ rọ odiri lele ai ta ẹme nọ: “Ivie erẹwho na a re ru omarai ilori kẹ enọ a bi su, yọ a re se ahwo ologbo rai Ilorogu. Rekọ wha rẹ jọ ere he. . . . Kọ ono ọ mae rro, ọnọ ọ keria be re emu evaọ emẹjẹ manikọ ọnọ ọ be gbodibo?” Kẹsena Jesu ọ tẹ kareghẹhọ ae emamọ uruemu nọ ọyomariẹ o bi dhesẹ kẹse kẹse nọ u fo nọ a rẹ rọ aro kele, inọ: “Mẹ họ ọnọ ọ be gbodibo evaọ udevie rai.”—Luk 22:25-27.

Dede nọ ikọ na a wo ethobọ rai, a talamu Jesu evaọ etoke ebẹbẹ. Oyejabọ nọ ọ rọ ta kẹ ae nọ: “Mẹ be re ọvọ uvie kugbe owhai, wọhọ epanọ Ọsẹ mẹ ọ re ọvọ uvie kugbe omẹ na.” (Luk 22:29) Ezae nana yọ ilele Jesu nọ e talamu ei. Ọ kẹ rai imuẹro inọ ọvọ nọ ọ re kugbe ai na u dhesẹ nọ a ti lele iei su evaọ Uvie odhiwu.

Dede nọ obọdẹ uvẹ nana u rovie fihọ kẹ ae, ikọ na a gbẹ rrọ otọakpọ yọ a gba ha. Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “Setan ọ yare nọ ọ rẹ rehọ owhai kpobi re o voro owhai wọhọ eka,” nọ e rẹ vaha nọ a te bi voro ai. (Luk 22:31) Ọ tẹ jẹ vẹvẹ ae unu nọ: “Whai kpobi wha ti zoruẹ aso nana fiki oware nọ o te via kẹ omẹ, keme a kere nọ: ‘Me ti duwu othuru-igodẹ na, igodẹ na e vẹ te vahabọ.’”—Matiu 26:31; Zekaraya 13:7.

Pita ọ rọwo oyena vievie he, ọ ta ududu nọ: “Ahwo nọ a kiọkọ kpobi a tẹ maki zoruẹ fiki oware nọ o te via kẹ owhẹ, me ti zoruẹ vievie he!” (Matiu 26:33) Jesu ọ tẹ ta kẹ Pita nọ taure ọkpa o te ti bo isiava evaọ aso ọyena, Pita ọ te vro riẹ. Rekọ Jesu o fibae nọ: “Mẹ lẹ kpahe owhẹ no re ẹrọwọ ra ọ seba ewhrehe; yọ who te no odawọ na ze no, bọ inievo ra ga.” (Luk 22:32) Pita ọ tẹ wariẹ ta ududu nọ: “O tẹ make rọnọ me re lele owhẹ whu dede, mẹ te vro owhẹ vievie he.” (Matiu 26:35) Ilele edekọ na kpobi a tẹ ta epọvo na re.

Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Omoke mẹ te gbẹ jọ kugbe owhai. Wha te gwọlọ omẹ; yọ wọhọ epanọ mẹ ta kẹ ahwo Ju na inọ, ‘Oria nọ me bi kpohọ wha te sae nyaze iẹe he’ na, obọnana mẹ be ta ere kẹ owhai re.” Kẹsena o te fibae nọ: “Mẹ be kẹ owhai ujaje okpokpọ inọ wha you ohwohwo; wọhọ epanọ me you owhai na, wha you ohwohwo epọvo na re. Ẹkwoma onana ahwo kpobi a te rọ riẹ nọ whai yọ ilele mẹ, nọ wha te wo uyoyou evaọ udevie rai.”—Jọn 13:33-35.

Nọ Jesu ọ ta nọ omoke kakao ọvo ọ te jọ kugbe ai, Pita ọ tẹ nọe nọ: “Olori, bovẹ who bi kpohọ?” Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Oria nọ me bi kpohọ whọ te sai lele omẹ obọnana ha, rekọ who ti lele omẹ evaọ obaro.” Ẹme na o gbe Pita unu, ọ tẹ ta nọ: “Olori, emejabọ mẹ gbẹ sai ro lele owhẹ obọnana ha? Mẹ sai whu fiki ra.”—Jọn 13:36, 37.

Jesu ọ tẹ kareghẹhọ ikọ na oke nọ o vi ai kpohọ usiuwoma ota evaọ obọ Galili nọ a wha ẹmẹkpa-ugho hayo ẹkpa emuore lele oma ha. (Matiu 10:5, 9, 10) Ọ tẹ nọ ae nọ: “Oware ovo o kare owhai hi, oware jọ o kare owhai?” A tẹ kuyo nọ: “Ijo!” Kọ eme a ti ru evaọ obaro? Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “Jọ ọnọ o wo ẹmẹkpa-ugho ọ whae lele oma, ere ọvona re kpahe ẹkpa emuore, yọ ọnọ o wo ọgbọdọ họ jọ ọ zẹ ewu ehru riẹ re ọ dẹ ọvo jọ. Keme mẹ be ta kẹ owhai nọ ẹme nọ a kere na o re rugba hrọ evaọ oma mẹ, inọ, ‘A kele i rie kugbe erahaizi.’ Keme onana u bi rugba evaọ oma mẹ.”—Luk 22:35-37.

Jesu ọ be ta kpahe oke nọ a te kare iẹe fihọ ure kugbe erahaizi hayo igbulegbu. No umuo oke yena vrẹ, a ti kpokpo ilele riẹ gaga. O jọ ikọ na oma inọ a ruẹrẹ oma kpahe no, fikiere a tẹ ta nọ: “Olori, rri! ma wo egbọdọ ivẹ.” Ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “I te.” (Luk 22:38) Egbọdọ ivẹ nọ a wo na u ti rovie uvẹ nọ Jesu o ti ro wuhrẹ ai oware jọ nọ u wuzou gaga kẹle na.

Nọ Jesu avọ ikọ riẹ a ru ekareghẹhọ na no, nọ a gbẹ rrọ ubruwou ehru na, Jesu ọ tẹ kẹ ikọ riẹ uduotahawọ nọ: “Wha jọ udu rai o jọ awawa ha. Wha fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ; wha fi ẹrọwọ họ omẹ re.”—Jọn 13:36; 14:1.

Jesu ọ vuẹ ikọ 11 riẹ na oware nọ a gbẹ rọ ruawa kpahe ẹnyavrẹ riẹ na ha, inọ: “Evaọ uwou Ọsẹ mẹ, eria buobu e riẹ nọ a rẹ rria. . . . Mẹ tẹ nyavrẹ jẹ ruẹrẹ oria họ kẹ owhai, mẹ te wariẹ nyaze mẹ vẹ rehọ owhai kugbe oma, re oria nọ mẹ rrọ wha vẹ jọ etẹe re.” Rekọ ikọ na a riẹ nọ obọ odhiwu nọ o bi ti zihe kpohọ ọ be ta kpahe na ha. Tọmọs ọ tẹ nọe nọ: “Olori, ma riẹ oria nọ who bi kpohọ họ. Ẹvẹ ma sae rọ riẹ edhere na?”—Jọn 14:2-5.

Jesu ọ tẹ kuyo nọ: “Mẹ họ edhere na gbe uzẹme na gbe uzuazọ na.” Ohwo nọ ọ jẹ Jesu rehọ, ru lele iwuhrẹ riẹ jẹ be rọ aro kele iei ọvo họ ọnọ ọ rẹ sae ruọ uwou Ọsẹ riẹ evaọ obọ odhiwu. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo ọvo ọ rẹ nya bru Ọsẹ na ze he ajokpaọ ẹkwoma mẹ.”—Jọn 14:6.

Filip nọ ọ be romatotọ gaviezọ na ọ tẹ yare Jesu nọ: “Olori, dhesẹ Ọsẹ na kẹ omai, oyena u te kẹ omai.” Filip ọ gwọlọ oware oka jọ nọ a rẹ rọ ẹro ruẹ kpahe Ọghẹnẹ wọhọ eruẹaruẹ nọ Mosis, Elaeja, gbe Aizaya a ruẹ. Rekọ ikọ na a be ruẹ oware jọ nọ o tubẹ rro vi eruẹaruẹ itieye na. Jesu o dhesẹ onana via evaọ uyo nọ ọ kẹ, inọ: “Epanọ mẹ rrọ kugbe owhai kri te no na, Filip, whọ re riẹ omẹ hẹ? Ohwo kpobi nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na no re.” Jesu ọ rọ uruemu riẹ dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ Ọsẹ na ọ rrọ via gbagba, fikiere nọ a rrọ kugbe Jesu be ruẹ e riẹ na o wọhọ ẹsenọ a be ruẹ Ọsẹ na. Ghele na Ọsẹ na ọ rro vi Ọmọ na, keme Jesu ọ ta nọ: “Eware nọ mẹ be ta kẹ owhai na orọnikọ erọ obọmẹ hẹ.” (Jọn 14:8-10) Ikọ na a ruẹ vevẹ nọ Jesu ọ be rọ orro kpobi nọ u bi no iwuhrẹ riẹ ze kẹ Ọsẹ riẹ.

Ikọ na a ruẹ iruo igbunu sa-sa nọ Jesu o ru no je yo usiuwoma Uvie Ọghẹnẹ nọ ọ ta no. Obọnana ọ be ta kẹ ae nọ: “Ohwo kpobi nọ o fi ẹrọwọ họ omẹ o ti ru iruo nọ me bi ru na re; yọ o ti ru iruo nọ e rro vi enana.” (Jọn 14:12) Orọnikọ Jesu ọ be ta nọ a ti ru iruo igbunu nọ e rro vi enọ o ru na ha. Rekọ a te ta usiuwoma Uvie na kri, thabọ, je te ahwo buobu oma vi epanọ ọyomariẹ o ru.

Orọnikọ Jesu ọ tẹ nya se ae ba no yọ u re kẹ ae no ho, keme ọ ya eyaa nọ: “Wha tẹ yare oware jọ evaọ odẹ mẹ, me ti ru ei.” Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Mẹ te yare Ọsẹ na ọ vẹ te kẹ owhai ofiobọhọ ọfa nọ ọ rẹ te jọ kugbe owhai bẹdẹ bẹdẹ, ẹzi uzẹme na.” (Jọn 14:14, 16, 17) Ọ kẹ rai imuẹro nọ Ọsẹ na ọ te kẹ ae ofiobọhọ ọfa, ẹzi ọfuafo na. Yọ ere o via evaọ ẹdẹ Pẹntikọst.

Jesu ọ ta nọ: “Omoke u kiọkọ akpọ na ọ gbẹ te ruẹ omẹ ofa ha, rekọ wha te ruẹ omẹ, keme mẹ rrọ uzuazọ yọ wha te jọ uzuazọ.” (Jọn 14:19) Nọ Jesu ọ tẹ kparoma no uwhu ze no, ọ te romavia kẹ ae, yọ evaọ obaro ọ te kpare ae no uwhu ze evaọ oma ẹzi re a jọ kugbei evaọ obọ odhiwu.

Kẹsena Jesu ọ tẹ ta ẹme jọ nọ o wuzou gaga, inọ: “Ohwo kpobi nọ ọ riẹ ijaje mẹ je bi koko ai ọye họ ọnọ o you omẹ. Yọ ohwo kpobi nọ o you omẹ, Ọsẹ mẹ o ti you rie, yọ me ti you rie je dhesẹ oma mẹ kẹe vevẹ.” Judas nọ a re je se Tadiọs, omọvo ikọ na jọ ọ tẹ nọe nọ: “Olori, eme ọ via nọ whọ rọ gwọlọ dhesẹ omara vevẹ kẹ omai rekọ who ti ru ere kẹ akpọ na ha?” Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Ohwo kpobi nọ o you omẹ, o re koko eme mẹ, yọ Ọsẹ mẹ o ti you rie . . . Ohwo kpobi nọ o you omẹ hẹ o re koko eme mẹ hẹ.” (Jọn 14:21-24) Ilele Jesu a vuhumu nọ Jesu họ edhere na, uzẹme na, gbe uzuazọ na rekọ akpọ na o vuhu onana mu vievie he.

Whaọ Jesu ọ be te nyavrẹ no, kọ ẹvẹ ilele riẹ a te sae rọ kareghẹhọ eware nọ o wuhrẹ i rai kpobi? Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “Ofiobọhọ na, ẹzi ọfuafo na, nọ Ọsẹ na o ti vi ze evaọ odẹ mẹ, ọyena o ti wuhrẹ owhai eware kpobi jẹ kareghẹhọ owhai eware kpobi nọ mẹ ta kẹ owhai.” Ẹme Jesu nana ọ jọ omosasọ kẹ ikọ na keme a riẹ epanọ ẹzi ọfuafo na o wo ẹgba te. Jesu o fibae nọ: “Mẹ be nyasiọ udhedhẹ ba kẹ owhai; mẹ be kẹ owhai udhedhẹ mẹ. . . . Wha jọ udu rai o jọ awawa ha hayo dhozọ họ.” (Jọn 14:26, 27) Fikiere, u fo nọ ilele na a rẹ ruawa oware ovuovo ho, keme Ọsẹ Jesuọ te kẹ ae ekpọvio jẹ thọ ae.

Kẹle na, a te ruẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ginẹ thọ idibo riẹ. Jesu ọ ta nọ: “Osu akpọ na ọ be nyaze, yọ ọ sae kpọ omẹ hẹ.” (Jọn 14:30) Ẹdhọ ọ ruọ Judas udu jẹ kpọe ru oware uyoma. Rekọ Jesu ọ kare uzioraha fikiere Setan ọ sai ru ei ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ hẹ. Yọ Ẹdhọ ọ sae whaha ẹkparomatha Jesu hu. Fikieme? Jesu ọ ta nọ: “Me bi ru epanọ Ọsẹ na ọ ta kẹ omẹ.” O wo avro ọvuọvo ho inọ Ọsẹ riẹ ọ te kpare iẹe no uwhu ze.—Jọn 14:31.

Anwẹsiẹ Jesu o bi lele ikọ 11 riẹ jiroro jẹ be tuduhọ ae awọ. Oke u thabọ no, ẹsejọhọ u te udevie aso no. Kẹsena Jesu ọ tẹ rọ obọdẹ ọtadhesẹ jọ ta ẹme.

Ọ ta nọ: “Mẹ họ uvi evaene na, yọ Ọsẹ mẹ họ ọnọ ọ kọ riẹ.” (Jọn 15:1) Ọtadhesẹ nana ọ wọhọ ọnọ a rọ ta ẹme ikpe buobu nọ i kpemu kpahe orẹwho Izrẹl, nọ a se evaene Jihova. (Jerimaya 2:21; Hosia 10:1, 2) Rekọ, Jihova ọ siọ orẹwho yena no. (Matiu 23:37, 38) Fikiere oware okpokpọ Jesu o bi wuhrẹ na. Ọyomariẹ họ okakọ evaene nọ Ọsẹ riẹ ọ be rẹrote anwọ oke nọ ọ rọ rehọ ẹzi ọfuafo wholo iei evaọ ukpe 29 C.E. Rekọ ẹme nọ Jesu ọ ta o dhesẹ nọ orọnikọ ọye ọvo họ evaene na ha.

Ọ ta nọ: “[Ọsẹ mẹ] ọ rẹ gbẹre ogha kpobi nọ o rrọ omẹ nọ o be mọ ibi hi no, yọ ọ rẹ rẹrote onọ o be mọ ibi re o gbẹ mọ ibi viere. . . . Wọhọ epanọ ogha ure o rẹ sae mọ ibi hi ajokpanọ o rrọ kugbe ure na, ere ọvona wha rẹ sae mọ ibi hi ajokpanọ wha daji usu mẹ. Mẹ họ evaene na; whai họ egha na.”—Jọn 15:2-5.

Jesu ọ ya eyaa kẹ ikọ 11 riẹ inọ okenọ ọ tẹ nyavrẹ no, o ti vi ofiobọhọ se ai, oye họ ẹzi ọfuafo na. Nọ edẹ 51 e vrẹ no, nọ a ku ẹzi ọfuafo ku ikọ na gbe amọfa, a te zihe ruọ egha evaene na. Yọ “egha” na kpobi e rẹ daji usu kugbe Jesu. Re a ru eme?

Jesu o ru rie vẹ nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ daji usu mẹ, mẹ tẹ rrọ usu kugbei, ọnana ọ rẹ mọ ibi buobu; keme ababọ mẹ wha rẹ sai ru oware ovo vievie he.” Ilele riẹ nọ i kru ẹrọwọ rai họ “egha” nana, yọ a te mọ ibi buobu, koyehọ a te rọ aro kele emamọ uruemu Jesu, rọ ajọwha ta usiuwoma Uvie na, je fiobọhọ kẹ amọfa zihe ruọ ilele Jesu. Kọ otẹrọnọ ohwo jọ ọ daji usu kugbe Jesu hu, yọ ọ be mọ ibi gbe he? Jesu ọ ta nọ: “Ọnọ ọ daji usu mẹ hẹ, a re gbolo iei kufiẹ.” Evaọ abọdekọ riẹ, Jesu ọ ta nọ: “Wha tẹ daji usu mẹ, yọ eme mẹ e rrọ eva rai, wha yare oware kpobi nọ wha gwọlọ, u ti te owhai obọ.”—Jọn 15:5-7.

Kẹsena Jesu ọ tẹ wariẹ ta kpahe oware jọ nọ ọ ta kpahe isiava soso no, oye họ ijaje riẹ nọ a re koko. (Jọn 14:15, 21) Ọ fodẹ obọdẹ edhere nọ ilele riẹ a re ro dhesẹ nọ a bi koko ijaje riẹ, inọ: “Wha te koko ijaje mẹ, wha te daji uyoyou mẹ, wọhọ epanọ me bi koko ijaje Ọsẹ na mẹ jẹ daji uyoyou riẹ na.” Rekọ ohwo o te you Jihova avọ Jesu no yọ u re no ho. Jesu ọ ta nọ: “Onana họ ujaje mẹ, inọ wha you ohwohwo wọhọ epanọ me you owhai na. Ohwo ọvo o wo uyoyou nọ o rro vi onana ha, inọ ohwo jọ o re siobọno uzuazọ riẹ fiki egbẹnyusu riẹ. Whai yọ egbẹnyusu mẹ nọ wha te bi ru eware nọ me jie uzi rai kẹ owhai.”—Jọn 15:10-14.

Uviemenẹ Jesu o ti dhesẹ uyoyou riẹ via ẹkwoma uzuazọ riẹ nọ o ti ro dhe idhe kẹ ahwo kpobi nọ a fi ẹrọwọ họ iẹe. U fo nọ ilele riẹ a rẹ rọ aro kele emamọ oriruo nana, re a wo oghẹrẹ uyoyou utioye kẹ ohwohwo. Oghẹrẹ uyoyou nana a ti ro vuhu ai, wọhọ epanọ Jesu ọ ta no vẹre, inọ: “Ẹkwoma onana ahwo kpobi a te rọ riẹ nọ whai yọ ilele mẹ, nọ wha te wo uyoyou evaọ udevie rai.”—Jọn 13:35.

U fo nọ ikọ na a rẹ kareghẹhọ nọ Jesu o se rai “egbẹnyusu.” Jesu ọ fodẹ oware nọ o ro se ai ere, inọ: “Me bi se owhai egbẹnyusu, keme mẹ ta eware kpobi nọ me yo mi Ọsẹ mẹ kẹ owhai no.” Uvẹ-ọghọ riẹ o rro kẹhẹ re ilele na a jọ egbẹnyusu ekpekpe Jesu jẹ riẹ eware nọ Ọsẹ na ọ vuẹ riẹ. Re usu nana o sae tọ, o gwọlọ nọ ilele na a rẹ “hae mọ ibi.” A te ru ere, Jesu ọ ta nọ “oware kpobi nọ wha yare Ọsẹ na evaọ odẹ mẹ, ọ [te] rehọ iẹe kẹ owhai.”—Jọn 15:15, 16.

Uyoyou nọ “egha” na hayo ilele na a wo kẹ ohwohwo u ti fiobọhọ kẹ ae thihakọ ebẹbẹ nọ e rrọ obaro tha. Jesu ọ vẹvẹ e rai unu inọ akpọ na o ti mukpahe ae, ọ tẹ jẹ ta eme omosasọ nana kẹ ae, anọ: “Akpọ na o te mukpahe owhai, wha riẹ inọ o mukpahe omẹ no taure o te ti mukpahe owhai. O hae rọnọ wha wo obọ kugbe akpọ na, akpọ na ọ hai you owhai fikinọ whai yọ eriẹ. Whaọ fikinọ wha wo obọ kugbe akpọ na ha, . . . akpọ na o mukpahe owhai.”—Jọn 15:18, 19.

Jesu ọ ta haro kpahe oware nọ akpọ na o ti ro mukpahe ae, inọ: “A ti ru owhai eware nana kpobi fiki odẹ mẹ keme a riẹ Ọnọ o vi omẹ ze he.” Jesu ọ tẹ jẹ ta nọ a te rọ fiki iruo igbunu nọ o ru brukpe enọ i mukpahe iẹe, inọ: “Mẹ gbẹ hae jọ udevie rai ru iruo nọ ohwo ọvuọvo o ri ru hu, a hai wo uzioraha ha; rekọ a rọ ẹro ruẹ omẹ no je mukpahe omẹ avọ Ọsẹ mẹ.” Evaọ uzẹme, omukpahọ rai na o ru eruẹaruẹ Ebaibol gba.—Jọn 15:21, 24, 25; Olezi 35:19; 69:4.

Kẹsena Jesu ọ tẹ wariẹ ya eyaa kẹ ilele riẹ inọ o ti vi ofiobọhọ na se ai, koyehọ ẹzi ọfuafo na. Ilele riẹ kpobi a sai wo ẹzi ọfuafo na, ogaga Ọghẹnẹ nọ o ga thesiwa na nọ u ti fiobọhọ kẹ ae mọ ibi, koyehọ re a “se isẹri.”—Jọn 15:27.

Jesu avọ ikọ riẹ a bi ti no ubruwou ehru nọ a jọ ru ehaa Ọnyavrẹ na. Jesu ọ kẹ rai ehrẹ buobu no, fikiere ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Mẹ be ta eme nana kẹ owhai re wha seba ezoruẹ.” Fikieme unuovẹvẹ yena u ro fo? Ọ ta kẹ ae nọ: “Ahwo a ti le owhai no uwou-egagọ. Evaọ uzẹme, oke o be tha nọ ohwo kpobi nọ o kpe owhai o ti roro nọ o ru iruo kẹ Ọghẹnẹ.”—Jọn 16:1, 2.

Ẹsejọhọ ẹme yena ọ lẹliẹ ozọ mu ikọ na. Dede nọ Jesu ọ ta kẹ ae no vẹre inọ akpọ na o ti mukpahe ae, ọ re vuẹ ae gbiae he inọ a ti kpe ai. Fikieme? Ọ ta nọ: “Mẹ vuẹ owhai eware nana evaọ oke ọsosuọ họ keme mẹ jọ kugbe owhai.” (Jọn 16:4) Obọnana ọ be vẹvẹ ae unu taure ọ tẹ te nya siọ ae ba. Onana u ti ru ai dikihẹ ga evaọ obaro.

Jesu ọ ta haro nọ: “Mẹ be nya bru Ọnọ o vi omẹ ze; rekọ whai ọvuọvo ọ be nọ omẹ hẹ inọ, ‘Bovẹ who bi kpohọ?’” Evaọ owọwọ nana, ikọ na a kake nọ Jesu no kpahe obonọ ọ be nya. (Jọn 13:36; 14:5; 16:5) Rekọ obọnana, fiki ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ ae inọ a ti kpokpo ai na, uweri o da rai oma fia. Fikiere, a gbẹ sae nọ haro kpahe oruaro nọ Jesu o ti wo evaọ obaro hayo erere nọ o ti te uvi ilele riẹ hẹ. Jesu o muẹrohọ onana ọ tẹ ta nọ: “Fikinọ mẹ ta eware nana kẹ owhai, uweri o da udu rai fia.”—Jọn 16:6.

Kẹsena Jesu o te ru ẹme na vẹ kẹ ae nọ: “Fiki rai mẹ be rọ nyavrẹ. Keme mẹ gbẹ nyavrẹ hẹ, ofiobọhọ na o ti te owhai obọ họ; rekọ mẹ tẹ nyavrẹ, me ti vi ei se owhai.” (Jọn 16:7) Nọ Jesu o te whu jẹ kparoma kpobọ odhiwu no, ẹsiẹe ẹzi ọfuafo na ọ sai ro te ilele na obọ, koyehọ ofiobọhọ nọ Jesu o ti vi se idibo riẹ nọ e rrọ oria kpobi evaọ otọakpọ na.

Ẹzi ọfuafo na “ọ te kẹ akpọ na imuẹro ivevẹ kpahe oware nọ uzioraha o rrọ, oware nọ ẹrẹreokie o rrọ, gbe oware nọ ẹdhoguo Ọghẹnẹ o rrọ.” (Jọn 16:8) Ẹhẹ, akpọ nana nọ ọ rọwo fi ẹrọwọ họ Ọmọ Ọghẹnẹ hẹ na a te fere iẹe via. Nọ Jesu ọ tẹ kparoma kpobọ odhiwu no, u ti mu ohwo kpobi ẹro nọ Jesu yọ ohwo okiẹrẹe je dhesẹ vevẹ nọ Setan nọ ọ rrọ “osu akpọ nana” o fo ohwo nọ a re bruoziẹ kpe.—Jọn 16:11.

Jesu ọ ta haro nọ: “Me gbe wo eware buobu nọ mẹ rẹ ta kẹ owhai, rekọ wha te sai wo otoriẹ rai obọnana ha.” Nọ o te ku ẹzi ọfuafo na ku ai no, o ti fiobọhọ kẹ ae wo otoriẹ “uzẹme na vọvọ,” a vẹ sai yeri uzuazọ rai lele uzẹme na.—Jọn 16:12, 13.

Ẹme nọ Jesu ọ ta lele onana u gbe ikọ na unu gaga, ọ ta nọ: “Omoke u kiọkọ wha te gbẹ ruẹ omẹ hẹ, rekọ nọ omoke jọ o tẹ vrẹ no wha vẹ te wariẹ ruẹ omẹ.” Ikọ na a tẹ be nọ ohwohwo otọ ẹme nọ Jesu ọ ta na. Nọ Jesu ọ riẹ nọ a gwọlọ nọ kpahe ẹme na, o te ru ei vẹ kẹ ae nọ: “Uzẹme uzẹme mẹ be ta kẹ owhai, wha te viẹ je kuenu oviẹ, rekọ akpọ na ọ te ghọghọ; wha ti weri, rekọ uweri rai u ti zihe ruọ oghọghọ.” (Jọn 16:16, 20) Nọ a kpe Jesu evaọ uvo okiokiọ riẹ, isu egagọ na a jẹ ghọghọ rekọ ilele riẹ a je weri. Rekọ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze no, uweri rai u te zihe ruọ oghọghọ. Yọ oghọghọ rai u vihọ nọ Jesu o ku ẹzi ọfuafo na ku ai.

Jesu ọ rọ oware nọ o te via kẹ ikọ na ro dhesẹ aye nọ eva-eyẹ e be da, inọ: “Nọ aye o te bi yẹ o re wo edada keme oke riẹ u te no; rekọ nọ o te yẹ ọmọ na no, ọ rẹ gbẹ kareghẹhọ uye na ha fiki oghọghọ inọ o yẹ ohwo fihọ akpọ na no.” Jesu ọ tẹ tuduhọ ikọ na awọ nọ: “Epọvo na o rrọ kẹ owhai re, wha rrọ uweri enẹna; rekọ mẹ te wariẹ ruẹ owhai, oghọghọ o vẹ te jọ udu rai, yọ ohwo ọvo o ti mi owhai oghọghọ rai hi.”—Jọn 16:21, 22.

Anwọ oke nọ ikọ na a rọ rrọ kugbe Jesu na a re rọ odẹ riẹ yare Ọghẹnẹ oware ẹdẹvo ho. Rekọ obọnana Jesu ọ ta nọ: “Evaọ ẹdẹ yena, wha te yare Ọsẹ na evaọ odẹ mẹ.” Fikieme a re ro ru ere? Orọnikọ fikinọ Ọsẹ na ọ be rọwo yo olẹ rai hi hi. Jesu ọ tubẹ ta nọ: “Ọsẹ na o you owhai fikinọ wha you omẹ . . . nọ Ọghẹnẹ o vi omẹ ze.”—Jọn 16:26, 27.

O wọhọ nọ eme uduotahawọ Jesu na e kẹ ikọ na udu keme a ta nọ: “Onana u ru omai rọwo nọ obọ Ọghẹnẹ who no ze.” Edikihẹ rai evaọ ebẹbẹ nọ i ti te ai kẹle na u ti dhesẹ sọ a ginẹ rọwo eme yena. Jesu ọ fodẹ oware nọ o te via kẹle, inọ: “Rri! Auwa na ọ be tha, yọ ọ ze no, nọ whai kpobi a te rọ vahabọ kpohọ ọvuọ uwou riẹ, wha vẹ te dhẹ siọ omẹ ọvo ba.” Ghele na ọ tuduhọ ae awọ nọ: “Mẹ ta eme nana kẹ owhai re wha rọ ẹkwoma mẹ wo udhedhẹ. Evaọ akpọ na wha ti wo ukpokpoma, rekọ wha kru udu ga! Me fi akpọ na kparobọ no.” (Jọn 16:30-33) Jesu o bi gbolaro kẹ ae vievie he. U mu Jesu ẹro nọ ilele riẹ a sai fi akpọ na kparobọ wọhọ ọyomariẹ, nọ a tẹ be daoma kpobi re a ru oreva Ọghẹnẹ ghelọ edawọ Setan gbe ukpokpoma akpọ nọ Setan o bi su na.

Fiki uyoyou nọ Jesu o wo kẹ ikọ riẹ, ọ be kẹ ae ohrẹ anwẹsiẹ keme ọ be te nyase ae ba kẹle. Kẹsena ọ tẹ kpare ovao rri ehru, ọ tẹ lẹ se Ọsẹ riẹ nọ: “Kẹ ọmọ ra oruaro re ọmọ ra ọ kẹ owhẹ oruaro, wọhọ epanọ whọ kẹ riẹ udu re o wuzou ahwo-akpọ kpobi na, re ọ rọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ ahwo kpobi nọ whọ kẹ riẹ na.”—Jọn 17:1, 2.

Jesu o vuhumu nọ re a kẹ Ọghẹnẹ oruaro họ oware nọ o mae roja. Yọ ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ nọ Jesu ọ fodẹ na, a rẹ ruẹ unu gbiku riẹ hẹ. Nọ orọnọ a kẹ Jesu “udu re o wuzou ahwo-akpọ kpobi” na, ọ sae rehọ eghale nọ i ti no idhe ẹtanigbo riẹ ze kẹ ahwo-akpọ kpobi. Rekọ umutho ahwo jọ ọvo a ti wo eghale na. Fikieme o jẹ rrọ ere? Keme ahwo nọ a ru lele ẹme Jesu nọ ma be te fodẹ na ọvo a rẹ sai wo erere no idhe ẹtanigbo na ze. Ọ ta nọ: “Re a wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o gwọlọ nọ a rẹ riẹ owhẹ, Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na, gbe ọnọ who vi ze na, Jesu Kristi.”—Jọn 17:3.

O gwọlọ nọ ohwo ọ rẹ riẹ Ọsẹ na gbe Ọmọ na ziezi, koyehọ o re wo usu okpekpe kugbe ai. Ọ rẹ daoma rri eware wọhọ epanọ Jihova avọ Jesu a rri rai. U te no ere no, ọ rẹ daoma rọ aro kele Jihova avọ Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o re lele amọfa yeri. Yọ ohwo o re vuhumu nọ orro nọ a rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ u wuzou vi uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ nọ ahwo-akpọ a ti wo. Kẹsena Jesu o te zihe kpohọ ẹme nọ ọ jẹ ta vẹre:

Ọ ta nọ: “Mẹ kẹ owhẹ oruaro no evaọ otọakpọ na, keme me ru iruo nọ whọ kẹ omẹ re no. Fikiere, Ọsẹ, kẹ omẹ oruaro evaọ abotọ ra, oghẹrẹ oruaro nọ mẹ jọ abotọ ra wo taure akpọ na o te ti muhọ.” (Jọn 17:4, 5) Ẹhẹ, Jesu ọ be yare nọ Ọghẹnẹ ọ kpare iẹe nọ o te whu re ọ wariẹ kẹe oruaro nọ o wo vẹre evaọ obọ odhiwu.

Ghele na, eware nọ Jesu o ru evaọ odibọgba riẹ e re thọrọ iẹe ẹro ho. Ọ lẹ nọ: “Me dhesẹ odẹ ra via no kẹ ahwo nọ whọ kẹ omẹ evaọ akpọ na. Era a jọ, whọ tẹ rehọ ae kẹ omẹ, yọ a ru lele ẹme ra.” (Jọn 17:6) Orọnikọ Jesu o dhesẹ odẹ Ọghẹnẹ Jihova kẹ ahwo ọvo ho evaọ iruo odibọgba riẹ. O fiobọhọ kẹ ikọ na riẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ o wo odẹ na, koyehọ iruemu-aghae riẹ gbe oghẹrẹ nọ o bi ro lele ahwo-akpọ yeri.

Ikọ na a riẹ Jihova ziezi, a tẹ jẹ riẹ obọ nọ Ọmọ riẹ o wo evaọ erugba ẹjiroro riẹ gbe eware nọ Jesu o wuhrẹ. Jesu ọ ta avọ omaurokpotọ nọ: “Mẹ ta eme nọ whọ ta kẹ omẹ kẹ ai no, yọ a jẹ rae rehọ no a te ti vuhumu no inọ obọ ra me no ze, jẹ rọwo nọ whẹ o vi omẹ ze.”—Jọn 17:8.

Kẹsena Jesu ọ tẹ ta kpahe ohẹriẹ nọ o rrọ udevie ilele riẹ avọ ahwo-akpọ na, inọ: “Mẹ be lẹ kpahe ae; mẹ be lẹ kpahe akpọ na ha, rekọ kpahe enọ whọ rọ kẹ omẹ, keme era a rrọ; . . . Ọsẹ ọrẹri, sẹro rai fiki odẹ ra nọ whọ kẹ omẹ, re a ruẹse jọ ọvo wọhọ epanọ ma rrọ ọvo na. . . . Mẹ sẹro rai, ọvuọvo rai o vru hu ajokpaọ ọmọ ọraha na,” ọye họ Judas Iskariọt nọ ọ be gwọlọ vivie Jesu na.—Jọn 17:9-12.

Jesu ọ ruabọhọ olẹ riẹ na, inọ: “Akpọ na o mukpahe ae. . . . Orọnikọ mẹ be lẹ owhẹ nọ who si ai no akpọ na ha, rekọ inọ whọ sẹro rai fiki omuomu na. A wo obọ kugbe akpọ na ha wọhọ epanọ me wo obọ kugbe akpọ na ha na.” (Jọn 17:14-16) Ikọ na gbe ilele Jesu efa a rrọ eva akpọ nana nọ Setan ọ be kpọ na, rekọ a re siomano akpọ na gbe eware iyoma nọ a be jariẹ ru. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

O gwọlọ nọ a re ru oma rai ọrẹri, rọ oma rai kpobi kẹ egagọ Ọghẹnẹ, ẹkwoma eware nọ e rrọ Ikereakere Hibru na gbe enọ Jesu o wuhrẹ nọ a re fihọ iruo. Jesu ọ lẹ nọ: “Ru ai fo ẹkwoma uzẹme na; ẹme ra họ uzẹme.” (Jọn 17:17) Evaọ obaro, ẹzi ọfuafo na o ti fiobọhọ kẹ ejọ evaọ usu ikọ na kere abọjọ “uzẹme na” nọ u re ru ohwo jọ ọrẹri na.

Rekọ oke o be tha nọ amọfa a te rọ jẹ “uzẹme na” rehọ. Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ lẹ “orọnikọ kpahe enana ọvo ho [koyehọ enọ e rrọ etẹe kugbei na], rekọ te enọ i bi fi ẹrọwọ họ [iẹe] ẹkwoma ẹme rai.” Eme Jesu ọ be yare kẹ aikpobi na? “Re aikpobi a sae jọ ọvo, wọhọ epanọ whẹ, Ọsẹ, ọ rrọ usu kugbe omẹ, mẹ tẹ jẹ rrọ usu kugbe owhẹ na, re a sae jọ usu kugbe omai re.” (Jọn 17:20, 21) Orọnikọ Jesu avọ Ọsẹ riẹ omọvo na ha. Rekọ a rrọ ọvo keme a wo iroro evo evaọ oware kpobi. Jesu ọ be lẹ nọ ilele riẹ a re wo okugbe wọhọ epanọ ọyomariẹ avọ Ọsẹ riẹ a rrọ na.

U ri kri hi nọ Jesu ọ rọ ta kẹ Pita avọ amọfa inọ ọ be nyae ruẹrẹ oria họ kẹ ae, koyehọ obọ odhiwu. (Jọn 14:2, 3) Obọnana Jesu ọ tẹ jẹ ta ọkpọ eme yena evaọ olẹ riẹ, inọ: “Ọsẹ, mẹ gwọlọ nọ enọ whọ kẹ omẹ na a jọ kugbe omẹ evaọ oria nọ mẹ rrọ, re a ruẹse ruẹ oruaro mẹ nọ whọ kẹ omẹ, keme who you omẹ taure akpọ na o te ti muhọ.” (Jọn 17:24) Ọ rọ eme riẹ na dhesẹ nọ evaọ ikpe buobu nọ i kpemu, taure Adamu avọ Ivi a te ti mu emọ họ eyẹ, Ọghẹnẹ o you Ọmọ ọvo riẹ na, ọnọ o zihe ro Jesu Kristi uwhremu na.

Nọ Jesu o je ku olẹ riẹ na họ, ọ wariẹ ta kpahe odẹ Ọsẹ riẹ, uyoyou nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ ikọ na gbe amọfa nọ a te jẹ “uzẹme na” rehọ, inọ: “Me dhesẹ odẹ ra via kẹ ae no yọ me ti gbe dhesẹ iẹe via, re a ruẹsi dhesẹ oghẹrẹ uyoyou nọ who wo kẹ omẹ na, mẹ vẹ jọ usu kugbe ae.”—Jọn 17:26.

Jesu o ku olẹ nọ ọ jẹ lẹ kugbe ikọ riẹ na họ no. Kẹsena “nọ a so ile ujiro no, a te kpobọ Ugbehru Olivi.” (Mak 14:26) A te kpohọ ofẹ ovatha-ọre ugbehru na nọ ọgbọ nọ a re se Gẹtsemane ọ rrọ, oria nọ Jesu ọ be hai kpohọ kẹse kẹse na.

Nọ a nwani te oria uwowoma nana nọ ire olivi e rrọ na, Jesu ọ tẹ nya siọ ikọ eree riẹ ba. Ẹsejọhọ oria nọ a rẹ rọ ruọ ọgbọ na ọ nyase ae ba keme ọ ta kẹ ae nọ: “Wha keria etenẹ, me bi kpohọ obei nyae lẹ.” Jesu avọ ikọ esa riẹ Pita, Jemis, gbe Jọn a te kpohọ obeva ọgbọ na. Jesu o te muhọ ẹrova gaga, ọ tẹ ta kẹ ikọ esa na nọ: “Uweri o da omẹ oma fia, enwenọ uwhu. Wha jọ etenẹ re wha lele omẹ ruabọhọ erou.”—Matiu 26:36-38.

Nọ Jesu ọ nyaharo omojọ, “o te kigwẹ totọ ọ tẹ be lẹ.” Eme ọ be lẹ se Ọghẹnẹ kpahe evaọ oke obẹbẹ nana? Ọ lẹ nọ: “Ọsẹ, whọ rẹ sai ru eware kpobi; si egho nana no omẹ uzou. Ghele na, orọnikọ epaọ oreva mẹ hẹ, rekọ oreva ra.” (Mak 14:35, 36) Eme họ otọ ẹme riẹ na? Kọ o bi siuke kpemu inọ ọ gbẹ gwọlọ whu re ọ ta ahwo-akpọ no igbo ho? O rrọ ere vievie he.

Nọ Jesu ọ jọ obọ odhiwu, ọ jẹ ruẹ oja nọ ahwo Rom a je gbe kẹ ahwo nọ a bi kpe. Obọnana nọ ọ rrọ otọakpọ na, oware o rẹ dae wọhọ epanọ o rrọ kẹ ohwo-akpọ kpobi, fikiere oghẹrẹ uwhu nọ o bi ti whu na o be kẹe uye. Rekọ oware nọ o be mae kẹe uye họ, ọ riẹ nọ o bi ti whu wọhọ ogbulegbu, yọ onana o sae wha ekela se odẹ Ọsẹ riẹ. Nọ euwa jọ e tẹ vrẹ no, a te kare iẹe fihọ ure wọhọ ohwo nọ ọ la Ọghẹnẹ eka.

Nọ Jesu ọ lẹ krẹkri no, o te zihe bru ikọ esa riẹ na, o te di ai họ owezẹ. Ọ tẹ ta kẹ Pita nọ: “Kọ wha gbẹ sai lele omẹ ruabọhọ erou makọ auwa ọvo dede? Wha ruabọhọ erou jẹ hae lẹ ẹsikpobi re wha siọ odawọ ba ekie kẹ.” Jesu o vuhumu nọ oma o lọhọ ikọ na no yọ oke u thabọ no. O fibae nọ: “O ginẹ ruọ ẹzi na rekọ uwo na o ga ha.”—Matiu 26:40, 41.

Kẹsena Jesu ọ tẹ nyavrẹ orọ avọ ivẹ jẹ lẹ Ọghẹnẹ nọ o si “egho nana” no kẹe. Nọ ọ wariẹ zihe, o te je di ikọ esa na họ owezẹ, viukpenọ a rẹ lẹ re a siọ odawọ ba ekie kẹ. Nọ Jesu ọ ta ẹme kẹ ae, “a gbẹ riẹ ẹme nọ a rẹ kpahe kẹe he.” (Mak 14:40) Nọ Jesu ọ nyavrẹ orọ avọ isiasa, o te kigwẹ re ọ lẹ.

O be kẹ Jesu uye gaga inọ uwhu ogbulegbu nọ o bi ti whu na o te wha ekela se odẹ Ọsẹ riẹ. Jihova o bi yo olẹ Ọmọ riẹ na, fikiere nọ Jesu ọ lẹ te oria jọ Jihova o tube vi ukọ-odhiwu jọ sei re ọ bọe ga. Ghele na, Jesu ọ siọ Ọsẹ riẹ ba ẹlẹ se he, ọ “ruabọhọ olẹ ga viere.” Ẹrova nọ Jesu ọ rrọ, a rẹ ruẹ unu gbiku riẹ hẹ. Oware nọ o rrọ Jesu uzou obọnana o gbẹdẹ thesiwa. Uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ riẹ gbe orọ ahwo-akpọ kpobi nọ e be gọ Ọghẹnẹ o rrọ ọza. U tube te epanọ ‘ẹroyẹ riẹ ọ rọ wọhọ egẹ azẹ nọ i bi kie fihọ otọ.’—Luk 22:44.

Nọ Jesu o zihe bru ikọ riẹ ze orọ avọ esa, o te je di ai họ owezẹ. Ọ tẹ ta nọ: “Evaọ oke utionana wha be wezẹ je serihọ! Rri! Oke nọ a re ro vivie Ọmọ ohwo họ abọ erahaizi o kẹle no. Wha kpama ma nyavrẹ. Rri! Ọnọ o bi vivie omẹ ọ kẹle etenẹ no.”—Matiu 26:45, 46.

Oke u thabọ te udevie aso no. Izerẹ na a ta nọ a rẹ hwa ewẹ isiliva 30 kẹ Judas re o vivie Jesu. Fikiere Judas o te bi su ogbotu ahwo bru Jesu, te ilori izerẹ gbe otu Farisi nọ e be gwọlọ iẹe na. Isoja ahwo Rom gbe ọnọ o wuzou ogbaẹmo na a jọ usu na re.

U muẹro nọ okenọ Jesu ọ nwani vi Judas vrẹ no ehaa Ọnyavrẹ na no, Judas ọ tẹ nyabru ilori izerẹ na. (Jọn 13:27) A te koko elakpa rai gbe ogbaẹmo họ. Ẹsejọhọ Judas ọ kaki su ai kpohọ ubruwou nọ Jesu avọ ikọ riẹ a jẹ jọ ru ehaa Ọnyavrẹ na. Rekọ obọnana ogbotu na a fa Ukiekpotọ Kidrọn vrẹ no bi kpobọ ọgbọ na. A wha ekwakwa-ẹmo gbe ikpẹ lele oma, keme a gba riẹ mu nọ a re te Jesu oma evaọ oria kpobi nọ ọ rrọ.

Nọ Judas o bi su ogbotu na kpohọ Ugbehru Olivi na, ọ riẹ oria nọ Jesu ọ rrọ evaọ etẹe. Evaọ oka nọ o vrẹ na, Jesu avọ ikọ riẹ a no Bẹtani kpohọ Jerusalẹm unuẹse buobu, yọ a jẹ hai serihọ evaọ ọgbọ Gẹtsemane. Rekọ evaọ aso nana oria kpobi u muebi, yọ ire olivi nọ e rrọ ọgbọ na e sai ruru Jesu. Kọ ẹvẹ isoja na nọ o sae jọnọ a re ruẹ Jesu ẹdẹvo ho na a ti ro vuhu iei? Re a sai vuhu Jesu, Judas ọ te kẹ ae oka jọ. Ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ mẹ te viọlọ, ọye họ ohwo na; wha mu ei, re wha su ei vrẹ avọ elakpa nọ i re rou rie.”—Mak 14:44.

Nọ Judas o su ogbotu na ruọ eva ọgbọ na no, ọ tẹ ruẹ Jesu avọ ikọ riẹ, kẹsena ọ tẹ nya ovavo bru Jesu. Judas ọ tẹ ta nọ: “Do, Owuhrẹ!” ọ tẹ nabe viọlọ iẹe. Jesu ọ tẹ ta kẹe nọ: “Oko, ẹjiroro vẹ whọ rọ rrọ etenẹ?” (Matiu 26:49, 50) Jesu ọvo ọ tẹ kuyo onọ riẹ na, inọ: “Judas, kọ ẹviọlọ who bi ro vivie Ọmọ ohwo?” (Luk 22:48) Jesu ọ gbẹ ta ẹme kẹe vi ere he.

Jesu ọ tẹ nya lahwe ziọ oria nọ ikpẹ rai i bi lo fihọ na ọ tẹ nọ inọ: “Ono wha be gwọlọ?” Ogbotu na ọ tẹ kẹ uyo nọ: “Jesu ohwo Nazarẹt na.” Jesu ọ tẹ gbaudu ta nọ: “Mẹ họ ọye.” (Jọn 18:4, 5) Fikinọ ezae na a riẹ oware nọ Jesu o bi ti ru hu, a te kie fihọ otọ.

Jesu ọ rọ uvẹ yena dhere ebi hi, ọ wariẹ nọ ae ohwo nọ a be gwọlọ. Nọ a wariẹ ta nọ, “Jesu ohwo Nazarẹt na,” ọ tẹ rọ unu kpotọ ta kẹ ae nọ: “Mẹ ta kẹ owhai no inọ mẹ họ ọye. Fikiere otẹrọnọ mẹ wha be gwọlọ, wha kẹ ezae nana uvẹ re a nyavrẹ.” Makọ evaọ oke obẹbẹ nana, Jesu ọ kareghẹhọ ẹme nọ ọ ta no vẹre inọ ọvuọvo rai evaọ usu ikọ na o ti vru hu. (Jọn 6:39; 17:12) Jesu ọ rẹrote ikọ 11 riẹ na yọ ọvuọvo o vru hu “ajokpaọ ọmọ ọraha na,” Judas. (Jọn 18:7-9) Ẹme nọ Jesu ọ be ta na họ, jọ a kẹ ilele riẹ uvẹ re a nya vrẹ.

Nọ isoja na a be nya bru Jesu re a mu ei na, ikọ na a tẹ te riẹ oware nọ o be via na. A tẹ nọ inọ: “Olori, kọ ma rọ ọgbọdọ họre ae?” (Luk 22:49) Jesu ọ re kuyo ho na, Pita o te gbobọ họ ọgbọdọ jọ evaọ usu ivẹ nọ ikọ na a wo na. Ọ tẹ họrọ mu Malkọs, ọrigbo ozerẹ okpehru na, ọ tẹ nawo ozọ obọze riẹ no.

Jesu ọ tẹ rọ obọ te ozọ Malkọs, o te siwi ei. Kẹsena Jesu o te wuhrẹ obọdẹ oware jọ, ọ vuẹ Pita nọ: “Zihe ọgbọdọ ra fihọ oria riẹ, keme enọ e tọlọ ọgbọdọ kpobi a ti whu uwhu ọgbọdọ.” Jesu ọ gwọlọ kẹ ae uvẹ re a mu ei, keme ọ ta nọ: “Ẹvẹ Ikereakere na nọ e ta nọ enẹ o te via e sai ro rugba?” (Matiu 26:52, 54) O te fibae nọ: “Kọ mẹ gbẹ da egho nọ Ọsẹ mẹ ọ kẹ omẹ?” (Jọn 18:11) Jesu ọ rọwokugbe oware kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ o ru, makọ uwhu dede.

Jesu ọ tẹ nọ ogbotu na nọ: “Kọ wha rehọ egbọdọ gbe ekpọ ze ti mu omẹ wọhọ ẹsenọ wha be gwọlọ ogbulegbu mu? Kẹdẹ kẹdẹ mẹ jẹ hae keria etẹmpol na wuhrẹ ahwo, ghele na wha mu omẹ hẹ. Rekọ eware nana kpobi e be via re eme nọ eruẹaro na a kere e ruẹsi rugba.”—Matiu 26:55, 56.

Isoja na, ọnọ o wuzou ogbaẹmo na, gbe elakpa ahwo Ju na a te kru Jesu jẹ gbae. Nọ ikọ na a ruẹ onana, a tẹ dhẹ. Rekọ “ẹghele jọ,” ẹsejọhọ Mak olele na, ọ jọ udevie ogbotu na re o lele Jesu. (Mak 14:51) A vuhu ẹghele nana, kẹsena ogbotu na a tẹ jẹ gwọlọ epanọ a re ro mu ei, rekọ ọ dhẹ vabọ tubẹ dhẹ siọ ewu ohọ-olọlọhọ riẹ ba.

A gba Jesu wọhọ ogbulegbu, kẹsena a tẹ rehọ iẹe se Anas nọ ọ jọ ozerẹ okpehru okenọ Jesu ọ jọ ọmaha, nọ ọ jẹ nọ iwuhrẹ na enọ nọ i gbe rai unu evaọ etẹmpol na. (Luk 2:42, 47) Emezae Anas jọ e jọ izerẹ ikpehru re uwhremu na, yọ obọnana ọzae ọmọtẹ riẹ nọ a re se Kayafas họ ozerẹ okpehru.

Nọ Jesu ọ rrọ obọ uwou Anas na, Kayafas o te wo oke ziezi nọ o ro koko ogbẹgwae Sanhẹdrin họ. Ahwo nọ a ru ogbẹgwae nana via a bu te 71, yọ ozerẹ okpehru na gbe amọfa nọ a jọ ozerẹ okpehru no vẹre a rrọ usu ahwo nana.

Anas ọ tẹ nọ Jesu “kpahe ilele riẹ gbe iwuhrẹ riẹ.” Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Evaọ ẹgbede mẹ jọ je wuhrẹ ahwo. Mẹ jẹ hai wuhrẹ evaọ uwou-egagọ gbe evaọ etẹmpol na, oria nọ ahwo Ju kpobi a re kokohọ, yọ mẹ lẹlẹ ta ẹme ọvo ho. Fikieme whọ be rọ nọ omẹ? Nọ ahwo nọ a yo eme nọ mẹ ta kẹ ae.”—Jọn 18:19-21.

Alakpa jọ o dikihẹ etẹe ọ tẹ tehe Jesu abovao, jẹ nọe avọ evedha nọ: “Ere whọ rẹ kpahe ẹme kẹ olori izerẹ na?” Rekọ fikinọ Jesu ọ riẹ nọ o ru oware ovo thọ họ, ọ tẹ ta nọ: “Otẹrọnọ mẹ ta ẹme jọ thọ, fodẹ ẹme nọ mẹ ta thọ na; rekọ otẹrọnọ uzẹme mẹ ta na, fikieme whọ rọ tehe omẹ?” (Jọn 18:22, 23) Kẹsena ọ tẹ ta nọ a rehọ Jesu bru Kayafas ọgọ riẹ.

Evaọ oke nana ahwo ogbẹgwae Sanhẹdrin na kpobi a kokohọ no, te ozerẹ okpehru na, ekpako ahwo Ju gbe ikere-obe na. Aikpobi a te kokohọ obọ uwou Kayafas. Uzi na o ta nọ o thọ re a gu oghẹrẹ ẹdhọ otiọna evaọ aso taure ẹdẹ ehaa Ọnyavrẹ na o te ti te, rekọ onana o whaha e rai ẹgwae omuomu rai na ghele he.

Ahwo nana ahwo okienyẹ. Nọ Jesu ọ kpare Lazarọs no uwhu ze, ogbẹgwae Sanhẹdrin na o gba ẹgwae epanọ a re ro kpe Jesu. (Jọn 11:47-53) Yọ umutho edẹ jọ nọ i kpemu, isu egagọ na a gba ẹgwae epanọ a re ro kru Jesu re a kpei. (Matiu 26:3, 4) Ẹhẹ, taure a tẹ te rehọ Jesu guẹdhọ dede, yọ a bruoziẹ uwhu kpei no.

U te no ẹdhọ nana nọ a be rọ Jesu gu nọ uzi o kuvẹ riẹ hẹ na no, ilori izerẹ na gbe amọfa nọ e rrọ ogbẹgwae Sanhẹdrin na a be gwọlọ ahwo nọ a re se isẹri erue kpe Jesu. Ahwo buobu a nya lahwe, rekọ isẹri rai e rọwokugbe ohwohwo ho. Uwhremu na, imava jọ e tẹ nyaze jẹ ta nọ: “Ma yo nọ ọ ta nọ, ‘Me ti kporo etẹmpol nana nọ a rehọ abọ bọ na fihọ otọ, mẹ vẹ te rọ edẹ esa bọ ọfa onọ a rehọ abọ bọ họ.’” (Mak 14:58) Ghele na, isẹri nọ ezae ivẹ nana i se na e rọwokugbe ohwohwo ho.

Kayafas ọ tẹ nọ Jesu nọ: “Kọ who wo ẹme ọvo nọ whọ rẹ kpahe? Who bi yo eme nọ ahwo nana a be ta kpahe owhẹ na?” (Mak 14:60) Jesu ọ kpahe ẹme ọvo fihọ isẹri erue nana nọ e wọso ohwohwo na ha. Fikiere Kayafas ozerẹ okpehru na ọ tẹ rọ oghẹrẹ ofa ruọ ẹme na.

Kayafas ọ riẹ nọ ohwo kpobi nọ o re se omariẹ Ọmọ Ọghẹnẹ, eva riẹ e rẹ were ahwo Ju hu. Evaọ okejọ nọ Jesu o se Ọghẹnẹ Ọsẹ riẹ, ahwo Ju a jẹ gwọlọ epanọ a re ro kpei keme a ta nọ o bi ru “omariẹ ẹrẹrẹe kugbe Ọghẹnẹ.” (Jọn 5:17, 18; 10:31-39) Kayafas ọ riẹ nọ ere ahwo Ju a rrọ, fikiere ọ tẹ rọ ẹghẹ nọ Jesu nọ: “Mẹ be ta kẹ owhẹ nọ whọ rehọ odẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na duwu iyei re whọ ta kẹ omai sọ whẹ họ Kristi na, Ọmọ Ọghẹnẹ!” (Matiu 26:63) Uzẹme na họ, Jesu o dhesẹ no vẹre inọ ọyomariẹ Ọmọ Ọghẹnẹ. (Jọn 3:18; 5:25; 11:4) Otẹrọnọ ọ kpahe ẹme ọvo fihọ onọ nana ha, o te wọhọ ẹsenọ ọ be ta nọ ọyomariẹ họ Ọmọ Ọghẹnẹ gbe Kristi na ha. Fikiere Jesu ọ tẹ ta nọ: “Mẹ họ ọye; yọ wha te ruẹ Ọmọ ohwo nọ ọ keria obọze Ọnọ o wo ogaga na nọ ọ be nyaze evaọ ẹgho odhiwu.”—Mak 14:62.

Ẹsiẹvo na Kayafas ọ tẹ bẹre iwu riẹ je bo nọ: “Ọ ta ẹme-aghọ no! Eme ọfa ma gbẹ gwọlọ isisẹri kẹ? Rri! Wha yo ẹme-aghọ nọ ọ ta na. Ẹvẹ wha roro?” Oziẹ okienyẹ ogbẹgwae Sanhẹdrin họ: “O fo uwhu.”—Matiu 26:65, 66.

A te mu Jesu họ ero jijehwẹ jẹ be bọwo iẹe. Efa e tẹ tehe iẹe ovao je nwo eya ku ei. A te ruru ovao riẹ jẹ tehe iẹe, kẹsena a tẹ be ta kẹe avọ oma ẹkoko nọ: “Ruẹaro! Ono ọ bọwo owhẹ na?” (Luk 22:64) Who rri epanọ a bi gboja kẹ Ọmọ Ọghẹnẹ evaọ ẹdhọ okienyẹ nana nọ a gu evaọ aso na!

Nọ a mu Jesu no evaọ ọgbọ Gẹtsemane, ikọ na a tẹ dhẹ se iẹe ba fikinọ ozọ u je mu ai. Rekọ nọ ikọ ivẹ jọ a dhẹ te oria jọ, a te dikihẹ. Ahwo nana họ Pita “avọ olele ọfa jọ,” yọ o wọhọ nọ olele ọfa na họ Jọn ukọ na. (Jọn 18:15; 19:35; 21:24) Ẹsejọhọ a le Jesu mu nọ a be rehọ iẹe kpobọ uwou Anas na. Nọ Anas ọ ta nọ a rehọ Jesu kpobọ Kayafas ozerẹ okpehru na, Pita avọ Jọn a te bi lele ai evaọ ugbo. O wọhọ nọ iroro e bẹ rai ẹjẹ, keme ozọ u bi mu ai kẹ uzuazọ rai, ghele na a gwọlọ ruẹ oware nọ o te via kẹ Olori rai.

Kayafas ozerẹ okpehru na ọ riẹ Jọn fikiere a kẹ riẹ uvẹ ruọ eva ighẹ na. Pita ọ gbẹ jọ obọ otafe bẹsenọ Jọn o ro zihe ze, ọ tẹ ta ẹme kẹ odibo-ọmọtẹ nọ o bi rri unuẹthẹ na. Kẹsena ọ tẹ kẹ Pita uvẹ ruọ eva.

Ekpahe e rrọ aso nana, fikiere ahwo nọ a rrọ ighẹ na a koko erae họ. Pita ọ tẹ keria kugbe ae be rria erae, ọ tẹ be hẹrẹ “re ọ ruẹ oware nọ o te via” kẹ Jesu evaọ ẹdhoguo na. (Matiu 26:58) Nọ elo erae na o lo mu Pita, ọmọtẹ nọ o rovie ẹthẹ kẹe na ọ tẹ te ruẹ e riẹ ziezi. Ọ tẹ nọe nọ: “Thakpinọ whẹ yọ omọvo ilele ọzae yena ha?” (Jọn 18:17) Amọfa nọ a jọ etẹe a vuhu Pita re jẹ ta nọ ọ jọ kugbe Jesu.—Matiu 26:69, 71-73; Mak 14:70.

Whaọ, Pita ọ gwọlọ nọ ahwo a vuhu iei hi, ọ tubẹ nya kpohọ ubrobọ unuighẹ na dede. Rekọ obọnana nọ a vuhu iei no na, ọ gbẹ riẹ onọ o re ru hu. Fikiere Pita ọ tẹ se thahethahe nọ ọ jọ kugbe Jesu vievie he, ọ tubẹ jọ ojọ nọ a vuhu i rie ta nọ: “Mẹ riẹ ohwo nana ha yọ mẹ riẹ oware nọ whọ be ta na ha.” (Mak 14:67, 68) O te je mu “iyei họ eduwu,” koyehọ ọ be ta nọ ẹme riẹ na uzẹme, inọ otẹrọnọ ọrue o bi gu uye u tei.—Matiu 26:74.

Evaọ oke nana yọ a be rehọ Jesu gu ẹdhọ, ẹsejọhọ evaọ edhe obehru uwou Kayafas na. Pita avọ amọfa nọ a be hẹrẹ evaọ obotọ, a be ruẹ ahwo sa-sa nọ e be nyaze ti se isẹri kpe Jesu, kẹsena a vẹ nyavrẹ.

Ẹrọunu Galili nọ Pita ọ be ta u dhesẹ nọ ẹme riẹ na ọrue. U te no ere no, omọvo ahwo nọ a rrọ etẹe na yọ omoni Malkọs, ọzae nọ Pita ọ nawo ozọ riẹ no ẹsiẹ na. Ọ tẹ nọ Pita nọ: “Mẹ ruẹ owhẹ nọ whọ jọ kugbei evaọ obọ ọgbọ na, mẹ ruẹ owhẹ?” Pita ọ tẹ wariẹ vro ọrọ avọ isiasa, kẹsena ọkpa o te bo wọhọ epanọ Jesu ọ ta.—Jọn 13:38; 18:26, 27.

Evaọ oke nana, o wọhọ nọ Jesu ọ rrọ ogebara nọ o rẹriẹ ovao ku ighẹ na. Olori na o te kuomarẹriẹ rri Pita, onọ o soriẹ nọ oware nọ o ru na o rọ dae te onwa. Ọ tẹ kareghẹhọ ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ umutho euwa jọ nọ e vrẹ evaọ ubruwou ehru na. Dai roro epanọ o da Pita te nọ o vuhu oware nọ o ru na mu. Pita ọ tẹ ruọ otafe ọ tẹ viẹ gaga.—Luk 22:61, 62.

Ẹvẹ onana o sae rọ via? Fikieme Pita nọ ọ rọ obọ s’udu nọ ọ rẹ talamu Olori riẹ te urere ọ rọ vro riẹ? A be vẹ uzẹme na tu je bi dhesẹ Jesu fihọ ogbulegbu. Oke nana nọ Pita ọ hai ro dikihẹ kẹ Jesu nọ a be gba eku họ uzou na, o te kiuke ku Ọnọ o wo “eme nọ e rẹ kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”—Jọn 6:68.

Oware nana nọ o via kẹ Pita na u dhesẹ nọ makọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ je kruga ziezi evaọ ukoko na ọ sai zoruẹ nọ ọ gbẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ebẹbẹ gbe edawọ nọ e rẹ sae nyaze idudhe he. Ajọ oware nọ o via kẹ Pita na o jọ unuovẹvẹ kẹ idibo Ọghẹnẹ kpobi!