Nĩ Kyaũ Kĩtonya Kũete Ũtanu Nthĩnĩ wa Mũsyĩ?

1. Nĩkĩ mĩsyĩ mĩlũmu nĩ ya vata mũno?

MŨSYĨ nĩwʼo ngwatanĩo ĩla ya tene na ya vata vyũ kũũ nthĩ. O na kuma tene, mĩsyĩ mĩlũmu nĩyĩthĩĩtwe ĩitetheesya kwĩthĩwe na ikundi kana mbaĩ sya andũ syĩ na ngwatanĩo ndũmu. Kwoou mũsyĩ nĩvo vandũ vala vaseo vyũ va kũeea syana.

2-5. (a) Elesya ũndũ kana kethĩawa ke kasũvĩĩku nthĩnĩ wa mũsyĩ wĩ na ũtanu. (b) Mĩsyĩ ĩmwe yĩthĩawa na mathĩna meva?

² Ethĩwa mũsyĩ wĩ na ũtanu, andũ ma mũsyĩ ũsu mewʼaa me eanĩe na me asũvĩĩku. Kwasũanĩa vanini mũsyĩ ta ũsu. Ĩla asyai na syana meũya lĩu wa wĩoo, nĩmaneenaa na syana syoo ĩũlũ wa maũndũ ala mekĩkie mũthenya. Syana nasyo nitavasya asyai syĩ na ũtanu maũndũ ala methĩiwe sukulu. Andũ ma mũsyĩ ta ũsu matũmĩa ĩvinda yĩu nesa, nĩmekĩanaa vinya, na ũu ũituma methĩwa meyũmbanĩtye kwondũ wa mũthenya ũla ũatĩĩe.

³ Nthĩnĩ wa mĩsyĩ ĩla yĩ na ũtanu, kana nĩkethĩawa kesĩ kana ĩla kakawaa, asyai mako makakathĩnĩkĩa, o na nĩmatonya kumanĩsya kwĩkala nako ũtukũ wʼonthe. Nĩkethĩawa kesĩ kana ĩla keũtavya inyia kana ĩthe mathĩna mako nĩmeũkatetheesya na maikanenga ũtao. Kana kau kayĩthĩawa na wia o na ethĩwa mathĩna ala makathyũlũlũkĩte meana ata.

⁴ Ĩla syana syatwʼĩka andũ aima, nitwaanaa na ikethĩwa na mĩsyĩ yasyo. Andũ ma Japan me nthimo yaasya: “Mũndũ amanyaa ũndũ asyai make mamũthĩnĩkĩie ĩla wamesya kana kake mwene.” Syana nitũngaa mũvea mũnene na kwonanyʼa wendo kwa kũtata kwĩthĩwa na mĩsyĩ yĩ na ũtanu, o vamwe na kũmasũvĩa asyai masyo akũũ, ala matanĩaa kwĩthĩwa na esũkũũe.

⁵ Yu no ũsũanĩe atĩĩ: ‘O na vala andũ ma mũsyĩ wakwa nĩnĩmendete, mũsyĩ wakwa ndũilyĩ ta ũndũ vawetwa. Nyie na ũla tũtwaanĩte tũthũkũmaa mawĩa me kĩvathũkanyʼo, na ti laisi kwĩthĩwa na ĩvinda vamwe. Mavinda maingĩ tũneeneaa mathĩna ma mbesa.’ Kana no wĩthĩwe ũisũanĩa atĩĩ: ‘Syana syakwa na esũkũũa mekalaa kũasa mũno, na ndimonaa.’ Maũndũ asu meonanyʼa kana mavinda angĩ ti ũndũ wĩ laisi andũ ma mũsyĩ kwĩkala ta ũndũ twamina kwona. Ĩndĩ, kwĩ o mĩsyĩ yĩthĩawa na ũtanu. Ũu ũtonyeka ata? Ko ve ũndũ mũna mekaa ũkatuma methĩwa na ũtanu? Ĩĩ, wĩ vo. Ĩndĩ mbee wa tũtananeenea ũndũ ũsu, nĩtwaĩle kũsũngĩa ĩkũlyo yĩmwe ya vata.

MŨSYĨ WʼO NĨ KYAŨ?

6. Twĩneenea mĩsyĩ ya mũthemba wĩva nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ?

⁶ Nthĩnĩ wa nthĩ imwe sya mũingo, mĩsyĩ mingĩ yĩthĩawa na mũndũũme, mũka, na syana syoo. Aaũsũu na aaũmau nĩmatonya kwĩkala me oka kwa ĩvinda yĩasa ũndũ matonya. Andũ ma nthĩ isu nĩmethĩawa na ngwatanĩo na andũ ma ũko woo, ĩndĩ ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wa lasima kũmasũvĩa. Nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ, twĩneenea mũno mũno mũsyĩ ũla wĩthĩawa na ĩthe, inyia, na syana. Ĩndĩ, ĩvindanĩ yĩĩ nĩkwĩthĩĩtwe na mĩsyĩ yĩ na mũsyai o ũmwe, ĩngĩ yĩ na syana ite sya ĩthe ũmwe kana inyia ũmwe, o na ve ĩngĩ ĩthe na inyia matekalaa vamwe nũndũ wa kĩtumi kĩmwe kana kĩngĩ.

7. Ve mĩsyĩ ĩngĩ yĩva eka ĩla yĩthĩawa na ĩthe, inyia, na syana?

⁷ Nthĩnĩ wa mbaĩ ingĩ, mũsyĩ nũtonya kwĩthĩwa na ĩthe, inyia, syana o na andũ angĩ ma ũko woo. Mavinda angĩ, nũtonya kwĩthĩa aaũsũu na aaũmau mekalanasya na syana syoo nĩ kana imasũvĩe. O na ĩngĩ, andũ ma mũsyĩ ũsu nĩmatonya kwĩthĩwa me na ngwatanĩo ndũmu na andũ angĩ ma ũko woo, o na no kwĩthĩwa mamatethasya andũ asu. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ wĩ na mũsyĩ wake nũtonya kwendeka atetheesye, kũea, o na kũsomethya syana sya andũ ala ũsyaanĩwʼe namo, kana andũ angĩ me ũko nake. O na ĩngĩ, nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ nĩtũũneenea myolooto ĩkonetye mĩsyĩ ta ĩsu.

ŨMŨNTHĨ MĨSYĨ YĨ NA MATHĨNA

8, 9. Nĩ mathĩna meva nthĩnĩ wa nthĩ imwe mekwonanyʼa kana mĩsyĩ nĩendeee kwanangĩka?

⁸ Ũmũnthĩ nĩ ũndũ wa kũmakya kwona kana mĩsyĩ nĩendeee kwanangĩka. Kwa ngelekanyʼo, kĩveti nĩkĩtonya kwĩthĩwa kĩkalanasya na asyai ma mũũme na maikyumĩasya mĩao. Ĩndĩ, kĩvathũkanyʼo na ũu, ĩvindanĩ yĩĩ iveti mbingĩ ndwae nithũkũmaa wĩa wa kũandĩkwa. O na ũu wĩ o vo, iveti isu nĩsyendekaa itethye mawĩa ala kwosana na syĩthĩo syoo maĩle kũtethwʼa nĩ aka. Kwoou, andũ ma nthĩ mbingĩ nĩmakũlasya ĩkũlyo yĩĩ: Katĩ wa andũ ala angĩ ma mũsyĩ na mũndũ mũka mũtwae ũla ũthũkũmaa wĩa wa kũandĩkwa, nũũ waĩle kũtethya wĩa mwingangĩ mũsyĩ?

⁹ Nthĩnĩ wa nthĩ imwe, andũ ma mũsyĩ nĩmethĩawa na ngwatanĩo ndũmu mũno. Ĩndĩ, ngwatanĩo ĩsu nĩendeee kũthela nũndũ wa mathĩna ma mbesa na andũ kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩyenda mo ene. Kwoou, andũ aingĩ mayonaa kũsũvĩa andũ ma mũsyĩ ala akũũ ta ũndũ mũseo maĩle kwĩka, ĩndĩ mosaa ũndũ ũsu ta mũio mũito. Nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ ũmũnthĩ asyai amwe akũũ nĩmathĩnawʼa, namo angĩ nĩmathĩnaa nũndũ mai na mũndũ wa kũmasũvĩa.

10, 11. Nĩ maũndũ meva mekwonanyʼa kana mĩsyĩ nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ nĩalyũkĩte?

¹⁰ Tene andũ aingĩ matwaana mekalanasya vamwe nginya kĩkwʼũ. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ mĩtwaano mingĩ nĩendeee na kũthawʼa. Ũmũnthĩ andũ amwe matwaanaa na ĩtina wa kavinda kanini maithasya mũtwaano ũsu, na maimantha mũndũ ũngĩ matwaane nake. Namo angĩ matindĩaa o kũtwaana na kũthasya mĩtwaano yoo. Nayo mĩsyĩ ĩla yĩ na mũsyai ũmwe nĩyongelekete mũno ũmũnthĩ.

¹¹ Andũ aingĩ ũmũnthĩ methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo vyũ ĩũlũ wa mũtwaano. Kwa ngelekanyʼo, amwe nĩmatonya kwĩthĩwa na syana o na vala maitwaanĩte kana kũtwawa. Namo angĩ monaa vate ũthũku kwĩkalanyʼa vamwe mataandĩkĩthĩtye mũtwaano woo kwosana na mĩao. Maũndũ ta asu nĩmethĩĩtwe mayĩkĩka nthĩ yonthe.

12. Nĩ mathĩna meva makwataa syana nũndũ wa kũalyũka kwa mĩsyĩ ũmũnthĩ?

¹² Nata ĩũlũ wa syana? Nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ syana niendeee kũsyawa nza wa mũtwaano. O na eĩtu aingĩ me na myaka ĩtheo wa 20 me na syana masyaĩte na andũ me kĩvathũkanyʼo. Livoti kuma nthĩ mbingĩ syĩonanyʼa kana kwĩ syana mbingĩ mũno ite na vandũ itonya kwĩta mũsyĩ. Syana isu itũaa masokonĩ kana taoni, na mbingĩ syasyo syaumie mũsyĩ nũndũ wa kũthĩnwʼa kana kũlũngwʼa ikemanthĩe.

13. Nĩ mathĩna meva matumĩte mĩsyĩ mingĩ yĩthĩwa ĩte na ũtanu?

¹³ Vate nzika, no twasye kana mĩsyĩ yĩ na mathĩna. Eka mathĩna ala mawetwa, ve mathĩna angĩ matumaa mĩsyĩ mingĩ ĩtethĩwa na ũtanu. Mathĩna asu nĩ ta syana kũlea kũmewʼa asyai, ũthengi, kaũ katĩ wa andũ ala matwaanĩte, na kũthĩnyʼa syana kana kũitũmĩa maũndũnĩ ma ũlaalai. Kwoou andũ aingĩ aima, o na syana, mayĩwʼaa mũsyĩ ne vandũ vaseo matonya kũkwata ũsũvĩo.

14. (a) Andũ amwe maasya nĩ kyaũ kĩtumĩte mĩsyĩ yĩthĩwa na mathĩna? (b) Mũandĩki ũmwe wa Mbivilia wĩsĩkĩe mũno athanie maũndũ meva maendeee kwĩkĩka ĩũlũ wa nthĩ, na maũndũ asu matumĩte mĩsyĩ yĩthĩwa ĩilyĩ ata?

¹⁴ Nĩ kyaũ kĩtumĩte mĩsyĩ yĩthĩwa na mathĩna? Andũ amwe maasya kana ta keka aka maithũkũmaa, mĩsyĩ ndĩthĩwa na mathĩna. Angĩ maasya mathĩna asu maumanĩte na mĩkalĩle mĩthũku. Ĩndĩ ve maũndũ angĩ matumaa mĩsyĩ yĩthĩwa na mathĩna. Myaka vakuvĩ ngili ilĩ mĩvĩtu, mũandĩki ũmwe wa Mbivilia wĩsĩkĩe mũno athanie kana maũndũ mathũku ala me kwʼo makatuma mĩsyĩ yĩthĩwa na mathĩna. Aandĩkie atĩĩ: “Mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo kũkeethĩwa mavinda ma mũisyo. Nũndũ andũ makeethĩwa makĩyenda ene, makyenda mbesa, makĩkathĩĩa, na kwĩtaĩa, na kũumana, matewʼaa asyai, mate mũvea, mate atheu, mate na wendo waĩle, mate na wĩwʼano, ailĩanĩli, mate na wĩtingʼo, ai, matendete ũseo, akaĩi, me na ngũlũ, me na mĩyimbyo, endi ma motanu ma nthĩ mbee wa kũmwenda Ngai.” (2 Timotheo 3:1-4) Vate nzika ndeto isu niendeee kwĩanĩa ũmũnthĩ. Kwoou ethĩwa andũ mailyĩ ũu, ti ũsengyʼo kwona mĩsyĩ mingĩ yĩ na mathĩna.

ŨNDŨ MŨSYĨ ŨTONYA KWĨTHĨWA NA ŨTANU

15-17. Ĩvuku yĩĩ yĩonanyʼa nĩ va tũtonya kũkwata ũtao mũseo wa kũtũtetheesya twĩthĩwe na mĩsyĩ yĩ na ũtanu?

¹⁵ Kwĩ kũndũ kwingĩ ũtonya kũkwata ũtao ĩũlũ wa ũndũ ũtonya kwĩthĩwa na mũsyĩ wĩ na ũtanu. Nthĩ sya mũingo nĩkwĩthĩawa na makaseti na mavuku maingĩ mũno monanasya ũndũ mũndũ waĩle kwĩka nĩ kana ethĩwe na mũsyĩ wĩ na ũtanu. Ĩndĩ thĩna ũla wĩ vo nĩ kana andũ maumasya motao mate kwosana. Na ũtao ũla ũtonya kwoneka wĩ mũseo ũmũnthĩ, ĩvinda yũkĩte nũtonya kwoneka ũtaĩlĩte.

¹⁶ Nĩ va ĩndĩ tũtonya kũkwata ũtao mũseo ũtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na mĩsyĩ yĩ na ũtanu? Yo ĩvuku yaandĩkiwe myaka mbee wa 1,900 mĩvĩtu nĩyĩtonya kũtũtethya? Kana no wone ũtao wa ĩvuku ta yĩu nũvĩtĩtwe nĩ ĩvinda na ndũtonya kũũtethya? Kĩla waĩle kũmanya nĩ kana ĩvuku yĩu no yo yĩ na ũtao ũla ũtonya kũũtetheesya.

¹⁷ Ĩvuku yĩu nĩ Mbivilia, na ve maũndũ maĩkĩĩthasya kana yaveveewe nĩ Ngai mwene. Yo yaĩtye atĩĩ: “Kĩla Ũandĩko nĩwaveveewe nĩ Ngai, nawʼo nĩwaĩle wa kũmanyĩsya, na kũĩkĩĩthya andũ mavĩtyo, na kũmatũngĩĩa, na kũsilĩla kwa ũlũngalu.” (2 Timotheo 3:16) Mbivilia nĩtonya kũũtetheesya ‘kũtũngĩĩa’ maũndũ ĩla mathĩna maumĩla nthĩnĩ wa mũsyĩ. Kwoou, nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ twĩkwĩkĩa vinya ũsũanĩe ũndũ Mbivilia ĩtonya ũkũtetheesya kwĩka ũu.

18. Nĩkĩ nĩ ũndũ waĩle kũĩkĩĩa kana Mbivilia noyo ĩtonya kũtũnenga ũtao mũseo nthĩnĩ wa mũtwaano?

¹⁸ Ethĩwa wĩona Mbivilia ta ĩtatetheesya mĩsyĩ ĩkethĩwa na ũtanu, lilikana kana ũla waveveee Mbivilia no we Mwambĩlĩlya wa mũtwaano. (Mwambĩlĩlyo 2:18-25) Mbivilia yaĩtye kana syĩtwa yake nĩ Yeova. (Savuli 83:18) Nũndũ Yeova nĩwe Mwambĩlĩlya wa mũsyĩ, nĩwĩsĩ ũndũ maũndũ methĩĩtwe mailyĩ nthĩnĩ wa mĩsyĩ kuma ĩla wambĩlĩĩilye mũsyĩ wa mbee. Kwoou, nĩwĩsĩ mathĩna ala matonya kumĩla na nũnenganĩte ũtao wa kũmamina. Kuma tene, andũ ala maatĩĩaa myolooto, kana ũtao wa Mbivilia nĩmakwataa ũtanu mwingĩ nthĩnĩ wa mĩsyĩ yoo.

19-21. Nĩ maũndũ meva methĩĩtwe ala mekwonanyʼa kana Mbivilia yĩ na ũtonyi wa kũmina mathĩna nthĩnĩ wa mũtwaano?

¹⁹ Kwa ngelekanyʼo, mũndũ mũka ũmwe mũtwae wa nthĩ ya Indonesia nĩwamanyĩĩte kũtha kalata ũkethĩa ndaekekya. Kwa myaka mingĩ ndaũnganaa na syana syake, na atindĩaa kũtetanyʼa na mũũme. Ĩtina mũndũ mũka ũsu nĩwambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia, na kwĩka kwosana na maũndũ ala weemanyĩasya. Ĩla waatĩĩie ũtao wayo, nĩwatwʼĩkie kĩveti kĩseo. Na ũu watuma mũsyĩ wake wĩthĩwa na ũtanu.

²⁰ Mũndũ mũka ũngĩ mũtwae wa nthĩ ya Spain aisye: “Mwaka ũmwe ĩtina wa twatwaana, mũtwaano witũ waĩ na mathĩna maingĩ mũno.” Mũndũ mũka ũsu na mũũme wake mayeetĩkĩlanaa maũndũnĩ maingĩ, na mayaneenanasya mavinda maingĩ ate o ĩla meũtetanyʼa. O na vala maĩ na kelĩtu kanini, nĩmavangĩte kwosa valũa wa kũtaanĩsya. Ĩndĩ mbee wa matanosa ĩtambya yĩu, nĩmeekĩiwe vinya matũmĩe ũtao wa Mbivilia. Nĩmeemanyĩisye ũndũ Mbivilia yaĩtye ĩũlũ wa aũme ala matwaanĩte na aka ala atwae, na mambĩĩa kũatĩĩa ũtao wayo. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, nĩmambĩĩie kũea ngewa nesa, na mũsyĩ woo weethĩwa na ũtanu na ngwatanĩo.

²¹ Ũtao wa Mbivilia nũtetheeasya o na andũ ala akũũ. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa ĩũlũ wa mũndũũme ũmwe na mũka wake ma nthĩ ya Japan. Mũndũũme ũsu nĩwathilĩkaa mĩtũkĩ na mavinda angĩ aĩ atonya kũũmĩsya mũndũ. Mũndũũme ũsu na mũka maĩ na eĩtu elĩ maĩ manambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia, o na kau nĩmamavĩngaa. Ĩtina wa ĩvinda ĩna, ĩthe wa eĩtu asu nĩwambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia, ĩndĩ inyia woo aendeea kũvĩnga. Kwa myaka mingĩ mũndũ mũka ũsu nĩwoonaa ũndũ ũtao wa Mbivilia watethasya mũsyĩ wake. Kwa ngelekanyʼo, eĩtu make nĩmamũsũvĩaa, nake mũũme nĩwaalyũkĩte akethĩwa e mũuu. Maũndũ asu nĩmatumie mũndũ mũka ũsu ambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia, na kũalyũla mwĩkalĩle wake. O na kau nĩ mũkũũ, easya atĩĩ: “Yu nĩ ĩndĩ twĩkalaa ta andũ matwaanĩte.”

22, 23. Mbivilia ĩtetheeasya ata andũ ma ngo syonthe kũkwata ũtanu nthĩnĩ wa mĩsyĩ yoo?

²² Andũ asu mawetwa nĩ katĩ wa andũ angĩ aingĩ ala mamanyĩte kĩla kĩtumaa mũsyĩ wĩthĩwa na ũtanu. Nĩmetĩkĩlĩte ũtao wa Mbivilia na makaũatĩĩa. Kwoou, nũndũ nĩmaatĩĩaa ũtao wa Mwambĩlĩlya wa mũtwaano, mĩsyĩ yoo nĩyĩthĩawa na ũtanu o na vala mo nĩ ene naĩ na mekalaa nthĩnĩ wa nthĩ ĩno yĩ ũngʼendu, mĩkalĩle mĩthũku, na mathĩna maingĩ ma mbesa. O tondũ Mbivilia yaĩtye, Yeova Ngai nĩwe “ũla ũkũmanyĩasya kwaĩla, ũla ũkũtongoeasya nzĩanĩ ĩla waĩle kũthi nayo.”—Isaia 48:17.

²³ O na kau Mbivilia yaandĩkiwe vakuvĩ myaka ngili ilĩ mĩvĩtu, ũtao wayo nĩwaĩlĩte mũno ũmũnthĩ. Mbivilia ti ĩvuku ya Asũngũ, ĩndĩ yaandĩkĩiwe andũ onthe. Yeova “oombie mbaĩ syonthe sya andũ kuma mũndũnĩ ũmwe,” na nĩwĩsĩ ũndũ kĩla mũndũ ũilyĩ. (Meko ma Atũmwa 17:26) Myolooto, kana ũtao wa Mbivilia nũtetheeasya andũ onthe. Wamĩatĩĩa, o naku ũkamanya kĩla kĩtonya kũtuma mũsyĩ wĩthĩwa na ũtanu.