Yesũ alikĩte ndũanĩ ya Yelusaleme ta mũsumbĩ akuĩtwe nĩ ĩngʼoi

Mo Mawathani Ala Mawetete Ĩũlũ wa Masia Nĩmaĩkĩĩthĩtye Kana Yesũ Nĩwe Masia?

Ũndũ Mbivilia yaasya

Ĩĩ. Yĩla Yesũ waĩ ĩũlũ wa nthĩ, nĩweanĩĩisye mawathani maingĩ ala mawetete ĩũlũ wa “mwĩtĩkĩwʼa mauta, ũla mũnene [kana Masia ũla Mũtongoi],” ũla waĩ ethĩwe “mũtangĩĩi wa nthĩ.” (Ndanieli 9:25; 1 Yoana 4:14) O na ĩtina wa Yesũ kũkwʼa, no waendeeie kwĩanĩsya mawathani ala mawetete ĩũlũ wa Masia.—Savuli 110:1; Meko ma Atũmwa 2:34-36.

Yo ĩsyĩtwa “Masia” yonanasya kyaũ?

Ve ndeto ilĩ itũmĩĩtwe Mbivilianĩ ineeneete ĩũlũ wa Masia, na syonthe syonanasya “Mwĩtĩkĩwʼa Mauta.” Ndeto isu nĩ, Ma·shiʹach (Masia) ĩla nĩ ndeto ya Kĩevelania na ĩngĩ ya Kĩkiliki, Khri·stos (Klĩsto). Kwoou no twasye kana ĩsyĩtwa “Yesũ Klĩsto” yonanasya “Yesũ ũla Mwĩtĩkĩwʼa Mauta,” kana “Yesũ ũla Masia.”

Ĩvinda ya tene, mavinda maingĩ yĩla mũndũ ũkũnyuvwa eanĩsye ũndũ mũna wa mwanya akothaa kwĩtĩkĩwʼa mauta meekĩĩtwe sũvanĩ mũtwenĩ wake. (Alivai 8:12; 1 Samueli 16:13) Yesũ anyuviwe nĩ Ngai atwʼĩke Masia na kĩanda kĩu wanengiwe kyaĩ kĩnene mũno. (Meko ma Atũmwa 2:36) Ĩndĩ vandũ va Ngai kũmwĩtĩkĩsya mauta mekĩĩtwe sũvanĩ, amwĩtĩkĩĩsye mauta na veva mũtheu.—Mathayo 3:16.

Yo ve andũ aingĩ maĩ matonya kwĩanĩsya mawathani ala mawetete ĩũlũ wa Masia?

Aiee. O tondũ maũvano ma syaa sya mũndũ methĩawa o ma mũndũ ũsu e weka, Mbivilia yonanĩtye kana mawathani ala mawetete ĩũlũ wa Masia maaĩle kwĩanĩwʼa no Masia ũmwe, kana Klĩsto. O na ũu wĩ o vo, Mbivilia nĩyathanie kana “athani ma ũvũngũ makaumĩla na makeeka syama nene na maũndũ ma ũsengyʼo nĩ kenda masye andũ, na vatonyeka, o na ala anyuve.”—Mathayo 24:24.

Yo Masia aĩ aumĩle ĩvinda yũkĩte?

Aiee. Mbivilia yathanĩte kana Masia akeethĩwa nzyawa ya Mũsumbĩ Ndaviti wa Isilaeli. (Savuli 89:3, 4) O na ũu wĩ o vo, mavuku ala maeleetye ĩũlũ wa nzyawa sya Aisilaeli sya myaka ĩla Ndaviti waĩ thayũ kũvika ũmũnthĩ nĩmaaie. Nĩvatonyeka mavuku asu makethĩwa maanangiwe ĩvinda yĩla Alomi maanangie Yelusaleme mwakanĩ wa 70 ĩtina wa Klĩsto.a Kuma ĩvinda yĩu, vaiĩ Mũyuti o na ũmwe wĩthĩĩtwe atonya kũĩkĩĩthya vyũ kana we nĩ wa nyũmba ya Ndaviti. Kĩvathũkanyʼo na ũu, mavuku asu maĩ kwʼo ĩvinda yĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, na ũu watumie amaitha make matalea o na vanini yĩla Yesũ wameie kana we nĩ nzyawa ya Ndaviti.—Mathayo 22:41-46.

Mbivilia yĩ na mawathani meana ata mawetete ĩũlũ wa Masia?

Nĩ ũndũ wĩ vinya kũweta ũtalo wʼonthe vyũ wa mawathani onthe mawetete ĩũlũ wa Masia. Kwa ngelekanyʼo, mũsoa ũmwe no ũwete wathani wĩ ũtheinĩ ĩũlũ wa Masia ĩndĩ ũyĩthĩa mũndũ no aemwe nĩ kũmanya nĩ mawathani meana mawetetwe mũsoanĩ ũsu. Wathani ũmwe katĩ wa mawathani asu nĩ ũla wĩ nthĩnĩ wa Isaia 53:2-7. Mĩsoa ĩsu ĩeleetye maũndũ me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa Masia. Andũ amwe masoma mĩsoa ĩsu no masye kana ĩneeneete wathani ũmwe, ĩndĩ angĩ masoma no masye kana kĩla kaũndũ nthĩnĩ wa mĩsoa ĩsu kaneeneete wathani wĩ kĩvathũkanyʼo na kala kangĩ.

Mawathani amwe mawetete ĩũlũ wa Masia ala Yesũ weanĩisye

Wathani	Vala ũandĩkĩtwe	Ũndũ weanĩiwʼe
Ũsyao wa Avalaamu	Mwambĩlĩlyo 22:17, 18	Mathayo 1:1
Nzyawa ya Isaka mwana wa Avalaamu	Mwambĩlĩlyo 17:19	Mathayo 1:2
Aĩ asyawe mbaĩnĩ ya Isilaeli yeetawa Yuta	Mwambĩlĩlyo 49:10	Mathayo 1:1, 3
Aĩ aume nyũmbanĩ ya kĩũsumbĩ ya Mũsumbĩ Ndaviti	Isaia 9:7	Mathayo 1:1
Aĩ asyawe nĩ mwĩĩtu ũteesĩ mũndũũme	Isaia 7:14	Mathayo 1:18, 22, 23
Aĩ asyaĩwe Mbetheleemu	Mika 5:2	Mathayo 2:1, 5, 6
Aĩ etwe Imanuelib	Isaia 7:14	Mathayo 1:21-23
Aĩ asyawe nĩ asyai maĩ ngya	Isaia 53:2	Luka 2:7
Syana nini syaĩ syũawe ĩtina wa kũsyawa kwake	Yelemia 31:15	Mathayo 2:16-18
Aĩ etwe kuma Misili	Osea 11:1	Mathayo 2:13-15
Aĩ etwe Mũnasaletic	Isaia 11:1	Mathayo 2:23
Ve mũtũmwa waĩ oke mbee wake	Malaki 3:1	Mathayo 11:7-10
Aĩ etĩkĩwʼe mauta atwʼĩke Masia mwakanĩ wa 29 ĩtina wa Klĩstod	Ndanieli 9:25	Mathayo 3:13-17
Ngai aĩ awete kana Yesũ nĩ Mwana wake	Savuli 2:7	Meko ma Atũmwa 13:33, 34
Aĩ ethĩwa na kĩthito kingĩ kwondũ wa nyũmba ya Ngai	Savuli 69:9	Yoana 2:13-17
Aĩ ethĩwe mũtavanyʼa wa ũvoo mũseo	Isaia 61:1	Luka 4:16-21
Ũtavanyʼa wake kĩsionĩ kya Kalilii waĩ ũtume andũ ma kĩsio kĩu mavikĩwa nĩ kyeni kĩnene	Isaia 9:1, 2	Mathayo 4:13-16
Aĩ eke syama nene ta Mose	Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 18:15	Meko ma Atũmwa 2:22
Aĩ aneene maũndũ kuma kwa Ngai ta Mose	Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 18:18, 19	Yoana 12:49
Aĩ avosye andũ aingĩ ala awau	Isaia 53:4	Mathayo 8:16, 17
Ndaĩ eyĩetee nguma we mwene	Isaia 42:2	Mathayo 12:17, 19
Aĩ ewʼĩe andũ ala meũthĩna tei	Isaia 42:3	Mathayo 12:9-20; Maliko 6:34
Aĩ onanyʼe ũsili wa katĩ wa Ngai	Isaia 42:1, 4	Mathayo 12:17-20
Aĩ ethĩwe Mũtai	Isaia 9:6, 7	Yoana 6:68
Aĩ amanyĩthye andũ ĩsyĩtwa ya Yeova	Savuli 22:22	Yoana 17:6
Aĩ amanyĩsye andũ atũmĩĩte ngelekanyʼo	Savuli 78:2	Mathayo 13:34, 35
Aĩ ethĩwe Mũtongoi	Ndanieli 9:25	Mathayo 23:10
Aingĩ mayaĩ mamũĩkĩĩe	Isaia 53:1	Yoana 12:37, 38
Aĩ ethĩwe ĩvia ya ũlulutĩkya	Isaia 8:14, 15	Mathayo 21:42-44
Aĩ alewe nĩ andũ	Savuli 118:22, 23	Meko ma Atũmwa 4:10, 11
Aĩ amenwe vate kĩtumi	Savuli 69:4	Yoana 15:24, 25
Aĩ alike ndũanĩ ya Yelusaleme ta mũsumbĩ ĩndĩ akuĩtwe nĩ ĩngʼoi	Nzekalia 9:9	Mathayo 21:4-9
Aĩ ataĩwe nĩ syana	Savuli 8:2	Mathayo 21:15, 16
Aĩ oke ĩsyĩtwanĩ ya Yeova	Savuli 118:26	Yoana 12:12, 13
Aĩ avunyanĩwe nĩ mũnyanyae wa vakuvĩ	Savuli 41:9	Yoana 13:18
Aĩ avunyanĩwe na ilungu 30 sya vethae	Nzekalia 11:12, 13	Mathayo 26:14-16; 27:3-10
Aĩ atiwe nĩ anyanyae make	Nzekalia 13:7	Mathayo 26:31, 56
Ngũsĩ sya ũvũngũ syaĩ syũmye ũkũsĩ ĩũlũ wake	Savuli 35:11	Mathayo 26:59-61
Aĩ avindye yĩla ũkũsilĩlwa	Isaia 53:7	Mathayo 27:12-14
Andũ maĩ mamũtwʼĩlange mata	Isaia 50:6	Mathayo 26:67; 27:27, 30
Aĩ akũnwe mũtwe	Mika 5:1	Maliko 15:19
Aĩ akũnwe ivoko	Isaia 50:6	Yoana 19:1
Ndaaĩtetea yĩla wakũnawa	Isaia 50:6	Yoana 18:22, 23
Atongoi ma silikalĩ nĩmatũmĩie ũseleke na mamũsilĩla ũvũngũ	Savuli 2:2	Luka 23:10-12
Aĩ aathĩĩwe moko na maaũ mũtĩnĩ	Savuli 22:16	Mathayo 27:35; Yoana 20:25
Andũ maĩ makũne kula kwondũ wa ngũa syake	Savuli 22:18	Yoana 19:23, 24
Atalanilwʼe vamwe na eki ma naĩ	Isaia 53:12	Mathayo 27:38
Aĩ aumangwe na aivũthĩĩwʼa	Savuli 22:7, 8	Mathayo 27:39-43
Aĩ athĩnwʼe kwondũ wa eki ma naĩ	Isaia 53:5, 6	1 Vetelo 2:23-25
Ngai aĩ oneke ta ũmũtiĩte	Savuli 22:1	Maliko 15:34
Aĩ anengwe nyongo na siki anywʼe	Savuli 69:21	Mathayo 27:34
Akilyĩ kũkwʼa aĩ ewʼe waũni	Savuli 22:15	Yoana 19:28, 29
Aĩ anengane veva wake mokonĩ ma Ngai	Savuli 31:5	Luka 23:46
Aĩ akwʼe	Isaia 53:12	Maliko 15:37
Aĩ ethĩwe nthembo ya wovosyo kwondũ wa naĩ	Isaia 53:12	Mathayo 20:28
Mavĩndĩ make mayaĩ matũlwe	Savuli 34:20	Yoana 19:31-33, 36
Aĩ atonywe	Nzekalia 12:10	Yoana 19:33-35, 37
Aĩ athikwe vamwe na athwii	Isaia 53:9	Mathayo 27:57-60
Aĩ athayũũkwʼe	Savuli 16:10	Meko ma Atũmwa 2:29-31
Kĩanda kya ũla wamũvunyanĩie kyaĩ kĩnengwe mũndũ ũngĩ	Savuli 109:8	Meko ma Atũmwa 1:15-20
Aĩ ekale kwʼokonĩ kwa aũme kwa Ngai	Savuli 110:1	Meko ma Atũmwa 2:34-36

a Cyclopedia ya McClintock na Strong yaĩtye atĩĩ: “Vai nzika kana mavuku ala maandĩkĩtwe maũndũ makonetye mbaĩ sya Ayuti na mĩsyĩ yoo nĩmaanangiwe ĩvinda yĩla Yelusaleme yaanangiwe ĩndĩ mayaanangwa mbee wa ĩvinda yĩu.”

b Ĩsyĩtwa ya Kĩevelania Imanueli, yonanasya “Ngai e Vamwe Naitũ,” na nĩyonanĩtye nesa kĩanda kya Yesũ e Masia. Kũka kwake ĩũlũ wa nthĩ na maũndũ ala weekie nĩmaĩkĩĩthisye kana Ngai e vamwe na athaithi make.—Luka 2:27-32; 7:12-16.

c Veonekana ndeto “Mũnasaleti” yumĩtwʼe ndetonĩ ya Kĩevelania yĩtawa neʹtser ĩla yonanasya “nthongooo.”

d Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingĩ ĩũlũ wa ũndũ Mbivilia ĩeleetye kana Masia aĩ avike mwaka wa 29 ĩtina wa Klĩsto, sisya kĩlungu kĩ na kyongo “Ũndũ Wathani wa Ndanieli Wathanĩte Kũvika kwa Masia.”

e Wathani ũũ ũandĩkĩtwe ĩvukunĩ ya Nzekalia, ĩndĩ mũandĩki wa Mbivilia wĩtawa Mathayo aĩtye kana ndeto isu “syaneeniwe nĩ mwathani Yelemia.” (Mathayo 27:9) Veonekana ve ĩvinda ĩvuku ya Yelemia yavangĩtwe ya mbee nthĩnĩ wa kĩlungu kya Maandĩko kĩla kyeetawa “Mavuku ma Athani.” (Luka 24:44) Nĩvatonyeka Mathayo akethĩwa aisye “Yelemia” onanyʼe kĩlungu kĩla kyaĩ na mavuku asu onthe, vamwe na ĩvuku ya Nzekalia.