Iveti, Nĩkĩ mwaĩle Kwĩnyivĩsya Ũkũmũ wa Aũme Menyu?
“Mũtwe wa mũndũ mũka nĩ mũndũũme.”—1 AKO. 11:3.
1, 2. (a) Mũtũmwa Vaulo aandĩkie kyaũ ĩũlũ wa mũvango wa Yeova wa ũkũmũ na wĩnyivyo? (b) Nĩ makũlyo meva meũneenewa ĩsomonĩ yĩĩ?
YEOVA ambĩĩisye mũvango mũseo ũla ũneeneetwe nĩ mũtũmwa Vaulo yĩla waandĩkie kana “mũtwe wa kĩla mũndũũme nĩ Klĩsto” “nawʼo mũtwe wa Klĩsto nĩ Ngai.” (1 Ako. 11:3) Ĩsomo ĩvĩtu nĩyĩnoonanisye kana Yesũ nĩwoonaa ne kĩanda kya vata mũno na ne ũtanu kwĩnyivĩsya Mũtwe wake, Yeova Ngai, na yoonanyʼa kana mũtwe wa aũme Aklĩsto nĩ Klĩsto. Yesũ aĩ na tei, nĩwakuaa andũ nesa, na nĩwathĩnĩkĩaa andũ atekwĩyenda we mwene. Aũme kĩkundinĩ nĩmaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩsu na mũno mũno kwa iveti syoo.
2 Nasyo iveti nata? Mũtwe wasyo nũũ? Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Mũtwe wa mũndũ mũka nĩ mũndũũme.” Aka maĩlĩte kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa ndeto isu mbeveee? We mũndũ mũka nĩwaĩlĩte kũatĩĩa mwolooto ũsu ethĩwa atwaĩtwe nĩ mũndũ ũtamũthaithaa Yeova? Kwʼo kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa mũũme nĩ kwasya kana mũndũ mũka aĩlĩte kwĩkala akilĩtye mũtwaanonĩ, na ayĩthĩwa atatonya kumya mawoni yĩla mekwĩka motwi? Nĩ kwa nzĩa yĩva mũndũ mũka ũtonya kwĩmanthĩa nguma?
“Nĩngũmũmbĩa Mũtetheesya”
3, 4. Nĩkĩ mũvango wa kwĩnyivĩsya ũkũmũ nĩ wa vata mũtwaanonĩ?
3 Ngai nĩwe wambĩĩisye mũvango wa ũkũmũ. Ĩtina wa Atamu kũmbwa, Yeova Ngai aisye: “Ti ũseo mũndũ ethĩwe e weka, nĩngũmũmbĩa mũtetheesya ũmwaĩle.” Ĩtina wa Eva kũmbwa, Atamu atanie mũno vyũ kũkwata mũtindanyʼa na mũtetheesya nginya asya: “Ũũ yu nĩ ĩvĩndĩ ya mavĩndĩ makwa, na nyama ya mwĩĩ wakwa.” (Mwa. 2:18-24) Atamu na Eva maĩ na wĩkwatyo wa kũtwʼĩka asyai ma ũsyao wa andũ eanĩu, ala maĩ mekale tene na tene ĩũlũ wa nthĩ yĩ valatiso.
4 Nũndũ wa kũlea kwĩwʼa kwa asyai maitũ ma mbee, wĩanĩu nĩwaaiwʼe mũũndanĩ wa Eteni. (Soma Alomi 5:12.) Ĩndĩ Ngai ndaavetanga mũvango wa ũkũmũ nthĩnĩ wa mũsyĩ. Yĩla waatĩĩwa nesa nũetae moathimo maingĩ na ũtanu nthĩnĩ wa mũtwaano. Na matwaanĩte makeewʼaa ũndũ Yesũ weewʼaa eenyivĩsya ũkũmũ wa Yeova, ũla nĩwe Mũtwe wake. Na atanamba kũka kũũ nthĩ, Yesũ ‘nĩwatanaa mavinda onthe mbee wa [Yeova].’ (Nth. 8:30) Nũndũ tũi eanĩu, aũme maitonya kwĩthĩwa mĩtwe ya mĩsyĩ yoo nesa vyũ, o na aka maitonya kwonanyʼa wĩnyivyo nesa vyũ. Yĩla aũme na aka maendeea kwĩka kyonthe kĩla matonya, mũvango ũsu no ũtume methĩwa me eanĩe mũtwaanonĩ woo.
5. Nĩkĩ ala matwaanĩte maĩlĩte kũatĩĩa ũtao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alomi 12:10?
5 Nĩ kana mũtwaano ũendeee nesa, nĩ ũndũ wa vata ala matwaanĩte maatĩĩe ũtao ũũ wĩ Maandĩkonĩ, ũla ũkonetye Aklĩsto onthe: “Wendonĩ wa ana-a-asa ĩthĩwai na wendo mũuu kĩla ũmwe na ũla ũngĩ. Na nthĩnĩ wa kũnengane ndaĩa, ĩthĩwai mũtongoetye.” (Alo. 12:10) O na ĩngĩ, mũndũ na mũka nĩmaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito ‘mewʼanĩe tei na ĩnee, na maiekeanĩa.’—Aev. 4:32.
Ũndũ Ũtonya Kwĩka Ethĩwa Ũtwaanĩte na Mũndũ Ũtamũthũkũmaa Yeova
6, 7. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa yĩla mũndũ mũka Mũklĩsto wenyivĩsya mũũme ũtamũthaithaa Yeova?
6 Nata ethĩwa ũla ũtwaanĩte nake ndamũthaithaa Yeova? Mavinda maingĩ mũndũũme nĩwe wĩthĩawa atamũthũkũmaa Yeova. Ethĩwa vailye ũu, mũka aĩlĩte kũmũkua ata? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Inywʼĩ iveti, ĩnyivĩsyei aũme menyu, nĩ kana ethĩwa ve amwe mate ewi ma ĩla ndeto, matonye kũkuswʼa nĩ mwĩkalĩle wa iveti syoo vate ndeto; nĩkwĩthĩwa nĩmeyoneete mwĩkalĩle wenyu mũtheu o vamwe na ndaĩa nene.”—1 Vet. 3:1, 2.
7 Ndeto ya Ngai ĩtavĩtye kĩveti kana kyaĩlĩte kwĩkala kĩnyivĩsye mũũme wakyo ũla ũtamũthaithaa Yeova. Mwĩkalĩle wakyo mũseo no ũtume mũũme enda kũmanya nĩkĩ kĩthĩawa kĩilye ũu. Na nũndũ wa kĩtumi kĩu, mũũme no ende kũthiana kĩla mũka ũĩkĩĩaa, na ĩtina wa ĩvinda ayĩtĩkĩla ũwʼo.
8, 9. Mũndũ mũka Mũklĩsto aĩlĩte kwĩka ata ethĩwa mũũme wake ũla ũtamũthaithaa Yeova ndekwona mwĩkalĩle wake mũseo wĩ wa vata?
8 Nao nata ethĩwa mũndũũme ũtamũthaithaa Yeova ndekwona mwĩkalĩle mũseo wa mũka wĩ wa vata? Maandĩko mekĩĩte vinya mũndũ mũka Mũklĩsto aendeee kwonanyʼa nguma nzeo mavinda onthe, o na ethĩwa kwĩka ũu kũi laisi. Kwa ngelekanyʼo, 1 Akolintho 13:4 yaĩtye atĩĩ: “Wendo nĩwũmĩĩasya.” Kwoou, nũseo mũndũ mũka Mũklĩsto akaendeea kwĩthĩwa ‘na wĩnyivyo wʼonthe na ũuu, na wũmĩĩsyo, na ayũmĩanĩsya na ũndũ ũsu e na wendo.’ (Aev. 4:2) Veva mũtheu wa Ngai no ũtũtetheesye tũkaendeea kwonanyʼa nguma sya Kĩklĩsto o na yĩla maũndũ mate laisi.
9 Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Nĩndonya maũndũ onthe nũndũ wa vinya wa ũla ũndonyethasya.” (Avi. 4:13) Veva mũtheu wa Ngai nũtetheeasya Mũklĩsto ta ũsu kwĩka maũndũ maingĩ ala ũtatonya kwĩka atũmĩĩte vinya wake mwene. Kwa ngelekanyʼo, yĩla ũmwe weeka ũla ũngĩ ũndũ mũthũku, nĩ laisi kwĩthĩa eyĩĩvanĩisye. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Mbivilia ĩtavĩtye Aklĩsto atĩĩ: “Mũikeyĩĩvanĩsye ũthũku kwa ũthũku kwa mũndũ o na wĩva. . . . nũndũ nĩkũandĩkĩtwe: ‘Ũĩvanĩsyo nĩ wakwa; ngaĩvanĩsya,’ easya ũu Yeova.’” (Alo. 12:17-19) O ta ũu, 1 Athesalonika 5:15 ĩtũtavĩtye atĩĩ: “Mũndũ o na wĩva ndakaĩvanĩsye ũthũku kwa ũthũku, ĩndĩ mavinda onthe ĩkanaai maũndũ ala maseo inywʼĩ kwa inywʼĩ vamwe na ala angĩ onthe.” Veva mũtheu wa Yeova no ũtũtetheesye tũkeanĩsya kĩla tũkwona tũtatonya tũtũmĩĩte vinya witũ. Kwoou nũseo ta kĩ kũvoya veva mũtheu wa Ngai nĩ kana ũtũtetheesye vala tũtatonya!
10. Yesũ eekie ata yĩla andũ mamũneeneie naĩ na mamwĩka maũndũ mathũku?
10 Yesũ atwiĩie ngelekanyʼo nzeo vyũ yĩla andũ mamũneeneaa naĩ na kũmwĩka maũndũ mathũku. Ĩandĩko ya 1 Vetelo 2:23 yaĩtye atĩĩ: “Yĩla waumawa ndaaĩyĩumĩa. Yĩla wathĩnawʼa, ndaatĩsya ala mamũthĩnasya, ĩndĩ eenenganie mokonĩ ma Ũla ũsilaa kwa ũlũngalu.” Kwoou twĩĩkĩwa vinya tũatĩĩe ngelekanyʼo ĩsu yake nzeo. Ndũkathatawʼe nĩ meko mathũku ma andũ ala angĩ. Aklĩsto onthe manengetwe ũkanyʼo ũũ: “Ĩwʼanĩai tei o vamwe na ĩnee na wĩnyivyo, Mũikaĩvanĩsye ũthũku kwa ũthũku kana kwĩyĩumĩa mwaumwa.”—1 Vet. 3:8, 9.
Mo Aka Maĩlĩte Kwĩkala Mavindĩtye?
11. Nĩ kĩanda kĩva kya mwanya aka amwe Aklĩsto mekwata?
11 Mũndũ mũka kwĩnyivĩsya mũũme kwĩonanyʼa kana aĩlĩte kwĩkala avindĩtye mũtwaanonĩ, na kana ndaĩlĩte kumya mawoni maũndũnĩ makonetye mũsyĩ kana maũndũnĩ angĩ? Aiee. Yeova nũnengete aka ianda mbingĩ o tondũ ũnengete aũme. Kwasũanĩa ĩũlũ wa kĩanda kya vata vyũ vala andũ 144,000 makatwʼĩka asumbĩ na athembi ĩtunĩ ungu wa Klĩsto yĩla ũkasumbĩka nthĩ yonthe! Nthĩnĩ wa ũtalo ũsu ve aka. (Aka. 3:26-29) Vate nzika, Yeova nũnengete aka kĩanda kya mwanya nthĩnĩ wa mũvango wake wa kwĩka maũndũ.
12, 13. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa kana tene aka nĩmathanaa.
12 Kwa ngelekanyʼo, ĩvindanĩ ya tene, aka nĩmathanaa. Yoeli 2:28, 29 yaĩtye: “Ngamĩtulũĩla mĩĩ yonthe veva wakwa; na ana menyu na eĩtu menyu makathana. . . . Na ĩngĩ ngaitulũĩla ngombo, aũme na aka, Veva wakwa mĩthenyanĩ ĩsu.”
13 Mũthenya wa Vendekosito ya mwaka wa 33, ĩtina wa Klĩsto, vaĩ aka o vamwe na aũme, ĩvinda yĩla amanyĩwʼa ta 120 ma Yesũ moombanĩĩte nyũmbanĩ ya ĩũlũ kũu Yelusaleme. Onthe nĩmetĩkĩiwʼe veva mũtheu wa Ngai. Na nũndũ wa ũu, Vetelo nĩwawetie wathani ũla Yoeli wawetete, ũla wakonetye aũme vamwe na aka. Aisye atĩĩ: “Ũũ nĩwʼo waneeniwe kwĩsĩla mwathani Yoeli, ‘Na mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo,’ easya ũu Ngai, ‘ngamatulũĩla veva wakwa andũ ma mĩthemba yonthe, na ana menyu na eĩtu menyu makathana, . . . ; na mĩthenyanĩ ĩsu ngamatulũĩla veva wakwa aũme makwa ngombo na aka makwa ngombo, namo makathana.’”—Meko 2:16-18.
14. Nĩ kĩanda kĩva aka meanĩisye nthĩnĩ wa kũnyaĩĩkya Ũklĩsto ĩvindanĩ ya Aklĩsto ma mbee?
14 Ĩvinda ya atũmwa, aka maĩ na kĩanda kya mwanya nthĩnĩ wa kũnyaĩĩkya Ũklĩsto. Nĩmatavisye andũ ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai na meeka maũndũ angĩ ma kũtetheesya wĩa wa kũtavanyʼa. (Luka 8:1-3) Ta kwa ngelekanyʼo, mũtũmwa Vaulo amwĩtie Voevi “mũthũkũmi kĩkundinĩ kĩla kĩ Kengelea.” Na yĩla watũmaa ngethi kwa athũkũmi ala wathũkũmaa namo, Vaulo nĩwawetie aka kauta aĩkĩĩku, o vamwe na “Tilivena na Tilivosa, aka ala matethasya wĩa na kĩthito nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.” Asyokie aandĩka atĩĩ: “Ngethesyei Velisi, mwendwa waitũ, nũndũ nũtethetye wĩa na kĩthito nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.”—Alo. 16:1, 12.
15. Ũmũnthĩ aka methĩawa na kĩanda kĩva nthĩnĩ wa kũnyaĩĩkya Ũklĩsto?
15 Ũmũnthĩ, kĩlungu kĩnene kya andũ mbee wa milioni mũonza ala maendeee kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai ĩũlũ wa nthĩ, nĩ aka ma yĩika yĩ kĩvathũkanyʼo. (Mt. 24:14) Aingĩ moo nĩ athũkũmi ma ĩvinda yonthe, amisonalĩ, na athũkũmi ma Mbetheli. Mũandĩki wa Savuli, Ndaviti ainie asya: “Mwĩaĩi nũnenganae ĩla ndeto: aka ala manyaĩĩkasya ũvoo nĩ nguthu nene.” (Sav. 68:11) Vate nzika, ndeto isu nĩ sya wʼo! Yeova nĩwonaa kĩanda kĩla aka meanĩasya kya kũnyaĩĩkya ũvoo mũseo na kwĩanĩasya ieleelo syake, kĩ kya vata. We endaa aka Aklĩsto methĩwe menyivĩtye ĩndĩ ti kwĩkala mavindĩtye.
Aka Elĩ Mataavindya
16, 17. Ngelekanyʼo ya Sala yĩonanyʼa ata kana aka mayaĩlĩte kwĩkalaa mavindĩtye mũtwaanonĩ?
16 Ethĩwa Yeova nũnengete aka ianda singĩvĩte ũu, mo aũme mayaĩlĩte kũkũlasya aka moo ũtao matanamba kwĩka motwi maito? Wĩthĩwa wĩ ũndũ wa ũĩ mũno kwĩka ũu. Maandĩko nĩmawetete mavinda kauta aka maneenie kana meeka ũndũ o na matakũlĩtwʼe mawoni nĩ aũme moo. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii ilĩ.
17 Sala, mũka wa Avalaamu, nĩwaendeeie kũmwĩa alũngye kĩveti kyake kya kelĩ kĩthi vamwe na mwana wakyo nũndũ mayamũnengae ndaĩa. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ũndũ ũsu waĩ ũthũku mũno methonĩ ma Avalaamu” ĩndĩ ti methonĩ ma Ngai. Na ĩndĩ Yeova amwĩa Avalaamu atĩĩ: “Ndũkethĩwe wĩ ũthũku methonĩ maku nũndũ wa mwana, na nũndũ wa mũthũkũmi waku, mwĩĩtu; nthĩnĩ wa wʼonthe ũla Sala ũnũũkũtavya, wĩthukĩĩsye wasya wake.” (Mwa. 21:8-12) Avalaamu nĩwamwĩwie Yeova, amwĩthukĩĩsya Sala, na eeka kĩla Sala wamũkũlĩtye.
18. Avikaili oosie ĩtambya yĩva?
18 O na ĩngĩ, kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Avikaili, mũka wa Navali. Yĩla Ndaviti wakĩĩte ndakoawe nĩ Mũsumbĩ wĩ kĩwĩu Saulo, nĩweevithie vakuvĩ na ndĩthya ya Navali. Vandũ va Ndaviti na aũme make kwĩyosea malĩ ya Navali, makĩtie kũmĩsũvĩa. Ĩndĩ o na vailye ũu, Navali aĩ “mwai na mũthũku mĩkĩlenĩ yake,” na “amauma” aũme ma Ndaviti. Mbivilia yaĩtye kana Navali aĩ ‘mũndũ ũte kĩĩĩ,’ na ‘ũtumanu waĩ nake.’ Yĩla aũme ma Ndaviti meetisye Navali lĩu me na ndaĩa, nĩwaleile. We Avikaili eekie ata amanya kĩla kyeekĩkie? O na atamũtavĩtye Navali, Mbivilia yaĩtye: “Nĩvo ĩndĩ Avikaili wekalaatile, na oosa imũtũ maana elĩ, na tũthatwa twĩlĩ twa mbinyu, na malondu atano me mathĩnze, na ithimi itano sya lĩu wa mbaa ngetha mũkaange, na itũngo ĩana sya nzavivũ mbovu, na tũkũmbwa maana elĩ twa makũyũ,” na ainengane kwa Ndaviti na aũme make. We Avikaili nĩweekie kĩla kyaaĩlĩte? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Yeova amũkũna Navali, na ĩndĩ akwʼa.” Ĩtina Avikaili nĩwatwaiwe nĩ Ndaviti.—1 Sam. 25:3, 14-19, 23-25, 38-42.
‘Mũndũ Mũka Ũla Waĩlĩte Kũtaĩwa’
19, 20. Nĩ kyaũ kĩtumaa mũndũ mũka ataĩwa?
19 Maandĩko nĩmakathaa mũndũ mũka ũla wĩkaa maũndũ ũndũ Yeova wendaa mekwe. Ĩvukunĩ ya Nthimo, Mbivilia ĩkathĩte “mũndũ mũka mwaĩlu” ĩkasya atĩĩ: “E vata mũno kwĩ tũvila twa maliani. Ngoo ya mũũme wake nĩmũĩkĩĩaa, na ndakanyivĩwa nĩ syĩndũ. Nake nũmwĩkaa ũseo na ti ũthũku mĩthenya yonthe ya thayũ wake.” O na ĩngĩ, “nĩwathamasya kanywʼa wake na ũĩ; na mwĩao wa ũseo wĩ ũĩmĩnĩ wake. Nũsiasya nesa mĩendele ya andũ ma nyũmba yake, na ndaĩsaa lĩu wa ũtulu. Syana syake nĩsyũkĩlaa, na kũmwĩta mũathime; o na mũũme wake, na amũtaĩa.”—Nth. 31:10-12, 26-28.
20 Kyo nĩ kyaũ kĩtumaa mũndũ mũka anengwa ndaĩa? Nthimo 31:30 yaĩtye atĩĩ: “Wũmbe nĩ ũkengani, na wanake nĩ mana; ĩndĩ mũndũ mũka ũla ũkĩaa Yeova, akataĩwa.” Kũmũkĩa Yeova nĩ vamwe na kwĩnyivĩsya na ngenda mũvango wake wa ũkũmũ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũtwe wa mũndũ mũka nĩ mũndũũme,” o tondũ “mũtwe wa kĩla mũndũũme nĩ Klĩsto,” na “mũtwe wa Klĩsto nĩ Ngai.”—1 Ako. 11:3.
Tũngaa Mũvea Kwondũ wa Mũthĩnzĩo wa Ngai
21, 22. (a) Nĩ maũndũ meva matumaa Aklĩsto ala matwaanĩte mamũtũngĩa Ngai mũvea nũndũ wa kũmanenga mũthĩnzĩo wa mũtwaano? (b) Nĩkĩ twaĩlĩte kũnenga ndaĩa mũvango wa Yeova wa ũkũmũ? (Sisya ĩsandũkũ ĩthangũnĩ ya 17.)
21 Aklĩsto ala matwaanĩte me na itumi mbingĩ mũno sya kũmũtũngĩa Ngai mũvea! No mekalanyʼe nesa me vamwe ta mũsyĩ. Na mũno mũno nĩmaĩlĩte kũmũtũngĩa Yeova mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo wa mũtwaano ũla ũtumaa matanĩa kũmũthũkũma me vamwe. (Lu. 1:9; Mika 6:8) Nũndũ nĩwe Mwambĩlĩĩlya wa mũtwaano, nĩwĩsĩ nesa vyũ kĩla kyendekaa nĩ kana mũsyĩ wĩthĩwe na ũtanu. Mavinda onthe, ĩkaa maũndũ ũndũ we wendaa, na ‘ũtanu wa Yeova ũkeethĩwa vinya waku,’ o na nthĩnĩ wa nthĩ ĩno nthũku.—Nee. 8:10.
22 Mũũme Mũklĩsto ũla wendete mũka wake o ũndũ wĩyendete nũmwonasya ĩnee yĩla ũkũtũmĩa ũkũmũ wake. Eeka ũu, mũka wake ũla ũmũkĩaa Ngai, akamwendeeasya mũno nũndũ akamũkwataa mbau na kũmũnenga ndaĩa mbingĩ. Na ũndũ ũla wa vata vyũ, mũtwaano woo mũseo ũkamũtaĩaa Yeova Ngai.
We Nũlilikene?
• Nĩ mũvango wĩva Yeova wĩkĩĩte ũkonetye kwĩnyivĩsya ũkũmũ?
• Nĩkĩ ala matwaanĩte maĩlĩte kũnengane ndaĩa?
• Ethĩwa mũndũ mũka Mũklĩsto atwaĩtwe nĩ mũndũ ũtamũthaithaa Yeova, aĩlĩte kũmũkuaa ata?
• Nĩkĩ aũme maĩlĩte kũkũlasya woni wa iveti syoo matanamba kwĩka motwi maito?
[Ĩsandũkũ]
Nĩkĩ Twaĩle Kũnenga Ũkũmũ Ndaĩa?
Yeova nĩwiĩte mũvango wa ũkũmũ kwondũ wa syũmbe syake. Mũvango ũsu wĩkĩĩtwe nĩ kana ũtethye syũmbe sya veva na andũ onthe. Nũmanengae mwanya wa kwonanyʼa ũthasyo woo na kũtaĩa Ngai kwa nzĩa ya mũuo na me ngwatanĩo.—Sav. 133:1.
Kĩkundi kya Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta nĩkĩnengae ndaĩa ũkũmũ wa Yesũ Klĩsto. (Aev. 1:22, 23) Nũndũ wa kũelewa ũkũmũ wa Yeova, “nĩvo ĩndĩ ũ Mwana mwene ũkeyia ungu wa Ũla waiie syĩndũ syonthe ungu wake, nĩ kana Ngai ethĩwe syĩndũ syonthe kwa onthe.” (1 Ako. 15:27, 28) Wĩthĩwa wĩ ũndũ wa kwendeesya ta kĩ andũ ala meyumĩtye kwa Ngai makeenyivĩsya mũvango wa ũkũmũ ũla wĩ kĩkundinĩ na nthĩnĩ wa mũsyĩ! (1 Ako. 11:3; Aevl. 13:17) Yĩla tweeka ũu, nĩtũunĩkaa nũndũ wa kwĩtĩkĩlwa nĩ Yeova na tũikwata moathimo make.—Isa. 48:17.
[Visa]
Mboya nĩtonya kũtetheesya mũndũ mũka Mũklĩsto kwonanyʼa nguma sya Kĩklĩsto mũtwaanonĩ woo
[Visa]
Yeova nĩwonaa kĩanda kĩla aka meanĩsya maũndũnĩ ma Ũsumbĩ kĩ kya vata mũno