Kyongo Kya Ĩthangũ Ya Mbee

Ũndũ Andũ Matatĩte Kwĩka Mesiĩanĩe na Kĩkw’ũ

Kĩkw’ũ nĩ mũmaitha ũkĩĩtwe mũno. Tũtataa ũndũ tũtonya ndakatũkwate. O na mavinda amwe no twone ta tũkũota ĩla mũndũ twendete wakw’a. Kana ĩla mũndũ wa mũika ũkwĩw’a e na vinya, nũtonya kwona ta ũtakakw’a. Ũsu nĩ woni twĩthĩawa naw’o kwa ĩvinda ĩasa.

Ethĩwa ve andũ maasũanĩa mũno ĩũlũ wa kwĩkala matakakw’a nĩ asumbĩ ma Misili ala meetawa Valao. Matũmĩie ĩvinda yoo yingĩ vamwe na ya athũkũmi aingĩ ki maitata ũndũ matonya maikaakw’e. Myako yoo ya mavali (pyramids) nĩyĩĩkĩĩthasya kana maĩ na wendi ũsu wa kwĩkala mateũkw’a, na nĩyonanasya ũndũ kĩthito kyoo kĩtaamatethya.

O namo asumbĩ ma tene ma nthĩ ya China maĩ na wendi o ta ũsu, o na kau mawonanisye kwa nzĩa ĩngĩ yĩ kĩvathũkany’o na ya asumbĩ ma Misili. Mamanthaa ndawa ĩmwe yeeawa atĩ mũndũ amĩnyw’a ndakakũa na ndakakw’a. Kwa ngelekany’o, Mũsumbĩ Qin Shi Huang eaĩe andũ make ala maĩ na ũmanyi wa kwĩka syama maseũvye ndawa ĩtonya kũsiĩĩa mũndũ ndakakw’e. Ĩndĩ ndawa mbingĩ ila mavulanilye syaumĩlilye kĩndũ kĩ na sumu, na nĩvatonyeka imwe sya ndawa isu ikethĩwa nesyo syamũaie.

Mwakanĩ wa 1513, Juan Ponce de León kuma Spain, ũla nĩ ũmwe wa andũ ala maendaa kũthũima kũndũ, nĩwaendie ithamanĩ sya Caribbean. Kĩeleelo kyake kyaĩ kũmantha nthongo ĩmwe ya kĩw’ũ yeeawa atĩ yĩ vinya wa kũtuma mũndũ ekala e wa mũika ĩvinda yonthe. E kyalonĩ kyu nĩw’o woonie Florida, Amelika, ĩndĩ ĩtina wa myaka mĩvũthũ akw’a ayũkita na nzyawa sya nthĩ ĩsu. Kũvika o na ũmũnthĩ, nthongo ĩsu wamanthaa ndyaaĩsa kwoneka.

Asumbĩ ma tene ma Misili na China, vamwe na andũ ala maendaa kũthũima kũndũ nĩmatatie ũndũ matonya maikakw’e. We nũũ ũtonya kũvũthĩĩsya kĩthito kyoo kya kũmantha thayũ, o na ethĩwa ndekwendeew’a nĩ nzĩa ila matũmĩie? Vate nzika, vai mũndũ o na ũmwe wendaa kũkw’a.

NŨŨ ŨTONYA KŨVETA KĨKW’Ũ?

Nĩkĩ tũmenete kĩkw’ũ? Mbivilia nĩtũtavĩtye kĩtumi. Yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Yeova Ngai,a nake nĩwe Mũmbi witũ: ‘Nũseũvĩtye kĩla kĩndũ kĩthĩwe kĩseo mũno ĩvindanĩ yakyo: o na nĩwiĩte nthĩ yonthe [kana, wendi wa kwĩkala tene na tene] ngoonĩ sitũ.’ (Mũtavan’ya 3:11) Nĩtwendaa mũno kũtanĩa thayũ tene na tene kũũ nthĩ, ĩndĩ ti kwĩkala myaka 80 kana vandũ o vau. (Savuli 90:10) Ũsu nĩw’o wendi ũla wĩ ngoonĩ sitũ.

Nĩkĩ Ngai waiie nthĩ “yonthe ngoonĩ” sitũ, kana kwa ndeto ingĩ, nĩkĩ weekĩie wendi wa kwĩkala tene na tene ngoonĩ sitũ? Nĩwĩthĩwa endaa twĩthĩwe na mea ma kĩndũ tũtesa kũkwata? Aiee. Kĩla Ngai wĩkĩte nĩ kũtwatha kana kĩkw’ũ kĩkavetwa. Mbivilia nĩwetete kaingĩ kana kĩkw’ũ kĩkavetwa, na kana Ngai nũtwathĩte thayũ ũtathela.—Sisya ĩsandũkũ ĩthangũnĩ yĩĩ, “Kĩkw’ũ Kĩkavetwa.”

Yesũ Klĩsto aisye atĩĩ: “Na thayũ ũtathela nĩw’o ũũ, nĩ kana makũmanye we Ngai ũla wa w’o weka, na ũla wamũtũmie, nake nĩ Yesũ Klĩsto.” (Yoana 17:3) Kwoou nĩ ũndũ ũtonyeka kĩkw’ũ kĩkavetwa. Ĩndĩ, Yesũ onanĩtye kana Ngai e weka no we ũtonya kũkĩveta.

[Maelesyo]

[Ũvoo ĩũlũ wa visa ĩthangũnĩ ya 4]

Kĩkw’ũ Kĩkavetwa

“Nũmeletye kĩkw’ũ tene na tene; na Mwĩaĩi Yeova akavyaĩa methoi mothyũnĩ onthe.” —Isaia 25:8.

“Kũũ nĩkw’o kwenda kwa Asa wakwa, kana kĩla mũndũ ũmũsiasya Mwana, na ũmwĩtĩkĩlaa, ethĩwe na thayũ ũtathela.”—Yoana 6:40.

“Mũmaitha wa mũminũkĩlyo ũla ũkanangwa nĩ kĩkw’ũ.”—1 Akolintho 15:26.

“[Twĩ na] wĩkwatyo wa thayũ ũtathela, ũla Ngai wathie mbee wa mavinda ma tene tene, nake ndatonya kũneena ũvũngũ.” —Tito 1:2.

“Akavyaĩa methoi onthe methonĩ moo; na kĩkw’ũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ.”—Ũvuan’yo 21:4.