Kwĩka Maũndũ Meũtethya Ana-a-asa Maitũ na Meũsũvĩa Mawĩthyũlũlũko

Nũndũ twĩ Ngũsĩ sya Yeova, nĩtwĩsĩ kana o mĩtũkĩ Yeova Ngai nũkwosa ĩtambya ya kũvetanga maũndũ onthe mathũku ala andũ mekĩte makananga nthĩ. (Ũvuanyʼo 11:18) Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtwĩkaa kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũmĩsũvĩe. Kwa ngelekanyʼo, nĩtwakĩte myako yitũ kwa nzĩa ĩte kwananga mawĩthyũlũlũko.

Ve maũndũ maingĩ twĩkĩte twĩ na kĩeleelo kya kũsũvĩa mawĩthyũlũlũko. Nĩ maũndũ ta meva? Na matũtetheeasya ata kũtũmĩa mĩvothi ĩla yumawʼa nesa?

Nzĩa ya Kwĩkalya Nyũmba ya Maũmbano Manene yĩ Nthithu

Mbeenĩ, Nyũmba ya Maũmbano Manene ya Matola ĩla yĩ Mozambique yaakĩtwe yĩ na myanya ũtee na kĩala kyakitĩtwe na mavati. Kĩala kĩu kyalikasya muutĩa mwingĩ wa sua na kĩu kyatumaa nyũmba ĩsu yĩthĩwa na ũvyũvu mwingĩ. Mwana-a-asa ũmwe wa kũu aĩtye ũũ: “Muutĩa ũsu watumaa tũnyala mũno! Vulongulamu yathela oou, ana-a-asa masembaa nza matemwe nĩ nzeve.” Yu twesaa kwĩka ata nĩ kana tũĩkĩĩthye ana-a-asa maitũ me na vandũ matonya kũmanyĩĩwʼa me eanĩe?

Nĩtwatwie kũmina thĩna ũsu kwa nzĩa ĩkũsũvĩa mawĩthyũlũlũko. Nũndũ wa ũu, nĩtweekĩie mavatinĩ syĩndũ sya kũlikya nzeve nthithu (fan) ithiũũkawʼa nĩ kĩseve na ĩndĩ tweekĩa ceiling. Kwĩkĩa ceiling ĩsu nĩkwatetheeisye weethĩa no ũvyũvu mũnini wa sua ũũlika nthĩnĩ, nasyo fan isu nitumaa kwĩthwa na nzeve ntheu nyũmbanĩ ĩsu. Syĩndũ isu sya kũlikya nzeve nthithu iyĩthĩawa na vata wa kũtũmĩa sitima nũndũ ithiũũkawʼa nĩ kĩseve na nzeve ĩla ĩkũlika nyũmbanĩ nthĩnĩ nĩyo ĩvetaa nzeve ĩla mbyũ. Kĩla fan yathooiwe ndola ta 50.a

Ũndũ ũsu nũtumĩte vethĩwa na nzeve ntheu Nyũmbanĩ ĩsu ya Maũmbano Manene. Na nũndũ yu nzeve ĩthiũkaa o nesa, kĩu nĩkĩtumĩte nyũmba ĩsu ĩtombanĩsya ũthithu ũla ũetae mbuka ũndũ yeekaa tene. O na ĩngĩ, nzeve ĩla andũ mavevaa nza (carbon dioxide) yĩthĩawa yĩ nini na ĩla ntheu (oxygen) yĩthĩawa yĩ mbingangĩ. Nũndũ wa ũu, ala mooka ũmbanonĩ mũnene methukĩĩasya nesa ilĩko syoo iteũtangatanga na methĩawa me eanĩe. Ũla mwana-a-asa twĩĩ tũnamũweta asyokete akasya: “Oyu tũisembaa nza vulongulamu yathela oou. Vandũ va ũu, twĩkalaa o vau nthĩnĩ masaa ma kũya lĩu wa mũthenya tũiea ngewa na anyanya. Twĩwʼaa kwĩkala ungu wa kĩala kĩu kyeũ kwĩ o ũndũ ũmwe na kwĩkala ungu wa mũtĩ mũnene na mũseo!”

Kũkwata Mwaki Kuma Suanĩ

Myakonĩ yitũ mingĩ ĩũlũ wa nthĩ, nĩtwĩkĩĩte syĩndũ itũmĩaa kyeni kya sua kũseũvya mwaki wa sitima (solar panels). Nũndũ wa ũu, tũyĩkwatasya mũno mwaki ũla ũseũvawʼa na syĩndũ itonya kwananga mawĩthyũlũlũko. Syĩndũ isu itũmĩaa kyeni kya sua kũseũvya mwaki wa sitima iyanangaa mawĩthyũlũlũko mũno na nitũtetheeasya kũtũmĩa nesa mbesa ila syumawʼa ta mĩvothi.

Mwakanĩ wa 2022, ovisi wa ũvonge wa Slovenia nĩweekĩiwe solar panels. Syumasya mwaki wa kĩlungu kya mĩongo ĩtatũ ĩũlũ wa ĩana kya mwaki ũla ũtũmĩawa mwakonĩ ũsu. Yĩla syaumya mwaki mwingĩ kwĩ ũla ovisi ũsu ũkwenda, ũla wongeleka wĩthĩawa ũtonya kũtũmĩwa nĩ andũ ma kĩsio kĩla kĩthyũlũlũkĩte ovisi ũsu. Syĩndũ isu syathooiwe ndola 360,000. Ĩndĩ nũndũ yu ovisi ũsu ũĩvaa o ngalama nini sya mwaki, myaka ĩna ĩithela twĩĩthĩwa tũtũngĩte mbesa ila syatũmĩiwe kũthooa syĩndũ isu.

Mwakanĩ wa 2024, nĩtũneekĩie solar panels na ĩvia ĩnene ya kwia mwaki (battery) ovisinĩ wa ũvonge wa Sri Lanka. Syĩndũ isu inathooiwe ndola milioni 3 na syumasya mwaki wa kĩlungu kya mĩongo mũonza ĩũlũ wa ĩana kya mwaki ũla ũtũmĩawa ovisinĩ ũsu. Myaka ĩtatũ ĩithela, twĩĩthĩwa tũtũngĩte mbesa ila inatũmĩiwe kũthooa syĩndũ isu. Mwakanĩ o ũsu, nĩtũneekĩie solar panels ovisinĩ wa ũvonge wa Netherlands. Syĩndũ isu inathooiwe ndola milioni 1.1 na syumasya mwaki wa kĩlungu kya mĩongo ĩtatũ na itano ĩũlũ wa ĩana kya mwaki ũla ũtũmĩawa ovisinĩ ũsu. Myaka kenda ĩithela, twĩĩthĩwa tũtũngĩte mbesa ila inatũmĩiwe kũthooa syĩndũ isu.

O na ĩngĩ, nĩtwĩkĩĩte solar panels movisinĩ ma ũalyũli (RTO) meana ũna ma Mexico. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩmwe, nayo nĩ Ovisi wa ũalyũli wa Tarahumara (ya Katĩ) ũla wĩ taoninĩ ya Chihuahua. Ĩvindanĩ ya mbevo, kũthithaa mũno vyũ na ĩvindanĩ ya ũvyũvu, kũvyũvaa mũno vyũ. Ĩndĩ nũndũ ngalama sya mwaki kũu syĩthĩawa syĩ ĩũlũ mũno, ana-a-asa nĩmakĩaa kũtũmĩa syĩndũ sya kũthithya kana kũvyũvya nyũmba. Mwana-a-asa wĩtawa Jonathan ũthũkũmaa ovisinĩ ũsu aĩtye, “Twatũmĩaa mavula na ngũa ngito ĩvinda ya mbevo na ĩvinda ya ũvyũvu twavingũangaa ndĩlĩsya.

Ĩndĩ twĩ 2024, nĩtũneekĩie solar ovisinĩ ũsu. Syĩndũ isu inathooiwe ndola 21,480, ĩndĩ myaka ĩtano ĩithela, twĩĩthĩwa tũtũngĩte mbesa ila inatũmĩiwe kũithooa. Yu ana-a-asa maitũ no matũmĩe syĩndũ isu mũnango. Jonathan aĩtye: “Yu nĩtũtanĩaa wĩa witũ na nĩtũtethasya wĩa mũseango. Na ĩvindanĩ o yĩu, nĩtũtanaa kũmanya kana mbesa sya ũseũvyo witũ nitũmĩawa nesa na kwa nzĩa ĩte kwananga mawĩthyũlũlũko.”

Kũtũmĩa Kĩwʼu kya Mbua

Kĩsionĩ kya Africa, Nyũmba imwe sya Ũsumbĩ iyĩthĩawa na kĩwʼu kĩtonya kwĩkwatwʼa. Nũndũ wa ũu, ana-a-asa malasimĩkaa kũkua kĩwʼu kĩlomita kauta nginya Nyũmbanĩ yoo ya Ũsumbĩ. Nasyo nyũmbanĩ ingĩ, ana-a-asa mathooaa kĩwʼu kĩla kĩetawe na maloli, ĩndĩ ĩsu nĩ ngalama nene na ũndũ ũsu ndũsũvĩaa mawĩthyũlũlũko.

Nĩ kana tũtetheesye ana-a-asa maitũ makwate kĩwʼũ, nĩtwĩkĩĩte syĩndũ ila ikwatasya kĩwʼũ kya mbua (gutters) na matangi manene Nyũmbanĩ mbingĩ sya Ũsumbĩ isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo sya Africa. Ana-a-asa matanamba kwĩkĩa syĩndũ isu, mambaa kwĩka ũkunĩkĩli wa nzeve kĩsionĩ kĩu nĩ kana mamanye ũndũ meũsyĩkĩa nesa vyũ. Kwĩkĩa syĩndũ isu Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ kũkuaa katĩkatĩ wa ndola 600 na ndola 3000. Ĩndĩ mũvango ũsu nũtetheeasya kũola ngalama Nyũmbanĩ sya Ũsumbĩ nũndũ yu ana-a-asa mayĩthĩawa na vata wa kũĩvĩa kĩwʼũ.

Mũvango ũsu wa kũtea kĩwʼũ kya mbua nũtethetye ana-a-asa maitũ. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Noemia wa Mozambique aĩtye: “Na vu tene, tũnaendaa mũendo mũasa mũno nĩ kana tũkwate kĩwʼũ. Tũnavikaa Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ tũnoete mũno. Na nũndũ kĩwʼũ kĩnaĩ mũo, ndũnaĩ ũndũ wĩ laisi kwĩkala twĩ atheu. Ĩndĩ yu, kĩla mũndũ ethĩawa atonya kũthamba moko. Na no tũthi Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ tũte anou mũno na tũitanĩa maũmbano. Mwa nĩ mũvea mũno!”

Ngalama sya kũũngamĩa maũndũ asu iĩvĩawa ata? Nĩ kwĩsĩla mĩvothi ĩla yumawʼa kwondũ wa Wĩa wa Nthĩ Yonthe, na mingĩ yayo yumawʼa kwĩsĩla nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo ila syĩ nthĩnĩ wa donate.jw.org. Nĩ mũvea mũno nũndũ wa mĩvothi yaku ya ngoo ya kwenda!