Kwĩyũmbanyʼa nĩ Kana Wĩthĩwe na Mũtwaano Mũseo

1, 2. (a) Yesũ oonanisye ata vata wa kwĩyũmbanyʼa? (b) Nĩ ũndũ wĩva mũndũ waĩle kwĩyũmbanĩsya nesa atanamba kũwĩka?

MŨNDŨ atanambĩĩa kwaka nyũmba nĩwaĩle kwĩyũmbanyʼa nesa. Mbee wa atanenza mũsingi, no nginya ethĩwe na vandũ va kwaka na esĩ eaka nyũmba ĩilyĩ ata. Ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ wa vata mũndũ waĩle kũsũanĩa. Yesũ Klĩsto aisye atĩĩ: “Nũũ kwenyu, akyenda kwaka nyũmba ya mũnyoolo ũtambaa kwĩkala nthĩ na kũtala mbesa sya kũmyakĩthya, nĩ kana amanye ethĩwa e nasyo sya kũmĩmina?”—Luka 14:28.

² O ũndũ mũndũ wĩyũmbanĩasya kwaka nyũmba, nowʼo waĩle kwĩyũmbanĩsya mũtwaano. Andũ aingĩ maasya kana nĩmekwenda kũtwaana kana kũtwawa. Ĩndĩ, nĩ meana mambaa kũsũanĩa ĩũlũ wa ũito wa mũtwaano? O na kũtwʼĩka Mbivilia nĩwetete maũndũ maseo ĩũlũ wa mũtwaano, nĩsyokete ĩkaelesya mathĩna ala methĩawa vo. (Nthimo 18:22; 1 Akolintho 7:28) Kwoou ala meenda kũtwaana kana kũtwawa, nĩmaĩle kũmanya kana nthĩnĩ wa mũtwaano nĩvethĩawa na moathimo o vamwe na mathĩna.

3. Nĩkĩ tũtonya kwasya ũtao wa Mbivilia nĩ wa vata mũno kwa ala mekwenda kũtwaana kana kũtwawa, na nĩ maũndũ meva atatũ ĩtonya kũtũtetheesya kũmanya?

³ Mbivilia nĩtonya kũtũtetheesya nũndũ ũtao wayo nĩwaveveewe nĩ Mwambĩlĩlya wa mũtwaano, Yeova Ngai. (Mwambĩlĩlyo 2:18-25; 2 Timotheo 3:16) O na vala Mbivilia nĩ ĩvuku ya tene, myolooto yayo nĩtonya kũtũtetheesya ũmũnthĩ. Ekai tũtũmĩe myolooto isu kũmanya (1) ũndũ mũndũ ũtonya kũmanya kana nĩwĩyũmbanĩtye kwondũ wa mũtwaano, (2) maũndũ ala waĩle kũsisya nthĩnĩ wa mũndũ ũla ũkwenda kũtwaana nake, na (3) ũndũ ala mekwĩvaanyʼa matonya kwĩthĩwa na mwĩkalĩle wĩ na ndaĩa.

NĨWĨYŨMBANĨTYE KWONDŨ WA MŨTWAANO?

4. Nĩ kyaũ kyendekaa nĩ kana mũtwaano ũendeee kwĩthĩwa wĩ mũlũmu, na nĩkĩ?

⁴ Kwaka nyũmba nzeo nĩkũtonya kwĩthĩwa na ngalama mbingĩ, ĩndĩ kũmĩsũvĩa kwĩ o ngalama. Ũu nowʼo mũtwaano ũilyĩ. Kũtwaana kũi laisi; ĩndĩ kwĩthĩwa na mũtwaano mũlũmu mwaka kũthi ũla ũngĩ o na kwʼo kũi laisi. Nĩ kyaũ kyendekaa nĩ kana mũtwaano ũendeee kwĩthĩwa wĩ mũlũmu? Ũndũ ũmwe wa vata nĩ mũndũ kwĩyumya vyũ. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa mũtwaano: “Mũndũ mũũme akatia ĩthe na nyinyia, na akalũmanyʼa na mũka wake: nao makeethĩwa mwĩĩ ũmwe.” (Mwambĩlĩlyo 2:24) Yesũ Klĩsto aisye kana no ũlaalai wʼoka ũtonya kũtuma mũndũ athasya mũtwaano, na vatonyeka aitwaana ĩngĩ. (Mathayo 19:9) Ethĩwa nũvangĩte kũtwaana kana kũtwawa, lilikana myolooto ĩsu ya Maandĩko. Kwoou, ethĩwa ndwĩyumĩtye kũatĩĩa myolooto ĩsu, manya kana ndwĩyũmbanĩtye kwondũ wa mũtwaano.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 23:21; Mũtavanʼya 5:4, 5.

5. O na kau andũ amwe nĩmewʼaa wia masũanĩa kana nĩmaĩle kwĩyumya vyũ mũtwaanonĩ woo, nĩkĩ kwĩyumya ku nĩ kwa vata mũno?

⁵ Andũ aingĩ nĩmakĩaa kũtwaana kana kũtwawa masũanĩa kana wamina kwĩka ũu, vai kũsyoka na ĩtina. Mwanake ũmwe aisye atĩĩ: “Kũmanya kana nthĩnĩ wa mũtwaano andũ elĩ methĩawa movanĩtwʼe nginya kĩkwʼũ, kwatumaa nĩwʼa ta nĩ kyovonĩ ndesa kuma.” Ĩndĩ ethĩwa nũmwendete vyũ mũndũ ũla ũkwenda kũtwaana nake, kwĩyumya vyũ mũtwaanonĩ kũyĩsa kwoneka ta ũndũ mũito. Vandũ va ũu kwĩyumya kũu kũkatumaa wĩwʼa wĩ na ũsũvĩo nthĩnĩ wa mũtwaano. Ethĩwa andũ elĩ matwaanĩte nĩmeyumĩtye vyũ, makeethĩwa meyũmbanĩtye kũlũmanyʼa vamwe kwĩ kũseo na kwĩ kũthũku. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie kana wendo wa wʼo “nũvwʼĩkaa maũndũ onthe” na “nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe.” (1 Akolintho 13:4, 7) Mũndũ mũka ũmwe aisye atĩĩ: “Kwĩyumya vyũ nthĩnĩ wa mũtwaano kũtumaa nĩwʼa nĩ mũsũvĩĩku.” Aendeee kwasya: “Nĩwʼaa nĩ mwĩanĩe kũmanya kana ithyelĩ nĩtwatwie kũlũmanyʼa vamwe, na twatangaasĩa andũ ũndũ ũsu.”—Mũtavanʼya 4:9-12.

6. Nĩkĩ ti ũseo mũndũ kũsembea mũtwaano e mũnini?

⁶ Nĩ kana mũndũ ethĩwe atonya kwĩyumya vyũ mũtwaanonĩ, no nginya ethĩwe e mũndũ mũima. Kwoou ti ũseo mũndũ kũtwaana kana kũtwawa e mũnini, nũndũ ethĩawa na wendi mwingĩ mũno wa kũkoma na mũndũ ũngĩ, na ũu nũtonya kũtuma eka ũtwi ũte mũseo. Mawoni ma mũndũ e mũnini nĩmaalyũkaa o ũndũ ũendeee na kũima. Andũ aingĩ ala matwaanaa kana kũtwawa me anini methĩaa kana ĩtina wa myaka mĩnini, mavata na mawendi moo, o vamwe na ma ala matwaanĩte namo nĩmokaa makaalyũka. Ũkunĩkĩli ũla wĩkĩtwe wĩonanyʼa kana mavinda maingĩ andũ ala matwaana me anini mayĩthĩawa na ũtanu, na nĩmathaasya mĩtwaano yoo kaingĩ kwĩ ala meteelaa mambe kũima. Kwoou ti ũseo kũsembea mũtwaano. Ĩla mũndũ wekalanga kwa ĩvinda atatwaanĩte kana ate mũtwae, nũkomanaa na maũndũ maingĩ ala matonya kũtuma aima. O na ĩngĩ, nĩwĩthĩawa na ndaĩa nzeo ila itonya kũtuma ethĩwa e mũũme kana kĩveti kĩseo. Kwĩkala ĩvinda ĩasanga mũndũ atambĩte kũtwaana kana kũtwawa no kũmũtetheesye akemanya nesa. Na ũsu nĩ ũndũ wa vata mũno ethĩwa mũndũ nũkwenda mũtwaano wake wĩthĩwe wĩ mũseo.

AMBA KWĨMANYA

7. Nĩkĩ ala mekwenda kũtwaana kana kũtwawa maĩle kwamba kwĩmanya?

⁷ Nĩwonaa wĩ ũndũ wĩ laisi kũmanya ndaĩa sya mũndũ ũla ũtonya kwenda kũtwaana nake? Andũ aingĩ monaa ũsu wĩ ũndũ wĩ laisi. Ĩndĩ nata ĩũlũ wa ndaĩa ila syaku mwene? Wĩ na ndaĩa syĩva itonya ũkũtetheesya wĩthĩwe na mũtwaano mũseo? Ũkeethĩwa wĩ mũũme kana kĩveti kĩilyĩ ata? Kweekũlye atĩĩ: Ĩla nyie navĩtya, nĩnĩtĩkĩlaa mavĩtyo makwa kuma ngoonĩ na ndyĩtĩkĩla ũtao ũla nanengwa, kana nambĩĩaa kwĩtetea? Nyie nĩnĩthĩawa nĩ mũtanu na ndyona maũndũ kwa nzĩa ĩla yaĩle, kana nĩthĩawa nĩ mũtuku na nĩ mũndũ wa kũlalamĩka kĩla ĩvinda? (Nthimo 8:33; 15:15) Lilikana kana mũtwaano ndũtonya kũkũalyũla ũndũ ũilyĩ. Ethĩwa wĩthĩawa na mĩtũlyo, ũthatawʼa nĩ tũmaũndũ tũnini, kana mavinda maingĩ wonaa maũndũ kwa nzĩa ĩla ĩtaĩle, ũu nowʼo ũkethĩwa ũilyĩ watwaana kana watwawa. Nĩkwĩthĩwa ti laisi kũmanya ũndũ ũilyĩ, nũseo ũkakũlya mũsyai kana mũnyanyau aũtavye nesa ũndũ ũilyĩ ate kũũvitha. Wamanya kana ve moalyũku waĩle kwĩka, ĩka ũu ũtanamba kwosa ĩtambya ya kũtwaana kana kũtwawa.

8-10. Mbivilia ĩnenganĩte ũtao wĩva ũtonya kũtetheesya ala mekwenda kũtwaana kana kũtwawa?

⁸ Mbivilia ĩtwĩkĩaa vinya twĩtĩkĩle veva wa Ngai ũtũtetheesye kwĩthĩwa na ndaĩa ta “wendo, ũtanu, mũuo, wũmĩĩsyo, kwĩka angĩ nesa, ũseo, kĩthito [kana, “mũĩkĩĩo”], ũuu, na wĩtingʼo.” Ĩsyokete ĩkasya ‘tũtwʼĩkĩthwʼe eũ vevanĩ wa ilĩko sitũ’ na ‘tũyĩvwʼĩka mũndũ mweũ, ũla woombiwe na mũvwʼano wa Ngai nthĩnĩ wa ũlũngalu na ũtheu wa wʼo.’ (Akalatia 5:22, 23; Aeveso 4:23, 24) Mbesa syaiwa vengi nĩsyĩsaa kũtethya mũndũ ĩvinda yũkĩte. Ũu nowʼo vethĩawa ĩla mũndũ waatĩĩa ũtao wa Mbivilia atambĩte kũtwaana kana kũtwawa, nũndũ kwĩka ũu kwĩsaa kũmũtethya mũno mũtwaanonĩ wake.

⁹ Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa wĩ mũndũ mũka, ĩmanyĩsye kũthĩnĩkĩa mũno “mũndũ ũla ũtonekaa wa ngoo,” ĩndĩ ti wanake wʼoka. (1 Vetelo 3:3, 4) Kwĩthĩwa na wĩnyivyo na kĩlĩko nĩ maũndũ matonya ũkũtetheesya wĩthĩwe na ũĩ, ũla nĩ “ngovia ya mumo.” (Nthimo 4:9; 31:10, 30; 1 Timotheo 2:9, 10) Ethĩwa wĩ mũndũũme, ĩmanyĩsye kwĩthĩwa na tei na ndaĩa kwelekela aka. (1 Timotheo 5:1, 2) Ĩla ũkwĩmanyĩsya kwĩka motwi na kwĩanĩsya ianda ila wĩ nasyo, nĩwaĩle kũmanya mĩvaka ĩla waĩle kwĩthĩwa nayo, na ũyĩmanyĩsya kwĩthĩwa na wĩnyivyo. Kwoou, ndũkethĩwe wĩ mũndũ wa kũlasimĩthya andũ maatĩĩe woni waku, nũndũ kwĩka ũu nĩkũetae thĩna mũtwaanonĩ.—Nthimo 29:23; Mika 6:8; Aeveso 5:28, 29.

¹⁰ Aklĩsto onthe nĩmaĩle kwĩkĩa kĩthito kwĩka moalyũku asu, o na kau ũsu ti ũndũ wĩ laisi. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũtetheesya mũndũ akethĩwa e mũũme kana kĩveti kĩseo.

MAŨNDŨ ALA WAĨLE KŨSISYA MŨNDŨNĨ ŨLA ŨKWENDA KŨTWAANA NAKE

11, 12. Ala mekwenda kũtwaana matonya kũmanya ata kana nĩmaĩlanĩte?

¹¹ Nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ sya mũingo, mũndũ nĩwe wĩnyuvĩaa ũla ũkũtwaana nake. Ĩkũlyo nĩ: Ũtonya kwĩka ata wendeewʼa nĩ mũndũ ũkwona ta ũtonya kũtwaana nake? Mbee ĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩ na mũvango wa kũtwaana kana kũtwawa?’ Nĩ ũthũku kũthaũkĩa mũndũ na kũtuma ona ta wĩ na mũvango wa kũtwaana nake. (Nthimo 13:12) O na ĩngĩ nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nyie yu nĩndonya kũtwaana kana kũtwawa?’ Ethĩwa ũsũngĩo wa makũlyo asu wĩonanyʼa kana nĩwĩyũmbanĩtye, matambya ala angĩ waĩle kwosa metengemea ũndũ kwĩkawa kwenyu. Nthĩnĩ wa nthĩ imwe, mũndũ ambaa kũsyaĩĩsya kwa ĩvinda mũndũ ũla ũkwenda kwĩvaanyʼa nake, na ĩndĩ ĩtina aimũtavya kana nũkwenda kũmũmanya nesanga. Mũndũ ũsu alea, ndwaĩle kũmũthingʼĩĩsya nginya ese kwĩwʼa woo. Lilikana mũndũ ũla ũngĩ e na ũthasyo wa kwĩka ũtwi wake. Ethĩwa nĩweetĩkĩla, nĩmũtonya kũvanga kũtũmĩaa ĩvinda kwĩka maũndũ mwĩ vamwe ta kũtavanyʼa, kũthi kũtembea, na kũthi kũkethanyʼa kũndũ. Maũndũ ta asu makakũtetheesya ũmanye kana kũtwaana na mũndũ ũsu nĩ ũndũ waĩle.a Ĩla mũkwĩvaanyʼa, nĩ maũndũ meva waĩle kũmanya ĩũlũ wa ũla ũkwenda kũtwaana nake?

¹² Nĩ kana ũsũngĩe ĩkũlyo yĩu, sũanĩa ĩũlũ wa ngitaa na viano. Kĩla kĩmwe kya syĩndũ isu kyakũnwa nesa, nĩkyumasya wasya mũseo mũno. Ĩndĩ vethĩawa ata ĩla syakũnwa syĩ syelĩ vamwe? Nĩ kana wasya wasyo wĩthĩwe wĩ mũseo, no nginya wosane nesa. Ũu nowʼo vaĩle kwĩthĩwa vailyĩ katĩ waku na mũndũ ũla ũkwenda kũtwaana nake. No kwĩthĩwa kĩla ũmwe wenyu atatĩte ũndũ ũtonya ethĩwe na ndaĩa nzeo. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ: Ndaĩa syaku nĩsyĩkwosana na sya ũla mũkwĩvaanyʼa? Ũu no ũndũ ũmwe na kũkũlya: Nĩtwaĩlanĩte?

13. Nĩkĩ ti ũseo kwĩvaanyʼa na mũndũ mũte na mũĩkĩĩo ũmwe?

¹³ Nĩ ũndũ wa vata inywʼelĩ mwĩthĩwe na mũĩkĩĩo ũmwe na mawoni mekwosana ĩũlũ wa maũndũ. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie: “Mũtikovanĩwʼe ĩsoki yĩmwe na ala mate etĩkĩli.” (2 Akolintho 6:14; 1 Akolintho 7:39) Nĩ laisi mũno mũndũ kũemanwa na ũla ũtwaanĩte nake ethĩwa mai na mũĩkĩĩo ũmwe. Ĩndĩ, ethĩwa elĩ nĩmeyumĩtye kwa Yeova Ngai, ũu no ũtume methĩwa na ngwatanĩo ndũmu mũno. Yeova endaa mwĩthĩwe na ũtanu na ngwatanĩo ndũmu vyũ mũtwaanonĩ wenyu. O na ĩngĩ, endaa wendo ũmũlũmanyʼe nake na ũimũlũmanyʼa mũtwaanonĩ wenyu. Mweeka ũu, mũtwaano wenyu ũkeethĩwa ta ĩkanda ya ndii itatũ. —Mũtavanʼya 4:12.

14, 15. Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ũmwe nowʼo ũndũ ũla ũetae ngwatanĩo nthĩnĩ wa mũtwaano? Elesya.

¹⁴ O na kau kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ũmwe nĩwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana mwĩthĩwe na ngwatanĩo, ve maũndũ angĩ mendekaa. Kwa ngelekanyʼo, no nginya mwĩthĩwe na mĩvango ya kĩ-veva ĩvwʼanene nĩ kana mũtonye kwaĩlana mũtwaanonĩ. Kwoou, nĩmwaĩle kwĩkũlya mĩvango yenyu ĩilyĩ ata. Kwa ngelekanyʼo, mwĩ na mũvango wa kwĩthĩwa na syana? Nĩ maũndũ meva mwonaa me ma vata mũno thayũnĩ wenyu?b (Mathayo 6:33) Nthĩnĩ wa mũtwaano wĩ na ũtanu, mũndũ na mũka methĩawa me anyanya na maikĩaa kũtindanyʼa vamwe, o na ethĩwa ũu ti wʼo kwĩkawa kĩsionĩ kwoo. (Nthimo 17:17) Kwoou nĩ kana meke ũu, nũseo kĩla ũmwe ethĩwe ayendeewʼa nĩ maũndũ ala mamwendeeasya ũla ũngĩ. Ethĩwa ti laisi kwa andũ elĩ me na mawendi me kĩvathũkanyʼo kũendeea kwĩthĩwa na ũnyanya, nata kwa andũ matwaanĩte? Twasye mũndũ ũla ũkwĩvaanyʼa nake nĩwendete kũlĩsa iĩma, naku ndwendete ũndũ ũsu. Ũu nĩ kwonanyʼa kana mũyaĩle kũtwaana? Aiee, nũndũ no vethĩwe ve maũndũ angĩ ma vata mamwendeeasya inywʼelĩ. Ũla ũkwenda kũtwaana nake no atane mweeka mwĩ vamwe maũndũ ala mamwendeeasya.—Meko ma Atũmwa 20:35.

¹⁵ Vate nzika, kwaĩlana kũtengemeaa ũndũ inywʼelĩ mwĩyũmbanĩtye kũalyũla mawoni menyu, ĩndĩ ti ũndũ mũvwʼanene maũndũnĩ. Kwoou vandũ va kwĩkũlya kana nĩmwĩtĩkĩlanaa maũndũnĩ onthe, nũseo mũkekũlya ũndũ mwĩkaa ĩla mwalea kwĩwʼana. O na ĩngĩ, no mwĩkũlye kana nĩmwĩthĩawa mwĩ auu na kwonanyʼa ndaĩa ĩla mũũneenea maũndũ, kana mwambĩĩaa kũkananĩa. (Aeveso 4:29, 31) Kwoou, ethĩwa nũkwenda kũtwaana kana kũtwawa, ĩsũvĩane na mũndũ wĩ mĩtũlyo, ũtendaa kwĩthukĩĩsya mawoni ma ala angĩ, kana mũndũ wendaa maũndũ mekwe o ũndũ we ũkwenda, na vaemela aitũmĩa nzĩa ite nzeo nĩ kana maũndũ ũsu ũkwenda meanĩe.

AMBA KŨMŨMANYA NESA

16, 17. Nĩ maũndũ meva mũndũũme kana mũndũ mũka ũtonya kwenda kũmanya ethĩwa nũkũmantha mũndũ wa kũtwaana nake?

¹⁶ Nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto no nginya ala meũnengwa ianda ‘mambe kũowʼa.’ (1 Timotheo 3:10) O naku no ũtũmĩe mwolooto ũsu kũosya ũla ũkwenda kũtwaana nake. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ mũka no ekũlye, “Mũndũũme ũũ ailyĩ ata? Anyanyae make naaũ? E wĩtingʼo? Amonaa ata andũ ala akũũ? Aumĩte mũsyĩ ũilyĩ ata, na ekalanasya ata na andũ ma mũsyĩ? Woni wake nĩ mwaũ ĩũlũ wa mbesa? Nĩ mũthengi? Nĩ mũndũ ũthatangaa na mũngʼendu? E na ianda syĩva kĩkundinĩ na aianĩasya ata? No nĩmũnenge ndaĩa kuma ngoonĩ?”—Alivai 19:32; Nthimo 22:29; 31:23; Aeveso 5:3-5, 33; 1 Timotheo 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.

¹⁷ O nake mũndũũme no ekũlye, “Mũndũ mũka ũũ nũmwendete Ngai na kũmũnenga ndaĩa? Nũtonya kũsũvĩa mũsyĩ? Andũ ma mũsyĩ woo makenda twĩke ata? Nũtũmĩaa mbesa nesa, e kĩlĩko, na e kĩthito? Aneenaa ĩũlũ wa maũndũ meva? Nĩwendete kũthĩnĩkĩa andũ ala angĩ, kana eyendete we mwene? Nũlikĩlĩĩlaa maũndũ ma andũ angĩ? No aĩkĩĩke? Nĩwĩyũmbanĩtye kwĩnyivĩsya ũla wĩmũtwaa, kana e kyongo kyũmũ na ndatavwʼa?”—Nthimo 31:10-31; Luka 6:45; Aeveso 5:22, 23; 1 Timotheo 5:13; 1 Vetelo 4:15.

18. Nĩ kyaũ kĩtaĩle ũkũla ĩla woona mũndũ ũla ũkwĩvaanyʼa nake e na wonzu mũna?

¹⁸ Ndũkolwe kana mũndũ ũla ũngĩ nĩ nzyawa ya Atamu, na kwoou nĩ mwene naĩ. Kĩla ũmwe wenyu nũvĩtasya, ĩndĩ ti lasima kĩla ĩvĩtyo yĩkosawa kwa ũito. (Alomi 3:23; Yakovo 3:2) O na eka ũu, ĩla mũndũ wamanya wonzu mũna wĩ nawʼo, ũu no ũmũtetheesye kwĩkĩa kĩthito aũkĩlye vinya. Kwa ngelekanyʼo, twasye ĩla mũkwĩvaanyʼa nĩmwaemanĩwa ũndũ mũna. Veethĩwa vailyĩ ũu, lilikana kana mavinda angĩ o na andũ mendene na manenganĩte ndaĩa no maemanawa. (Sianĩsya na Mwambĩlĩlyo 30:2; Meko ma Atũmwa 15:39.) O na ĩngĩ, no wĩkũlye atĩĩ: Thĩna ũsu nũtonya kwĩthĩwa ũnaumĩlile nũndũ wa kũlea ‘kwĩsiĩĩa vevanĩ,’ kana nũndũ tũineesĩ ũndũ tũtonya kũmina mathĩna kwa nzĩa ya mũuo? (Nthimo 25:28) Kwoou, we nũkwona kana ũla ũkwĩvaanyʼa nake ta ũkwenda kwĩka maendeeo ũndũnĩ ũsu? Naku nĩwĩyũmbanĩtye kwĩka ũu? Nũtonya kwĩsiĩĩa ndũkathatawʼe nĩ tũmaũndũ tũnini? (Mũtavanʼya 7:9) Kwĩmanyĩsya ũndũ mũtonya kũmina mathĩna menyu no kũmũtetheesya mũkamanya kũea ngewa nesa. Na ũsu nĩ ũndũ wa vata ethĩwa mũkatwaana.—Akolosai 3:13.

19. Ethĩwa nĩvaumĩla maũndũ maito ĩvinda ya kwĩvaanyʼa, mũndũ aĩle kwĩka ata?

¹⁹ Nata ethĩwa nũkwona ve maũndũ maito meũkũthĩnyʼa kĩlĩkonĩ ĩũlũ wa mũndũ ũla mũkwĩvaanyʼa? Nĩwaĩle kwosa maũndũ asu kwa ũito. O na ethĩwa ũmwendete mũndũ ũsu ata, kana o na ethĩwa wĩĩwʼa wĩ na wendi wĩana ata wa kũtwaana kana kũtwawa, ndũkavũthĩĩsye maũndũ asu. (Nthimo 22:3; Mũtavanʼya 2:14) Ethĩwa wĩĩvaanyʼa na mũndũ na nũkwĩwʼa ve maũndũ mana ũtatonya kũmĩanĩasya namo, nĩ kavaa ũkaekana nake kũte kũendeea nginya mwĩse kũtwaana.

ĨTHĨWAI NA MWĨKALĨLE WĨ NA NDAĨA ĨLA MŨKWĨVAANYʼA

20. Ĩla andũ mekwĩvaanyʼa matonya kwĩka ata nĩ kana andũ ala angĩ maikethĩwe na nzika na mwĩkalĩle woo?

²⁰ Mũtonya kwĩthĩwa na mwĩkalĩle wĩ na ndaĩa ata ĩla mũkwĩvaanyʼa? Mbee, tatai ũndũ mũtonya mũikethĩwe na mwĩkalĩle ũtonya kũtuma andũ methĩwa na nzika nenyu. Nthĩnĩ wa kĩsio kyenyu, andũ nĩmonaa wĩ ũndũ ũtaĩlĩte andũ matatwaanĩte kũkwatana moko, kũkũnana kisi, kana kũkumbatĩlanyʼa? O na ethĩwa maũndũ asu nĩmetĩkĩlĩkĩte, maĩlĩte kwĩkwa ethĩwa vai nzika kana andũ ala mekwĩvaanyʼa makatwaana. Ĩsũvĩei maũndũ asu maikese kũtuma mwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũvuku, kana mwĩka ũlaalai. (Aeveso 4:18, 19; sianĩsya na Wathi 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Nũndũ ngoo nĩ ngengani, mũiketĩkĩle kwĩkala mwĩ inywʼoka nyũmba, ngalĩnĩ yĩũngamĩtwʼe, kana kwĩthĩwa vandũ mũtonya kũlika ĩtatwanĩ ya kwĩka maũndũ mataĩle. (Yelemia 17:9) Kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo ĩla mũkwĩvaanyʼa kwonanasya nesa kana mũndũ e na wĩtingʼo, na nũkũthĩnĩkĩa mũno mavata ma mũndũ ũla ũngĩ, na ndekwenda o kwĩanĩsya wendi wake mwene. Ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana andũ meethĩwa na mwĩkalĩle mũseo ĩla mekwĩvaanyʼa, nĩmamũtanĩthasya Yeova Ngai. We endaa athũkũmi make mevathane na mwĩkalĩle mũvuku na ũlaalai.—Akalatia 5:19-21.

21. Nĩ kana andũ methĩwe na mwĩkalĩle wĩ na ndaĩa ĩla mekwĩvaanyʼa, nĩ maũndũ meva maĩle kũneenewa mate kũvithanwʼa?

²¹ Ũndũ wa kelĩ ũla ũtonya kwonanyʼa kana andũ ala mekwĩvaanyʼa me na mwĩkalĩle wĩ na ndaĩa nĩ kũeleanyʼa maũndũ mate kũvithana. Mwĩ vakuvĩ kũtwaana ve maũndũ mwaĩle kũneenea mũteũvithanyʼa. Kwa ngelekanyʼo, mũkekalaa va? Inywʼelĩ mũkathũkũmaa? Nĩmũkwenda kwĩthĩwa na syana? O na ĩngĩ nũseo mũkaweta maũndũ mwĩthĩwa mweekie ĩvinda ĩvĩtu, ala matonya kũete thĩna mũtwaanonĩ wenyu. Maũndũ asu nĩ ta: Makoani ma mbesa, maũndũ mwaĩlĩte kwĩanĩsya, kana ũwau ũmwe wenyu wĩthĩwa e nawʼo. O na ĩngĩ, ũmũnthĩ andũ aingĩ ala me na ũkimwi maimanyĩkaa mĩtũkĩ kana me nawʼo. Kwoou ti ũthũku ũla ũkwĩvaanyʼa nake, kana asyai make makenda ũthimwe. Ũsu nĩ ũndũ wa vata nũndũ ũmwe wenyu no ethĩwe eekaa ũlaalai kana kwĩtonya ndawa sya kũmila. Ethĩwa ũmwe wenyu nĩweethĩwa na ũkimwi na ũla ũngĩ ayona nũseo maikaendeee na kwĩvaanyʼa, ũsu mũwau ndaĩle kũthingʼĩĩsya ũla ũngĩ. O na ĩngĩ, ethĩwa mũndũ aĩ na mwĩkalĩle mũthũku, nũseo akeyumya kwa ngenda athimwe kana e na ũkimwi atanamba kwambĩĩa kwĩvaanyʼa na ũngĩ.

NDŨKASŨANĨE ĨŨLŨ WA MŨTHENYA WA ALŨSI WʼOKA

22, 23. (a) Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma mũndũ ataendeesya maũndũ ũndũ vaĩle ĩla ũkwĩyũmbanĩsya alũsi? (b) Mũndũ aĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa kwĩyũmbanĩsya alũsi, na ĩũlũ wa ũndũ maũndũ makethĩwa mailyĩ amina kũtwaana?

²² Myei mĩvũthũ mbee wa mũtwaano, inywʼelĩ mũkeethĩwa na wĩa mwingĩ wa kwĩyũmbanĩsya alũsi. Nĩ kana mũikathĩnĩke mũno kĩlĩkonĩ, tatai mũikethĩwe na maũndũ maingĩ. Kwĩthĩwa na alũsi nene nĩkũtonya kũtanĩthya andũ kĩsionĩ vamwe na andũ ma mũsyĩ, ĩndĩ ũu nũtonya kũtuma ala meũtwaana, na andũ ma mũsyĩ, manoa mũno na maitiwa me athelele. Ti ũthũku kwĩka maũndũ amwe mekawa ĩvinda ya alũsi. Ĩndĩ kũkwatĩanĩa namo mũno kana kũsindana na andũ angĩ nĩkũtonya kũtuma ũtatanĩa mũthenya ũsu, kana ũkethĩa mũthenya ũsu ndũnoswa kwa ũito. O na kau mawoni ma andũ ala angĩ nĩmaĩle kwĩthukĩĩwʼa, ũla ũkũtwaana nĩwe waĩle kũamũa maũndũ ala makekwa mũthenya wa alũsi.—Yoana 2:9.

²³ Lilikana kana alũsi yaku ĩkeethĩwa yĩ ya mũthenya o ũmwe, ĩndĩ mũtwaano waku nĩ wa kũendeea. Ndũkathĩnĩke mũno ĩũlũ wa mũthenya wa alũsi. Vandũ va ũu, mwĩkwatye Yeova Ngai aũtongoesye, na ũivanga tene ũndũ maũndũ makethĩwa ĩtina wa alũsi. Weeka ũu ũkeethĩwa weeyũmbanyʼa nesa kwĩthĩwa na mũtwaano mũseo.