Kĩmia kya Ĩkũyũ Yĩtawa Hagfish

Kwa ĩvinda yĩasa andũ ma saenzi nĩmethĩĩtwe maisengwʼa nĩ kĩmia, kana ũta (hydrogel), ũla umawʼa nĩ hagfish. Nĩkĩ masengʼaa? Kĩmia kĩu nĩ “kĩndũ kĩla kyololo vyũ, kĩla kĩtĩkĩlĩkĩte kana no kĩtũmĩwe mwĩĩnĩ wa mũndũ kana wa nyamũ.”

Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Hagfish nĩ ĩkũyũ yĩilye ta nzoka, na yĩkalaa naku nthĩ ũkanganĩ. Ethĩwa ve ĩkũyũ yĩngĩ yĩenda kũyĩya, hagfish nĩyumasya kĩmia kuma mwĩĩnĩ wayo. Kĩmia kĩu kĩthĩawa na protein iseũvasya kĩmia na protein ingĩ ngili mbingĩ ila syĩthĩawa syĩ ndaasa. Na nũndũ wa ũu, kĩwʼũ kĩla kĩthyũlũlũkĩte ĩkũyũ yĩu, nĩkyambĩĩaa kũnonooka. Kĩwʼũ kĩu kĩũnonooka nĩkĩlindaa maima ma kũveva ma ĩkũyũ yĩu yĩngĩ na ĩyĩka kũsemba.

Kĩmia kya hagfish kĩthĩawa kĩseũvĩtwʼe kwa nzĩa ya mwanya. Ũasa wa kalungu kamwe ka protein nthĩnĩ wa kĩmia kĩu, no ũndũ ũmwe na kĩlungu kĩmwe ĩũlũ wa ĩana kya ũthanthau wa nzwʼĩĩ ya mũndũ, na nĩ kalũmu kwĩ nylon mavinda ĩkũmi. Yĩla hagfish yaumya kĩmia kyu na kyalika kĩwʼũnĩ kya ũkanga, kĩseũvasya kĩndũ kĩilye kĩsungi kĩ na kona inya. Kĩndũ kĩu no kĩkwatĩĩe kĩwʼũ kĩ na ũito ũsu wakyo kũndũ ngili 26,000. Ũwʼo nĩ kana vakuvĩ kĩlungu kya ĩana ĩũlũ wa ĩana nthĩnĩ wa kĩmia kya hagfish nĩ kĩwʼũ!

Andũ ma saenzi nĩmaemetwe nĩ kũseũvya syĩndũ maatĩĩe ũndũ kĩmia kya hagfish kĩilye. Mũndũ ũmwe wĩkaa ũkunĩkĩli aisye kana “ti ũndũ wĩ laisi kũelewa ũndũ kĩmia kyu kĩseũvĩtwʼe.” O na vailye ũu, andũ ma saenzi nĩmavangĩte kũseũvya ilungu sya protein ila syĩthĩawa kĩmianĩ kĩu matũmĩĩte bacteria. Kĩeleelo kyoo nĩ kũseũvya kĩndũ kĩvũthũ, kĩtatonya kũtembũka mĩtũkĩ, kĩtonya kũnonooka, na kĩtonya kwoa. Ilungu sya protein sya kũseũvya no itũmĩwe kũseũvya syĩndũ ndũmu sya mũthemba wa ngũa, na no itũmĩwe maũndũnĩ ma ũiiti. Na vate nzika, protein isu no itũmĩke maũndũnĩ angĩ maingĩ.

We wĩona ata? Kyo kĩmia kya hagfish kĩla kĩseũvĩtwʼe kwa nzĩa ya mwanya ũu kyeekie kwĩyumĩlya? Kana kyeekie kũmbwa?