Uko-Obe Anwae Jọ nọ A Rehọ Obọdẹ Onaa Rovie

EVAỌ ukpe 1970, ekiotọ a tọ ku uko-obe jọ nọ o to fihọ fariẹ fariẹ evaọ iwhre nọ a re se Ein Gedi evaọ Izrẹl, kẹle Abade Owhuowhu na. A ruẹ uko-obe na okenọ a jẹ tọ gwọlọ eware evaọ isinagọgo jọ nọ a mahe evaọ okenọ a raha iwhre na, oware wọhọ ikpe-udhusoi avọ ezeza orọ ekele oke mai na. Uko-obe na o to te epanọ a gbẹ sai ro se eme nọ e riẹe eva ha, yọ whọ tẹ ta nọ who re rovie iei dede, u re whowho no. Rekọ eva e were ahwo gaga nọ a rehọ obọdẹ okwakwa jọ rehọ ifoto riẹ. Kẹsena a te fi ifoto na họ eva ekọmputa, jẹ rehọ oware okpokpọ jọ nọ a ru fihọ ekọmputa ru eme riẹ mu via re a sai sei.

Eme a jọ uko-obe na ruẹ? A ruẹ nọ eme Ebaibol e rrọ uko-obe na. Eme nọ e rrọ abọ emuhọ obe Iruo-Izerẹ eye e rrọ eria nọ e to kiọkọ na. A jariẹ ruẹ odẹ-oma Ọghẹnẹ nọ a rehọ ibieme Hibru ene kere. O wọhọ nọ a kere uko-obe nana evaọ etoke ikpe 50 C.E. rite 400 C.E., onọ u dhesẹ nọ oye họ uko-obe Ebaibol ẹvẹrẹ Hibru nọ o mai kri no nọ a ruẹ no anwẹnọ a ro duku ikulu-ebe Ebaibol nọ a jọ Abade Owhuowhu (Qumran) ruẹ na. Ọzae jọ nọ a re se Gil Zohar o kere fihọ obe-usi na The Jerusalem Post inọ: “Taure a te ti se oria Iruo-Izerẹ nọ a jọ uko-obe Ein Gedi ruẹ na, iko-ebe Ebaibol efa e rehọ ikpe buobu thabọ no ohwohwo. Iko-ebe Abade Owhuowhu nọ i te ikpe idu ivẹ no na, nọ a kere evaọ ubrobọ urere etoke etẹmpol avọ ivẹ na, e rehọ ikpe odu soso kpako vi orọ Aleppo Codex nọ a kere evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ ikpe orọ ekele oke mai na.” Egba-eriariẹ jọ a ta nọ eme nọ e rrọ uko-obe Ein Gedi na u dhesẹ nọ ebe isoi ọsosuọ Ebaibol na, enọ utu ahwo Masorete a kere fihọ eria efa na, “a sẹro rai gbagba evaọ ikpe idu nọ e vrẹ na, yọ ahwo nọ a rọ obọ kere ebe Ebaibol nana fihọ eria efa na a kere eme evo thọ họ.”