ĨSOMO YA 14

“Nĩtwĩtĩkĩlanile Ithyonthe”

Ũndũ nzama ĩla ĩtongoesye yavikĩĩie kwĩka ũtwi na ũndũ ũtwi ũsu watetheeisye ikundi kwĩthĩwa na ngwatanĩo

Kwosana na Meko ma Atũmwa 15:13-35

1, 2. (a) Nĩ makũlyo meva maito nzama ĩla yatongoesye ĩvinda ya atũmwa yakomanie namo? (b) Nĩ kyaũ kyatetheeisye ana-a-asa asu meke ũtwi ũla waĩle?

ATŨMWA na atumĩa ala maĩ Yelusaleme maĩ na ũtwi mũito maaĩlĩte kwĩka ũla wakonetye nzaĩko. Nĩmaaĩlĩte kũsũngĩa makũlyo aa elĩ: Mbee, mo Aklĩsto me ungu wa Mĩao ya Mose? Na kelĩ, nĩvaĩlĩte kwĩthĩwa na kĩvathũkanyʼo katĩ wa Aklĩsto Ayuti na Aklĩsto ma mbaĩ ingĩ? Asu maĩ makũlyo maito. Yu kwakũna visa me nyũmbanĩ ĩla moombanĩaa Yelusaleme maisianyʼa maendeee kũvindĩĩsya ũndũ ũsu wĩĩsa kumya mũthya nata. Kĩla mũndũ eeteele na mea vyũ kũkwata ũsũngĩo wa makũlyo asu.

² Aũme asu matongoesye maĩ na ũkũsĩ mwingĩ wa kũmatetheesya kwĩka ũtwi. Mbee, nĩmasũanĩĩte ĩũlũ wa wathani ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai. O na nĩmeethukĩĩisye amwe mayumya ũkũsĩ ĩũlũ woo ene, ũla woonanasya ũtheinĩ ũndũ Yeova wamaathimĩte. O na eka ũu, kĩla ũmwe woo aĩ aeleetye nesa woni wake ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Kũvikĩĩa vau, vaĩ maũndũ maingĩ maĩkĩĩthasya kana veva wa Yeova nĩwamatongoesye kũthĩnĩkĩa ũndũ ũsu. Kĩla kyatialĩte nĩ aũme asu kũtwʼa ethĩwa nĩmekwĩtĩkĩlana na veva wa Yeova kana nĩmeũleana nawʼo.

3. Tũtonya kũtetheka ata tweemanyĩsya ngewa ĩla yĩ nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa kĩlungu kya 15?

³ Ana-a-asa asu nĩmaaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu na ũkũmbaũ mwingĩ nĩ kana metĩkĩle veva wa Ngai ũmatongoesye ũndũnĩ ũsu. Na kĩu kyesaa kũtuma atongoi ma ndĩni ya Ayuti maendeea kũmamena. O na noĩthwa ũtwi ũla mesaa kwĩka waĩ ũtonya kũtuma mavĩngwa nĩ aũme ala maĩ kĩkundinĩ, ala matwʼĩte vyũ kũingĩĩsya andũ ma Ngai maatĩĩe Mĩao ya Mose. Yo nzama ĩsu yatongoesye yesaa kwĩka ata? Ekai twone. Ngewanĩ ĩno nĩtũkwona ũndũ aũme asu matiie ngelekanyʼo nzeo, ĩla ĩatĩĩawa ũmũnthĩ nĩ Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova. O naitũ nĩtwaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩsu yĩla tũkwĩka motwi kana twakomana na mathĩna twĩ Aklĩsto.

Ũndũ Ũsu “Nĩwosanĩte na Ndeto Ila Iandĩkĩtwe Mavukunĩ ma Athani” (Meko 15:13-21)

4, 5. Yakovo aumĩlilye ũndũ wĩva wa vata ũkonetye wathani ũla wamatetheeisye kũelewa maũndũ nesanga?

⁴ Yakovo, ũla waĩ mũmanyĩwʼa wa Yesũ na mwana-a-inyia, nĩwambĩĩie kũneena.a Veonekana ĩvindanĩ yĩu nĩwe waĩ mwene kĩvĩla ũmbanonĩ ũsu. Ndeto syake nĩsyoonanisye nesa ũtwi ũla nzama ĩla yatongoesye yatwie. Yakovo eeie aũme ala moombanĩte atĩĩ: “Simeoni nĩwaelesya nesa ũndũ kwa ĩvinda ya mbee Ngai wametĩkĩlile andũ ma mbaĩ ingĩ nĩ kana kuma katĩ woo anyuve andũ kwondũ wa ĩsyĩtwa yake. Na ũndũ ũsu nĩwosanĩte na ndeto ila iandĩkĩtwe Mavukunĩ ma Athani.”—Meko 15:14, 15.

⁵ Ũvoo ũla waumiwʼe nĩ Simeoni, kana Simoni Vetelo, vamwe na ũkũsĩ ũla waumiwʼe nĩ Valanava na Vaulo nũtonya kwĩthĩwa watumie Yakovo alilikana maandĩko ma vata ala mamatetheeisye kũelewa nesanga maũndũ ala maneeneawa. (Yoa. 14:26) Ĩtina wa kwasya ũndũ ũsu “nĩwosanĩte na ndeto ila iandĩkĩtwe Mavukunĩ ma Athani,” Yakovo nĩwasyokie aweta ndeto ila syĩ ĩvukunĩ ya Amosi 9:11, 12. Ĩvuku yĩu nĩ yĩmwe ya Maandĩko ma Kĩevelania ala makothaa kwĩtwa “Mavuku ma Athani.” (Mt. 22:40; Meko 15:16-18) Ĩndĩ wasianĩsya ndeto ila syaneeniwe nĩ Yakovo na ila syĩ nthĩnĩ wa ĩvuku ya Amosi nũkwona kana ve kĩvathũkanyʼo. Nĩvatonyeka Yakovo akethĩwa aumisye ndeto syake nthĩnĩ wa Septuagint, ĩla yaĩ Maandĩko ma Kĩevelania maalyũlĩtwe kwa kĩthyomo kya Kĩkiliki.

6. Maandĩko mavuanisye ũndũ wĩva ĩũlũ wa nzaĩko?

⁶ Yeova nĩwathanie kwĩsĩla mwathani Amosi kana ve ĩvinda yaĩ yĩvike yĩla waĩ okĩlye “wĩkalo wa Ndaviti,” kana kwa ndeto ingĩ, ũsyao ũla waĩ umĩlye Ũsumbĩ wa Masia. (Esek. 21:26, 27) We Yeova nĩwesaa kũendeea kũtala mbaĩ ya Ayuti ta ya mwanya ĩngĩ? Aiee. Wathani ũsu ũendeee kwasya kana “andũ ma mbaĩ syonthe” maĩ mombanwʼe na maitwʼĩka “andũ ala metanĩawʼa na ĩsyĩtwa [ya Ngai].” Lilikana Vetelo nĩwaneenete akasya kana Ngai “ndaaĩkĩa kĩvathũkanyʼo katĩ witũ [Aklĩsto Ayuti] namo [andũ ma mbaĩ ingĩ ala maĩ etĩkĩli], ĩndĩ nĩwamatheisye ngoo nũndũ wa mũĩkĩĩo woo.” (Meko 15:9) Kwa ndeto ingĩ, ũu nĩ kwasya kana kwenda kwa Ngai kwaĩ Ayuti na andũ ma mbaĩ ingĩ onthe matiĩwe Ũsumbĩ wa Ngai. (Alo. 8:17; Aev. 2:17-19) Vaiĩ vandũ mawathani asu maveveee monanĩtye kana yaĩ lasima andũ ma mbaĩ ingĩ ala maĩ etĩkĩli maĩkwe nĩ kana maalyũle mũĩkĩĩo woo.

7, 8. (a) Yakovo aumisye woni wĩva? (b) Twaĩle kũelewa ndeto sya Yakovo ata?

⁷ Yakovo nĩweekĩiwe vinya nĩ ũkũsĩ ũla woonete Maandĩkonĩ na maũndũ ma kwĩkĩa vinya ala weewʼĩte. Na nĩkyo kĩtumi wawetie ndeto ii: “Kwoou, kwa woni wakwa, tũikamathĩnyʼe andũ ma mbaĩ ingĩ ala matwʼĩte kũmũthũkũma Ngai, ĩndĩ tũmaandĩkĩe mevathane na syĩndũ ila ivukĩtwʼe nĩ mĩvwʼanano, na mayĩvathana na ũlaalai, na nyamũ ila sitĩtwe, na nthakame. Nũndũ kuma tene andũ nĩmethĩĩtwe maitavanyʼa ndeto sya Mose kĩla ndũa, nĩkwĩthĩwa nĩmasomaa ndeto syake na wasya mũnene masinakokenĩ kĩla mũthenya wa savato.”—Meko 15:19-21.

⁸ Yĩla Yakovo waisye “kwoou, kwa woni wakwa,” we endaa kũtũmĩa naĩ ũkũmũ ũla wanengetwe e mwene kĩvĩla wa ũmbano ũsu kwĩka ũtwi kwondũ wa ana-a-asa ala angĩ? Ũu ti wʼo! Kwosana na ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩtũmĩkĩte vaa, Yakovo eekaa o kumya woni. Kwoou, ndeekaa ũtwi wa mũthya kwondũ wa nzama ĩsu, ĩndĩ eekaa o kũmakũlya metĩkĩle woni ũla woonaa wosanĩte vyũ na Maandĩko na ũkũsĩ ũla waumĩtwʼe ĩũlũ wa ũndũ ũsu.

9. Woni wa Yakovo watethisye kĩkundi kya Kĩklĩsto ata?

⁹ Wʼo woni ũsu wa Yakovo nĩwaaĩlĩte? Ĩĩ, no nginya wĩthĩwe waĩ mũseo nũndũ atũmwa na atumĩa nĩmesie kũũatĩĩaa. Mo matethekie ata maũatĩĩa? Ũndũ ũmwe nĩ kana kũatĩĩa ũtwi ũsu kũyaĩ ‘kũthĩnyʼe’ Aklĩsto ma mbaĩ ingĩ kana “kũmetesya maũndũ,” nũndũ wa kũlasimĩthwʼa maatĩĩae Mĩao ya Mose. (Meko 15:19, New International Version) Na ũndũ ũngĩ nĩ kana, ũtwi ũsu woonanasya nĩmeũnenga ndaĩa wasya wa ngoo wa Ayuti ala maĩ Aklĩsto na kwa myaka mingĩ meewʼaa ‘ndeto sya Mose iisomwa na wasya mũnene masinakokenĩ kĩla mũthenya wa Savato.’b (Meko 15:21) Vate nzika, ũtwi ũsu waĩ ũlũlũmĩĩlye ngwatanĩo katĩ wa Aklĩsto Ayuti na ala ma mbaĩ ingĩ. Na ũndũ ũla mũnene vyũ nĩ kana, waĩ ũmũtanĩthye Yeova Ngai, nũndũ nĩwoosanĩte na kĩeleelo kyake, kĩla kyaendeee kwĩanĩwʼa. Ĩsu yaĩ nzĩa nzeo mũno ya kũmina thĩna ũla wesaa kwananga ũũmwe na ngwatanĩo nzeo ĩla yeethĩawa vo kĩkundinĩ kya andũ ma Ngai! O na nĩyĩthĩĩtwe yĩ ngelekanyʼo nzeo vyũ kwa kĩkundi kya Kĩklĩsto ũmũnthĩ!

Mwana-a-asa Albert Schroeder ayumya ũvoo ũmbanonĩ mũnene wa nthĩ mbingĩ ũla weekiwe 1988

10. Nzama Ĩla Ĩtongoesye ũmũnthĩ ĩatĩĩaa ata ngelekanyʼo ĩla yatiiwe nĩ nzama ĩla yatongoesye ĩvindanĩ ya atũmwa?

¹⁰ O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye, Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova ũmũnthĩ ĩatĩĩaa ngelekanyʼo ya nzama ĩla yatongoesye ĩvindanĩ ya atũmwa. Motwinĩ onthe ala ĩkwĩka, nĩyĩthĩawa ĩmwĩkwatĩtye Yeova, Mũsumbĩ Ũla Mũnene Vyũ, na Yesũ Klĩsto, ũla nĩwe Mũtwe wa kĩkundi.c (1 Ako. 11:3) Nĩkĩ tũkwasya ũu? Mwana-a-asa Albert D. Schroeder, ũla weethĩĩtwe e nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye kuma mwaka wa 1974 nginya yĩla waminie matukũ make ĩũlũ wa nthĩ Mwei wa 3, 2006, aisye atĩĩ: “Atumĩa ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩmakomanaa kĩla Wakatatũ, na matanamba kũneenea maũndũ ala mavangĩte, nĩmamũvoyaa Yeova amatongoesye atũmĩĩte veva wake mũtheu. Nĩmekĩaa kĩthito kingĩ nĩ kana mathĩnĩkĩe kĩla ũndũ, na nĩmaĩkĩĩthasya kana ũtwi o na wĩva ũla mekwĩka nĩwosanĩte na Ndeto ya Ngai, Mbivilia.” O nake Milton G. Henschel, ũla waĩ nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye kwa ĩvinda yĩasa, na waminie matukũ make ĩũlũ wa nthĩ Mwei wa 3, 2003, nĩwakũlilye amanyĩwʼa ma kĩlasi kya 101 kya Sukulu ya Mbivilia ya Ngileati ĩkũlyo ya vata. Amakũlilye atĩĩ: “Vo ve ũseũvyo ũngĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ wĩthĩawa na nzama ĩtongoesye ĩkunĩkĩlaa Ndeto ya Ngai, Mbivilia, ĩtanamba kwĩka motwi ma vata?” Ũsũngĩo waĩ ũtheinĩ.

‘Nĩmanyuvie Aume Amwe na Mamatũma’ (Meko 15:22-29)

11. Ũtwi ũla nzama ĩla yatongoesye yeekie wavikĩie ikundi ata?

¹¹ Ana-a-asa ma nzama ĩla yatongoesye, ala maĩ Yelusaleme, nĩmeetĩkĩlanile ĩũlũ wa ũtwi ũla waaĩlĩte kwĩkwa nĩ kana mamine thĩna ũla waumĩlĩte ĩũlũ wa nzaĩko. Ĩndĩ nĩ kana ana-a-asa ala maĩ ikundinĩ mose ĩtambya me ngwatanĩo, yaĩ no nginya mamanyĩthwʼe nesa ũtwi ũla waĩ ũneekwa na ũielewʼa kwa nzĩa ya kwĩkĩa vinya. Mo mesaa kwĩka ũu ata? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Atũmwa na atumĩa, vamwe na kĩkundi kyonthe [nĩmatwie] kũnyuva aũme amwe katĩ woo, na [mamatũma] Andiokia vamwe na Vaulo na Valanava; na kwoou matũma Yutasi ũla wĩtawa Valisava na Sila, aũme ala matongoetye katĩ wa ana-a-asa.” O na ĩngĩ, nĩmaandĩkie valũa na maũnenga aũme asu nĩ kana ũkasomwe ikundinĩ syonthe ila syaĩ Andiokia, Silia, na Silisia.—Meko 15:22-26.

12, 13. Kĩkundi kyatethekie ata nũndũ wa kũtũmĩwa (a) Yutasi na Sila? (b) valũa kuma kwa nzama ĩla ĩtongoesye?

¹² Nũndũ Yutasi na Sila maĩ “aũme ala matongoetye katĩ wa ana-a-asa,” no nginya methĩwe meanĩĩtye vyũ nguma ila mũndũ waaĩlĩte kwĩthĩwa nasyo nĩ kana ethĩwe atonya kũtũmwa akaneene kwondũ wa nzama ĩla ĩtongoesye. Kũtũmwa kwa ana-a-asa asu me ana kwoonanasya ũtheinĩ kana mayeekĩte o kũtũmwa matũnge ũsũngĩo nũndũ wa ĩkũlyo yĩla makũlĩtwʼe, ĩndĩ matũmĩtwe mamanyĩthye kĩkundi ĩũlũ wa mwolooto mweũ waumĩtwʼe nĩ nzama ĩla ĩtongoesye. Kũtũmwa kwa ‘aũme asu manyuvĩtwe’ kwaĩ kũtume vethĩwa na ngwatanĩo katĩ wa Aklĩsto Ayuti, ala maĩ vau Yelusaleme; na Aklĩsto ma mbaĩ ingĩ, ala maĩ ikundinĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Ũsu waĩ mũvango mũseo na woonanasya kana nĩmamathĩnĩkĩaa! Na vate nzika nĩwatumie vethĩwa na mũuo na ũũmwe katĩ wa andũ ma Ngai.

ŨNDŨ NZAMA ĨLA ĨTONGOESYE YĨTHĨAWA ĨVANGĨTWE ŨMŨNTHĨ

O tondũ kwailye kwa Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa, Ngũsĩ sya Yeova ũmũnthĩ inengawe myolooto nĩ Nzama Ĩla Ĩtongoesye. Nzama ĩsu yĩthĩawa na aũme etĩkĩwʼa mauta ala methĩawa meyumĩtye matetheesye angĩ. Ana-a-asa ala methĩawa nzamanĩ ĩsu nĩmakomanaa kĩla kyumwa me onthe. O na ĩngĩ, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyĩthĩawa na kamitii, na kĩla kamitii yĩthĩawa na wĩa ũla ĩtethasya. Na ana-a-asa ma nzama ĩsu nĩmaaĩawa kũtetheesya kamitiinĩ ii thanthatũ iatĩĩe:

Kamitii ya Avangĩthya nĩyo ĩũngamĩaa maũndũ ma mĩao na nĩyo ĩĩkĩĩthasya kana ũvoo wʼonthe ũla ũkonetye mũĩkĩĩo witũ, ũla wavikĩa anyaĩĩkya ma maũvoo, nĩ wa wʼo. O vamwe na ũu, nĩyo ĩtusaa nĩ matambya meva maĩlĩte kwoswa yĩla kwaumĩla mĩisyo, kũthĩnwʼa, kana maũndũ angĩ matataĩĩwe ala matonya kũkwata Ngũsĩ sya Yeova isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ.
Kamitii ya Kũũngamĩa Athũkũmi ma Mbetheli nĩyo ĩĩkĩĩthasya kana mavata ma kĩ-veva na ma kĩ-mwĩĩ ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mathũkũmaa movisinĩ ma ũvonge ma Ngũsĩ sya Yeova ĩũlũ wa nthĩ yonthe, nĩmathĩnĩkĩwa. O na ĩngĩ nĩyo ĩvĩtũkĩthasya kwongelwa kwa ana-a-asa na eĩtu-a-asa eũ movisinĩ ma ũvonge.
Kamitii ya Ũandĩki nĩyo ĩũngamĩaa wĩa wa kũmbanyʼa ũvoo wʼonthe ĩũlũ wa momanyĩsyo maitũ, ũla ũnyaĩĩkĩawʼa ikundi na andũ angĩ isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. O na ĩngĩ, nĩyo ĩsũngĩaa makũlyo ala maumĩla ĩũlũ wa momanyĩsyo ma Mbivilia, ĩkaũngamĩa wĩa wa kũalyũla nthĩ yonthe, na nĩyo ĩvĩtũkĩthasya maũvoo ala meũtumbĩthwʼa na ũvoo ũla ũũtũmĩwa kũseũvya vitio.
Kamitii ya Ũmanyĩsya nĩyo ĩũngamĩaa mĩvango yonthe ya kũmanyĩsya ĩla ĩtwaĩĩawʼa maũmbanonĩ manene, maũmbanonĩ ma mũthyũlũlũko, na maũmbanonĩ ma kĩkundi. Kamitii ĩĩ noyo ĩũngamĩaa wĩa wa kũmbanyʼa na kũseũvya vitio na syĩndũ ingĩ ilekotiĩtwe. O na eka ũu, noyo ĩseũvasya maũvoo ala matũmĩawa Sukulunĩ ya Ngileati, Sukulu ya Mavainia, na sukulu ingĩ, o vamwe na maũvoo angĩ ala matũmĩawa kũmanyĩsya ala meyumĩtye kũthũkũma movisinĩ ma ũvonge.
Kamitii ya Ũthũkũmi ĩũngamĩaa wĩa wa kũtavanyʼa vamwe na maũndũ angĩ ala makonetye atumĩa ma kĩkundi, asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko, na atavanyʼa ma ĩvinda yonthe. O na noyo ĩthokasya na ĩkanenga amanyĩwʼa ala mamanyĩĩawʼa Sukulunĩ ya Ngileati ianda sya ũthũkũmi nĩ kana malũlũmĩĩlye na mayĩkĩa vinya ikundi ĩũlũ wa nthĩ yonthe.
Kamitii ya Wĩa wa Kũtumbĩthya ĩũngamĩaa wĩa wa kumĩthya na kũnyaĩĩkya mavuku ala maeleetye Mbivilia isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. O na noyo ĩũngamĩaa wĩa ũla ũtwaĩĩawʼa movisinĩ ma kũtumbĩthya na myakonĩ ĩngĩ ĩla ĩtũmĩawa nĩ Ngũsĩ sya Yeova, o vamwe na kũũngamĩa wĩa wa kwaka movisi ma ũvonge, Nyũmba sya Ũsumbĩ, na Nyũmba sya Maũmbano Manene. Kamitii ĩsu nĩyo ĩĩkĩĩthasya kana mĩvothi ĩla yaumwʼa nĩyatũmĩka ũndũ vaĩlĩte.

Nzama Ĩla Ĩtongoesye ĩtongoeawʼa nĩ veva wa Ngai yĩla ĩkwĩka motwi. Ala me nzamanĩ ĩsu mayĩkuaa ta mo atongoi ma andũ ma Yeova. Vandũ va ũu, o ta Aklĩsto ala angĩ etĩkĩwʼa mauta me ĩũlũ wa nthĩ, mo “maatĩĩaa kala Kalondu [Yesũ Klĩsto] kwʼonthe kũla ũendaa.”—Ũvu. 14:4.

¹³ Valũa ũsu ndwawetete o mwolooto ũla waaĩlĩte kũatĩĩwa nĩ Aklĩsto ma mbaĩ ingĩ ĩũlũ wa nzaĩko, ĩndĩ o na nĩwawetete kĩla maaĩlĩte kwĩka nĩ kana mamwendeesye Yeova na aimaathima. Ii nĩsyo ndeto ila sya vata vyũ valũanĩ ũsu: “Veva mũtheu o naitũ nĩtwonie kana nĩ ũseo tũikamwongeleele mũio ũngĩ ate o maũndũ aa ma vata: mwĩvathane na syĩndũ ila ithembewe mĩvwʼanano, mwĩvathane na nthakame na nyamũ ila sitĩtwe, na mũyĩvathana na ũlaalai. Mweevathana vyũ na maũndũ asu, maũndũ menyu makeethĩwa me maseo. Twĩmwendea ũseo!”—Meko 15:28, 29.

14. Nĩkĩ andũ ma Yeova methĩawa matonya kũthũkũma me ngwatanĩo o na kau tũtwĩe nthĩ yĩ mũaanĩko mwingĩ?

¹⁴ Ũmũnthĩ Ngũsĩ sya Yeova ĩũlũ wa nthĩ yonthe, ala nĩ mbee wa 8,000,000 nthĩnĩ wa ikundi mbee wa 100,000, methĩawa na mũĩkĩĩo ũmwe na mekaa maũndũ me ngwatanĩo. Vatonyekete ata makethĩwa na ngwatanĩo ta ĩsu ĩũlũ wa nthĩ ĩno yusĩe ithokoo na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa maũndũ? Ũndũ ũla mũnene ũtumaa kwĩthĩwa na ngwatanĩo ĩsu nĩ kana Yesũ Klĩsto, e Mũtwe wa kĩkundi, nũtũmĩaa “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ,” kana, Nzama Ĩla Ĩtongoesye, kũnengane myolooto yĩ ũtheinĩ na ĩkũeleeka nesa ĩũlũ wa ũndũ maũndũ maĩle kũtwaĩĩwʼa. (Mt. 24:45-47) Ũndũ ũngĩ ũtumaa kwĩthĩwa na ngwatanĩo na ũũmwe ũsu nĩ kana ana-a-asa ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩmaatĩĩaa kwa ngenda myolooto ĩla manengawe nĩ Nzama Ĩla Ĩtongoesye.

“Nĩmatanie Mũno Nũndũ Valũa Ũsu Nĩwamathangaaisye” (Meko 15:30-35)

15, 16. Ngusanĩsyo ila syaĩ vo ĩũlũ wa nzaĩko syaumisye mũthya nata, na nĩ kyaũ kyatumie vathi ũu?

¹⁵ Ngewa ĩla yĩ ĩvukunĩ ya Meko ma Atũmwa ĩendeee kwasya kana yĩla ana-a-asa ala matũmĩtwe kuma Yelusaleme mavikie Andiokia, “[nĩmoombanisye] amanyĩwʼa onthe na mamanenga ũla valũa.” Ana-a-asa ma Andiokia meewie ata ĩtina wa kũkwata mwolooto ũla waumĩte kwa nzama ĩla ĩtongoesye? “Maũsoma, nĩmatanie mũno nũndũ valũa ũsu nĩwamathangaaisye.” (Meko 15:30, 31) O na ĩngĩ, Yutasi na Sila “nĩmamaumĩisye ana-a-asa maũvoo ma kũmathangaasya na kũmekĩa vinya.” Na kwa nzĩa ĩsu, aũme asu elĩ maĩ “athani,” o ta Valanava, Vaulo, na angĩ ala meetiwe athani. Ndeto “athani” yatũmĩawa kwonanyʼa andũ ala matavanasya ĩũlũ wa kwenda kwa Ngai.—Meko 13:1; 15:32; Kuma 7:1, 2.

¹⁶ Vate nzika, Yeova nĩwaathimie mũvango ũsu, na thĩna ũla waĩ vo wathela vyũ. Nĩ kyaũ kyatumie maũndũ mathi nesa ũu? Kwa wʼo ki, kĩla kyatetheeisye nĩ mwolooto wĩ ũtheinĩ wosanĩte na Ndeto ya Ngai na ũtongoewʼe nĩ veva mũtheu, ũla wanenganiwe ĩvindanĩ yĩla yaĩlĩte nĩ nzama ĩla ĩtongoesye. O na ĩngĩ, nĩmamanyĩthisye ala maĩ ikundinĩ ĩũlũ wa ũtwi woo kwa nzĩa ĩkwonanyʼa kana nĩmamendete na nĩmamathĩnĩkĩaa.

17. Asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko maatĩĩaa ngelekanyʼo yĩva yĩla meũthokea ikundi ũmũnthĩ?

¹⁷ Ũmũnthĩ, Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova yĩkaa oou. Nĩnengae ana-a-asa ĩũlũ wa nthĩ yonthe myolooto ya kũmatongoesya ĩvindanĩ yĩla yaĩlĩte. Yĩla motwi meekwa, ikundi nimanyĩthawʼa ĩũlũ wa motwi asu kwĩsĩla nzĩa yĩ ũtheinĩ. Amwe matũmĩawa kwĩka ũu nĩ asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko. Ana-a-asa asu methĩawa meyĩimĩte maũndũ maingĩ nĩmathokeaa ikundi syĩ kĩvathũkanyʼo, na nĩmanengae ikundi isu myolooto yĩ ũtheinĩ na mayĩithangaasya kwa nzĩa ya wendo. O ta Vaulo na Valanava, nĩmatũmĩaa ĩvinda yingĩ ũthũkũminĩ, “maimanyĩsya na kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa ndeto ya Yeova, me vamwe na angĩ aingĩ.” (Meko 15:35) Na o ta Yutasi na Sila, “[nĩmaumĩasya] ana-a-asa maũvoo” ma kũmathangaasya.

18. Andũ ma Ngai maĩlĩte kwĩka ata nĩ kana maĩkĩĩthye nĩmaendeea kũkwata moathimo make?

¹⁸ Nao nata ĩũlũ wa ikundi sya Kĩklĩsto? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ikundi syonthe ĩũlũ wa nthĩ iendeee kũtanĩa mũuo na ũũmwe ũmũnthĩ, o na kau tũtwĩe nthĩ ĩaanĩkĩte? Lilikana kana ĩtina mũmanyĩwʼa Yakovo nĩwe wesie kũandĩka atĩĩ: “Ũĩ ũla wumaa ĩũlũ, mbee nĩ mũtheu, na nũetae mũuo, nĩwĩtĩkĩlaa mawoni, nĩwĩthukĩĩasya . . . O na ĩngĩ, ũsyao wa ũlũngalu ũvandawa yĩla kwĩ mũuo kwa ala maetae mũuo.” (Yak. 3:17, 18) Tũyĩsĩ nesa kana Yakovo aiweta ndeto isu nĩwasũanĩaa ĩũlũ wa ũmbano ũla waĩ Yelusaleme. Ĩndĩ kwosana na maũndũ ala maeleetwʼe ĩvukunĩ ya Meko ma Atũmwa kĩlungu kya 15, nĩ ũndũ wĩ ũtheinĩ kana Yeova aathimaa andũ make o yĩla mathũkũma me ngwatanĩo na me na ũũmwe.

19, 20. (a) Nĩ kyaũ kĩkwonanyʼa kana nĩveethĩiwe na mũuo na ũũmwe kĩkundinĩ kya Andiokia? (b) Yu Vaulo na Valanava maĩ na mwanya wa kwĩka ata?

¹⁹ Yu waĩ ũtonya kwona ũtheinĩ kana kĩkundi kya Andiokia kyaĩ na mũuo na ũũmwe. Vandũ va kũkananĩa na ana-a-asa ala angĩ maumĩte Yelusaleme, ana-a-asa ma Andiokia nĩmatũngie mũvea mũno nũndũ wa kũthokewa nĩ Yutasi na Sila, na nĩkyo kĩtumi tũsomaa kana “ĩtina wa kwĩkala kũu ĩvinda yĩana ũndũ mũna, ana-a-asa nĩmamaekie masyoke [Yelusaleme] na mũuo kwa ala mamatũmĩte.”d (Meko 15:33) No nginya o namo ana-a-asa ala maĩ Yelusaleme methĩwe matanie mũno yĩla meewie maũndũ ala aũme asu elĩ mamatavisye ĩũlũ wa kyalo kyoo. Nũndũ wa ũseo mwingĩ wa Yeova, aũme asu nĩmeanĩisye nesa wĩa ũla matũmĩtwe makatethye!

²⁰ Vaulo na Valanava nĩmaendeeie kwĩkala Andiokia, na me kũu maĩ na mwanya wa kũtũngĩanĩa ilĩko na kĩthito kyoo kĩandanĩ kyoo kya kũtongoesya wĩanĩ wa kũtavanyʼa, o tondũ asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko mekaa ũmũnthĩ yĩla mathokea ikundi ila maaĩwe. (Meko 13:2, 3) Ũsu waĩ ũathimo mũnene mũno kwa andũ ma Yeova! Ĩndĩ we Yeova aendeeie kũmatũmĩa na kũmaathima ata atavanyʼa asu elĩ maĩ na kĩthito? Nĩtũkwona ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.

Mũndũ mũka ũmwe na mwĩĩtu wake me ũmbanonĩ mũnene, maisisya ĩvuku “Vijana Huuliza, Buku la 2.” — Aklĩsto ũmũnthĩ nĩmatethekaa nĩ lĩu wa kĩ-veva kwĩsĩla Nzama Ĩla Ĩtongoesye na ala ĩtũmĩaa

YAKOVO—“MWANA-A-INYIA WA MWĨAĨI”

Yakovo, ũla waĩ mwana wa Yosevu na Meli, nĩwe ũwetawa wa mbee katĩ wa aũme ala maĩ ainae ma Yesũ. (Mt. 13:54, 55) Kwoou nĩ ũndũ ũtonyeka akethĩwa newe waĩ mwana wa kelĩ wa Meli. Yakovo eanie ĩmwe na Yesũ, na kwoou nĩwamwonaa aendeee na ũthũkũmi wake, na nĩweesĩ “syama” imwe weekie, ethĩwe aĩ vo iyĩkwa kana ndaĩ vo. Ĩndĩ o na vailye ũu, Yakovo na ana-a-inyia “mayamũĩkĩĩaa” Yesũ, mũkũũe woo. (Yoa. 7:5) O na nĩvatonyeka Yakovo akethĩwa ne ũmwe wa andũ ma mũsyĩ ala maasya kana Yesũ “e na ndũũka.”—Mko. 3:21.

Ĩndĩ, maũndũ nĩmaalyũkile ĩtina wa Yesũ kũkwʼa na kũthayũũka. O na kau ve andũ angĩ atatũ mawetetwe Maandĩkonĩ ma Kĩkiliki meetawa Yakovo, veonekana kana Yakovo ũla waumĩlĩĩilwe nĩ Yesũ ĩvindanĩ ya mĩthenya 40, ĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ ĩtina wa kũthayũũka, nĩ ũla waĩ mwana-a-inyia. (1 Ako. 15:7) Ũndũ ũsu no wĩthĩwe newʼo watumie Yakovo amanya nesa kana mwana-a-inyia nĩwe waĩ Masia ũla waathanĩtwe. Ĩndĩ o na ethĩwa vailye ata, kĩla twĩsĩ nĩ kana o na vatavĩtĩte mĩthenya ĩkũmi kuma Yesũ athi ĩtunĩ, Yakovo, inyia wake, vamwe na ana-a-inyia, nĩmoombanĩte vamwe na atũmwa nyũmbanĩ ya ĩũlũ makwetye kũvoya.—Meko 1:13, 14.

Ĩtina, Yakovo nĩwesie kũtwʼĩka mwana-a-asa wanengetwe ndaĩa mũno kĩkundinĩ kĩla kyaĩ Yelusaleme. O na veonekana atalawa ta ũmwe katĩ wa atũmwa, kana “mũndũ mũtũme” kĩkundinĩ kĩu. (Aka. 1:18, 19) Ũndũ ũmwe ũkwonanyʼa kana Yakovo nĩwanengetwe ndaĩa kĩkundinĩ nĩ kana, ĩtina wa mũtũmwa Vetelo kũthawʼa kwa nzĩa ya kyama kuma yela, eeie amanyĩwʼa ala waĩ namo atĩĩ: “Tavyai Yakovo na ana-a-asa maũndũ asu.” (Meko 12:12, 17) O na yĩla kweethĩiwe na ngusanĩsyo ĩũlũ wa nzaĩko na syaetwe mbee wa “atũmwa na atumĩa,” veonekana Yakovo nĩwe watongoesye ũmbano ũsu. (Meko 15:6-21) Na eka ũu, mũtũmwa Vaulo nĩwawetie kana Yakovo vamwe na Keva (Vetelo) na mũtũmwa Yoana, “moonekaa ta ituĩ” kĩkundinĩ kĩla kyaĩ Yelusaleme. (Aka. 2:9) O na ĩtina wa myaka kauta, yĩla mũtũmwa Vaulo wasyokie Yelusaleme kuma kyalonĩ kyake kya katatũ kya ũmisonalĩ, nĩwaendie kũnengane livoti kũla kwĩ Yakovo, na “atumĩa onthe maĩ vo.”—Meko 21:17-19.

Ve ũkũsĩ ũkwonanyʼa kana Yakovo ũũ, ũla weetiwe nĩ Vaulo “mwana-a-inyia wa Mwĩaĩi,” nĩwe waandĩkie ĩvuku ya Mbivilia yĩla yĩtanĩwʼe na ĩsyĩtwa yake. (Aka. 1:19) Valũanĩ ũsu, vai vandũ Yakovo wĩyĩtĩte mũtũmwa, kana mwana-a-inyia wa Yesũ, ĩndĩ eyĩtĩte “ngombo ya Ngai na ya Mwĩaĩi Yesũ Klĩsto.” Kĩu kĩonanyʼa nesa kana aĩ na wĩnyivyo mwingĩ. (Yak. 1:1) Valũa ũsu waandĩkie nĩwonanĩtye nesa kana, o ta Yesũ, nĩwendeeawʼa mũno nĩ wũmbi, na ũndũ andũ mekaa maũndũ. Ngelekanyʼo imwe Yakovo ũtũmĩĩte kũelesya ũwʼo wa Maandĩko nĩ ta ũkanga wĩ na kĩseve, syeni sya matunĩ, syũa ĩvyũ, malaa matonya kũvoova na mĩtũkĩ, myaki ya kĩthekanĩ, na nyamũ ila ivoovawʼa nĩ andũ. (Yak. 1:6, 11, 17; 3:5, 7) O na ĩngĩ, nĩwaveveeiwe anengane ũtao mũseo ũtonya kũtetheesya andũ mekalanyʼe nesa. Kwa ngelekanyʼo nĩwaneeneie kwa ũliku mĩtuo ĩmwe andũ methĩawa nayo na maũndũ ala mekaa.—Yak. 1:19, 20; 3:2, 8-18.

Ndeto sya Vaulo ila syĩ ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 9:5 syĩonanyʼa kana nĩvatonyeka Yakovo akethĩwa aĩ na kĩveti. Mbivilia ndĩwetete Yakovo akwie ĩndĩĩ kana akusangie ata. Ĩndĩ mũandĩki wa isitoli waĩ Mũyuti, weetawa Josephus, aandĩkie kana ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa kĩkwʼũ kya ngavana wa Lomi weetawa Volikio Vesito, ta mwakanĩ wa 62 ĩtina wa Klĩsto, na Alivano atanamba kwĩkalĩla kĩvĩla kĩu, mũthembi mũnene weetawa Anania “nĩwoombanisye asili ma Nzama ya Ayuti na ĩndĩ aete mbee woo mũndũũme weetawa Yakovo, ũla waĩ mwana-a-inyia wa Yesũ, ũla weetawa Klĩsto, vamwe na andũ angĩ.” Kwosana na maũndũ ala Josephus waandĩkie, Anania “aisye kana andũ asu nĩmatũlĩte mĩao na kwoou amanengane makimangwe na mavia moawe.”

a Sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo, “Yakovo—‘Mwana-a-inyia wa Mwĩaĩi,’” ĩthangũnĩ ya 112.

b Yakovo nĩweekie ũtwi wa ũĩ yĩla waneeneie maandĩko ma Mose, ala maeleetye ĩũlũ wa Mĩao o vamwe na ngwatanĩo ĩla yaĩ vo katĩ wa Ngai na mbaĩ ya Isilaeli. O na ĩngĩ, nĩmawetete ĩũlũ wa kĩeleelo kya Ngai kĩla kyaĩ vo o na Mĩao ĩtanamba kũseũvwʼa. Kwa ngelekanyʼo, ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo nĩyĩwetete nesa woni wa Ngai ĩũlũ wa nthakame, kũmanyana kĩ-mwĩĩ nza wa mũtwaano, na ũthaithi wa mĩvwʼanano. (Mwa. 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Kwoou, Yeova nĩwoonanĩtye myolooto ĩla yaaĩlĩte kũatĩĩwa nĩ andũ onthe, methĩwe nĩ Ayuti kana nĩ andũ ma mbaĩ ingĩ.

c Sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo, “Ũndũ Nzama Ĩla Ĩtongoesye Yĩthĩawa Ĩvangĩtwe Ũmũnthĩ,” ĩthangũnĩ ya 110.

d Mũsoanĩ wa 34, ve Mbivilia imwe syongelete ndeto syĩkwonanyʼa kana Sila nĩwatwie kũendeea kwĩkala Andiokia. (King James Version) Ĩndĩ, veonekana kana ndeto isu syesie kwongelwa ĩtina.