Yo Mbivilia no Ĩũtetheesye Ũkasinda Kĩmanyĩo kya Kũtũmĩa Ndawa sya Kũmila?

Kĩla mwaka, andũ milioni mbingĩ nĩmakusaa nũndũ wa mathĩna ala maumanaa na kũtũmĩa syĩndũ itaĩle, ila nĩ vamwe na ndawa sya kũmila. Ĩvindanĩ ya ũwau wa COVID-19, thĩna ũsu nĩwongelekile mũno. Ũĩ ũla wĩ Mbivilianĩ nũtetheesye aingĩ makasinda kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila. Ethĩwa nũendeee kũngʼangʼana na thĩna ũsu, ũĩ ũsu no ũũtetheesye o naku.a

Kĩlungunĩ kĩĩ

Nĩkĩ waĩle kũmantha ũtao Mbivilianĩ nĩ kana ũsinde kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila?

Andũ ala mekaa ũkunĩkĩli methĩĩte kana mavinda maingĩ ala methĩawa na kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila, mekaa ũu nũndũ mewʼaa me oka, me na mawĩmakĩo, na matũlĩkĩte ngoo mũno. Mbivilia no ĩũtetheesye ũkethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ũla ũtonya kũũtetheesya kũmĩanĩsya na mathĩna ala matonya kũtuma wambĩĩa kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila. Nĩyonanĩtye ũndũ ũtonya kwĩthĩwa na ũnyanya wa vakuvĩ vamwe na Ngai. (Savuli 25:14) No aũtetheesye ũkasinda mathĩna ala mekwoneka me vinya kũsinda na ũtonyi waku mwene.—Maliko 11:22-24.

Maũndũ ana Mbivilia ĩwetete ũtonya kwĩka ũsinde kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila

1. Mũmanye Yeova Ngai.b (Yoana 17:3) Nĩwe Mũmbi na nĩwe wumanĩte na vinya wʼonthe ũte maela. Kwongela ũu, nĩwe Ĩthe waku wa ĩtunĩ ũla ũkwendete. Endaa kwĩthĩwa na ũnyanya wa vakuvĩ vamwe naku na kũtũmĩa vinya wake kũũtetheesya. (Isaia 40:29-31; Yakovo 4:8) Nũkwathĩte ĩvinda ĩseo mũno wanyuva kũtetheka nĩ wendo wake.—Yelemia 29:11; Yoana 3:16.
2. Mũkũlye Yeova aũtetheesye. Mũvoye Ngai na ũimũkũlya aũtetheesye ũsinde kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila nĩ kana wĩthĩwe wĩ ‘mũtheu na wĩtĩkĩlĩka kwake.’ (Alomi 12:1) Kwĩsĩla veva wake mũtheu, kana vinya wake, akaũnenga “vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ.” (2 Akolintho 4:7; Luka 11:13) Vinya ũsu ũkaũtetheesya ũeke kũtũmĩa ndawa sya kũmila na ũyĩthĩwa na “mwĩkalĩle mweũ” ũla wosanĩte na kwenda kwake.—Akolosai 3:9, 10.
3. Usũsya kĩlĩko kyaku na mosũanĩo ma Ngai. (Isaia 55:9) Akaũtetheesya ‘ũtwʼĩkĩthwʼe mweũ nthĩnĩ wa vinya ũla ũtongoeasya kĩlĩko kyaku,’ kana ũvĩndũe mosũanĩo maku. Na kĩu kĩkaũtetheesya kũsinda kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila. (Aeveso 4:23) Mbivilia yĩthĩawa na mosũanĩo ma Ngai, na kwoou nũndũ wa vata ũkamĩsomaa kĩla ĩvinda. (Savuli 1:1-3) Aingĩ nĩmatethekete nũndũ wa kũtetheewʼa maelewe kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya. (Meko ma Atũmwa 8:30, 31) Ngũsĩ sya Yeova syĩthĩawa na mũvango wa kũmanyĩsya andũ Mbivilia vate ndĩvi. O na ĩngĩ nĩtũũkũthokya ũke maũmbanonĩ maitũ, vala twĩmanyĩasya Mbivilia na tũyona ũndũ tũtonya kũtũmĩa momanyĩsyo mayo thayũnĩ witũ.
4. Nyuva kĩtindo kĩseo. Anyanya maku no matume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi, kana wĩ vinya kwaku kũsinda kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila. (Nthimo 13:20) Ngai nũtũnengete anyanya aseo katĩ wa ala mamũthaithaa, na endaa ũtetheke nĩ ũnyanya woo. (Savuli 119:63; Alomi 1:12) Nyuvaa nesa maũndũ ala ũkwĩtanĩthya namo, nũndũ kĩla ũkwĩloela, ũkwĩthukĩĩsya kana kũsoma, no kĩthĩwe kĩ kĩtindo kĩseo kana kĩthũku. Ĩvathane na kĩndũ o na kĩva kĩla kĩtonya kũtuma wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya mũnango kwĩka kĩla kyaĩle.—Savuli 101:3; Amosi 5:14.

Mĩsoa yĩ Mbivilianĩ ĩtonya kũũtetheesya ũsinde kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila

Savuli 27:10: “Nũndũ nau na mwaitũ nĩmandiie, ĩndĩ Yeova akambosa.”

“Nyie ndyaaĩsa kũmanya ĩthe wakwa, na kĩu kyatumaa nĩwʼa ve kĩndũ ngosete thayũnĩ wakwa. Yĩla namanyie kana Yeova Ngai e kwʼo na nũmbendete vyũ, nĩnakwatie kĩeleelo thayũnĩ na neethĩwa nĩtonya kũsinda kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila.”—Wilby, kuma Haiti.

Savuli 50:15: “Mũthenya ũla wĩ na thĩna mbĩkaĩla: ngakũvonokya.”

“Mavinda maingĩ, mũsoa ũũ nĩwambĩkĩaa vinya nĩendeee kũngʼangʼana nĩsinde kĩmanyĩo kĩu, o na yĩla nesa kũtatwa nĩkĩsyokee. Yeova nĩweanĩisye watho wake.”—Serhiy, kuma Ukraine.

Nthimo 3:5, 6: “Ĩkĩĩa Yeova na ngoo yaku yonthe, na ndũkekwatye ũmanyi waku mwene: mĩendelenĩ yaku yonthe mũkũsĩĩe we, na akaũlũngalĩlya nzĩa syaku.”

“Mĩsoa ĩĩ nĩyandetheeisye nĩmwĩkwatye Yeova, vandũ va kwĩkwatya ũtonyi wakwa. Nũndũ wa vinya wake nĩnavotie kũalyũla thayũ wakwa vyũ.”—Michele, kuma Italy.

Isaia 41:10: “Ndũkakĩe, nũndũ nĩ vamwe naku; ndũkateve, nũndũ nyie nĩ Ngai waku; ngakwĩkĩa vinya; ĩĩ, ngakũtethya; ĩĩ, ngakũũngamya na kwʼoko kwa aũme kwa ũlũngalu wakwa.”

“Nĩnakwatawa nĩ mawĩmakĩo maingĩ mũno yĩla nde na ndawa ndonya kũtũmĩa. Ĩandĩko yĩĩ nĩyambĩkĩĩthisye kana Ngai nũtonya kũndetheesya nĩsinde mawĩmakĩo asu, na kwa wʼo nĩweekie ũu.”—Andy, kuma South Africa.

1 Akolintho 15:33: “Mũikakengeke. Itindo nthũku nĩsyanangaa mwĩkalĩle mũseo.”

“Kĩtindo kĩthũku nĩkyo kyatumie nambĩĩa kũtũmĩa ndawa sya kũmila na ĩtina syesa kũndwʼĩkĩa mũio. Navotie kũsinda kĩmanyĩo kĩu natila kĩtindo kyoo na nambĩĩa kũtindanyʼa na andũ atheu ala maĩ na mwĩkalĩle ũtonya kũndethya.”—Isaac, kuma Kenya.

2 Akolintho 7:1: “Ekai twĩthesye kumana na kĩla ũvuku wa mwĩĩ na wa veva.”

“Ndeto isu nĩsyambĩkĩie vinya nĩendeee kũngʼangʼana nĩ kana nĩthesye mwĩĩ wakwa na nditia kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila, vamwe na syĩndũ ingĩ ila syeekaa kwananga mwĩĩ wakwa.”—Rosa, kuma Colombia.

Avilivi 4:13: “Nĩndonya maũndũ onthe nũndũ wa vinya wa ũla ũndonyethasya.”

“Nĩneesĩ kana ndatetheewʼe ndyaĩ nĩtonya kũeka kũtũmĩa ndawa sya kũmila, na kwoou nĩnamũvoyie Ngai andetheesye. Nĩwanengie vinya ũla nendaa.”—Patrizia, kuma Italy.

Ngewa mbingangĩ syonanĩtye andũ amwe matetheeiwʼe nĩ Mbivilia kũsinda kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila

Joseph Ehrenbogen aeeiwe vandũ vaĩ na ũngʼendu mwingĩ mũno, na akwatwa nĩ kĩmanyĩo kya kũnywʼa ũkĩ mwingĩ, kũtũmĩa mbakĩ, vangi na heroin. O na ve mavinda meana ũna waĩ vakuvĩ kũkwʼa nũndũ wa kũtũmĩa ndawa mbingĩ sya kũmila. Ve mũsoa ũmwe wĩ Mbivilianĩ wamũĩkĩĩthisye kana no avĩndũke. Soma ngewa yake kĩlungunĩ kĩ na kyongo, “Nĩneemanyĩisye Kũnengae Aka Ndaĩa na Kwĩnenga Ndaĩa.”

Dmitry Korshunov nĩwangʼangʼanie mũno atie kĩmanyĩo kya kũnyusaa ũkĩ mwingĩ, ĩndĩ mavinda maingĩ nĩvaemelaa. Ĩloele vitio ‘Neewʼaa Nakwie Ngoo Vyũ’ nĩ kana wone nĩ kyaũ kyamũtetheeisye aekane na kĩmanyĩo kĩu.

Yo Mbivilia nĩvatĩte andũ maitũmĩa ndawa kwondũ wa ũiiti?

Aiee. Mbivilia yaĩtye: “Andũ mate awau mayĩthĩawa na vata wa mũiiti, ĩndĩ no ala awau.” (Mathayo 9:12) O ta ũu, ngwatanĩo ya U.S. National Institute on Drug Abuse yaĩtye: “Kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila nĩ ũwau ũte laisi kũeleeka, na nĩ kana mũndũ atie kĩmanyĩo kĩu, nĩvendekaa maũndũ maingangĩ eka o kwĩthĩwa na wendi wa kũeka kana ũtonyi wa kwĩsiĩĩa.” Vate nzika, ũtethyo ũla Ngai ũnengae mũndũ wĩ ũtonyi kwĩ mũndũ kwĩthĩwa atonya kwĩsiĩĩa. O na vailye ũu, aingĩ ala matetheewʼe nĩ Mbivilia matie kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila, maĩ na vata wa kũtetheewʼa nĩ mũtaalamu wa ũiiti.c Kwa ngelekanyʼo, mũndũũme wĩtawa Allen nũlilikanaa kĩla kyamũkwatie. Aĩtye atĩĩ: “Yĩla naendeee kũngʼangʼana nĩtie kĩmanyĩo kya kũnywʼa ũkĩ, nĩnakwatawa nĩ woo mwingĩ mũno. Nũndũ wa ũu, nĩnamanyie kana o na kau nĩnaendeee kũkwata ũtethyo wa kĩ-veva, nĩnaĩlĩte kũmantha ũtethyo wa matakĩtalĩ.”

Yo Mbivilia nĩvatĩte mũndũ aitũmĩa ndawa kwondũ wa ũiiti?

Aiee. Mbivilia nĩeleetye kana ũkĩ no ũtetheesye kũiita mowau mana, kana kũolanga kyalya kya mũndũ wĩ vakuvĩ kũkwʼa. (Nthimo 31:6; 1 Timotheo 5:23) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ũkĩ, o vamwe na ndawa ingĩ ila itũmĩawa kũolanga kyalya, nitonya kũtuma mũndũ akwatwa nĩ kĩmanyĩo kya kũitũmĩaa na iimũemeea. Kwoou, nĩ ũndũ wa ũĩ mũno kwona mũisyo ũla ũtonya kũmila na ũyĩthĩawa wĩtũĩĩe yĩla ũũtũmĩa ndawa sya kũola kyalya.—Nthimo 22:3.

a O na kau kĩlungu kĩĩ kĩneeneete mũno ũndũ mũndũ ũtonya kũsinda kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndawa sya kũmila, myolooto ya Mbivilia ĩla ĩneeneetwe no ĩtetheesye ala maendeee kũngʼangʼana matie imanyĩo ikonetye ũkĩ, mbakĩ, lĩu, kalata, mavisa ma ũlaalai, na isese sya kũea ngewa.

b Yeova nĩyo ĩsyĩtwa ya Ngai. (Savuli 83:18) Sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “We Yeova Nũũ?”

c Mũndũ no akwate ũtethyo sivitalĩnĩ mbingĩ, o vamwe na mĩvango ĩngĩ ĩla yĩthĩawa kwʼo ya kũtetheesya andũ matie imanyĩo itaĩle. Kĩla mũndũ nĩwaĩlĩte kũosya maũndũ nesa na ĩndĩ aitwʼa nĩ ũiiti wĩva ũmwaĩlĩte.—Nthimo 14:15.