1, 2. Eme esẹro okogho a muẹrohọ no evaọ ikoko buobu?

ỌSẸRO OKOGHO na o bi ti ku ẹgwae họ kugbe ekpako ukoko nọ o weze kpohọ na. O wo uyoyou kẹ inievo nana nọ i bi ru iruo taso tuvo evaọ ukoko na, enọ otu rai jọ dede a tubẹ kpako te epanọ a sae rọ jọ ọsẹ riẹ. Dede na, oware jọ o jariẹ oja, ọ tẹ nọ ae nọ, “Inievo, eme wha ru no re wha sai wuhrẹ inievo-emezae nọ e rrọ ukoko na re a riẹ epanọ a rẹ rẹrote ewha-iruo efa evaọ ukoko na?” Ekpako na a kareghẹhọ nọ okenọ u kpemu nọ ọsẹro okogho ọvona o weze bru ae ze, ọ vuẹ rai nọ a daoma hai wuhrẹ amọfa. Ọkpako jọ ọ tẹ ta nọ: “Uzẹme riẹ họ, ma ri ti ru oware ovo kpahe iẹe he.” Ekpako nọ i kiọkọ a te fi uzou nọ ere o ginẹ rrọ.

² Otẹrọnọ whẹ yọ ọkpako ukoko, kọ ọkpọ oware nana nọ o via evaọ ẹgwae nana o jọ iraro ra via no? O sae jọnọ o jọ iraro ra via no. Esẹro okogho wariẹ akpọ na họ a muẹrohọ no inọ evaọ ikoko buobu, o gwọlọ nọ a re gbe wuhrẹ inievo-emezae, te izoge gbe enọ e kpako no re a fiobọhọ rẹrote uthuru Ọghẹnẹ. Onana o wha use-abọ jọ ze. Fikieme o jẹ rrọ ere?

3. (a) Ẹvẹ Ikereakere na i ro dhesẹ nọ u wuzou re a wuhrẹ amọfa, kọ fikieme u ro fo nọ mai kpobi ma re roro kpahe onana? (Rri oruvẹ obotọ.) (b) Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ kẹ ekpako jọ re a wuhrẹ inievo efa?

³ Nọ whọ rrọ ọkpako na, ababọ avro who ti vuhumu nọ re ohwo ọ riẹ oware ru o gwọlọ uwuhrẹ.a Whọ riẹ nọ a jọ ukoko kpobi gwọlọ inievo-emezae nọ i re fiobọhọ ru ukoko na ga je ru nọ a sae rọ to ukoko ofa họ. (Se Aizaya 60:22.) Whọ tẹ jẹ riẹ nọ Ebaibol na ọ tuduhọ owhẹ awọ nọ who “wuhrẹ amọfa.” (Se 2 Timoti 2:2.) Rekọ wọhọ epanọ o jọ kẹ ekpako nọ ma ta kpahe evaọ emuhọ uzoẹme na, o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re who mu omọfa họ ewuhrẹ. O be hae wọhọ nọ whọ tẹ raha oke kẹ uviuwou ra, iruo ra, ewha-iruo ukoko na, gbe eware efa nọ i wuzou gaga no, oke ofa u re gbe kiọkọ họ nọ whọ sai ro wuhrẹ inievo efa evaọ ukoko na. Nọ o rrọ ere na, joma ta kpahe oria nọ u fo nọ ewuhrẹ amọfa ọ rẹ jọ evaọ omaa iruẹru ra.

EWUHRẸ AMỌFA YỌ OWARE JỌ NỌ A RẸ RỌ KARO

4. Eme jọ o rẹ sae whae ze nọ ekpako ukoko a jẹ gwọlọ go ewuhrẹ inievo efa họ obaro?

⁴ Eme o rẹ sae jọnọ o be whae ze nọ o be rọ jọ bẹbẹ kẹ ekpako jọ re a ruẹrẹ oke jọ họ nọ a re ro wuhrẹ inievo efa? Ekpako jọ a sai roro nọ: ‘U gine wuzou re a wuhrẹ inievo efa, rekọ iruo ukoko na efa e riẹ nọ o mae gwọlọ nọ mẹ tẹrovi obọnana. Ukoko na o rẹ sai dikihẹ ghele nọ mẹ gbẹ maki wuhrẹ amọfa obọnana ha.’ Avro ọ riẹ hẹ, eware buobu e ginẹ riẹ nọ o gwọlọ nọ whọ rẹ rẹrote obọnana, rekọ whọ tẹ be hai go ewuhrẹ inievo na họ obaro, o rẹ sai kpomahọ ukoko na yoyoma.

5, 6. Eme o rẹ sai wuhrẹ omai nọ ma te roro kpahe oriruo edraeva nọ o wo eriwo nọ o fo ho kpahe ọyẹle ẹjini omoto riẹ nọ o re nwene, kọ ẹvẹ onana u ro wobọ kugbe inievo-emezae nọ a re wuhrẹ evaọ ukoko na?

⁵ Wọhọ oriruo, edraeva ọ sae riẹ nọ re ẹjini omoto riẹ ọ sai ru iruo ziezi, o gwọlọ nọ o re nwene ọyẹle na noke toke. Ghele na, ọ sae jọ udu riẹ roro nọ epẹtiro nọ o re ku fihọ etanke omoto na họ oware nọ ọ rẹ mae tẹrovi viukpọ ọyẹle ẹjini nọ o re nwene. Iroro riẹ họ, o gbe ku epẹtiro fihọ omoto na ha, o te raha oke he re omoto na o te fu. Ọ sae ta kẹ omariẹ nọ, ‘Mẹ gbẹ maki wo uvẹ nọ me re ro nwene ọyẹle na obọnana ha, ẹjini omoto na ọ rẹ gbẹ sai ru iruo etoke jọ ghele.’ Rekọ ẹbẹbẹ ologbo vẹ onana o rẹ wha ze? Edraeva na ọ tẹ be hae va oke nọ o re ro nwene ọyẹle na, ẹdẹjọ o ti te nọ ẹjini na ọ te rọ nọko fiki onana. O tẹ via ere, ọ te raha oke gbe igho buobu rọ ruẹrẹ omoto na. Eme ma wuhrẹ no onana ze?

⁶ U wo iruo gbe eware buobu nọ o gwọlọ nọ ekpako a re ru evaọ ukoko na ababọ oke oraha, o gbẹ rrọ ere he eware buobu e rẹ ginẹ nyathọ. Fikiere, wọhọ epanọ edraeva nọ ma rọ kẹ oriruo na o re ku epẹtiro fihọ omoto riẹ noke toke na, ere o gwọlọ nọ ekpako na a re “vuhu eware nọ e mae roja” mu. (Fil. 1:10) Dede na, ekpako jọ a duomahọ eware nọ e gwọlọ ẹruorote obọnana te epanọ a be rọ kpairoro vrẹ inievo efa nọ a re wuhrẹ, onọ o wọhọ ẹsenọ a be kpairoro vrẹ ọyẹle ẹjini omoto nọ a re nwene. Rekọ nọ a tẹ be hae va oke nọ o gwọlọ nọ a re ro wuhrẹ inievo efa, nọ oke o be nyaharo na a gbe ti wo inievo-emezae nọ i te ziezi nọ e te rẹrote ewha-iruo nọ i wuzou evaọ ukoko na ha.

7. Ẹvẹ ma re rri ekpako nọ e be rehọ oke no iruẹru rai efa ze ro wuhrẹ amọfa?

⁷ Fikiere, o gwọlọ nọ ma du roro ho inọ inievo efa nọ a re wuhrẹ u wuzou tere he. Ekpako nọ i bi rri kpohọ obaro jẹ be raha oke rai wuhrẹ inievo-emezae nọ i wo onaa tere he enẹna yọ irieyero hayo idibo nọ i wo areghẹ ziezi, a tẹ jẹ rrọ oghale kẹ ukoko nọ a rrọ. (Se 1 Pita 4:10.) Ẹvẹ onana o rọ rrọ obufihọ kẹ ukoko na?

ERERE OLOGBO O TI NOI ZE

8. (a) Oghẹrẹ iruemu gbe iroro vẹ e rẹ wọ ekpako wuhrẹ inievo efa evaọ ukoko rai? (b) Owha-iruo okpakpata vẹ ekpako nọ i kpohọ orẹwho ofa kẹ obufihọ evaọ iruo Uvie na a wo? (Rri ekpẹti na, “Iruo nọ E Gba Rae Họ.”)

⁸ Rọkẹ ekpako nọ e maki wo onaa ziezi dede, o gwọlọ nọ a rẹ rọ omaurokpotọ vuhumu nọ owho u ti ru nọ a gbẹ te sai ru te epanọ a je ru te vẹre he evaọ ukoko na. (Mae. 6:8) U te no ere no, u fo nọ a rẹ jẹ kareghẹhọ nọ ‘oke gbe eware nọ a rẹro rai hi’ e rẹ sae wha oghẹrẹ enwene jọ ze nọ a gbẹ sae rọ rẹrote ewha-iruo nọ a wo evaọ ukoko na ha. (Ọtausi. 9:11, 12; Jem. 4:13, 14) Fikiere, ọdawẹ nọ ekpako nọ i bi roro kpahe odẹnotha a wo kẹ ewoma idibo Jihova o rẹ wọ ai wuhrẹ inievo-emezae nọ i bi mu ze evaọ ukoko na eware nọ ae omarai a riẹ evaọ egagọ Ọghẹnẹ anwọ ikpe buobu ze na.—Se Olezi 71:17, 18.

9. Eme ọ te via evaọ obaro nọ u ru nọ ewuhrẹ amọfa u ro wuzou nẹnẹ?

⁹ Oghẹrẹ ofa vẹ ekpako nọ i bi wuhrẹ inievo efa a rọ rrọ oghale kẹ ukoko nọ a rrọ? A re fiobọhọ ru nọ ukoko na o rẹ rọ jọ gaga. Evaọ oghẹrẹ vẹ? A tẹ be hai wuhrẹ amọfa, u re ru nọ a re ro wo inievo-emezae buobu nọ i re fiobọhọ kẹ ukoko na dikihẹ ga jẹ jọ okugbe ọvo. Yọ onana o te jọ obufihọ kẹ ukoko na enẹna, maero kọ evaọ okenọ uye ulogbo na u ti du lahwe evaọ obaro. (Izik. 38:10-12; Mae. 5:5, 6) Fikiere, whai ekpako, ma be yare nọ wha ru ewuhrẹ inievo na fihọ abọjọ omaa odibọgba rai no umuo inẹnẹ vrẹ.

10. Re ọkpako ọ sae ruẹ oke nọ o re ro wuhrẹ inievo efa, eme o rẹ sae gwọlọ nọ o ru?

¹⁰ Ma riẹ nọ oke nọ wha be rọ rẹrote ewha-iruo buobu nọ e roja evaọ ukoko na u ru nọ uvẹ o gbẹ be rọ jariẹ tere he nọ wha sai ro ru eware efa. Fikiere, o sae gwọlọ nọ whọ rehọ oke jọ no oke iruẹru ukoko na efa ze nọ who re ro wuhrẹ amọfa. (Ọtausi. 3:1) Who te ru ere, erere ologbo o ti noi ze.

RUẸRẸ OTỌ FIHỌ

11. (a) Eme o were omai evaọ ohrẹ nọ ekpako ikoko sa-sa a kẹ kpahe ewuhrẹ inievo efa? (b) Wọhọ epanọ obe Itẹ 15:22 o ta, fikieme u ro woma re ma ta kpahe oware nọ ekpako efa a ta nọ o rẹ sai fiobọhọ evaọ ewuhrẹ inievo efa?

¹¹ Kẹle na, a nọ ekpako jọ evaọ ikoko sa-sa nọ i fiobọhọ kẹ inievo-emezae wo ẹnyaharo no kpahe oghẹrẹ nọ a be sai ro ru onana evaọ ikoko rai.b Dede nọ uyero inievo nana i wo ohẹriẹ gaga, enwenọ ọkpọ ohrẹ ọvona aikpobi na a kẹ. Eme onana u dhesẹ? U dhesẹ nọ, uwuhrẹ nọ u no Ẹme Ọghẹnẹ ze u re wiruo evaọ “oria kpobi [gbe] ukoko kpobi,” nwane wọhọ epanọ o jọ evaọ oke Pọl ukọ na. (1 Kọr. 4:17) Evaọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe eware jọ nọ ekpako nana a ta nọ e rẹ sai fiobọhọ. (Itẹ 15:22) Evaọ izoẹme nana, ẹsibuobu ma ti se ekpako na “iwuhrẹ,” ma ve ti se inievo nọ i bi wuhrẹ mi ai na “enọ a bi wuhrẹ.”

12. Eme u fo nọ owuhrẹ ọ rẹ ruẹrẹ kpahe, kọ fikieme?

¹² O gwọlọ nọ owuhrẹ ọ rẹ ruẹrẹ otọ na fihọ re o te muhọ ewuhrẹ. Wọhọ epanọ ọwhẹrẹ ọ rẹ ruẹrẹ otọ họ re ọ tẹ te kọ eware họ iẹe na, ere o gwọlọ nọ owuhrẹ ọ rẹ ruẹrẹ udu oniọvo họ re o te ti wuhrẹ iẹe onaa okpokpọ. Nọ o rrọ ere na, ẹvẹ iwuhrẹ a sae rọ ruẹrẹ enọ a bi wuhrẹ họ ziezi kẹ uwuhrẹ? U wo ọruẹaro oke anwae jọ nọ o gwọlọ nọ a rẹ rọ aro kele oriruo riẹ. Oghẹrẹ vẹ ọruẹaro nana o ro wuhrẹ omọfa?

13-15. (a) Iruo vẹ a kẹ Samuẹle ọruẹaro na? (b) Ẹvẹ Samuẹle o ro ru iruo na? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (c) Fikieme ikuigbe Samuẹle na e rẹ rọ jọ oware isiuru kẹ ekpako ukoko nẹnẹ?

¹³ Bu vi ikpe idu esa (3,000) nọ i kpemu, ẹdẹjọ Jihova ọ vuẹ Samuẹle, ọruẹaro riẹ nọ ọ kpako no inọ: “Odẹ nọ o betha epaọ oke utiona me re ti vi ohwo no otọ Bẹnjamin tha, whọ vẹ te rehọ iẹ mu ovie rọ kẹ Izrẹl ahwo mẹ.” (1 Sam. 9:15, 16) Samuẹle ọ riẹ nọ owha-iruo nọ o je ro su idibo Jihova u te oba no, yọ Jihova ọ ta kẹe nọ ọ rọ omọfa mu nọ ọ te rehọ ẹta riẹ. Ẹsejọhọ Samuẹle ọ jọ udu riẹ nọ inọ, ‘Ẹvẹ mẹ te sae rọ ruẹrẹ ohwo nana kpahe kẹ iruo riẹ?’ O roro ku oware jọ, kẹsena o te mu omaa riẹ họ.

¹⁴ Okiokiọ riẹ nọ Samuẹle ọ ruẹ Sọl, Jihova ọ tẹ ta kẹ Samuẹle nọ: “Ohwo nọ mẹ ta ẹme riẹ kẹ owhẹ na ọ na!” Kẹsena Samuẹle o te mu oware nọ ọ ma omaa riẹ na họ eruo. O te se Sọl inọ a gbe kpohọ oria jọ nyae re emu. Nọ a te oria na, ọ tẹ rọ egbara nọ e mai woma kẹ Sọl avọ odibo riẹ keria, kẹsena ọ tẹ kẹ ae ẹkẹ arao nọ ọ mai woma jẹ ta nọ: “Re; keme a siẹe ba kẹ owhẹ bẹsenọ okenọ a fihọ u ro te.” Nọ a re no, Samuẹle avọ Sọl a te muọ obọ uwou Samuẹle ọruẹaro na họ ẹnya. A be nya na yọ a be ta ẹme evaọ edhere. Samuẹle ọ riẹ nọ emu nọ a re kugbe avọ ẹme nọ a jẹ ta okenọ a jọ edhere je kpobọ uwou riẹ na u ru udu kie Sọl vi, yọ ọ gwọlọ no enẹ serihọ họ. Fikiere o te ziziei kpohọ obọ ehru uwou riẹ. Evaọ owọwọ nọ ofou o bi fou yẹrẹ yẹrẹ na, Samuẹle ọ tẹ ruabọhọ ẹmeọta kugbe Sọl evaọ “ehru uwou” na bẹsenọ owezẹ u ro su ai. Okiokiọ riẹ, Samuẹle o te wholo Sọl, viọlọ iẹe, jẹ kẹe ithubro efa. Kẹsena, o te vi Sọl vrẹ nọ ọ ruẹrẹ iẹe kpahe kẹ eware nọ e be tha evaọ obaro no.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Uzẹme, ewholo ohwo re ọ jọ osu orẹwho u wo ohẹriẹ no ewuhrẹ oniọvo-ọmọzae re o te kẹ ọkpako hayo odibo oruiruo evaọ ukoko na. O make rrọ ere na, ekpako a rẹ sai wuhrẹ eware jọ nọ i wuzou no oriruo Samuẹle na ze nẹnẹ. Joma ta kpahe ivẹ jọ.

JỌ OWUHRẸ GBE UVI OGBẸNYUSU

16. (a) Ẹvẹ o jọ Samuẹle oma okenọ ahwo Izrẹl a ta kẹe nọ ọ rehọ ovie mu kẹ ai? (b) Oghẹrẹ ẹzi vẹ Samuẹle ọ rọ nya uwou nọ Jihova o vi rie, inọ o wholo Sọl?

¹⁶ Jọ u no owhẹ eva ze inọ who re wuhrẹ amọfa. Okenọ ahwo Izrẹl a kake ta kẹ Samuẹle nọ a gwọlọ ovie ohwo-akpọ nọ o re su ai, o kẹ riẹ uye gaga, yọ o jariẹ oma nọ ahwo na a se riẹ no. (1 Sam. 8:4-8) Fiki epanọ u je no Samuẹle eva ze he re o ru oware nọ ahwo na a ta kẹe na, u ru nọ Jihova ọ rọ vuẹe isiasa soso inọ jọ ọ gaviezọ kẹ ahwo na. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Dede na, Samuẹle o fi evedha hayo ẹgo họ eva ha kpahe ohwo nọ ọ te rehọ ẹta riẹ na. Okenọ Jihova ọ ta kẹ Samuẹle nọ o wholo Sọl, o ru ere. Yọ o rọnọ fikinọ Jihova ọ ta ere kẹe ọvo ho, uyoyou o wọ riẹ rọ unevaze ru onana.

17. Ẹvẹ ekpako ukoko nẹnẹ a sai ro wo ọkpọ uruemu Samuẹle, kọ eme onana o rẹ lẹliẹ ai wo?

¹⁷ Wọhọ Samuẹle, ekpako nọ i wo onaa ziezi nẹnẹ a be rọ uyoyou wuhrẹ inievo-emezae nọ e rrọ ukoko rai. (1 Pita 5:2) Ekpako itieye na a be siọ amọfa ba ewuhrẹ hẹ fiki ozọ inọ ẹsejọhọ a ti siobọno uvẹ-iruo rai jọ kẹ inievo nọ a bi wuhrẹ na. Iwuhrẹ nọ o rẹ ginẹ were re a wuhrẹ amọfa, a re rri enọ a bi wuhrẹ wọhọ enọ i ti lele ai hrowo uvẹ-iruo ho, ukpoye a re rri rai wọhọ “ibe iruiruo,” wọhọ ekẹ eghaghae rọkẹ ukoko na. (2 Kọr. 1:24; Hib. 13:16) Yọ eva e rẹ were iwuhrẹ itieye na gaga nọ a tẹ be ruẹ inievo nọ ae omarai a bi wuhrẹ na nọ e be rehọ onaa rai fiobọhọ kẹ ukoko na.—Iruẹru 20:35.

18, 19. Ẹvẹ ọkpako ọ sae rọ ruẹrẹ udu oniọvo nọ ọ gwọlọ wuhrẹ fihọ, kọ fikieme onana u ro wuzou?

¹⁸ Jọ ogbẹnyusu, orọnikọ owuhrẹ ọvo ho. Ẹdẹ nọ Samuẹle ọ rọ ruẹ Sọl na, ọ hẹ sae nwane tọlọ ọgọ ewhri je ku ei họ iẹe uzou ababọ oke oraha, Sọl ọ vẹ rọ ere zihe ruọ ovie. Dede na, ababọ oma nọ ọ ruẹrẹ kpahe kẹ owha-iruo nana. Ukpoye, Samuẹle ọ raha oke kugbe Sọl, ọ tẹ rọ ẹmẹrera ruẹrẹ udu riẹ kpahe kẹ owha-iruo na. Okenọ a re emamọ emu kugbe no, nya omonya kugbe no, ta ẹme oke lelehie no, je serihọ ziezi kugbe no, ẹsiẹe Samuẹle ọruẹaro na ọ rọ ruẹ nọ oke u te no nọ o re ro wholo Sọl.

¹⁹ Epọvo na re nẹnẹ, o gwọlọ nọ owuhrẹ ọ rẹ kaki ru epanọ udu u re ro kie ohwo nọ ọ gwọlọ wuhrẹ na vi, ọ vẹ jẹ daoma jọ ogbẹnyusu riẹ. Igogo eware nọ ọkpako o re ru re ọ sai mu usu utioye họ o rẹ sai wo ohẹriẹ no orẹwho ruọ orẹwho. Dede na, ghelọ oria kpobi nọ whọ rrọ kẹhẹ, whẹ ọkpako nọ eware e da obọ fia whọ tẹ be hae ruẹrẹ oke jọ họ nọ who re ro wuhrẹ oniọvo, kiyọ whọ be ta kẹe nọ, “Whọ rrọ ghaghae kẹ omẹ.” (Se Ahwo Rom 12:10.) Oniọvo kpobi nọ ọ gwọlọ riẹ oware, o ti wo otoriẹ je wo evawere kpahe ẹme yena nọ a rọ unu ta via ha na.

20, 21. (a) Ẹvẹ who re dhesẹ emamọ owuhrẹ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²⁰ Whai ekpako, wha kareghẹhọ nọ re ohwo ọ jọ emamọ owuhrẹ, orọnikọ o rẹ were iẹe re o wuhrẹ omọfa ọvo ho rekọ o re you ohwo nọ o bi wuhrẹ na. (Rri Jọn 5:20.) Ohwo nọ a bi wuhrẹ ọ rẹ kaki vuhu oware nana nọ u wuzou gaga na mu, yọ u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ọ te jẹ oware nọ a bi wuhrẹ iẹe na rehọ te. Fikiere, whai ekpako na, nọ wha bi wuhrẹ amọfa na, wha jọ iwuhrẹ ọvo ho rekọ wha jọ egbẹnyusu re rọkẹ inievo nọ wha bi wuhrẹ na.—Itẹ 17:17; Jọn 15:15.

²¹ Nọ ọkpako ọ tẹ ruẹrẹ udu oniọvo nọ o bi wuhrẹ họ no, o ve ti mu ei eware nọ ọ gwọlọ wuhrẹ iẹe họ ewuhrẹ. Idhere vẹ ọ sai ro ru onana? Ma te ta kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.

1. (a) Eme idibo Ọghẹnẹ a riẹ notọ avọ otọ ze kpahe uwuhrẹ, kọ ẹvẹ onana u ro wuzou nẹnẹ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

IDIBO Ọghẹnẹ a riẹ notọ avọ otọ ze nọ re ohwo ọ sai wo ẹnyaharo, ewuhrẹ o wuzou gaga. Abraham ọsẹ-ode na, o ‘su ahwo riẹ nọ o wuhrẹ’ dhogbo nyai siwi Lọt no obọ ewegrẹ, yọ a kparobọ. (Emu. 14:14-16) Evaọ oke Devidi, u wo ahwo jọ nọ ‘a wuhrẹ kẹ ilesuọ rọkẹ ỌNOWO na,’ yọ a ginẹ so ile nọ e wha ujiro se Ọghẹnẹ. (1 Irv. 25:7) Nẹnẹ, ma rrọ ohọre kugbe Setan avọ ogba riẹ. (Ẹf. 6:11-13) U te no ere no, ma be dao ẹgba mai kpobi re ma ruẹ nọ ma rọ ujiro kẹ Jihova. (Hib. 13:15, 16) Fikiere, wọhọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae, re ma sai wo obọkparọ o gwọlọ nọ a re wuhrẹ omai. Jihova ọ kẹ ekpako na owha-iruo nọ a re ro wuhrẹ amọfa evaọ ukoko na. (2 Tim. 2:2) Ẹvẹ ekpako nọ i wo onaa ziezi a bi ro wuhrẹ inievo-emezae nọ e rrọ ukoko rai re a ruẹsi te epanọ a rẹ rọ rẹrote uthuru Ọghẹnẹ?

RU USU ỌNỌ WHO BI WUHRẸ NA GA KUGBE ỌGHẸNẸ

2. Eme ọkpako ọ rẹ sai ru taure o te ti wuhrẹ oniọvo-ọmọzae onaa jọ, kọ fikieme?

² Whẹ ọkpako ukoko, a rẹ sae rehọ owhẹ dhesẹ ọwhẹrẹ. Taure ọwhẹrẹ ọ tẹ te kọ ibi riẹ, ọ rẹ sai fi eware nọ i re ru ekakọ riẹ rro ziezi họ otọ na. Epọvo na re, taure whẹ ọkpako who te ti wuhrẹ oniọvo-ọmọzae, whọ sae ruẹ nọ u fo re whọ salọ eria ikere jọ nọ who re se kẹe, onọ u re fiobọhọ ru nọ uwuhrẹ na u je tei udu ziezi.—1 Tim. 4:6.

3. (a) Ẹvẹ ọkpako ọ sae rọ rehọ eme Jesu nọ e rrọ obe Mak 12:29, 30 ta ẹme kugbe oniọvo-ọmọzae nọ o bi wuhrẹ? (b) Ẹvẹ olẹ nọ ọkpako ọ lẹ o sai ro fiobọhọ kẹ oniọvo-ọmọzae nọ o bi wuhrẹ?

³ Re whọ riẹ epanọ uzẹme na u fiobọhọ kẹ oniọvo nọ who bi wuhrẹ na te no, whọ sae nọe nọ, ‘Ẹvẹ omauromudhe ra kẹ Jihova u ro nwene owhẹ no evaọ eware nọ whọ be rọ uzuazọ ra ru?’ Onọ yena o rẹ sai rovie uvẹ fihọ nọ wha rẹ rọ ta kpahe oware nọ egagọ mai e jẹ rrọ oware nọ ma rẹ rọ omamai kpobi kẹ. (Se Mak 12:29, 30.) Wha sae rọ olẹ ku ẹmeọta-kugbe otiọnana họ, yọ whọ sae jọ olẹ na yare Jihova re ọ kẹ oniọvo na ẹzi riẹ, onọ u ti fiobọhọ kẹe riẹ eware nọ o bi wuhrẹ na. O te bọ oniọvo na ga ziezi nọ ọ tẹ ruẹ nọ whọ be lẹ roro iei.

4. (a) Kẹ iriruo eria Ikereakere jọ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ oniọvo nọ a bi wuhrẹ wo ẹnyaharo evaọ ukoko na. (b) Eme ekpako a rẹ tẹrovi nọ a te bi wuhrẹ amọfa?

⁴ Evaọ abọ emuhọ uwuhrẹ na, daoma se eria Ikereakere jọ nọ i re fiobọhọ kẹe ruẹ nọ u gine wuzou re ọ hae fialoma via, jọ ọnọ a re fievahọ, gbe ọnọ o wo omaurokpotọ. (1 Iv. 19:19-21; Neh. 7:2; 13:13; Iruẹru 18:24-26) Epanọ eware nọ i re ru ekakọ rro nọ a re fiba otọ i wuzou kẹ ekakọ na, ere ọvona iruemu nana i wuzou kẹ ọnọ a bi wuhrẹ na. I re fiobọhọ kẹe wo ẹnyaharo vẹrẹ vẹrẹ evaọ ukoko na. Ọkpako ukoko jọ evaọ obọ France nọ a re se Jean-Claude ọ ta nọ: “Me te bi wuhrẹ oniọvo jọ, oware nọ mẹ rẹ mae tẹrovi họ epanọ o re ro ru usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ ga ziezi. Mẹ rẹ gwọlọ oke nọ ma re ro se oria ikere jọ kugbe, onọ u re ‘rovie aro’ riẹ re ọ ruẹse ‘ruẹ eware urirẹ’ nọ e rrọ Ẹme Ọghẹnẹ.” (Ol. 119:18) Idhere efa jọ vẹ ekpako a sai ro ru usu oniọvo nọ a bi wuhrẹ ga kugbe Ọghẹnẹ?

FODẸ ITEE JỌ KẸE GBE ẸJIRORO NỌ WHỌ RỌ FODẸ AE

5. (a) Fikieme u ro wuzou gaga inọ a lele oniọvo-ọmọzae nọ a bi wuhrẹ ta kpahe itee nọ o fihọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ? (b) Fikieme u ro fo re ekpako a wuhrẹ inievo nọ e gbẹ rrọ izoge? (Rri oruvẹ obotọ.)

⁵ Nọ oniọvo-ọmọzae nọ who bi wuhrẹ nọ, ‘Itee vẹ who fihọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ?’ O gbe wo emamọ itee evo họ iroro ho, fiobọhọ kẹe fi obọdẹ utee jọ họ nọ whọ riẹ nọ ọ rẹ sai le tobọ. Ta kẹe kpahe ugogo utee jọ nọ who fihọ kẹ omara okejọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ, jẹ rọ ọwhọ gbiku kẹe kpahe epanọ eva e were owhẹ te okenọ who le utee na tobọ. Dede nọ a sai rri onaa uwuhrẹ nana vo, u re wiruo gaga. Ọkpako ukoko jọ nọ a re se Victor nọ ọ rrọ ọkobaro re evaọ Africa, ọ ta nọ: “Okenọ mẹ gbẹ jọ uzoge, ọkpako ukoko jọ ọ nọ omẹ enọ jọ nọ ọ nabe ruẹrẹhọ ziezi kpahe itee nọ me fihọ. Enọ yena i fiobọhọ kẹ omẹ roro kpahe odibọgba mẹ gaga.” Edhere ọfa jọ nọ ekpako nọ i wo onaa ziezi a sai je ro fiẹgba họ epanọ u wuzou te re a mu inievo-emezae họ ewuhrẹ evaọ okenọ a rrọ izoge họ, nọ a tẹ be hae kẹ inievo nana ẹme hayo eware efa nọ a rẹ sai ru evaọ ukoko na. Ewuhrẹ otiọnana o re fiobọhọ kẹ izoge nana evaọ okenọ a te bi te ahwo no, je ru nọ a sai ro mugba kẹ eware sa-sa nọ e rẹ sai reghe iroro rai no egagọ Jihova.—Se Olezi 71:5, 17.a

6. Edhere jọ vẹ nọ o wuzou Jesu ọ jẹ hai ro wuhrẹ?

⁶ Whọ tẹ be vuẹ oniọvo nọ who bi wuhrẹ ẹjiroro nọ o re ro ru oware jọ orọnikọ oware nọ whọ gwọlọ nọ o ru na ọvo ho, o rẹ jẹ tua isiuru riẹ kẹ ewha-iruo re. Nọ whọ tẹ be vuẹe ẹjiroro na, yọ whọ be rọ aro kele Jesu, Owuhrẹ Ologbo na. Wọhọ oriruo, taure ọ tẹ te kẹ ilele riẹ iruo usiuwoma ota na, ọ vuẹ rai ẹjiroro nọ u ro fo nọ a ru iruo na. Ọ ta nọ: “A rehọ udu kpobi kẹ omẹ no evaọ odhiwu gbe otọakpọ” Kẹsena o te fibae nọ: “Fikiere, wha nyai wuhrẹ ahwo erẹwho kpobi re a zihe ruọ ilele.” (Mat. 28:18, 19) Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o ro wuhrẹ ilele riẹ?

7, 8. (a) Ẹvẹ ekpako a sae rọ rehọ arọ kele oghẹrẹ nọ Jesu o je ro wuhrẹ ilele riẹ? (b) Ẹvẹ u wuzou te re a hai jiri oniọvo nọ a bi wuhrẹ? (c) Eware jọ vẹ a ta kpahe nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ ekpako wuhrẹ amọfa? (Rri ẹkpẹti na, “Epanọ A re ro Wuhrẹ Amọfa.”)

⁷ Dhesẹ no Ikereakere na ze kẹ oniọvo nọ who bi wuhrẹ na ẹjiroro nọ u ro fo nọ o ru oware nọ a ta kẹe na. Who te bi ru ere, yọ who bi wuhrẹ iẹe re ọ hai roro kpahe ehri-izi Ebaibol. Wọhọ oriruo, ma rehọ iẹe nọ whọ ta kẹ oniọvo-ọmọzae jọ nọ o ru aro Ọgwa Uvie na fo re u je inievo na nya ziezi. Whọ sai se obe Taitọs 2:10 kẹe jẹ vuẹe epanọ Ọgwa Uvie nọ o ti ru fo na o te rọ “whẹ erru họ uwuhrẹ Osiwi mai, Ọghẹnẹ.” Whọ sae jẹ ta kẹe nọ ọ hai roro kpahe enọ e kpako no evaọ ukoko na gbe epanọ oware nọ whọ ta nọ o ru na o te rọ jọ obufihọ kẹ ae. Whọ tẹ be hae lele iei ta ẹme enẹ oke kpobi nọ who bi wuhrẹ iẹe, u ti ru nọ ọ te hẹ mai ro roro kpahe ahwo nọ a ti wo erere no obufihọ riẹ ze viukpọ eware nọ a be ta kẹe nọ o ru na. Yọ eva e te were iẹe gaga nọ ọ tẹ be ruẹ nọ inievo ukoko na a bi wo erere no iruo nọ o bi ru ze.

⁸ U te no ere no, hae daoma jiri oniọvo nọ who bi wuhrẹ na kẹ omadawọ nọ o bi ro fi eware nọ who bi wuhrẹ iẹe họ iruo. Ẹvẹ onana u wuzou te? Wọhọ epanọ ame o re ru okakọ dhẹ ziezi na, ere ujiro u re fiobọhọ kẹ oniọvo nọ who bi wuhrẹ nọ ọ jẹ daoma wo ẹnyaharo.—Rri Matiu 3:17.

USE-ABỌ OFA

9. (a) Use-abọ vẹ ekpako nọ e rrọ erẹwho nọ ugho o rrọ a rẹriẹ ovao dhe evaọ ewuhrẹ amọfa? (b) Fikieme egagọ Jihova e gbẹ rrọ oware ọsosuọ kẹ inievo-emezae jọ nọ e rrọ izoge he?

⁹ Ekpako nọ e rrọ erẹwho nọ ugho o rrọ a wo use-abọ ofa jọ: epanọ a sai ro fiobọhọ kẹ inievo-emezae nọ e rrọ umuo ikpe udhegbọ hayo ọgbagbọ wo ajọwha kẹ iruẹru ukoko na. Ma nọ ekpako nọ i wo onaa ziezi evaọ erẹwho itienana jọ nọ i bu te 20 re a vuẹ omai oware nọ a ro roro nọ inievo jọ a gbẹ be rọ gwọlọ wo ewha-iruo evaọ ukoko na ha. Evaọ iyo nọ a kẹ na kpobi, oware nọ a mae ta nọ o soriẹ họ: Okenọ inievo nana jọ a gbẹ jọ emaha, a tuduhọ ae awọ họ re a fi itee họ evaọ ukoko na. Ejọ nọ e jẹ gwọlọ fi itee họ evaọ ukoko na dede, esẹgbini rai a kpọ ovao rai rri itee obọ akpọ. Egagọ Jihova e jọ oware ọsosuọ evaọ uzuazọ izoge nana vievie he.—Mat. 10:24.

10, 11. (a) Ẹvẹ ọkpako ọ sae rọ rehọ ẹmẹrera fiobọhọ kẹ oniọvo-ọmọzae nọ o wọhọ nọ o wo isiuru kẹ ewha-iruo ho nwene iroro? (b) Eria Ebaibol vẹ ọkpako ọ rẹ sai se kẹ oniọvo otiọye, kọ fikieme? (Rri oruvẹ obotọ.)

¹⁰ Nọ o tẹ wọhọ nọ oniọvo-ọmọzae o gbe wo isiuru kẹ ewha-iruo ukoko na ha, re a sai fiobọhọ kẹe nwene iroro o rẹ rehọ omodawọ gbe ithihakọ, rekọ a rẹ sai ru onana. Wọhọ epanọ ọwhẹrẹ ọ rẹ rọ ẹmẹrera whaliẹ ọlẹ riẹ fihọ oja noke toke re ọlẹ na ọ ruẹse ta rri obonọ ọ gwọlọ na, ere ọvona whọ rẹ sae rọ ẹmẹrera fiobọhọ kẹ inievo-emezae jọ ruẹ oware nọ o rọ gwọlọ nọ a nwene iroro re a ruẹse jẹ ewha-iruo rehọ evaọ ukoko na. Rekọ ẹvẹ whọ sai ro ru onana?

¹¹ Daoma rehọ oke jọ mu usu kugbe oniọvo na. Ru ei riẹ nọ ukoko na o gwọlọ obufihọ riẹ. Nọ oke o be nyaharo na, ru oke fihọ nọ whọ rẹ rọ keria kugbei je lele iei se eria ikere jọ, kẹsena who ve fiobọhọ kẹe roro kpahe omauromudhe riẹ kẹ Jihova. (Ọtausi. 5:4; Aiz. 6:8; Mat. 6:24, 33; Luk 9:57-62; 1 Kọr. 15:58; 2 Kọr. 5:15; 13:5) Whọ sae nọe nọ, ‘Eme whọ ya eyaa riẹ kẹ Jihova okenọ whọ roma mudhe kẹe?’ Daoma tua isiuru riẹ re ọ ruẹsi roro kpahe epanọ o re ro wo ẹnyaharo evaọ ukoko na ẹkwoma oghẹrẹ enọ itienana nọ whọ rẹ nọe, ‘Ẹvẹ who roro nọ o jọ Jihova oma okenọ whọ rọ họ-ame?’ (Itẹ 27:11) ‘Kọ ẹvẹ o jọ Setan oma?’ (1 Pita 5:8) Who du roro ho inọ eria ikere nọ whọ riẹ salọ ziezi nọ who re se kẹ oniọvo na i ti wiruo kẹe tere he.—Se Ahwo Hibru 4:12.b

WHAI OTU NỌ A BI WUHRẸ, WHA RỌ EVA KPOBI RU IRUO NỌ A KẸ OWHAI

12, 13. (a) Uruemu vẹ Elaesha o dhesẹ okenọ a je wuhrẹ iẹe? (b) Ẹvẹ Jihova ọ rọ ghale Elaesha fikinọ ọ talamu Elaeja?

¹² Kọ ẹvẹ kpahe owhai izoge nọ a gwọlọ obufihọ rai na? Uruemu vẹ u ti fiobọhọ kẹ owhai nyate utee rai? Re ma kẹ uyo na, joma ta kpahe ikuigbe ohwo jọ nọ a wuhrẹ evaọ oke nọ u kpemu.

¹³ Enwenọ ikpe idu esa (3,000) nọ i kpemu, Elaeja ọruẹaro na o zizie Elaesha re ọ jọ odibo riẹ. Ababọ oke oraha, Elaesha ọ jẹ uzizie na rehọ jẹ rọ eva riẹ kpobi gbodibo kẹ ọruẹaro nana nọ ọ kpako no na, je tube ru iruo nọ a re rri vo dede. (2 Iv. 3:11) Nọ Elaeja o wuhrẹ Elaesha te ikpe ezeza no, Elaesha ọ tẹ ruẹ nọ iruo Elaeja nọ ọ jọ ọruẹaro evaọ Izrẹl na i bi te ekuhọ no. Evaọ oke yena, Elaeja ọ tẹ vuẹ odibo riẹ nọ o wuhrẹ ziezi no na inọ ọ siẹe ba elele, rekọ isiasa soso Elaesha ọ ta kẹ Elaeja nọ: “Mẹ sae se owhẹ ba ha.” Ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ jọ kugbe owuhrẹ riẹ te epanọ u re lehie te kpobi. Ukuhọ riẹ, Jihova ọ ghale Elaesha fiki omaurokpotọ gbe ẹrọwọ riẹ, ọ kẹ riẹ uvẹ nọ ọ rọ ruẹ Elaeja okenọ ofou-owhre ọ wọe vrẹ.—2 Iv. 2:1-12.

14. (a) Ẹvẹ enọ a bi wuhrẹ a sae rọ rehọ aro kele Elaesha nẹnẹ? (b) Fikieme u ro wuzou gaga re ọnọ a bi wuhrẹ ọ rehọ eva riẹ kpobi ru iruo nọ a kẹ riẹ?

¹⁴ Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Elaesha nẹnẹ? Jẹ iruo nọ a kẹ owhẹ rehọ ababọ oke oraha, makọ iruo nọ a rẹ sai rri vo dede. Rehọ ohwo nọ o bi wuhrẹ owhẹ na wọhọ ogbẹnyusu, je ru ei riẹ nọ oma nọ ọ be dawo kpobi re ọ sai fiobọhọ kẹ owhẹ o da owhẹ ẹro fia. Who te dhesẹ emamọ uruemu evaọ etoke nọ o bi wuhrẹ owhẹ na o rẹ wọhọ ẹsenọ whọ be ta kẹe nọ: “Mẹ sae se owhẹ ba ha.” Rekọ oware nọ o mai wuzou họ, eva kpobi nọ who re ro ru iruo kpobi nọ a kẹ owhẹ. Fikieme onana u ro wuzou gaga? Keme nọ ekpako na a tẹ ruẹ nọ whọ be rọ eva ra kpobi ru iruo, whọ tẹ jẹ ginẹ rrọ oniọvo nọ a re fievahọ, ẹsiẹe u re ro mu ae ẹro nọ Jihova ọ gwọlọ nọ a mu ewha-iruo efa họ owhẹ obọ evaọ ukoko na.—Ol. 101:6; se 2 Timoti 2:2.

WO ADHẸẸ KẸ OWUHRẸ RA

15, 16. (a) Ẹvẹ Elaesha o ro dhesẹ nọ o wo adhẹe kẹ owuhrẹ riẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme ibe eruẹaro Elaesha a jọ oma riẹ ruẹ nọ o kẹ rai imuẹro nọ ọ rehọ ẹta Elaeja no?

¹⁵ Ikuigbe Elaesha nọ ọ rehọ ẹta Elaeja na u dhesẹ epanọ inievo-emezae a sae rọ rehọ adhẹẹ kẹ ekpako nọ i wo onaa ziezi nẹnẹ re. Nọ Elaeja avọ Elaesha a weze bru eruẹaro jọ evaọ obọ Jeriko no, a te no etẹe nya kpohọ Ethẹ Jọdan. Kẹsena “Elaeja ọ tẹ rehọ otogbo riẹ, o te kpiri ie, ọ tẹ rehọ iẹe tehe ame na, ame na ọ tẹ hẹriẹ.” Nọ a nya otọ oyaya ethẹ na vrabọ no, aimava na a te je “gbe iku” nọ a be nya vrẹ na. Uzẹme riẹ họ, Elaesha ọ nwani roro nọ ọ riẹ eware kpobi no ho. Evaọ oke nana kpobi nọ a rọ jọ kugbe na, Elaesha o je muẹrohọ ẹme kpobi nọ owuhrẹ riẹ ọ jẹ vuẹe. Kẹsena ofou-owhre ọ tẹ wọ Elaeja vrẹ. Uwhremu na nọ Elaesha ọ nyate ethẹ Jọdan na evaọ okenọ o je ro zihe kpo, ọ tẹ rehọ otogbo Elaeja na rọ tehe ame na, jẹ ta nọ: “Kọ ỌNOWO na ọ rọ, Ọghẹnẹ Elaeja?” Ame na ọ tẹ wariẹ hẹriẹ kpohọ tabọ tabọ.—2 Iv. 2:8-14.

¹⁶ Kọ who muẹrohọ nọ oware igbunu urere nọ Elaeja o ru, oye ovona o jọ oware igbunu ọsosuọ nọ Elaesha o ru? Fikieme onana u ro fo oware nọ ma re muẹrohọ? O rrọ vevẹ, Elaesha ọ jiroro ho inọ ọ rrọ ọga obọriẹ no fikiere ọ rẹ rọ oware igbunu okpokpọ jọ muhọ. Ukpoye, ọ rọ aro kele oghẹrẹ nọ Elaeja o ru iruo odibọgba riẹ. Elaesha ọ tẹ rọ enẹ dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ owuhrẹ riẹ, yọ onana u ru nọ ibe eruẹaro riẹ a ro vuhumu nọ ọ rehọ ẹta Elaeja no. (2 Iv. 2:15) Yọ evaọ etoke ikpe 60 nọ Elaesha o ro ru iruo ọruẹaro na, Jihova ọ rehọ e riẹ ru iruo igbunu efa buobu nọ e vrẹ enọ Elaeja o ru. Whẹ nọ a bi wuhrẹ, eme ikuigbe nana i wuhrẹ owhẹ?

17. (a) Ẹvẹ enọ a bi wuhrẹ nẹnẹ a sae rọ rehọ aro kele emamọ uruemu Elaesha? (b) Nọ oke o be nyaharo na, eme Jihova ọ rẹ sae rehọ enọ a bi wuhrẹ na ru?

¹⁷ Who du roro ho inọ whọ tẹ nwani wo ewha-iruo jọ no evaọ ukoko na who ti nwene oghẹrẹ nọ eware e rrọ, inọ oghẹrẹ nọ who ti ru eware u ti wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ a bi ru ai. Ẹgwọlọ ukoko na gbe ekpọvio nọ i bi no obọ Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova ze u re dhesẹ sọ a re ru inwene jọ evaọ ukoko na, orọnikọ fiki ẹgwọlọ ra ha. Elaesha ọ kẹ ibe eruẹaro riẹ imuẹro inọ ọ rehọ ẹta Elaeja no ẹkwoma iruo igbunu riẹ nọ ọ rọ aro kele. Whẹ omara whọ sae kẹ ibe Ileleikristi ra imuẹro nọ who wo omaurokpotọ je wo adhẹẹ kẹ ekpako nọ i wo onaa ziezi, nọ whọ tẹ be rọ aro kele oghẹrẹ nọ a bi ru eware anwẹdẹ nọ o rọwokugbe Ikereakere na. (Se 1 Ahwo Kọrint 4:17.) Dede na, nọ who bi wo onaa ze na, whọ te hai fiobọhọ kẹ ukoko ra fi inwene sa-sa hiruo, inwene nọ i re fiobọhọ kẹ ukoko nọ whọ rrọ na rọ kpahe ukoko Jihova nọ o be nyaharo ẹsikpobi na. Wọhọ epanọ o jọ kẹ Elaesha na, nọ oke o be nyaharo na Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ owhai inievo nọ a bi wuhrẹ na tube ru iruo nọ e vrẹ erọ ekpako nọ i wuhrẹ owhai.—Jọn 14:12.

18. Fikieme u ro wuzou gaga re a wuhrẹ inievo-emezae nọ e rrọ ukoko na enẹna?

¹⁸ Ma bi rẹro nọ eware nọ a jiroro rai evaọ uzoẹme nana gbe onọ o vrẹ na i ti ru nọ ekpako na a te rọ ruẹrẹ oke họ nọ a re ro wuhrẹ inievo efa. Ajọ inievo-emezae nọ a bi wuhrẹ a rọ ọwhọ jẹ uwuhrẹ utiona rehọ je fi ei họ iruo ziezi nọ a bi fiobọhọ rẹrote uthuru Ọghẹnẹ na. Ere oruo u ti fiobọhọ kẹ ikoko sa-sa wariẹ akpọ na họ dikihẹ ga je ru nọ mai omomọvo evaọ ukoko na ma ti ro kru ẹrọwọ mai evaọ etoke uye ulogbo nọ o be tha na.