Maũndũ Elĩ Matonya Kũtuma Mũtwaano Wĩthĩwa wĩ Mũlũmu

1, 2. (a) Mũtwaano wendekaa wĩkale ĩvinda yĩana ata? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ũu wĩthĩwe?

ĨLA Ngai watwaanĩthisye mũndũũme na mũndũ mũka ma mbee, vai vandũ vekwonanyʼa kana mũtwaano woo waĩ wĩthĩwe wĩ o wa kavinda. Atamu na Eva maaĩlĩte kwĩkalanyʼa vamwe tene na tene. (Mwambĩlĩlyo 2:24) Ngai endaa mũndũũme ethĩwe na kĩveti o kĩmwe nĩ kana mũtwaano woo wĩthĩwe wĩ na ndaĩa. Maandĩko monanĩtye kana ũlaalai nowʼo ũtonya kũtuma andũ matwaanĩte mathasya mũtwaano woo, na vatonyeka mũndũ aitwaana ĩngĩ.—Mathayo 5:32.

² Wʼo nũndũ ũtonyeka kwa andũ elĩ kwĩkalanyʼa ĩvinda yĩasa me na ũtanu? Ĩĩ, nũndũ ve maũndũ elĩ ma vata mawetetwe Mbivilianĩ ala matonya kũtetheesya andũ maendeee kwĩthĩwa me atanu mũtwaanonĩ woo. Mũndũ na mũka maatĩĩa maũndũ asu elĩ, makakwata ũtanu na moathimo maingĩ. Asu nĩ maũndũ meva?

ŨNDŨ WA MBEE

3. Nĩ mĩthemba yĩva ĩtatũ ya wendo andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa nayo?

³ Ũndũ wa mbee nĩ wendo. Mbivilia nĩyonanĩtye mĩthemba yĩ kĩvathũkanyʼo ya wendo. Mũthemba wa mbee nĩ wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa mũndũ na mũnyanyae. (Yoana 11:3) Mũthemba wa kelĩ nĩ ũla wĩthĩawa katĩ wa andũ ma mũsyĩ ũmwe. (Alomi 12:10) Nawʼo mũthemba wa katatũ nĩ wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa mũndũũme na mũndũ mũka. (Nthimo 5:15-20) Mĩthemba ĩsu ĩtatũ ya wendo nĩyaĩle kwĩthĩwa katĩ wa mũndũ na mũka. Ĩndĩ ve mũthemba ũngĩ wa wendo, nawʼo nĩwʼo wa vata vyũ kwĩ yonthe.

4. Wendo ũla wa vata vyũ nĩ wĩva?

⁴ Nthĩnĩ wa kĩthyomo kya mbee kĩla kyatũmĩiwe kũandĩka Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto, ndeto ĩla ĩtũmĩĩtwe kwonanyʼa wendo ũsu wa vata vyũ nĩ a·gaʹpe. Ndeto ĩsu nĩtũmĩĩtwe ĩandĩkonĩ ya 1 Yoana 4:8 yĩla yaĩtye: “Ngai nĩ wendo.” Kwoou, “ithyĩ nĩtwendanaa nĩkwĩthĩwa [Ngai] nĩwambie ũtwenda.” (1 Yoana 4:19) Mũklĩsto onanasya kana e na wendo ũsu kwa kũmwenda Ngai mbee, na ĩndĩ andũ ala angĩ. (Maliko 12:29-31) Ndeto ĩsu a·gaʹpe noyo ĩalyũlĩtwe nthĩnĩ wa ĩandĩko ya Aeveso 5:2 yĩla yaĩtye: “Mũkĩendaa nthĩnĩ wa wendo, o ũndũ Klĩsto nake wamwendie inywʼĩ, na eeyumya mwene kwondũ witũ.” Yesũ awetie kana andũ makamanya aatĩĩi make ma wʼo ethĩwa aatĩĩi asu makeethĩwa na wendo ũsu. Aisye atĩĩ: “Kwondũ wa ũu andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩwʼa makwa, ethĩwa mwĩthĩwa na wendo [a·gaʹpe] inywʼĩ kwa inywʼĩ.” (Yoana 13:35) Kwasisya ũndũ ĩandĩko ya 1 Akolintho 13:13 yĩtũmĩĩte ndeto ĩsu: “Kwĩkalĩte mũĩkĩĩo, na wĩkwatyo, na wendo, asu atatũ; na mũnene wa asu nĩ wendo [a·gaʹpe].”

5, 6. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya wendo wa a·gaʹpe nĩ mũnene kwĩ mũĩkĩĩo na wĩkwatyo? (b) Nĩkĩ wendo nũtonya kũtetheesya mũtwaano ũkethĩwa wĩ mũlũmu?

⁵ Nĩ kyaũ kĩtumaa wendo wa a·gaʹpe wĩthĩwa wĩ mũnene kwĩ mũĩkĩĩo na wĩkwatyo? Wĩthĩawa wĩ mũnene nũndũ ũtongoeawʼa nĩ myolooto mĩlũngalu kuma Ndetonĩ ya Ngai. (Savuli 119:105) Mũndũ wĩ na wendo ũsu ekaa andũ ala angĩ maũndũ maseo na maĩlu mbee wa metho ma Ngai, na amekaa kuma ngoonĩ. Ekaa ũu o na ethĩwa andũ asu nĩmaĩlĩtwe nĩ kwĩkwa ũseo ũsu kana mayaĩlĩte. Wendo ũsu ũtumaa mũndũ na mũka maatĩĩa ũtao wa Mbivilia ũla waĩtye: “[Endeeai] kũmĩĩasya ũmwe kwa ũla ũngĩ, na kũekeanĩa ene kwa ene, ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ; o tondũ Mwĩaĩi wamũekeie, inywʼĩ nenyu ĩkaai o ta ũu.” (Akolosai 3:13) Mũndũ na mũka ala mendanĩte methĩawa na “wendo mũvyũ [a·gaʹpe]; nũndũ wendo nũvwʼĩkaa wingĩ wa naĩ.” (1 Vetelo 4:8) Lilikana kana wendo wĩkaa o kũvwʼĩka naĩ. Wendo ndũminaa naĩ, nũndũ vai mũndũ ũtavĩtasya.—Savuli 130:3, 4; Yakovo 3:2.

⁶ Ĩla andũ ala matwaanĩte mamwenda Ngai na menda andũ ala angĩ, mũtwaano woo wĩthĩawa wĩ mũlũmu na wĩ na ũtanu nũndũ “wendo ndũnyivaa o na ĩndĩĩ.” (1 Akolintho 13:8) Wendo nĩ “wovano wa wĩanĩu.” (Akolosai 3:14) Nĩ kwa nzĩa syĩva ala matwaanĩte matonya kwonanyʼa wendo ũsu? Matonya kwĩka ũu kwa kũsoma Ndeto ya Ngai na kũmĩneenea vamwe, kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wendo ũla Yesũ watwonisye, na kũtata kwonanyʼa wendo o ta ũsu. O na ĩngĩ no matate masũanĩe na mayĩka o take, o vamwe na kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto, nũndũ nĩvo Ndeto ya Ngai ĩmanyĩawʼa. Nũseo makamũvoya Ngai amatetheesye methĩwe na wendo ta ũsu, ũla nĩ ũsyao wa veva mũtheu.—Nthimo 3:5, 6; Yoana 17:3; Akalatia 5:22; Aevelania 10:24, 25.

ŨNDŨ WA KELĨ

7. Nĩ kyaũ andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa nakyo?

⁷ Ethĩwa andũ matwaanĩte nĩmendanĩte, ũu ũkatuma manengane ndaĩa. Ndaĩa nĩwʼo ũndũ wa kelĩ ũla ũtumaa mũtwaano wĩthĩwa na ũtanu. Ndeto ya Ngai ĩmatavĩtye Aklĩsto onthe, o vamwe na aũme na iveti atĩĩ: “Ndaĩanĩ, mataĩĩei ala angĩ mbee.” (Alomi 12:10) Mũtũmwa Vetelo aandĩkie atĩĩ: “Inywʼĩ aũme, ĩkalai na iveti syenyu kwĩanana na ũmanyi, mũkĩmũnenga mũndũ mũka ndaĩa, ta mũio ũte na vinya.” (1 Vetelo 3:7) Kĩveti kĩĩtwe “nĩkĩmũkĩe [kana “kĩmũnenge ndaĩa nene,” NW] mũũme.” (Aeveso 5:33) Ethĩwa nũnengete mũndũ ndaĩa, nũmwonasya tei na ndũmũvũthĩĩasya kana ũkavũthĩĩsya woni wake. O na wĩthĩawa wĩyũmbanĩtye kwĩka ũndũ o na wĩva waĩle ũla mũndũ ũsu ũkwenda wĩke.

8-10. Nĩ kwa nzĩa syĩva ndaĩa ĩtonya kũtetheesya mũtwaano wĩthĩwe wĩ mũlũmu, na wĩ na ũtanu?

⁸ Andũ ala mekwenda kwĩthĩwa na ũtanu nthĩnĩ wa mũtwaano woo nĩmanenganae ndaĩa kwa kũatĩĩa ũtao ũũ: “Kĩla ũmwe wenyu ndakamanthae kwĩyĩuna o we mwene, ĩndĩ amanthae kũuna andũ ala angĩ o namo.” (Avilivi 2:4, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Vandũ va kũsũanĩa ĩũlũ wa o maũndũ ala matonya kũuna mũndũ mwene, nũndũ kũu nĩ kwĩyenda, andũ ala matwaanĩte nĩmaĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ala matonya kũmũuna mũndũ ũla ũngĩ. Vate nzika, nĩmonaa ũndũ ũsu wĩ wa vata mũno.

⁹ Ethĩwa ala matwaanĩte nĩmanenganĩte ndaĩa, kĩla ũmwe akeethukĩĩasya woni wa ũla ũngĩ o na ethĩwa wĩ kĩvathũkanyʼo na wake. Nĩ ũndũ wĩ vinya kwĩthĩwa na andũ elĩ me na mawoni mavwʼanene vyũ nthĩnĩ wa kĩla ũndũ. Kwa ngelekanyʼo, mũndũũme kana mũndũ mũka nũtonya kwona ũndũ mũna wĩ wa vata mũno kwake, ĩndĩ ũyĩthĩa ũndũ ũsu ndũkwoneka wĩ wa vata mũno kwa ũla matwaanĩte. O na ũu wĩ o vo, vai ũmwe waĩle kũvũthĩĩsya mawoni ma ũla ũngĩ ethĩwa nĩmekwosana na myolooto ya Yeova. (1 Vetelo 2:16; sianĩsya na Vilemona 14.) O na ĩngĩ, elĩ nĩmaĩle kwonanyʼa ndaĩa kwa kũlea kũvũanĩa ngũĩ yĩ na kĩvũthya, o na ethĩwa me oka kana me na andũ angĩ.

¹⁰ Kũmwenda Ngai na mũndũ ũla ũngĩ, o vamwe na kũnengane ndaĩa, nĩ maũndũ ma vata mũno ala matumaa mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũseo. Maũndũ asu matonya kũtũtetheesya ata kwĩanĩsya ianda ila sya vata mũtwaanonĩ?

KŨTONGOESYA MĨSYĨ YITŨ TŨATĨĨE NGELEKANYʼO YA KLĨSTO

11. Kwosana na Maandĩko nũũ ũla mũtwe wa mũsyĩ?

¹¹ Mbivilia yaĩtye kana mũndũũme oombiwe e na ndaĩa itonya kũmũtetheesya atongoesye mũsyĩ wake nesa. Kwoou, methonĩ ma Yeova nĩwe waĩle kwĩanĩsya mavata ma kĩ-veva na mavata ala angĩ ma mũka wake na syana. No nginya eke motwi mekwosana na kwenda kwa Yeova, na ayĩthĩwa na mwĩkalĩle ũkwonanyʼa kana nũmũkĩaa Ngai. Mbivilia ĩsyokete ĩkasya atĩĩ: “Inywʼĩ iveti, ĩnyivĩsyei aũme menyu ta mwĩnyivĩsye Mwĩaĩi. Nũndũ mũndũ mũũme nĩ mũtwe wa kĩveti, o tondũ Klĩsto nake nĩ mũtwe wa ĩkanisa.” (Aeveso 5:22, 23) Ĩndĩ o tondũ Mbivilia yaĩtye, Klĩsto nĩwe mũtwe wa mũndũũme na e na ũkũmũ ĩũlũ wake. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ: “Ĩndĩ nĩenda mũmanye, kana mũtwe wa kĩla mũndũ mũũme nĩ Klĩsto; na mũtwe wa mũndũ mũka nĩ mũũme; na mũtwe wa Klĩsto nĩ Ngai.” (1 Akolintho 11:3) Mũndũũme ũla mũĩ emanyĩasya ũndũ ũtonya kũtongoesya mũsyĩ wake kwa kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Klĩsto Yesũ, ũla nĩwe mũtwe wake.

12. Yesũ atwiĩie ngelekanyʼo yĩva nzeo ya ũndũ tũtonya kũtongoesya mĩsyĩ yitũ, na kwĩthĩwa na wĩnyivyo?

¹² Yeova nĩwe mũtwe wa Yesũ, na Yesũ nũmwĩnyivĩasya ũndũ vaĩle. Yesũ aisye atĩĩ: “Ndimanthaa kwenda kwakwa, no kwenda kwa ũla wandũmie.” (Yoana 5:30) Ũndũnĩ ũsu nĩwatwiĩie ngelekanyʼo nzeo mũno! Kwasũanĩa: Yesũ nĩwe “mũsyawa ũla wĩ mbee wa syũmbe syonthe.” (Akolosai 1:15) Nĩwe Masia, na nĩwe waĩ ethĩwe Mũtwe wa kĩkundi kya Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta. O na ĩngĩ, nowe waĩ ethĩwe Mũsumbĩ mũnyuve wa Ũsumbĩ wa Ngai, wĩ na kĩanda kĩnene kwĩ alaĩka onthe. (Avilivi 2:9-11; Aevelania 1:4) Ĩndĩ, o na kau Yesũ aĩ na ianda isu o vamwe na kĩanda kĩu kĩnene kya kũtwʼĩka Mũsumbĩ, we aĩ mũuu, nĩweethukĩĩasya mawoni ma ala angĩ, na ndendaa andũ meke maũndũ matatonya. Ndatũmĩaa ũkũmũ wake naĩ, na kũtindĩa kũmalilikanyʼa amanyĩwʼa make kana nĩmaĩle kũmwĩwʼa. Yesũ nĩwamendete andũ na nĩwamewʼĩaa tei, na mũno mũno ala maĩ avinyĩĩe. Aisye atĩĩ: “Ũkai kwakwa, inywʼonthe ala mũthĩnĩaa wĩa na ala mwĩ na mĩio mĩito, nakwa ngamũthũmũsya. Ĩyĩkĩei ĩsoki yakwa, na mũimanyĩwʼa ninyie; nũndũ nyie nĩ mũuu na nĩ na wĩnyivyo ngoonĩ: nenyu mũkasyonea ngoo syenyu ũthũmũo. Nũndũ ĩsoki yakwa yĩti vinya, na mũio wakwa nawʼo nĩ mũvũthũ.” (Mathayo 11:28-30) Vate nzika, andũ nĩmatanĩaa kwĩthĩwa vamwe na Yesũ.

13, 14. Mũndũũme wĩ na wendo aatĩĩaa ata ngelekanyʼo ya Yesũ kũtongoesya mũsyĩ wake?

¹³ Mũndũũme ũkwenda kwĩthĩwa na mũsyĩ wĩ na ũtanu nĩwaĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa ndaĩa nzeo sya Yesũ. Mũndũũme mũseo ethĩawa e mũuu na ndatwaĩthasya maũndũ na kĩthũi, aitũmĩa ũkũmũ wake kũlasimĩthya kĩveti kyake kĩke ũndũ ũkwenda. Vandũ va ũu, ethĩawa akyendete na kũkĩnenga ndaĩa. Ethĩwa Yesũ aĩ na “wĩnyivyo ngoonĩ,” mũndũũme e na kĩtumi kĩnenange kya kwĩthĩwa na wĩnyivyo nũndũ, kĩvathũkanyʼo na Yesũ, we nũvĩtasya. Ĩla mũndũũme wavĩtya, nĩwendaa mũka amũelewe. Kwoou, mũndũũme wĩ na wĩnyivyo nĩwĩtĩkĩlaa mavĩtyo make na ayĩtya ũekeo o na vala ti laisi kwĩka ũu. Wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwa kĩveti kũnenga mũũme wakyo ndaĩa ethĩwa mũndũũme ũsu e wĩnyivyo, nde mĩtũlyo, na nde ngoo mbũmũ. O nakyo kĩveti kĩnengete mũũme ndaĩa nĩkĩtasya ũekeo ĩla kyavĩtya.

¹⁴ Ngai oombie mũndũ mũka e na ndaĩa nzeo itonya kũtetheesya mũtwaano ũkethĩwa wĩ na ũtanu. Mũndũũme mũĩ nĩwonaa ndaĩa isu na aieka mũka aitũmĩe nĩ kana aĩlye mũtwaano woo. Aka aingĩ nĩmethĩawa na tei mwingĩ na ĩnee. Ndaĩa isu nĩ sya vata nthĩnĩ wa kũthĩnĩkĩa andũ ma mũsyĩ, na kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yoo. Mũndũ mũka nĩwĩthĩawa esĩ kwanakavya nyũmba ĩkethĩwa vandũ vaseo va kwĩkala. “Mũndũ mũka mwaĩlu” ũla ũwetetwe ĩvukunĩ ya Nthimo kĩlungu kya 31 aĩ na ũmanyi mwingĩ na ndaĩa mbingĩ nzeo. Andũ ma mũsyĩ wake nĩmatethekaa kumana na maũndũ asu. Nĩkĩ? Nũndũ ngoo ya mũũme wake ‘nĩyamũĩkĩĩe.’ —Nthimo 31:10, 11.

15. Nĩ kwa nzĩa yĩva mũndũũme ũtonya kwonyʼa mũka wake wendo na ndaĩa ĩilyĩ ya Klĩsto?

¹⁵ Nthĩnĩ wa mbaĩ imwe, mũndũũme ethĩawa na ũkũmũ mwingĩ mũsyĩ, ũkethĩa kũmũkũlya ũndũ no ta kĩvũthya. Nũtonya kũmwosa mũka ta ngombo. Mũndũũme atongoesya mũsyĩ wake kwa nzĩa ĩsu, nĩwanangaa ngwatanĩo yake vamwe na Ngai na kĩveti kyake. (Sianĩsya na 1 Yoana 4:20, 21.) Kĩvathũkanyʼo na ũu, ve aũme angĩ maekaa iveti syoo itongoesye mĩsyĩ. Mũndũũme ũla ũmwĩnyivĩasya Klĩsto na ngoo yonthe ndekaa maũndũ ma kĩvũthya kana mekwonanyʼa etũmĩa kĩveti kyake naĩ. Vandũ va ũu, ethĩawa akyendete ũkethĩa no akwʼe kwondũ wakyo, o tondũ Yesũ weekie. Mũndũũme ũsu nũatĩĩaa ũtao ũũ wa Vaulo: “Aũme, endai iveti syenyu, o ũndũ Klĩsto wendie ĩkanisa, na enengane mwene kwondũ wayo.” (Aeveso 5:25) Klĩsto Yesũ endie aatĩĩi make mũno nginya akwʼa kwondũ wamo. Mũũme mũseo nũatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kwĩka maũndũ ala matonya kũuna kĩveti kyake, vandũ va kwenda kĩke maũndũ kĩtatonya. Mũndũũme eenyivya na oonanyʼa wendo na ndaĩa o ta Klĩsto, ũu ũkatuma mũka wake amwĩnyivĩsya.—Aeveso 5:28, 29, 33.

WĨNYIVYO WA KĨVETI

16. Kĩveti kyaĩle kwĩthĩwa na ndaĩa syĩva nthĩnĩ wa mũtwaano?

¹⁶ Ĩvinda ĩna ĩtina wa Atamu oombwa, ‘Yeova Ngai aisye: Ti ũseo mũndũ ethĩwe e weka; nĩngũmũmbĩa mũtetheesya ũmwaĩle.’ (Mwambĩlĩlyo 2:18) Ngai ndaaũmba Eva asindanae na Atamu, ĩndĩ amũmbie ethĩwe “mũtetheesya” wake. Ngai ndendaa mũtwaano wĩthĩwe ta meli ĩtwaĩtwe nĩ ndeleva ilĩ. Endaa mũndũũme atongoesye mũsyĩ wake e na wendo, nakyo kĩveti kĩimwenda mũũme, kĩimũnenga ndaĩa, na kĩyĩthĩwa kĩyũmbanĩtye kũmwĩnyivĩsya.

17, 18. Nĩ kwa nzĩa syĩva kĩveti kĩtonya kwĩthĩwa kĩ mũtetheesya mũseo?

¹⁷ Ti wĩnyivyo wʼoka ũtumaa kĩveti kĩthĩwa kĩ kĩseo. Kĩveti kĩseo nĩkĩtataa ũndũ kĩtonya kĩmũtetheesye mũũme, na kũkwata mbau motwi make. Ũsu wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi ethĩwa kĩveti nĩkĩkwĩtĩkĩlana na ũtwi wa mũũme. Ĩndĩ o na ethĩwa kĩikwĩtĩkĩlana nake, ĩla kyakwata mbau ũtwi wake kĩthĩawa kĩtonya kũmũtetheesya kwaĩlya mĩvango yake.

¹⁸ Ve nzĩa ĩngĩ kĩveti kĩtonya kũmũtetheesya mũũme atongoesye mũsyĩ wake nesa. Nĩkĩtonya kũmũtũngĩa mũvea kwondũ wa kĩthito kyake nthĩnĩ wa kũtongoesya mũsyĩ, vandũ va kũmumanyʼa kana kũtuma ewʼa ta vate ũndũ wĩkaa ũtonya ũkĩtanĩthya. O na ĩla kĩũmwĩka mũũme maũndũ maĩle, nĩkyaĩle kũlilikana kana “veva wa wĩnyivyo na wa ũuu, . . . wĩ vata mũno mbee wa Ngai,” ĩndĩ ti o kwa mũũme e weka. (1 Vetelo 3:3, 4; Akolosai 3:12) Nata ethĩwa mũũme wakyo ti mwĩtĩkĩli? O na ethĩwa ti mwĩtĩkĩli, Maandĩko mekĩĩte iveti vinya “kwenda aũme moo, na kũsyenda syana syoo, methĩwe na kĩlĩko, mate na wathe, atethya ma wĩa mĩsyĩ kwoo, kwĩka angĩ nesa, na kwĩnyivya kwa aũme moo ene, nĩ kana ndeto ya Ngai ndĩkaumwe.” (Tito 2:4, 5) O na ĩla vaumĩla maũndũ amwe kĩveti kyaĩle kũtũmĩa wasya wakyo wa ngoo kũtwʼa, mũũme nũtonya kwĩtĩkĩlana na ũtwi wakyo ethĩwa kĩmũelesya kĩ na “ũuu na wʼĩa [kana “ndaĩa nene,” NW].” Aũme amwe mate etĩkĩli nĩmakusawʼa “nĩ mwĩkalĩle wa iveti syoo vate ĩla ndeto; makyona mwĩkalĩle [wasyo] mũtheu wĩ na wʼĩa [kana “ndaĩa nene,” NW].”—1 Vetelo 3:1, 2, 15; 1 Akolintho 7:13-16.

19. Kĩveti kyaĩle kwĩka ata mũũme akenda kĩke ũndũ ũleanĩte na mĩao ya Ngai?

¹⁹ Nata mũndũũme akea kĩveti kyake kĩke ũndũ ũleanĩte na mĩao ya Ngai? Ũu weethĩwa, kĩveti nĩkyaĩle kũlilikana kana Ngai nĩwe wĩ na ũkũmũ ũla mũnene ĩũlũ wakyo. Nĩkyaĩle kũlilikana ũndũ amanyĩwʼa meekie ĩla ala maĩ na ũkũmũ mameie matũle mwĩao wa Ngai. Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 5:29 yaĩtye atĩĩ: “Mũvaka tũmwĩwʼe Ngai mbee wa kũmewʼa andũ.”

KŨEA NGEWA NESA

20. Wendo na ndaĩa nĩ maũndũ ma vata nthĩnĩ wa ũndũ wĩva?

²⁰ Kwĩthĩwa na wendo na ndaĩa nĩ maũndũ ma vata ĩla andũ ala matwaanĩte mekũea ngewa. Mũndũũme ũla wendete kĩveti kyake nũneenaa nakyo ĩũlũ wa maũndũ ala kĩkwĩka, mathĩna makyo, na woni wakyo ĩũlũ wa maũndũ me kĩvathũkanyʼo. Kĩveti nĩkyendaa mũndũũme ũilyĩ ũu. Mũndũũme ũla wĩthĩawa na ĩvinda ya kũea ngewa na kĩveti kyake na kũkĩthukĩĩsya nesa ethĩawa ayonanyʼa kana nũkyendete na nũkĩnengete ndaĩa. (Yakovo 1:19) Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana iveti imwe syaasya kana aũme moo mayĩthĩawa na ĩvinda yĩanĩtye ya kũea ngewa nasyo. Ĩvindanĩ yĩĩ andũ methĩawa makwatene mũno, na nũndũ wa ũu aũme nĩmatonya kũthũkũma ĩvinda yĩasa nza wa mũsyĩ. O na iveti nitonya kũlasimĩka kũthũkũma nũndũ wa mathĩna ma mbesa. O na vailyĩ ũu, andũ ala matwaanĩte nĩmaĩle kũmantha ĩvinda methĩwe vamwe. Maema kwĩka ũu, kĩla ũmwe woo nũtonya kwambĩĩa kwĩka maũndũ ateũkũlya woni wa ũla ũngĩ. O na ĩngĩ, ũu nũtonya kũtuma ũmwe woo enda kũmantha mũndũ ũngĩ ũtonya kũmũthĩnĩkĩa, na ũndũ ũsu ũilikya mũtwaano woo thĩnanĩ mũnene.

21. Ndeto nzeo itonya ata kũtuma mũtwaano wĩthĩwa na ũtanu?

²¹ Nĩ ũndũ wa vata mũndũ na mũka makasũanĩa kwa ũito ĩũlũ wa ndeto ila matũmĩaa ĩla meũneena. Mbivilia yaĩtye: “Ndeto nzeo . . . syĩ mũyo kwa ngoo na nivoasya mavĩndĩ.” (Nthimo 16:24) O na ethĩwa mũndũ nĩ mwĩtĩkĩli kana ti mwĩtĩkĩli, ũtao ũũ wa Mbivilia nĩwaĩlĩte: “Ndeto syenyu syĩthĩwe na mumo mavinda onthe, isamae mũnyũ,” na ũu nĩ kwasya syĩthĩwe syĩ nzeo. (Akolosai 4:6) Ethĩwa ũmwe woo ndanatinda nesa, ndeto o nini syaneenwa na tei nitonya kũmwĩkĩa ũla ũngĩ vinya. Mbivilia yaĩtye kana ndeto ila syaĩlĩte syaneenwa ĩvinda yĩla yaĩlĩte syĩthĩawa syĩ nzeo mũno. (Nthimo 25:11) Nĩ ũndũ wa vata mũno kwa andũ ala matwaanĩte kũsũanĩa ndeto ila meũtũmĩa na ũndũ mekũineena. Kwa ngelekanyʼo, ũmwe nũtonya kwĩa ũla ũngĩ athatĩte na amũkandĩe: “Vinga mũomo ũsu.” Wĩona ata akaneena kwa ũuu na e na tei, aitũmĩa ndeto nzeo ta ii: “Nũtonya kũvinga mũomo ũsu?”

22. Andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩka ata nĩ kana matonye kũea ngewa nesa?

²² Nĩ ũndũ ũtonyeka ala matwaanĩte kũea ngewa nesa ethĩwa makaneenaa na ũuu, me na mothyũ mekwonanyʼa tei, na kĩla ũmwe ayĩelewa ũla ũngĩ. Ethĩwa kĩla ũmwe nĩweekĩa kĩthito kũea ngewa nesa na ũla ũngĩ, ũu ũkamatetheesya methĩwe me na ũthasyo wa kũelesya mavata moo. Meeka ũu, makeethĩawa matonya kwĩkĩana vinya ĩvinda yĩla maũndũ meethĩwa me momũ. Ndeto ya Ngai yaĩtye ‘tũmekĩae vinya ala me na ngoo mbũthũ,’ kana ala makwʼĩte ngoo. (1 Athesalonika 5:14) Mavinda angĩ ũmwe wa ala matwaanĩte nũtonya kũkwʼa ngoo. Mavinda ta asu ũla ũkwʼĩte ngoo nĩwaĩle ‘kwĩkĩwa vinya’ nĩ ũla ũngĩ.—Alomi 15:2.

23, 24. Kwĩthĩwa na wendo na kũnengane ndaĩa kũtonya kũtetheesya ata ĩla ala matwaanĩte maema kwĩwʼana? Nengane ngelekanyʼo.

²³ Mũndũ na mũka ala mendanĩte na manenganĩte ndaĩa maikonaa wĩ thĩna mũnene ĩla malea kwĩwʼana ĩũlũ wa ũndũ mũna. Vandũ va ũu, makatataa ũndũ matonya ‘maikewʼanĩe woo.’ (Akolosai 3:19) Elĩ maĩle kũlilikana kana “ũsũngĩo mwololo nũthyũũaa ũthilĩku.” (Nthimo 15:1) Ti ũseo kũvũthĩĩsya ĩla ũla ũngĩ ũkũũelesya kuma ngoonĩ ũndũ ũkwĩwʼa ĩũlũ wa ũndũ mũna. Vandũ va ũu, tũmĩa mwanya ũsu nĩ kana ũmũelewe nesa. Tatai mũmine thĩna ũla waumĩla na mũyĩwʼana.

²⁴ Lilikana kana ĩla Sala wamũtavisye Avalaamu woni wake ĩũlũ wa thĩna mũna, Avalaamu ndaaendeewʼa nĩ ũndũ ũsu. Ĩndĩ Ngai amwĩa Avalaamu: ‘Ĩthukĩĩsye wasya wake.’ (Mwambĩlĩlyo 21:9-12) Avalaamu nĩweethukĩĩisye, na maũndũ meethĩwa me maseo. O ta ũu, ĩla kĩveti kyeethĩwa na woni wĩ kĩvathũkanyʼo na wa mũũme, nũseo akakĩthukĩĩsya. O na ũu wĩ o vo, kĩveti kĩyaĩle kũneena mũno ĩũlũ wa ũndũ ũsu, ĩndĩ kyaĩle kwĩthukĩĩsya woni wa mũũme. (Nthimo 25:24) Kwoou, mũndũ na mũka makoonanyʼa kana nĩmanenganĩte ndaĩa na nĩmendanĩte ethĩwa kĩla ũmwe woo ndakethĩawa ayenda ĩvinda yonthe maũndũ mekwe ũndũ we ũkwenda.

25. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũeleanwa nesa ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ mũtwaanonĩ?

²⁵ Nĩ ũndũ wa vata ala matwaanĩte makaeleanwa nesa ĩũlũ kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Kwĩyenda na kũlea kwĩsiĩĩa ũndũnĩ ũsu nĩkũtonya kũete thĩna mũnene nthĩnĩ wa mũtwaano. Kũneenea ũndũ ũsu mate kũvithanyʼa, na kwĩsiĩĩa nĩ maũndũ ma vata. Ĩla kĩla ũmwe weethĩwa ate kwĩyenda, ĩndĩ ayĩthĩwa ayenda kũmwendeesya ũla ũngĩ, kũmanyana kĩ-mwĩĩ kũikethĩwa kũtonya kũete thĩna mũnene mũtwaanonĩ. O tondũ kwaĩle kwĩthĩwa maũndũnĩ ala angĩ, “mũndũ o na wĩva ndakamanthe kwĩuna mwene, ĩndĩ kĩla mũndũ namanthe kũuna ũngĩ.”—1 Akolintho 7:3-5; 10:24.

26. O na kau kĩla mũtwaano nĩwĩthĩawa na ĩvinda ya ũtanu na ya mathĩna, Ndeto ya Ngai ĩtonya kũmatetheesya ata ala matwaanĩte methĩwe na ũtanu

²⁶ Ndeto ya Ngai nĩtũnengae ũtao mũseo mũno! Vate nzika, ti mavinda onthe ala matwaanĩte makethĩawa na ũtanu. Ĩndĩ, ĩla matongoewʼa nĩ myolooto ya Yeova ĩla yĩ Mbivilianĩ, na mayĩthĩwa na wendo na ndaĩa, ũu nũtumaa mũtwaano woo wĩthĩwa wĩ mũlũmu na wĩ na ũtanu. O na ĩngĩ, ĩla meeka ũu methĩawa maimũnenga ndaĩa Mwambĩlĩlya wa mũtwaano Yeova Ngai, na mayonanyʼa o namo nĩmanenganĩte ndaĩa.