სქოლიო

a განდგომილი ქრისტიანული სამყაროს მრავალი არაქრისტიანული სწავლების, რიტუალისა და წეს-ჩვეულების წარმოშობასთან დაკავშირებით XIX საუკუნეში რომის კათოლიკური ეკლესიის კარდინალმა ჯონ ჰენრი ნიუმენმა თავის ნაშრომში დაწერა: „ტაძრების გამოყენებას, წმინდანების სახელზე აგებას, ზოგჯერ ხის ტოტებით შემკობას; საკმეველს, სალამპრეებს და სანთლებს; გამოსაჯანმრთელებლად შეთქმულის შეწირვას; ნაკურთხ წყალს; თავშესაფრებს, დღესასწაულებსა და განსაკუთრებულ დროებს, კალენდრების გამოყენებას, პროცესიებს, მინდვრების კურთხევას, სამღვდლო სამოსს, ტონზურას, ნიშნობის ბეჭედს, აღმოსავლეთისკენ პირის ქცევას, ბოლო დროს შექმნილ გამოსახულებებს და, შესაძლოა, საეკლესიო გალობას და ლოცვას „უფალო შეგვიწყალე“ წარმართული საწყისი ჰქონდეს, მაგრამ წმინდად არის აღიარებული, რადგან ეკლესიამ ასე დაამკვიდრა“ („Essay on the Development of Christian Doctrine“).