Jihova O Dhesẹ “Eware Nọ E Rẹ Te Via Enẹna”

“Eviavia Jesu Kristi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹe re o dhesẹ kẹ idibo riẹ eware nọ e rẹ te via enẹna.”—EVIA. 1:1.

ẸVẸ WHỌ TE K’UYO ENỌ NANA?

Abọ vẹ ọrọ ẹmema na o dikihẹ kẹ Ogaga-Esuo Akpọ ọ Britain gbe America?

Abọ vẹ ọrọ eruẹaruẹ Jọn na u dhesẹ nọ esuo Britain gbe America o be kẹ Okugbe Erẹwho na ogaga?

Ẹvẹ Daniẹl avọ Jọn a dhesẹ oghẹrẹ nọ isuẹsu ahwo-akpọ i ti ro kuhọ?

1, 2. (a) Obufihọ vẹ eruẹaruẹ Daniẹl gbe erọ Jọn i wo kẹ omai? (b) Eme izou ezeza ọsosuọ erọ arao-ojihẹ na i dikihẹ kẹ?

NỌ MA tẹ rehọ eruẹaruẹ Daniẹl avọ erọ Jọn na wawo ohwohwo, ma re wo otoriẹ eware nọ e be via enẹna gbe enọ e te via evaọ obaro. Eme ma rẹ sai wuhrẹ nọ ma tẹ rọ eruẹaruẹ Jọn ọrọ arao-ojihẹ na, eruẹaruẹ Daniẹl erọ arao imuozọ nọ o wo izei ikpe na, gbe otofa nọ Daniẹl ọ kẹ kpahe ẹmema ologbo na wawo ohwohwo? Nọ ma te wo otoriẹ eruẹaruẹ nana vevẹ, eme o rẹ wọ omai ru?

² Joma ta kpahe eruẹaruẹ Jọn orọ arao-ojihẹ na. (Evia., uzou avọ 13) Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, izou ezeza ọsosuọ erọ arao na i dikihẹ kẹ Ijipti, Asiria, Babilọn, Midia gbe Pasia, Grisi, gbe Rom. Aikpobi na a mukpahe ubi aye na. (Emu. 3:15) Rom nọ ọ rrọ uzou avọ ezeza na, ọ gbẹ jọ esuo ikpe buobu makọ nọ Jọn o kere eruẹaruẹ riẹ na no. Uwhremu na, uzou avọ ihrẹ na o te rehọ ẹta Rom. Ogaga-esuo vẹ o rehọ ẹta Rom, kọ ẹvẹ u ti ru ubi aye na?

ISUẸSU BRITAIN AVỌ AMERICA I MUHỌ

3. Eme arao imuozọ nọ o wo izei ikpe na o dikihẹ kẹ, kọ eme izei ikpe na i dikihẹ kẹ?

³ Ma rẹ sai vuhu uzou avọ ezeza orọ arao-ojihẹ na nọ a fodẹ evaọ obe Eviavia uzou avọ 13 na nọ ma tẹ rọ eruẹaruẹ Jọn wawo eruẹaruẹ Daniẹl orọ arao imuozọ nọ o wo izei ikpe na.a (Se Daniẹl 7:7, 8, 23, 24.) Arao nọ Daniẹl ọ ruẹ na o dikihẹ kẹ ogaga-esuo Rom. (Rri ẹwẹ-obe avọ 12-13.) Evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi nọ Kristi ọ ze no, uvie Rom u te muhọ ẹhẹriẹ kpohọ ivie esese. Izei ikpe nọ e ta no uzou arao imuozọ na ze na i dikihẹ kẹ ivie sa-sa nọ i no uvie ulogbo Rom ze.

4, 5. (a) Eme uzei osese na u ru? (b) Esuo vẹ họ uzou avọ ihrẹ orọ arao-ojihẹ na?

⁴ Evaọ usu izei arao imuozọ na, izei ene a mae ta ẹme kpahe. Eruẹaruẹ na e ta nọ “uzei okakao ofa jọ” o ta ze nọ o kpare izei esa arao na no. Onana u rugba nọ Britain, nọ ọ jọ otọ Rom vẹre, o zihe ruọ uvie ulogbo. Taure ikpe-udhusoi avọ 17 u te ti te, isuẹsu Britain e rro tere he. Evaọ oke yena, ivie esa efa nọ i no esuo Rom ze e mae rro vi Britain, eyehọ Spain, the Netherlands, gbe France. Britain o te ti fi ai kparobọ unọjọ utọjọ. Evaọ ubrobọ udevie ikpe-udhusoi avọ 18, Britain ọ tẹ te rro zihe ruọ uvie nọ a riẹ gaga evaọ akpọ na soso. Rekọ evaọ oke yena, o ri zihe ruọ uzou avọ ihrẹ orọ arao-ojihẹ na ha.

⁵ Dede nọ Britain o wo ogaga ulogbo no, erẹwho America jọ nọ e jọ otọ Britain vẹre e tẹ hẹrioma noi. Ghele na, Britain o kuvẹ re America o wo ogaga, tubẹ rọ egbaẹmo riẹ thọ America. Nọ ẹdẹ Olori na o muhọ evaọ ukpe 1914, yọ esuo Britain o zihe ruọ ogaga-esuo akpọ-soso no, evaọ oke ovona yọ America o zihe ruọ orẹwho eware-ikuo nọ o mae rro no evaọ akpọ soso.b Evaọ etoke Ẹmo Akpọ ọsosuọ, America o te mu usu okpekpe kugbe Britain. Uzou avọ ihrẹ ọrọ arao na o tẹ romavia, oyehọ Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America. Ẹvẹ uzou nana u ru ubi aye na?

6. Ẹvẹ uzou avọ ihrẹ na u ru idibo Ọghẹnẹ?

⁶ Nọ ẹdẹ olori na ọ nwani muhọ no, uzou avọ ihrẹ na o tẹ kpareso idibo Ọghẹnẹ, eyehọ ikpodhiwu nọ i kiọkọ otọakpọ. (Mat. 25:40) Eme ọ Jesu i dhesẹ nọ evaọ obọ emuhọ ẹdẹ Olori na, ikiọkotọ erọ ubi na e te gbẹ jọ otọakpọ bi ru iruo nọ ọ kẹ rai. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America na o kpareso ikpodhiwu na. (Evia. 13:3, 7) Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, o kienyẹ idibo Ọghẹnẹ, fi awhaha họ ebe rai buobu, je mu ikpodhiwu nọ e jẹ rẹrote iruo ukoko na fihọ uwou-odi. Uzou avọ ihrẹ na o tubẹ whaha iruo usiuwoma ota na riẹriẹriẹ evaọ etoke jọ. Jihova ọ ruẹ onana taure o tẹ te via, o te dhesẹ iẹe kẹ Jọn evaọ eruẹaruẹ. Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ ta kẹ Jọn inọ abọ avivẹ ubi na o te wariẹ vavia avọ ọwhọ evaọ iruẹru rai. (Evia. 11:3, 7-11) Ikuigbe Isẹri Jihova erọ oke mai na i dhesẹ nọ eware nana e ginẹ via.

ESUO BRITAIN AVỌ AMERICA GBE AWỌ OGBOKỌ GBE ỌVIẸ NA

7. Abọ vẹ ọrọ ẹmema ologbo na u wo otofa ovona kugbe uzou avọ ihrẹ orọ arao-ojihẹ na?

⁷ Abọ vẹ ọrọ ẹmema ologbo na u wo otofa ovona kugbe uzou avọ ihrẹ orọ arao-ojihẹ na? Britain gbe America i no ogaga-esuo Rom ze. Kọ ẹvẹ kpahe awọ ẹmema na? A dhesẹ i rai wọhọ ogbokọ gbe ọviẹ nọ a gwa kugbe. (Se Daniẹl 2:41-43.) Ọgwakugbe nana o rọwo kugbe oghẹrẹ nọ esuo Britain avọ America ọ jọ evaọ okenọ u zihe ruọ ogaga-esuo akpọ-soso. Wọhọ epanọ ogbokọ avọ ọviẹ nọ a gwa kugbe ọ rẹ ga te ogbokọ họ na, ere Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America o ga te ogaga-esuo Rom nọ u no ze he. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

8, 9. (a) Oghẹrẹ vẹ ogaga-esuo avọ ihrẹ na u ro dhesẹ ogaga ogbokọ? (b) Eme ọviẹ nọ ọ rrọ awọ ẹmema na o dikihẹ kẹ?

⁸ Ẹsejọ, uzou avọ ihrẹ orọ arao na u re dhesẹ ẹgba ogbokọ. Wọhọ oriruo, o dhesẹ nọ o wo ogaga okenọ o fi Ẹmo Akpọ Ọsosuọ kparobọ. Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Avivẹ, uzou avọ ihrẹ na nọ o wọhọ ogbokọ na u dhesẹ ogaga riẹ via re.c Nọ ẹmo na o kuhọ no, uzou avọ ihrẹ na u gbe je dhesẹ ogaga ogbokọ via. Rekọ, no emuhọ ze, ọviẹ ọ roma gwa ogbokọ na.

⁹ U kri no nọ idibo Jihova a be rọ daoma wo otoriẹ oware nọ awọ ẹmema na u dikihẹ kẹ. Obe Daniẹl 2:41 u dhesẹ nọ ogbokọ avọ ọviẹ nọ a gwa kugbe na yọ “uvie” ovo, orọnikọ ivie buobu hu. Fikiere, ọviẹ na o dikihẹ kẹ oware jọ evaọ esuo Britain gbe America na nọ u ru rie nọ o gbẹ rọ ga te esuo Rom hu. Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ ọviẹ na yọ ahwo-akpọ. (Dan. 2:43) Evaọ otọ Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America na, ahwo a romavia no be rọ ẹkwoma itu gbe egbẹgwae sa-sa họre kẹ eware nọ a gwọlọ, yọ ejọ e tubẹ hẹrioma no ogaga-esuo na. Ahwo gheghe na a bi ru ei bẹbẹ kẹ esuo Britain gbe America na re o jọ gaga wọhọ ogbokọ. Ahwo nọ a bi hrowo esuo a wo eware sa-sa họ eva nọ a gwọlọ ru. Yọ otẹrọnọ ahwo nọ a fi obe họ ẹkpẹti kẹ ohwo nọ ọ kparobọ a bu te epanọ o gwọlọ họ, ohwo na o re wo udu hu nọ o re ro ru eware buobu nọ ọ ya eyaa rai. Daniẹl ọ ruẹaro nọ: “Uvie na o rẹte jọ abọjọ gaga abọjọ deghedeghe.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Eme ọ te via kẹ “awọ” na? (b) Eme ma rẹ sae ta kpahe unu iziawọ ẹmema na?

¹⁰ Rite enẹna, Britain avọ America a gbẹ rrọ usu okpekpe, yọ ẹsibuobu a re ru eware kugbe. Eruẹaruẹ kpahe ẹmema ologbo na gbe arao-ojihẹ na e kẹ imuẹro inọ ogaga-esuo ofa o rrọ họ nọ u ti nwene ẹta Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America. Dede nọ ogaga-esuo urere nana o ga te orọ Rom hu, oye ọvo o te raha kẹ omobọ riẹ hẹ.

¹¹ Kọ unu iziawọ nọ ẹmema na o wo na u wo otofa jọ? Roro onana: Evaọ eruẹaruẹ efa nọ Daniẹl ọ ruẹ, ọ fodẹ unu eware jọ gbiae, wọhọ oriruo, unu izei nọ erao sa-sa i wo. Unu yena i wo otofa. Rekọ okenọ Daniẹl ọ jẹ ta kpahe ẹmema na, ọ fodẹ unu iziawọ nọ ẹmema na o wo ho. Fikiere, unu iziawọ na u wo otofa ha, wọhọ epanọ unu abọ, iziabọ, gbe awọ na i wo otofa ha na. Daniẹl ọ ta gbiae inọ abọjọ iziawọ na ọ te jọ ogbokọ abọjọ kọ ọviẹ. Oghẹrẹ nọ Daniẹl o dhesẹ ẹmema na, ma rẹ sae ta nọ Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America oye o ti su okenọ “utho” nọ a ro dhesẹ Uvie Ọghẹnẹ o te tehe awọ ẹmema na.—Dan. 2:45.

ESUO BRITAIN AVỌ AMERICA GBE ARAO-OJIHẸ NỌ O WO IZEI IVẸ NA

12, 13. Eme arao-ojihẹ nọ o wo izei ivẹ na o dikihẹ kẹ, kọ eme o ru?

¹² Dede nọ Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America na o wọhọ ogbokọ gbe ọviẹ nọ a gwa kugbe, eruẹaruẹ nọ Jesu o dhesẹ kẹ Jọn i dhesẹ nọ ogaga-esuo nana u ti ru oware ulogbo jọ evaọ edẹ urere na. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Jọn ọ jọ eruẹaruẹ ruẹ arao-ojihẹ nọ o wo izei ivẹ nọ ọ be ta ẹme wọhọ odudu. Eme arao nana o dikihẹ kẹ? O wo izei ivẹ, fikiere esuo nana yọ isuẹsu ivẹ nọ i kuomagbe ọvo. Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America oye Jọn ọ wariẹ ruẹ na, rekọ avọ oware ulogbo ofa jọ nọ o ti ru.—Se Eviavia 13:11-15.

¹³ Arao nana ọ be ta kẹ ahwo inọ jọ a ru ẹmema arao-ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ na. Jọn o kere nọ ẹmema arao-ojihẹ na ọ te romavia, siomano, jẹ wariẹ romavia. Ere o nwane via kẹ ukoko nọ Britain avọ America a ro mu, onọ a gwọlọ nọ a re ro ku isuẹsu akpọ kpobi kugbe re a jọ ọvo.d Ukoko nana o romavia nọ a fi Ẹmo Akpọ Ọsosuọ kuhọ no, a te sei Ọvọ Erẹwho na. Nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọ nwani muhọ no, ukoko nana o gbẹ jọ họ. Evaọ etoke ẹmo yena, idibo Ọghẹnẹ a whowho nọ ẹmema na ọ te wariẹ romavia, wọhọ epanọ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Eviavia i dhesẹ. Yọ ere o ginẹ via, a te sei Okugbe Erẹwho na.—Evia. 17:8.

14. Oghẹrẹ vẹ ẹmema arao-ojihẹ na ọ rọ rrọ ovie “avọ eree”?

¹⁴ Jọn ọ ta nọ ẹmema arao na yọ ovie “avọ eree.” Evaọ oghẹrẹ vẹ? Orọnikọ a dhesẹ i rie inọ yọ uzou avọ eree ọrọ arao-ojihẹ na ha. Onana yọ ẹmema arao na gheghe. Erẹwho nọ e rrọ ukoko ọ Okugbe Erẹwho na eye e be kẹ ẹmema na ogaga, maero kọ esuo Britain gbe America. (Evia. 17:10, 11) Rekọ a kẹ riẹ ogaga isuẹsu nọ o ti ro ru oware jọ nọ u ti su kpohọ eware buobu unọjọ utọjọ, nọ u ti kpomahọ akpọ na soso.

ẸMEMA ARAO-OJIHẸ NA Ọ GUỌGHỌ OGBERẸ NA

15, 16. Eme ogberẹ na o dikihẹ kẹ, kọ eme ọ via kẹ ahwo nọ a jẹ thae uke?

¹⁵ Jọn ọ ta nọ ogberẹ jọ ọ keria ehru arao ọwawae jọ be dhẹe. Arao na yọ ẹmema arao-ojihẹ na. Odẹ aye na họ “Babilọn ologbo na.” (Evia. 17:1-6) Ogberẹ nana o dikihẹ kẹ egagọ erue kpobi, maero kọ ichọche Kristẹndọm. Egagọ erue e be tha ẹmema arao-ojihẹ na uke jẹ be daoma kpọe.

¹⁶ Rekọ evaọ ẹdẹ Olori na, Babilọn Ologbo na ọ ruẹ nọ ame riẹ kpobi ọ yamu idudhe, koyehọ ahwo nọ a be thae uke kpobi a be dhẹ se iẹe ba. (Evia. 16:12; 17:15) Wọhọ oriruo, okenọ ẹmema arao na ọ kake romavia, ahwo a je yo ẹme ichọche Kristẹndọm gaga evaọ erẹwho nọ i rovie aro. Nẹnẹ, ahwo a gbẹ be kẹ ichọche gbe isu-egagọ ọghọ hayo thae uke te epanọ o jọ vẹre he. Evaọ uzẹme, ahwo buobu a rọwo nọ egagọ e be wha ebẹbẹ buobu ze evaọ akpọ na. Evaọ erẹwho nọ i rovie aro, ahwo unutẹmeta buobu a be ta nọ jọ a si egagọ no akpọ na.

17. Eme ọ te via kẹ egagọ erue kẹle, kọ fikieme?

¹⁷ Rekọ, orọnikọ egagọ erue i ti n’otọ kẹ omobọ riẹ hẹ. Ogberẹ na o ti gbe wo ogaga jẹ daoma ru re ivie akpọ na i ru onọ ọ gwọlọ bẹsenọ Ọghẹnẹ o ti fi iroro jọ họ udu enọ i bi su. (Se Eviavia 17:16, 17.) Kẹle na, Jihova o ti ru nọ egọmeti akpọ Setan e te rọ họre egagọ erue. A te raha ogberẹ na gbe efe riẹ kpobi. Evaọ ikpe jọ nọ i kpemu, ohwo ọvo ọ rẹ sai rẹro nọ oware utiona o te sae via ha. Rekọ enẹna, ogberẹ na o gbe wo ẹgba nọ o wo vẹre he. Ghele na, orọnikọ o ti kie ẹmẹrera ha. Ekie riẹ ọ te romavia idudhe avọ ọraha ologbo.—Evia. 18:7, 8, 15-19.

URERE ERAO NA

18. (a) Eme arao-ojihẹ na o ti ru, kọ eme o ti noi ze? (b) Isuẹsu vẹ obe Daniẹl 2:44 o ta nọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha no? (Rri ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 17 na.)

¹⁸ Nọ a tẹ raha egagọ erue no, arao-ojihẹ na, koyehọ isuẹsu ahwo-akpọ nọ Setan o ro mu na, ọ vẹ te kpareso Uvie Ọghẹnẹ. Fikinọ ivie akpọ na e te sai te obọ odhiwu hu, a vẹ te rẹriẹ ofu rai bru enọ e rrọ abọ Uvie Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ. Onana u ve ti ru nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ rẹriẹ ovao ku ai. (Evia. 16:13-16; 17:12-14) Daniẹl ọ ta kpahe abọjọ ọrọ ẹmo urere na. (Se Daniẹl 2:44.) Ọghẹnẹ ọ vẹ te raha arao-ojihẹ nọ a fodẹ evaọ obe Eviavia 13:1 na, ẹmema riẹ, gbe arao nọ o wo izei ivẹ na muotọ.

19. Didi imuẹro ma wo, kọ eme ma re ru enẹna?

¹⁹ Etoke esuo uzou avọ ihrẹ na ma be rria na. Uzou ofa o gbẹ te romavia evaọ arao na taure a tẹ te raha iẹe he. Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America na oye o te gbẹ jọ evaọ okenọ a te raha egagọ erue no. Eruẹaruẹ Daniẹl gbe erọ Jọn e r’obọ k’otọ rugba. Ma wo imuẹro inọ a te raha egagọ erue no kẹle, ẹmo Amagẹdọn o ve ti fi. Ọghẹnẹ o dhesẹ eware nana via no anwẹdẹ. Kọ ma te kezọ kẹ unuovẹvẹ nọ o rrọ eruẹaruẹ nana? (2 Pita 1:19) Enẹna họ oke nọ ma rẹ rọ jọ abọ Jihova jẹ tha Uvie riẹ uke.—Evia. 14:6, 7.

Enọ Ahwo Nọ A S’ebe

Oke vẹ esuo Britain gbe America u ro zihe ruọ ogaga-esuo avọ ihrẹ orọ eruẹaruẹ Ebaibol?

▪ Orọnikọ ẹmema utehru nọ Nebukadneza ọ ruẹ na o dikihẹ kẹ egaga-esuo akpọ na kpobi hi. (Dan. 2:31-45) O dikihẹ kẹ ivie isoi nọ i su no umuo oke Daniẹl vrẹ nọ e wọso idibo Ọghẹnẹ gaga.

Ẹme nọ Daniẹl ọ ta kpahe ẹmema na u dhesẹ nọ Ogaga-Esuo Akpọ orọ Britain gbe America na u ti no Rom ze orọnikọ u ti fi Rom kparobọ họ. Evaọ ẹmema na, Daniẹl ọ ruẹ nọ ogbokọ na u no obọ awọ na ziọ obọ iziawọ. (No ẹkuowọ na rite iziawọ na kọ ogbokọ gbe ọviẹ nọ a gwa kugbe.)a Onana u dhesẹ nọ esuo Britain gbe America na u ti no awọ ogbokọ na ze. Ikuigbe i dhesẹ nọ ere o ginẹ via. Britain nọ ọ jọ otọ esuo Rom vẹre o te ti muọ ogaga họ ewo evaọ ubrobọ urere ikpe 1700. Uwhremu na, America o te ti wo ogaga re. Rekọ evaọ oke yena yọ ogaga-esuo avọ ihrẹ nọ Ebaibol ọ ta ẹme te na ọ re romavia ha. Fikieme? Oke yena yọ Britain avọ America a ri kuomagbe he. A kuomagbe evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ.

Evaọ oke yena yọ “emọ uvie na” a bi ru iruo rai haro maero kọ evaọ America. A jẹ rẹrote iruo usiuwoma ota na evaọ obọ Brooklyn, New York evaọ America. (Mat. 13:36-43) Inievo nọ i wo ẹruore obọ odhiwu na a jẹ rọ ọwhọ ta usiuwoma na evaọ erẹwho nọ e jọ otọ esuo Britain. Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, esuo Britain avọ America na a te mu usu okpekpe nọ a jẹ họre ewegrẹ rai. Ofariẹ, evaọ oke ẹmo na, a te je mukpahe enọ e rrọ abọjọ ubi “aye” na, a te je fi awhaha họ ebe rai je mu enọ e jẹ kobaro evaọ iruo usiuwoma ota na fihọ uwou-odi.—Evia. 12:17.

Fikiere, evaọ eruẹaruẹ Ebaibol, orọnikọ ubrobọ urere ikpe 1700 ogaga-esuo akpọ avọ ihrẹ na u ro muhọ esuo ho, okenọ Britain o ro muọ ogaga họ ewo. Ukpoye, u zihe ruọ ogaga-esuo akpọ-soso evaọ emuhọ ẹdẹ Olori na.b

[Oruvẹ-obotọ]