VALŨA WA YAKOVO

1 Nyie Yakovo, ngombo ya Ngai na ya Mwĩaĩi Yesũ Klĩsto, kwa mbaĩ 12 ila inyaĩĩkĩte kũũ na kũũ:

Nĩnamũkethya!

2 Tanai, ana-a-asa, yĩla mwakwatwa nĩ mathĩna me kĩvathũkany’o, 3 mũimanya kana mweeka ũu, mũĩkĩĩo wenyu ũla ũtatĩtwe kwa nzĩa ĩsu ũkatuma mwĩthĩwa na wũmĩĩsyo. 4 Ĩndĩ ekai wũmĩĩsyo wĩanĩsye wĩa waw’o, nĩ kana mwĩthĩwe mwĩ eanĩu na mũte na ĩlanga maũndũnĩ onthe, vate kĩndũ mũtialĩtye.

5 Kwoou ethĩwa mũndũ o na wĩva nde na ũĩ, nĩ aendeee kũmũvoya Ngai, nĩkwĩthĩwa anengae onthe kwa ũlau na ateũmatalĩla mavĩtyo, nake akanengwa. 6 Ĩndĩ nĩ aendeee kũvoya e na mũĩkĩĩo, na ate na nzika o na vanini, nũndũ mũndũ ũla wĩthĩawa na nzika ailye kĩtulumo kya ũkanga kĩla kĩsukumawa nĩ kĩseve na kũtwawa kũũ na kũũ. 7 Vate nzika, mũndũ ta ũsu ndaĩle kũsũanĩa kana nũtonya kũkwata kĩndũ o na kĩmwe kuma kwa Yeova; 8 ũsu nĩ mũndũ wa mĩtwe ĩlĩ, ũte mũlũmu nzĩanĩ syake syonthe.

9 Ĩndĩ eka mwana-a-asa ũla ngya atanĩe kũnenevw’a kwake, 10 na mũndũ mũthwii natanĩe kũnyivw’a kwake, nũndũ akavĩta ta ĩlaa ya mũũndanĩ. 11 Nĩkwĩthĩwa o tondũ syũa yumaa vamwe na ũvyũvu wayo mwingĩ na kũtuma mũtĩ ũvoova, na ĩlaa yaw’o yĩivalũka na wanake wayo ũithela, now’o mũndũ mũthwii ũkathela o aendeee kũsembany’a na ũthwii.

12 Nĩ mũtanu mũndũ ũla ũendeeaa kũmĩĩsya ĩtatwa, nũndũ eetĩkĩlwa akakwata ngovia ya thayũ, ĩla Yeova ũmathĩte ala mamwendete. 13 Yĩla mũndũ wakwatwa nĩ ĩtatwa, ndakasye: “Nĩngũtatwa nĩ Ngai.” Nũndũ vaiĩ mũndũ ũtonya kũmũtata Ngai na maũndũ mathũku, o nake Ngai ndatataa mũndũ o na wĩva. 14 Ĩndĩ kĩla mũndũ atatawa kwa kũkusw’a na kũkengwa nĩ ĩtomo yake mwene. 15 Na ĩtomo yakua ĩvu, yĩisyaa naĩ; nayo naĩ yeekwa, ĩiete kĩkw’ũ.

16 Mũikakengeke, ana-a-asa makwa endwa. 17 Kĩla mũthĩnzĩo mũseo na mwĩanĩu wumaa ĩũlũ, ũtheeaa kuma kwa Ĩthe wa syeni sya matunĩ, ũla ũtaalyũkaa kana kũvĩndũkanga ta ũndũ syuu ivĩndũkangaa. 18 Waĩ wendi wake ithyĩ twĩthĩwe vo kwĩsĩla ndeto ya ũla w’o, nĩ kana twĩthĩwe ta ũsyao wa mbee wa syũmbe syake.

19 Manyai ũũ, ana-a-asa makwa endwa: Kĩla ũmwe no nginya ethĩwe e mĩtũkĩ ya kwĩthukĩĩsya, ate na mĩtũkĩ ya kũneena, na atathataa mĩtũkĩ, 20 nũndũ ũthatu wa mũndũ ndũetae ũlũngalu wa Ngai. 21 Kwoou, vetai ũvuku w’onthe na kĩla ũthũku, * na mũyĩtĩkĩla kwa ũuu kũvandwa ndeto nthĩnĩ wenyu ĩla ĩtonya kũmũtangĩĩa inyw’ĩ.

22 Ĩndĩ ĩthĩwai mwĩ eki ma ndeto na ti ewi oka, mũyĩkenga ene na mosũanĩo ma ũvũngũ. 23 Nũndũ ethĩwa mũndũ nĩ mwĩwi wa ĩla ndeto na ndekaa ũndũ ĩkwasya, ũsu ailye mũndũ ũla wĩsiasya ũthyũ wake kĩoonĩ. 24 Nĩkwĩthĩwa esiasya mwene, na aithi na o mĩtũkĩ ayũlwa nĩ ũndũ woona ailye. 25 Ĩndĩ ũla ũsiasya kwa ũliku mwĩao mũlũngalu wa ũthasyo na aiendeea kũũatĩĩa, ndethĩawa e mwĩwi ũla ũlawa, ĩndĩ nĩwĩkaa kwosana naw’o; na akatana nũndũ wa kĩla wĩkaa.

26 Ethĩwa mũndũ o na wĩva esũanĩa kana nĩ mũthaithi wa Ngai ĩndĩ ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake, ekenga ngoo yake mwene, na ũthaithi wake nĩ wa mana. 27 Ũthaithi ũla mũtheu na ũte mũvuku methonĩ ma Ngai waitũ na Asa waitũ nĩw’o ũũ: kũsũvĩa syana ndiwa na aka ndiwa thĩnanĩ woo, na mũndũ kwĩsũvĩa mwene ndakavukw’e nĩ maũndũ ma nthĩ ĩno.

2 Ana-a-asa makwa, ethĩwa mwĩ na kyende, mũilũmĩtye ũla mũĩkĩĩo wa Mwĩaĩi waitũ mũnene Yesũ Klĩsto, kana nĩmũũlũmĩtye? 2 Nũndũ ethĩwa mũndũ wĩ na mbete sya thaavu syaanĩ syake na wĩkĩĩte ngũa nzeo mũno nĩwooka ũmbanonĩ wenyu, na mũndũ ngya wĩkĩĩte ngũa syĩ na ĩko ailika, 3 inyw’ĩ nĩmũmwosaa nesa mũndũ ũla wĩkĩĩte ngũa nzeo mũno, na kũmwĩa, “Ĩkala kĩvĩlanĩ kĩĩ kĩ vaa vaseo,” na mũimwĩa ũla ngya, “Endeea kũũngama” kana, “Ĩkala kĩvĩlanĩ kĩya kĩ ungu wa nyaaĩ syakwa”? 4 Ethĩwa vailye ũu, kũu ti kwonany’a kana mwĩ na ivathũkany’o katĩ wenyu, na kana nĩmũtw’ĩkĩte asili maumasya motwi mathũku?

5 Ĩthukĩĩsyei, ana-a-asa makwa endwa. We Ngai ndanyuvie ala nthĩ ĩno yonaa me ngya methĩwe athwii nthĩnĩ wa mũĩkĩĩo na atiĩwa ma Ũsumbĩ, ũla wamathie ala mamwendete? 6 Ĩndĩ mũinengae ala ngya ndaĩa. Athwii tyo mo mamũvinyĩĩaa na kũmũkusũlany’a mamũtwaĩte kotinĩ? 7 Mo tyo maumaa ĩsyĩtwa ĩseo yĩla mwĩtanĩaw’a nayo? 8 Ethĩwa nĩmũatĩĩaa ũla mwĩao wa kĩ-ũsumbĩ kwosana na ĩandĩko yĩla yaĩtye, “No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete,” mwĩkaa nesa mũno. 9 Ĩndĩ ethĩwa mwĩendeea kwĩthĩwa na kyende, mwĩĩka naĩ, na mĩao nĩmũsilĩle kana mwĩ avĩtany’a.

10 Nũndũ ethĩwa mũndũ o na wĩva nũkwataa Mĩao yonthe, ĩndĩ aitũla o ũmwe, ethĩawa atũla yonthe. 11 Nĩkwĩthĩwa ũla waisye, “Ndũkalaalae,” nowe waisye, “Ndũkoae.” Kwoou ethĩwa ndwĩkaa ũlaalai ĩndĩ nĩwũaaa, wĩ mũvĩtany’a wa mĩao. 12 Endeeai kũneena na kwĩka ta ala makasilĩlwa na mĩao ya andũ athasye. 13 Nũndũ ũla ũtethĩawa na tei akasilĩlwa vate tei. Tei nũsindĩte ũsilĩlo.

14 Ana-a-asa makwa, ethĩwa mũndũ nũkwasya e na mũĩkĩĩo na nde na meko, mũĩkĩĩo ũsu ũtonya kũmũtethya ata? Mũĩkĩĩo ũsu ndũtonya kũmũtangĩĩa, kana nũtonya? 15 Ethĩwa ve ana-a-asa kana eĩtu-a-asa me na thĩna wa ngũa na wa lĩu wĩanĩtye mũthenya ũsu, 16 ĩndĩ ũmwe wenyu aimea, “Endai na mũuo na mũyĩkĩa ngũa syĩ muutĩa na mũiya mũvũne,” ĩndĩ mũiũmanenga kĩla me na vata nakyo kwondũ wa mĩĩ yoo, ũu ũtonya kũtethya ata? 17 O ta ũu, mũĩkĩĩo ũte na meko nĩ mũkw’ũ.

18 Ĩndĩ mũndũ nũtonya kwasya: “We wĩ na mũĩkĩĩo, nakwa nĩ na meko. Mbony’e mũĩkĩĩo waku ũte na meko, nakwa nĩngũkwony’a mũĩkĩĩo wakwa kwĩsĩla meko makwa.” 19 We nũĩkĩĩe kana kwĩ Ngai o ũmwe, kana ti w’o? Wĩkaa nesa mũno. Ĩndĩ o nasyo ndaimoni niĩkĩĩaa na kũtetema. 20 Ĩndĩ nũkwenda kũmanya, we mũndũ vathei, kana mũĩkĩĩo ũte na meko nĩ wa mana? 21 We Avalaamu ndatalĩlwe ũlũngalu kwĩsĩla meko ĩtina wa kũmũthemba Isaka mwana wake kĩthembeonĩ? 22 Nĩmũkwona kana mũĩkĩĩo wake watethasya wĩa vamwe na meko make, na mũĩkĩĩo wake nĩweanĩiw’e nĩ meko make, 23 na ĩandĩko yeanĩw’a yĩla yaĩtye: “Avalaamu aĩ na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa Yeova, na atalĩlwa ũu kwĩthĩwa nĩ ũlũngalu,” na eetwa mũnyanyae wa Yeova.

24 Nĩmũkwona kana mũndũ atalĩlawa ũlũngalu kwĩsĩla meko ĩndĩ ti kwĩsĩla mũĩkĩĩo w’oka. 25 O ta ũu we Laavi, ũla waĩ ĩlwaya, ndatalĩilwe ũlũngalu kwĩsĩla meko ĩtina wa kũmathokya nesa andũ ala matũmĩtwe na kũmea masyokele nzĩa ĩngĩ? 26 Vate nzika, o ũndũ mwĩĩ ũte na veva wĩthĩawa wĩ mũkw’ũ, now’o mũĩkĩĩo ũte meko wĩthĩawa wĩ mũkw’ũ.

3 Ana-a-asa makwa, ti aingĩ katĩ wenyu maĩle kwĩthĩwa amanyĩsya, mũimanya kana tũkakwata ũsilĩlo mũito kwĩ ala angĩ. 2 Nũndũ ithyonthe nĩtũlulutĩkaa * mavinda maingĩ. Ethĩwa mũndũ o na wĩva ndalulutĩkaa ndetonĩ, ũsu nĩ mũndũ ũte na naĩ, ũtonya kũsiĩĩa mwĩĩ wake w’onthe. 3 Yĩla tweekĩa itang’a makanyw’anĩ ma mbalasi nĩ kana syĩke ũndũ tũkwenda, nĩtũtongoeasya mwĩĩ wasyo w’onthe o naw’o. 4 Sisyai meli o nasyo: O na kau syĩthĩawa syĩ nene mũno na itwaawa nĩ iseve syĩ na vinya, ikomoawa nĩ sukani nini mũno ikathi vandũ o na va vala mũndũ ũla ũtwaĩte ũkwenda.

5 O ta ũu ũĩmĩ nĩ kamutha kanini ka mwĩĩ, ĩndĩ wĩkathĩĩaa mũno. Sisyai ũndũ mwaki mũnini ũtonya kũvĩvya kĩtheka kĩnenevete! 6 Ũĩmĩ o naw’o nĩ mwaki. Na katĩ wa mamutha maitũ onthe, ũĩmĩ wusũĩte maũndũ mate malũngalu, nũndũ nũvukasya mwĩĩ w’onthe na nũkwatasya mwaki thayũ wa mũndũ w’onthe, na mwaki waw’o wumaa Ngiena. * 7 Nũndũ kĩla mũthemba wa nyamũ ya kĩthekanĩ, na nyũnyi, na tũsamũ tũla tũtambũkaa, * na nyamũ sya ũkanganĩ no ivoovw’e na nivoovaw’a nĩ andũ. 8 Ĩndĩ vaiĩ mũndũ ũtonya kũvoovya ũĩmĩ. Nũndũ ndũtonya kũvoovw’a na nũtonya kũũmĩsya, na wusũĩte sumu mũthũku mũno. 9 Nĩtũtũmĩaa ũĩmĩ kũmũtaĩa Yeova, ũla nĩwe Ĩthe waitũ, na tũitũmĩa ũĩmĩ o ũsu kũumanĩa andũ ala moombiwe “na mũvw’ano wa Ngai.” 10 Ũathimo na kĩumo nĩsyumaa kanyw’anĩ o ũmwe.

Ana-a-asa makwa, ti ũseo maũndũ kwĩthĩwa mailye ũu. 11 Yo nthongo ĩmwe nĩtonya kumya kĩw’ũ kĩseo na kĩw’ũ kĩ ũũ? 12 Ana-a-asa makwa, mũkũyũ ndũtonya kũsyaa matunda ma mũthata, kana mũsavivũ ũkasyaa makũyũ, kana nũtonya? O na kĩthima kĩ mũnyũ kĩitonya kuma kĩw’ũ kĩseo.

13 Nũũ ũla mũĩ na wĩ na ũmanyi katĩ wenyu? Ekai kwĩsĩla mwĩkalĩle wake mũseo onany’e meko ala wĩkĩte e na ũuu ũla wumanaa na ũĩ. 14 Ĩndĩ ethĩwa mwĩ na kĩwĩu kyai na masindano ngoonĩ syenyu, mũikethĩwe mũyĩkathĩĩa na kũneenea ũla w’o ũvũngũ. 15 Ũsu ti ũĩ ũla wumaa ĩũlũ; ĩndĩ nĩ ũĩ wa nthĩ, wa kĩ-mwĩĩ, na wa ndaimoni. 16 Nũndũ vala ve kĩwĩu na masindano, vethĩawa kĩthokoany’o na kĩla ũndũ mũthũku.

17 Ĩndĩ ũĩ ũla wumaa ĩũlũ, mbee nĩ mũtheu, na nũetae mũuo, nĩwĩtĩkĩlaa mawoni, nĩwĩthukĩĩasya, nĩwĩthĩawa na tei mwingĩ na mosyao maseo, ndwĩ kyende, na ndwĩ wangangany’a. 18 O na ĩngĩ, ũsyao wa ũlũngalu ũvandawa yĩla kwĩ mũuo kwa * ala maetae mũuo.

4 Kaũ na ĩteta syumaa va katĩ wenyu? Syo iyumaa mawendinĩ menyu ma mwĩĩ ala maendeeaa kũkitana na mamutha menyu? 2 Nĩmwendaa ĩndĩ mũikwataa. Nĩmũendeeaa kũaana na kwĩthĩwa na ĩtomo, ĩndĩ mũikwataa kĩndũ. Mũendeeaa kwĩthĩwa na ĩteta na kaũ. Mũi na kĩndũ nũndũ mũivoyaa. 3 Na yĩla mwavoya mũinengawe nũndũ mũvoyaa mwĩ na kĩeleelo kĩthũku kya kwĩanĩsya mawendi menyu ma mwĩĩ mũitũmĩa kĩla mwanengwa.

4 Inyw’ĩ ilaalai, * mũyĩsĩ kana ũnyanya na nthĩ nĩ ũmaitha na Ngai? Kwoou mũndũ o na wĩva ũla wendaa kũtw’ĩka mũnyanyae wa nthĩ, etw’ĩkĩthasya mũmaitha wa Ngai. 5 Kana mwĩsũanĩa ĩandĩko ta yaĩtye ũũ vate kĩtumi: “Veva ũla wĩkalaa nthĩnĩ witũ nũendeeaa kwĩthĩwa na kĩwĩu”? 6 Ĩndĩ ũseo mwingĩ ũla Ngai ũnenganae nĩ mũnene. O tondũ ĩandĩko yaĩtye: “Ngai nũmavĩngaa ala me mĩng’athĩlĩĩlyo, ĩndĩ nũmonasya ũseo mwingĩ ala me na wĩnyivyo.”

7 Kwoou ĩnyivyei kwa Ngai; ĩndĩ mũvĩngei Ndevili, nake akamũkĩa. 8 Thengeeai Ngai, nake akamũthengeea inyw’ĩ. Thambyai moko menyu, inyw’ĩ eki ma naĩ, na mũithesya ngoo syenyu, inyw’ĩ andũ ma mĩtwe ĩlĩ. 9 Ĩthĩwai na thĩna, na kĩmeto, na kĩĩo. Ekai ĩtheka yenyu yĩthĩwe kĩmeto, na ũtanu wenyu wĩthĩwe kyeva. 10 Ĩnyivyei methonĩ ma Yeova, nake akamũnenevya.

11 Ekai kũneeneana naĩ, ana-a-asa. Mũndũ o na wĩva ũla ũmũneeneaa mwana-a-asa naĩ kana kũmũsilĩla mwana-a-asa wake, ethĩawa aineena naĩ ĩũlũ wa mĩao na kũsilĩla ĩ mĩao. Na ethĩwa nũũsilĩla mĩao, we ndwĩkaa kwosana na ĩ mĩao ĩndĩ wĩ mũsili. 12 Mũnengani wa Mĩao na Mũsili no ũmwe, ũla ũtonya kũtangĩĩa na kwananga. Ĩndĩ we nue ũũ ũmũsilĩle mũtũi waku?

13 Ĩthukĩĩsyei inyw’ĩ ala mwaasya: “Ũmũnthĩ kana ũnĩ tũkathi ndũanĩ ĩya na tũyĩkala kw’o mwaka ũmwe, na tũikũna viasala na kũkwata mbesa,” 14 na mũyĩsĩ ũndũ thayũ wenyu ũkethĩwa ũilye ũnĩ. Nĩkwĩthĩwa mwĩ mũumbĩ ũla wumĩlaa o kwa ĩvinda ĩnini na ũisyoka ũyaa. 15 Vandũ va ũu, mwaĩle kwasya: “Yeova enda, tũkekala thayũ na tũkĩka ũna na ũna.” 16 Ĩndĩ nĩmwendete kwĩkathĩĩa mwĩ na mĩtũlyo. Ngathĩĩo isu syonthe nĩ nthũku. 17 Kwoou ethĩwa mũndũ nĩwĩsĩ kwĩka ũla waĩle na ndawĩkaa, ethĩawa ayĩka naĩ.

5 Yu ĩthukĩĩsyei, inyw’ĩ athwii, ĩai na kũmeta nũndũ wa mathĩna ala mokĩte ĩũlũ wenyu. 2 Mothwii menyu nĩmoete, na ngũa syenyu nilĩkĩte nĩ ngulu. 3 Thaavu wenyu na vetha wenyu nilĩkĩte vyũ nĩ nganga, na nganga yasyo ĩkeethĩwa ũkũsĩ ĩũlũ wenyu na ĩkaya nyama syenyu. Kĩla mũmbanĩtye kĩkeethĩwa ta mwaki mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo. 4 Sisyai! Ĩtuvi yĩla mũtaanenga ala atethya ma wĩa ala makethie mĩũnda yenyu yĩendeee kwĩtana na wasya mũnene, na kĩĩo kya kũmantha ũtethyo kya akethi nĩkĩvikĩte matũnĩ ma Yeova wa nguthu. 5 Nĩmwĩtanĩthasya na kwĩanĩsya mawendi menyu kũũ nthĩ. Nĩmũĩte nginya ngoo syenyu ikethĩwa syĩ nou kwondũ wa mũthenya wa kũawa. 6 Nĩmũmũsilĩlĩte na kũmũaa ũla mũlũngalu. We Ngai nĩwendeeaw’a ninyw’ĩ?

7 Ĩthĩwai na wũmĩĩsyo, ana-a-asa, nginya ĩvinda ya kwĩthĩwa vo kwa Mwĩaĩi. Sisyai! Mũĩmi nũendeeaa kweteela ũsyao mũseo wa nthĩ, e na wũmĩĩsyo nginya mbua ya nthwa na mbua ya uũa yũke. 8 O nenyu ĩthĩwai na wũmĩĩsyo; lũlũmĩlyai ngoo syenyu, nũndũ kwĩthĩwa vo kwa Mwĩaĩi nĩkũthengeee.

9 Mũikanyungunyĩanĩsye, ana-a-asa, nĩ kana mũikasilĩlwe. Sisyai! Mũsili aũngamĩte mĩomonĩ. 10 Ana-a-asa, atĩĩai ngelekany’o ya athani ala maneenaa ĩsyĩtwanĩ ya Yeova; nĩmakwatiwe nĩ maũndũ mathũku na meethĩwa na wũmĩĩsyo. 11 Sisyai! Ithyĩ nĩtũmetaa atanu ala moomĩĩisye. Nĩmweewie ĩũlũ wa wũmĩĩsyo wa Yovu na ũndũ mũminũkĩlyonĩ Yeova wesie kwĩka; nĩmwamanyie kana Yeova e wendo mwingĩ na e tei.

12 Ĩndĩ mbee wa maũndũ onthe, ana-a-asa, mũikevĩte na ĩtu kana nthĩ kana na kĩndũ kĩngĩ o na kĩva. Ĩndĩ ekai “Ĩĩ” yenyu yĩthĩwe ĩĩ, na “Aiee,” aiee, nĩ kana mũikasilĩlwe.

13 Ve ũmwe wenyu ũkwatĩtwe nĩ maũndũ momũ? Nĩ aendeee kũvoya. Ve ũmwe wenyu mũtanu? Nĩ aine savuli. 14 Ve ũmwe wenyu mũwau? Namete atumĩa ma kĩkundi, na eka mamũvoyee, maimũvaka mauta ĩsyĩtwanĩ ya Yeova. 15 Na mboya ya mũĩkĩĩo ĩkamũvosya ũsu mũwau, na Yeova akamũkĩlya. Na ethĩwa nĩwĩkĩte naĩ akaekewa.

16 Kwoou, umbũlanĩlai naĩ syenyu ũtheinĩ na mũivoyeanĩa, nĩ kana mũvow’e. Mboya ya kĩthing’ĩĩsyo ya mũndũ mũlũngalu nĩtethasya mũno. 17 Eliya aĩ mũndũ o taitũ, ĩndĩ yĩla wavoyie na kĩthito kũikaue, kũyaaua mbua ĩũlũ wa nthĩ kwa ĩvinda ya myaka ĩtatũ na myei thanthatũ. 18 Ĩndĩ nĩwavoyie ĩngĩ, na matu mausya mbua na nthĩ yasyaa ũsyao wayo.

19 Ana-a-asa makwa, ethĩwa ve ũmwe wenyu welelũkĩte kuma ũw’onĩ na ũngĩ aimũtũngĩĩa, 20 manyai kana mũndũ o na wĩva ũla wamũtũngĩĩa ũsu eeĩkĩte naĩ, akamũtangĩĩa kumana na kĩkw’ũ na akavw’ĩka naĩ mbingĩ.