Kwĩtya Ũekeo​—Nzĩa Nzeo ya Kũtũngĩĩa Mũuo

“KWĨTYA ũekeo kwĩ ũtonyi. Nĩkũetae wĩwʼano o na vate kaũ, kũkaete wĩwʼano katĩ wa nthĩ ilĩ ila iemanĩtwe, kũkatuma silikalĩ yĩtĩkĩla kana ene nthĩ mayo nĩmeũthĩna, na kũkaete wĩwʼano katĩ wa andũ elĩ maemanĩtwe.” Ndeto isu syaandĩkiwe nĩ Deborah Tannen, ũla mavuku make mathooawa mũno na ũsomethasya maũndũ ma ũneenanyʼa, ithyomo na mĩkalĩle ya andũ yunivasiti ya Georgetown ĩla yĩ Washington, D.C.

Mbivilia nĩyĩĩkĩĩthĩtye kana mavinda maingĩ kwĩtya ũekeo kuma ngoonĩ nĩkũtetheeasya kũtũngĩĩa ngwatanĩo katĩ wa ala maemanĩtwe. Kwa ngelekanyʼo, nthĩnĩ wa ngelekanyʼo ya Yesũ ya mwana kĩmaamai, yĩla mwana ũsu wasyokie mũsyĩ na eetya ũekeo kuma ngoonĩ, ĩthe wake nĩweeyũmbanĩtye vyũ kũmũthokya mũsyĩ. (Luka 15:17-24) Kwoou mũndũ ndaĩle kwĩtĩkĩlya mĩtũlyo ĩmũsumbĩke wĩthĩe ndetya ũekeo. Kũneena ũla wʼo, andũ ala menyivĩtye mayĩwʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya mũno kwĩtya ũekeo.

Kwĩtya Ũekeo kwĩ Ũtonyi

Mũndũ mũka ũmwe mũĩ wa Isilaeli ya tene, wĩtawa Avikaili, nĩwoonanisye kana kwĩtya ũekeo kwĩ ũtonyi, o na kau eetasya ũekeo nũndũ wa mavĩtyo meekĩtwe nĩ mũũme. Yĩla Ndaviti, ũla wesie kũtwʼĩka mũsumbĩ wa Isilaeli, wekalaa weũnĩ vamwe na aũme ala waĩ namo nĩmasũvĩie malondu ma Navali, mũũme wa Avikaili. Ĩndĩ, yĩla anake ala Ndaviti waĩ namo mamwĩtisye Navali lĩu na kĩwʼũ, nĩwamaumangie mũno na amalũngya. Ndaviti nĩweewie woo na athi na aũme vakuvĩ 400 makamũvithũkĩe Navali na mũsyĩ wake. Yĩla Avikaili wamanyie kĩla kyaendeee, nĩwaumie akomane na Ndaviti. Yĩla makomanie, Avikaili nĩwavalũkile na ũthyũ maaũnĩ ma Ndaviti. Na ĩndĩ amwĩa: “Ĩũlũ wakwa, mwĩaĩi wakwa, ĩũlũ wakwa wĩthĩwe ũla ũthũku; na nĩngũkwĩsũva, mũthũkũmi waku mwĩĩtu naneene matũnĩ maku, naku wĩthukĩĩsye ndeto sya mũthũkũmi waku mwĩĩtu.” Na ĩndĩ Avikaili eeyĩelesya kũla kwĩ Ndaviti na amũnenga lĩu na kĩwʼũ. Nake Ndaviti amwĩa atĩĩ: “Ambata na mũuo nyũmbanĩ yaku; sisya, nĩnĩthukĩĩisye wasya waku, na nĩnakwĩtĩkĩlĩla.”​—1 Samueli 25:2-35.

Avikaili nĩwatangĩĩie andũ ma mũsyĩ wake nũndũ wa kwĩthĩwa na wĩnyivyo na kwĩtya ũekeo nũndũ wa mwĩkalĩle mũthũku wa mũũme. O na Ndaviti nĩwamũtũngĩie Avikaili mũvea nũndũ wa kũmũsiĩĩa ndakethĩwe na ĩvĩtyo ya kwĩtĩkya nthakame. O na kau Avikaili tiwe wamũkuie naĩ Ndaviti na aũme make, nĩweetĩkĩlile kana mũsyĩ wake nĩwavĩtĩtye na eewʼana na Ndaviti.

Ngelekanyʼo ĩngĩ ya mũndũ weesĩ nĩ ĩndĩĩ waĩle kwĩtya ũekeo nĩ ya mũtũmwa Vaulo. Ve ĩvinda wanengetwe mwanya wa kwĩtetea e kotinĩ mũnene wa Ayuti. Nĩkwĩthĩwa nĩweewʼĩthiwʼe woo nĩ ndeto sya Vaulo ila waneenie kuma ngoonĩ, mũthembi mũnene Anania nĩweeyĩaĩie ala maũngamĩte ũtee mamũkũne Vaulo mũnuka. Kavindanĩ o kau Vaulo amwĩa atĩĩ: “Ngai nũkũũkũna, we ũkũta mũvake sokaa. Wĩkalĩte kĩvĩlanĩ kya sila ũinzilĩla kwosana na Mĩao, na ĩvindanĩ o yĩu ũimĩtũla kwa kwĩaa nĩkũnwe?” Yĩla ala maũngamĩte vakuvĩ nake mamwĩie Vaulo nĩwamũuma mũthembi mũnene, mũtũmwa ũsu nĩweetĩkĩlile na mĩtũkĩ ĩvĩtyo yake, na asya: “Ana-a-asa, nyie ndiũmanyaa kana nĩ mũthembi mũnene. Nũndũ nĩkũandĩkĩtwe, ‘Ndwaĩlĩte kũneena naĩ ĩũlũ wa mũtongoi wa andũ maku.’”​—Meko ma Atũmwa 23:1-5.

Vaulo aneenie wʼo yĩla waisye kana ũla ũnyuvĩtwe ethĩwe mũsili ndaĩlĩte kũkũnana. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩweetisye ũekeo nũndũ wa kũneena naĩ ĩũlũ wa mũthembi mũnene, ateũmanya, ũndũ ũla waĩ ũtonya kwoneka ta ũkũmũvũthya.a Yĩla Vaulo weetisye ũekeo, ũndũ ũsu nĩwatumie koti ũsu ũmwĩthukĩĩsya. Nĩkwĩthĩwa Vaulo nĩweesĩ kana ala mamũsilĩlaa kotinĩ ũsu maĩ na mawoni me kĩvathũkanyʼo, nĩwaisye kana asikatĩtwe nũndũ nũĩkĩĩaa ũthayũũkyo. Na nũndũ wa ũu, nĩkwookĩlile ngananĩo nene, na Avalisi mamũkwata Vaulo mbau.​—Meko ma Atũmwa 23:6-10.

Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya ngelekanyʼonĩ isu ilĩ syĩ Mbivilianĩ? Nthĩnĩ wa ngelekanyʼo isu syelĩ, ala mavĩtĩtye nĩmeetisye ũekeo kuma ngoonĩ na kĩu kyatuma ũneenanyʼa ũendeea. Kwoou kwĩtya ũekeo no kũtũtetheesye kũtũngĩĩa mũuo. Vate nzika, kwĩtĩkĩla kana nĩtũvĩtĩtye na kwĩtya ũekeo nũndũ wa kũũmĩsya ala angĩ no kũvingũe mwanya wa kwĩthĩwa na ũneenanyʼa mũseo.

‘Ĩndĩ Nyie Ndineka Ũndũ o na Ũmwe Mũthũku’

Yĩla twamanya kana mũndũ nĩweewʼĩthwʼa woo nĩ ndeto sitũ kana meko maitũ, no tũsũanĩe kana mũndũ ũsu oosa ũndũ ũsu kwa nzĩa ĩtaĩlĩte na kana ũsu ti ũndũ wĩĩaĩlĩte kũmũthatya. Ĩndĩ Yesũ Klĩsto amanengie amanyĩwʼa make ũtao ũũ: “Kwoou ethĩwa nĩwaete mũthĩnzĩo waku kĩthembeonĩ, na ũililikana kana mwana-a-asa waku e na ũndũ naku, tia mũthĩnzĩo waku vau mbee wa kĩthembeo, na ũithi wambe kwĩwʼana na mwana-a-asa waku. Na ĩndĩ ũisyoka ũkaumye mũthĩnzĩo waku.”​—Mathayo 5:23, 24.

Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa no ewʼe nũmũvĩtĩsye. Veethĩwa vailye ũu, Yesũ aisye nĩwaĩlĩte kũthi “kwĩwʼana na mwana-a-asa waku,” o na ethĩwa wĩona nũmũvĩtĩsye kana ndũmũvĩtĩsye. Ĩvuku Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, yonanĩtye kana, kwosana na maelesyo ma Kĩkiliki, ndeto ĩla Yesũ watũmĩie vaa ‘yonanasya kwĩtĩkĩla kwĩwʼana ĩtina wa andũ elĩ kwĩtĩkĩla kana nĩmatumĩte vethĩwa ũmaitha katĩ woo.’ Kwoou yĩla ve na andũ elĩ mateĩwʼana, kĩla ũmwe ethĩawa e o na mavĩtyo a make, nĩkwĩthĩwa elĩ nĩ ene naĩ na ĩvinda yonthe no mavĩtye. Nĩ kana ũu wĩthĩwe no nginya onthe metĩkĩlane.

Kĩla kya vata vaa ti kũmanya nũũ ũla ũtavĩtĩtye kana ũla ũvĩtĩtye, ĩndĩ nũũ ũla ũkwĩthĩwa e wa mbee kũthi kwĩwʼana na ũla ũngĩ. Yĩla Vaulo wamanyie kana Aklĩsto ma Kolintho nĩmamatwaaa athũkũmi ala angĩ ma Ngai kotinĩ sya andũ ma nthĩ nũndũ wa kũemanĩwa mbesa, amataie amea atĩĩ: “Nĩkĩ mũte kũeka mũvĩtĩwʼe? Kana nĩkĩ mũte kũeka mũvenwe?” (1 Akolintho 6:7) O na kau Vaulo ndendaa Aklĩsto maitwaa ĩkoani kotinĩ yĩla maemanwa, ve mwolooto wĩ ũtheini ũkwonanyʼa atĩĩ: Mũuo katĩ wa athaithi nĩ wa vata mũno kwĩ kũmanya nũũ ũla ũvĩtĩtye kana ũla ũtavĩtĩtye. Kũlilikana mwolooto ũsu no kũtume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩtya ũekeo mũndũ ũla ũkwĩwʼa nĩtũmũvĩtĩsye.

Kũneena Kuma Ngoonĩ Nĩ kwa Vata

O na vailye ũu, andũ amwe nĩmatũmĩaa naĩ ndeto ila itũmĩawa yĩla mũndũ ũkwĩtya ũekeo. Kwa ngelekanyʼo, nthĩ ya Japan ndeto sumimasen, ĩla ĩtũmĩawa mũno yĩla mũndũ ũkwĩtya ũekeo, nĩwetangawa mavinda ngili mbingĩ. O na no ĩtũmĩwe yĩla mũndũ ũkũtũnga mũvea, ayonanyʼa kana ndaneka kĩla kyaĩlĩte vyũ nĩ kana onanyʼe nũkwĩwʼa mũyo nũndũ wa ũndũ mũna weekwa. Nĩkwĩthĩwa ndeto ĩsu nĩtũmĩawa kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo, andũ amwe no masũanĩe ala matũmĩa ndeto ĩsu kwĩtya ũekeo mayĩthĩawa mayĩka ũu kuma ngoonĩ nũndũ nĩtũmĩawa mũno. Nzĩa sya kwĩtya ũekeo nitonya kũtũmĩawa naĩ katĩ wa ngo syĩ kĩvathũkanyʼo.

O na ethĩwa mũndũ aneenaa kĩthyomo kĩva, nĩ ũndũ wa vata akaneena kuma ngoonĩ yĩla ũkwĩtya ũekeo. Ndeto syake ila ũkũtũmĩa na wasya wake syaĩle kwonanyʼa kana nũkwĩlila nũndũ wa ũndũ ũla wĩkĩte. Yesũ Klĩsto ameie ũũ amanyĩwʼa make nthĩnĩ wa Ũtavanyʼa wa Kĩĩmanĩ: “Ekai ‘Ĩĩ’ yenyu yĩthĩwe ĩĩ, na ‘Aiee,’ aiee, nũndũ kĩla kĩvĩtũkĩte ndeto isu kyumĩte kwa ũla mũthũku.” (Mathayo 5:37) Ethĩwa nũkwĩtya ũekeo, ĩka ũu kuma ngoonĩ! Sũanĩa ngelekanyʼo ĩno: Mũndũũme ũmwe wooletyʼe lainĩ yĩla andũ masyaawʼa kĩwanzanĩ kya ndeke nĩwamũtinie na mũvuko mũndũ mũka ũla waĩ mbee wake. Ĩtina wa ndatĩka nini, yĩla lainĩ wasongie, mũvuko ũsu nĩwamũkiitie ĩngĩ mũndũ mũka ũsu. Mũndũũme ũsu nĩwamwĩtisye ĩngĩ ũekeo e na ndaĩa. Yĩla mũvuko ũsu wamũtinie mũndũ mũka ũsu ĩngĩ, mũnyanyae wa mũndũ mũka ũsu nĩwamwĩie mũndũũme ũsu ethĩwa eĩtya ũekeo kuma ngoonĩ ndaĩlĩte kwĩtĩkĩla mũvuko ũsu ũmũkiite ĩngĩ. Kwoou, ethĩwa mũndũ nĩweetya ũekeo kuma ngoonĩ, nĩwaĩlĩte kũtwʼa vyũ ndesyokea ĩvĩtyo yĩla wĩkĩte.

Ethĩwa twĩneena kuma ngoonĩ, yĩla tũkwĩtya ũekeo nĩtwaĩle kwĩtĩkĩla kana nĩtũvĩtĩtye, na tũitata ũndũ tũtonya tũtũngĩĩe mũuo. Nake ũla ũvĩtĩwʼe nĩwaĩlĩte kwĩthĩwa eyũmbanĩtye kũekea mwĩki wa naĩ ũla weelila. (Mathayo 18:21, 22; Maliko 11:25; Aeveso 4:32; Akolosai 3:13) Nĩkwĩthĩwa ala maemanĩtwe nĩ ene naĩ, ti ũndũ wĩ laisi kũtũngĩĩa mũuo. O na vailye ũu, kwĩtya ũekeo kwĩ na ũtonyi mũnene wa kũtũngĩĩa mũuo.

Ve Ĩvinda Tũtaĩlĩte Kwĩtya Ũekeo

O na kau kũtũmĩa ndeto sya kwĩlila no kũtume maũndũ mausya na kũyĩthĩwa na mũuo, mũndũ mũĩ ndatũmĩaa ndeto isu ĩvinda yĩla yĩtaĩlĩte. Kwa ngelekanyʼo, nata ethĩwa valeete kwĩthĩwa mũuo nũndũ mũndũ ekĩte ũndũ mũna ũkonetye ũĩkĩĩku wake kwa Ngai. Yĩla Yesũ Klĩsto waĩ kũũ nthĩ, “nĩweenyivisye na eethĩwa e mwĩwi kũvikĩa kĩkwʼũ, ĩĩ kĩkwʼũ mũtĩnĩ wa mathĩna.” (Avilivi 2:8) Ĩndĩ ndaaĩtya ũekeo nũndũ wa maũndũ ala waĩkĩĩte aĩ nũndũ eenda aolange mathĩna ala waĩ namo. Yesũ ndaamwĩtya ũekeo mũthembi mũnene ĩla waisye: “Nĩngũkũavĩthya na Ngai ũla wĩ thayũ ũtũtavye kana nue Klĩsto, Mwana wa Ngai!” Vandũ va Yesũ kwĩthĩwa e mũuu na kwambĩĩa kwĩtya ũekeo, amũsũngĩie ũũ e na ũkũmbaũ: “We mwene nĩwaneena. Ĩndĩ nĩngũkwĩa: Kuma yu na kũendeea mũkoona Mwana wa mũndũ ailyĩ kwʼokonĩ kwa aũme kwĩ vinya na okĩte na mathweo ma ĩtu.” (Mathayo 26:63, 64) Yesũ ndaaĩtĩkĩla kwĩwʼana na mũthembi mũnene na kwananga ũĩkĩĩku wake kwa Ĩthe wake, Yeova Ngai.

Aklĩsto nĩmamanengete ndaĩa andũ ala me na ũkũmũ. Ĩndĩ o na vailye ũu, mayaĩlĩte kwĩtya ũekeo aĩ nũndũ wa kwĩka ũndũ ũkwonanyʼa nĩmeũmwĩwʼa Ngai na nĩmamendete ana-a-asa moo.​—Mathayo 28:19, 20; Alomi 13:5-7.

Kĩla Kĩtumaa Andũ Matewʼana Kĩkavetwa

Ũmũnthĩ, twĩkaa mavĩtyo nũndũ ũmae waitũ, Atamu, nĩwatũtiĩe naĩ. (Alomi 5:12; 1 Yoana 1:10) Atamu akwatiwe nĩ naĩ nũndũ wa kũlea kũmwĩwʼa Mũmbi. Ĩndĩ mbeenĩ, Atamu na Eva mayaĩ na naĩ, na Ngai nĩwathanie kana akavetanga naĩ na andũ mayĩkala ũndũ mailye moombwa. Akavetanga vyũ naĩ na mothũku ala maetetwe nĩyo.​—1 Akolintho 15:56, 57.

We wĩona watho ũsu weanĩa ta kũkethĩwa kũilyĩ ata! Nthĩnĩ wa ũtao ũla mwana-a-inyia wa Yesũ, Yakovo, wanenganie ĩũlũ wa kũtũmĩa ũĩmĩ, aisye atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva ndalulutĩkaa ndetonĩ, ũsu nĩ mũndũ ũte na naĩ, ũtonya kũsiĩĩa mwĩĩ wake wʼonthe.” (Yakovo 3:2) Mũndũ ũte na naĩ no asiĩĩe ũĩmĩ wake ũkethĩa nde na vata wa kwĩtya ũekeo nũndũ wa kũũtũmĩa naĩ. Nũtonya “kũsiĩĩa mwĩĩ wake wʼonthe.” Tũkatana mũno ĩvinda yĩla tũkethĩwa tũte na naĩ! Ĩvindanĩ yĩu, vai kĩndũ o na kĩmwe kĩkatũsiĩĩa tũikewʼane na andũ ala angĩ. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ, kwĩtya ũekeo kuma ngoonĩ na kwa ĩvinda yĩla yaĩlĩte nũndũ wa mavĩtyo ala twĩkĩte, kũkatũtetheeasya mũno kũtũngĩĩa mũuo.

[Maelesyo ma Kwongeleela]

[Visa]

Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya kumana na ngelekanyʼo ya Vaulo?

[Visa]

Yĩla kĩla mũndũ ũkethĩwa ate na naĩ, vai kĩndũ kĩkatũsiĩĩa tũikatũngĩĩe mũuo