We ũeleawa kyaũ ĩla weew’a andũ mayasya, “Mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ?” Ũkũnaa visa ya mũtavany’a aũngye yukwaanĩ ayĩkya moko kũũ na kũũ akwete Mbivilia aineena ĩũlũ wa maũndũ mathũku meĩkĩka? Kana ũkũnaa visa wa mũtumĩa wĩ na kĩng’ee kĩnene aũngye ũtee wa nzĩa vandũ taoni, ekĩĩte kanzũ ndaasa yovetwe na ũlii kĩnyunyu akwete ĩthangũ yĩ na ũvoo wa mũthenya wa wanangĩko? Kũsũanĩa maũndũ ta asu no kũtume andũ amwe methĩwa na nzika, kana kũkatuma angĩ mona ta ũndũ wa ngũĩ.

Mbivilia yaĩtye kana ‘mũminũkĩlyo ũkooka.’ (Mathayo 24:14) Ĩsyĩtwa yĩngĩ ya mũminũkĩlyo nĩ “mũthenya mũnene wa Ngai” na “Ali–Maketoni.” (Ũvuan’yo 16:14, 16) Ndĩni nieleasya ũndũ ũsu kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o, sya ũsengy’a, na ite sya kwendeesya. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Mbivilia nĩyĩeleetye maũndũ ala ma w’o na ĩkavuany’a ala mate ma w’o ĩũlũ wa mũminũkĩlyo. Ndeto ya Ngai nĩtũtetheeasya kũmanya kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ. Na ũndũ ũla wa vata nĩ kana nĩtwonasya ũndũ tũtonya kũvonoka! Mbee, ekai twone maũndũ amwe andũ mawetaa ĩũlũ wa mũminũkĩlyo mate ma w’o, na ĩndĩ tũyĩmanyĩsya ũw’o ĩũlũ wa mũminũkĩlyo. Yo Mbivilia yaĩtye “mũminũkĩlyo” nĩ kyaũ?

MAŨNDŨ MATE MA W’O ĨŨLŨ WA MŨMINŨKĨLYO

1. MŨMINŨKĨLYO NĨ MWAKI MŨNENE ŨKANANGA NTHĨ.

   Mbivilia yaasya atĩĩ: ‘Ngai ambĩlĩlye myambĩlĩlyo ya nthĩ, nĩ kana ndĩkaathingithĩke tene na tene.’ (Savuli 104:5) Ĩandĩko yĩu na angĩ maingĩ monanĩtye kana Ngai ndakananga nthĩ kana etĩkĩlye yanangwe o na ĩndĩĩ! —Mũtavan’ya 1:4; Isaia 45:18.

2. MŨMINŨKĨLYO ŨKOOKA VATE MŨVANGO.

   Mbivilia yonanĩtye kana mũthenya wa mũminũkĩlyo nũvangĩĩwe. Ũu nĩkwasya kana Ngai nũvangĩte nesa mũthenya ũla mũminũkĩlyo ũkoka. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ĩndĩ mũthenya ũsu na saa ũsu vai ũmwe wĩsĩ, o na alaĩka me ĩtunĩ, o na Mwana, ĩndĩ no Asa. Ĩsũvĩei, syaĩĩsyai, na voyai: nũndũ mũtyĩsĩ ĩvinda yĩu nĩ ĩndĩĩ.” (Maliko 13:32, 33) Ngai (“Asa”) nũvangĩte nesa vyũ “ĩvinda” yĩla ũkaete mũminũkĩlyo.

3. MŨMINŨKĨLYO ŨKAETWE NĨ ANDŨ KANA SYĨNDŨ ĨKAVALŨKA KUMA YAYAYANĨ.

   Mũminũkĩlyo ũkaetwe nĩ kyaũ? Ĩandĩko ya Ũvuan’yo 19:11 yaĩtye: “Na noona ĩtu yĩvingũkĩte; na sisya, mbalasi nzaũ, na ũla ũmĩtũlĩte, eetawa Mũkĩthito na Mũw’o.” Naw’o mũsoa wa 19 ũendeee kwasya: “Na noona ĩla nyamũ, na asumbĩ ma nthĩ, na ita syoo, mombanĩte makwatye kaũ na ũla wĩkalĩle ĩla mbalasi, na ita syake.” (Ũvuan’yo 19:11-21) O na kau ndeto ila itũmĩĩtwe ĩandĩkonĩ yĩu nĩ sya ngelekany’o, twĩĩmanyĩsya kana Ngai akatũma nguthu ya alaĩka kwananga amaitha make.

MAŨNDŨ MA W’O ĨŨLŨ WA MŨMINŨKĨLYO

1. NĨ MŨTHYA WA SILIKALĨ SYA ANDŨ.

   Mbivilia yaĩtye ũũ: “Ngai wa ĩtunĩ akaũngamya ũsumbĩ ũtakaanangĩka tene na tene, o na ũsumbĩki waw’o ndũkaatiĩwa ũko ũngĩ wa andũ; ĩndĩ ũkatilanga ilungu na kũmina mosumbĩ asu onthe, naw’o ũkekalaa tene na tene.” (Ndanieli 2:44) O ta ũndũ tũwetie ũndũnĩ wa 3, “asumbĩ ma nthĩ, na ita syoo” ala makethĩwa “mombanĩte makwatye kaũ na ũla wĩkalĩle ĩla mbalasi, na ita syake” makaanangwa.—Ũvuan’yo 19:19.

2. NĨ MŨTHYA WA KAŨ, ŨNG’ENDU, NA ŨSILI ŨTE WA KATĨ.

   “[Ngai] nũtumaa makaũ mathela kũvika kĩtulu kya nthĩ.” (Savuli 46:9) “Ala alũngalu makatũa ĩ nthĩ, Na ala eanĩu makamĩkalaa. Ĩndĩ ala athũku makavetwa kuma ĩ nthĩ, Na nzeleke ikakũanĩw’a na mĩi syume nthĩnĩ wayo.” (Nthimo 2:21, 22) “Sisya, nĩngũtw’a maũndũ onthe meũ.”—Ũvuan’yo 21:4, 5.

3. NĨ MŨTHYA WA NDĨNI ILA IMŨVĨTĨSYE NGAI NA IKASYA ANDŨ.

   ‘Athani nĩmathanaa ũvũngũ na athembi nĩmasumbĩkaa me mokonĩ moo, na mũminũkĩlyo mũkeeka ata?’ (Yelemia 5:31) “Mũthenya ũsu nĩ aingĩ makambĩa, Mwĩaĩi, Mwĩaĩi, tũiaathana na syĩtwa yaku, na kumya ndaimoni na syĩtwa yaku, na kwĩka mavinya maingĩ na syĩtwa yaku? Nĩvo ĩndĩ ngamatavya vyũ, Ndyaamũmanya o na ĩndĩĩ: umai vala nĩĩ, inyw’ĩ mwĩkaa mothũku.”—Mathayo 7:21-23.

4. NĨ MŨTHYA WA ANDŨ ALA MAKWATAA MBAU MAŨNDŨ MA NTHĨ ĨNO.

   Yesũ Klĩsto aisye atĩĩ: “Na ũũ nĩw’o ũsilĩlo, nũndũ kyeni nĩ kyũku kĩkalika kũũ nthĩ, na andũ nĩmendie kĩvindu kũte kyeni; nũndũ mawĩa moo maĩ mathũku.” (Yoana 3:19) Mbivilia nĩeleetye kwanangwa kwa nthĩ ĩvindanĩ ya mũndũũme mũĩkĩĩku Noa. Yaĩtye atĩĩ: “Nthĩ ĩla yaĩ vo yaaa, ĩkĩvwĩkwa nĩ manzĩ: ĩndĩ matu ala me vo yu, na nthĩ, sĩĩwe mwaki ũndũ wa ndeto o ĩsu, ikĩsũvĩwa kũvika mũthenya wa ũsilĩlo na kwanangwa kwa andũ ala matamũkĩaa Ngai.”—2 Vetelo 3:5-7.

“Mũthenya wa ũsilĩlo na kwanangwa” ũelekanĩtw’e na wanangĩko wa “nthĩ” ya ĩvinda ya Noa. Nĩ nthĩ yĩva ĩla yaanangiwe? Nthĩ ĩĩ twĩkalaa ndyaanangwa, ĩndĩ kĩla kyaanangiwe kana ‘kyaaa’ nĩ amaitha ma Ngai, ũu nĩkwasya “andũ ala matamũkĩaa Ngai.” Ĩvinda ya “mũthenya wa ũsilĩlo,” ala meenyuvĩie kwĩthĩwa me amaitha ma Ngai o namo makaanangwa. Ĩndĩ anyanyae ma Ngai makatangĩĩwa o ta Noa na mũsyĩ wake.—Mathayo 24:37-42.

Kwakũna visa ũndũ nthĩ ĩno ĩkethĩwa ĩseũvĩte ĩtina wa Ngai kũveta ũthũku w’onthe! Vate nzika, ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ ĩũlũ wa mũminũkĩlyo nĩ ũvoo mũseo, ĩndĩ ti mũthũku. Ĩndĩ no wĩkũlye atĩĩ: ‘Yo Mbivilia nĩyonanĩtye mũminũkĩlyo ũkooka ĩndĩĩ? No wĩthĩwe wĩ vakuvĩ? Naĩle kwĩka ata nĩ kana nĩtangĩĩwa?’

Ngai eendeea na kwĩtĩkĩlya andũ masumbĩke ala angĩ nginya mese kũmamina vyũ? Aiee, nũndũ o tondũ tweemanyĩsya Ngai akalikĩlĩĩla nĩ kana avetangĩe andũ mathĩna ala methĩĩtwe maimathĩny’a kwa ĩvinda ĩasa. Mũmbi witũ nũkwenda tũmanye kana ĩvinda yake ya kwosa ĩtambya yĩ vakuvĩ. Nĩ kwa nzĩa yĩva ũtũmanyĩthasya ũndũ ũsu?

Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno: Twasye wĩenda kũthi na ngalĩ vandũ ũtesĩ, mbee wa ũtanathi no wambe kũsisya Indanetinĩ, mavukunĩ, kana nthĩnĩ wa mavu maũndũ ala maeleetw’e ĩũlũ wa vala ũendete. Wĩ nzĩanĩ woona maũndũ ala ũsomie ĩũlũ wa vandũ vau ũendete, ndwĩthĩawa na nzika kana ũkilyĩ kũvika. O ta ũu, o nake Ngai nũtũnengete Ndeto yake ĩla yĩeleetye maũndũ ma ũsengy’a ala makethĩwa ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Ĩla twoona maũndũ asu maendeee na kwĩkĩka, nĩtũmanyaa nesa vyũ kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ.

Mbivilia nĩyonanĩtye kana ve ĩvinda yesaa kũvika maũndũ ĩũlũ wa nthĩ maalyũke, na moalyũku asu maĩ methĩwe ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo. Ĩvindanĩ yĩu, maũndũ asu mesaa kwĩthĩwa me kĩvathũkany’o mũno na ala ma ĩvinda ĩvĩtu. Kwasũanĩa maũndũ amwe mawetetwe Ndetonĩ ya Ngai.

1. MATHĨNA MAINGĨ ĨŨLŨ WA NTHĨ Wathani ũla wĩ ĩvukunĩ ya Mathayo kĩlungu kya 24, nĩwonanĩtye maũndũ ala maĩ methĩwe wonany’o wa ĩvinda ya mũminũkĩlyo. Maũndũ asu maĩ wonany’o wa “wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ,” na mesaa kũendeea nginya ‘mũminũkĩlyo wũke.’ (Mũsoa wa 3, 14) Asu nĩ maũndũ ta kaũ, mayũa, itetemo sya nthĩ kũũ na kũũ, ũthũku kwingĩva, wendo wa aingĩ kũvoa, na atongoi ma ndĩni kũtũmĩa nzĩa sya ũseleke kũkenga andũ. (Mũsoa wa 6-26) Vate nzika, kwa myaka mingĩ maũndũ asu methĩĩtwe mayĩkĩka kwa kĩwango kĩana ũndũ mũna. Ĩndĩ o ũndũ mũminũkĩlyo ũthengeee, now’o maũndũ asu onthe mesaa kwĩkĩka ĩvindanĩ o yĩmwe yĩ mathĩna. Maũndũ asu maĩ mekĩke ĩvindanĩ yĩmwe na maũndũ aa atatũ maatĩĩe.

2. MĨKALĨLE YA ANDŨ Mbivilia yaĩtye kana “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” andũ makeethĩwa na mwĩkalĩle mũthũku. Yaĩtye atĩĩ: “Andũ makeethĩwa makĩyenda ene, makyenda mbesa, makĩkathĩĩa, na kwĩtaĩa, na kũumana, matew’aa asyai, mate mũvea, mate atheu, mate na wendo waĩle, mate na wĩw’ano, ailĩanĩli, mate na wĩting’o, ai, matendete ũseo, akaĩi, me na ngũlũ, me na mĩyimbyo, endi ma motanu ma nthĩ mbee wa kũmwenda Ngai.” (2 Timotheo 3:1-4) Ũw’o nĩ kana andũ kwĩthĩwa matendanĩte na matanenganĩte ndaĩa ti ũndũ mweũ, ĩndĩ “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” maũndũ asu mesaa kwĩthĩwa me mathũku mũno, na nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaĩtye nĩ “mavinda ma mũisyo.” We nĩwonete kana mĩkalĩle ya andũ yĩendeee na kũthũkĩĩa?

3. ANDŨ MAENDEEE KWANANGA NTHĨ Mbivilia yaĩtye kana Ngai ‘akaananga ala manangaa nthĩ.’ (Ũvuan’yo 11:18) Andũ manangaa nthĩ kwa nzĩa syĩva? Ĩvindanĩ ya Noa andũ maanangĩte nthĩ o ta ũmũnthĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Nthĩ yaĩ nthũku mbee wa Ngai, na nthĩ yausũĩte ũng’endu. Na Ngai oona nthĩ, na, sisya, yaĩ nthũku.” Na nũndũ wa ũu Ngai asya atĩĩ: “Ngamananga.” (Mwambĩlĩlyo 6:11-13) We no wasye ũte na nzika kana ũng’endu ũendeee kwongeleka ĩũlũ wa nthĩ? Kwa w’o ki, vai ĩvinda yĩngĩ andũ maaĩsa kwĩthĩwa mailyĩ ta ũmũnthĩ: Mũndũ e na ũtonyi wa kwananga andũ onthe ĩũlũ wa nthĩ, nũndũ e na mĩio myai ya kaũ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nthĩ no yĩendeee kwanangwa kwa nzĩa ingĩ syĩ kĩvathũkany’o. Kwa ngelekany’o, syĩndũ ila itumaa thayũ ũendeea ta nzeve ĩla tũvevaa, ngwatanĩo katĩ wa nyamũ na mĩtĩ, na maũkanga, siendeee na kwanangĩka nũndũ andũ mekaa maũndũ matonya kũsyananga.

‘Yo myaka 100 mĩvĩtu mũndũ aĩ atonya kwananga andũ vyũ ĩũlũ wa nthĩ?’ Aiee. Ĩndĩ yu mũndũ e na ũtonyi ũsu nũndũ nũseũvĩtye mĩio myai mũno ya kaũ, na nũendeee kwananga mawĩthyũlũlũko. O na kau nĩvethĩĩtwe na maendeeo manene nthĩnĩ wa tekinolongyi, mũndũ nũemetwe nĩ kũsiĩĩa maũndũ mathũku kana wanangĩko ũla yĩetae. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, mũndũ ndatonya kũvangĩĩa ũndũ ĩvinda yũkĩte ya nthĩ yĩkethĩwa yĩilyĩ. Andũ matanamba kwananga kĩla kĩndũ kĩ thayũ ĩũlũ wa nthĩ, Ngai akalikĩlĩĩla nĩ kana anange ala manangaa nthĩ. Ũsu nĩ watho wa Ngai!

4. WĨA WA KŨTAVANY’A ĨŨLŨ WA NTHĨ YONTHE Ũndũ ũngĩ ũkwonany’a kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ nĩ wĩa ũte maela ũla ũendeee ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ ũkatavanw’a nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe; na ĩndĩ mũminũkĩlyo ũkyũka.” (Mathayo 24:14) Wĩa ũũ wa kũtavany’a waĩ wĩthĩwe wĩ kĩvathũkany’o mũno na ũndũ ndĩni mbingĩ syĩthĩĩtwe iitavany’a kwa myaka maana maingĩ. Mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo, “ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ” nĩw’o waĩ ũtavanw’e. We nĩwĩsĩ ndĩni o na ĩmwe ĩtavanasya ũvoo ũsu mũseo wa Ũsumbĩ? Na ethĩwa ve amwe matavanasya ũvoo ũsu, matavanasya o vala maĩ, kana matavanasya ũvoo mũseo “nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe”?

Kĩsese kya www.jw.org kĩneeneaa “ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ.” Kĩsese kĩu kĩthĩawa na mavuku maeleetye ũvoo mũseo kwa ithyomo mbee wa 700. We nĩwĩsĩ Kĩsese kĩngĩ kĩnyaĩĩkasya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ kwa nzĩa ta ĩsu nthĩ yonthe? O na ĩvinda yĩla Indaneti ĩtaĩ kw’o, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyeesĩkĩe nũndũ wa kĩthito kyoo kya kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. Kuma mwaka wa 1939, ĩthangũ ya mbee ya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yĩthĩawa yaĩtye ũũ, “Yĩtavanasya Ũsumbĩ wa Yeova.” Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye ĩũlũ wa maũndũ ma ndĩni yaĩtye kana wĩa wa ũtavany’a wa Ngũsĩ sya Yeova wĩthĩĩtwe “ũte maela nũndũ wa kĩthito kĩla ũtethaw’a nakyo na vala ũvoo ũsu ũtavanĩtw’e ũkavika.” Ũkũsĩ ũla wumĩtw’e ĩũlũ wa ũvoo mũseo wĩtũĩkĩĩthya kana o mĩtũkĩ “mũminũkĩlyo” ũkilyĩ ũnaetwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai.

ĨVINDA YĨ KĨVATHŨKANY’O NA MAVINDA ALA ANGĨ

Kuma ĩla wasyaiwe nĩwonete maũndũ asu ana twaneenea mawetetwe Mbivilianĩ, ala mekwonany’a twĩ ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo? Kwa myaka mbee wa ĩana, ĩkaseti yĩĩ yĩthĩĩtwe yĩineenea maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ nĩ kana yĩtetheesye ala mayĩsomaa mamanye kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ. Nĩ w’o kana andũ amwe ala malikilwe nĩ nzika nĩmaleanaa na maũndũ asu. Maasya kana o na maũndũ ma w’o nĩmongeleelawa mautĩĩo ũkethĩa mayĩsa kũĩkĩĩwa. O na ĩngĩ, maasya kana maũndũ mekaa kwoneka o ta mathũku nũndũ nĩ laisi kwa andũ kũneenany’a na ala angĩ nthĩ yonthe, na kũmanya maũndũ ala maendeee. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ve andũ aingĩ mesĩ kana maũndũ ala maendeee kwĩkĩka meonany’a kana tũilyĩ mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩ kĩvathũkany’o vyũ na mavinda ala angĩ.

Asomi amwe monaa kana tweteele moalyũku manene vaa ĩũlũ wa nthĩ. Kwa ngelekany’o, mwaka wa 2014, Science and Security Board of the Bulletin of the Atomic Scientists yaumisye ũkany’o kwa United Nations Security Council ĩũlũ wa mũisyo mũnene ũla ũtonya kũkwata andũ. Andũ asu ma saenzi maĩtye atĩĩ: “Twakunĩkĩla nesa maũndũ mathũku ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ, no twasye kana tekinolongyi nĩyo mũisyo mũnene mũno kwa maendeeo.” Andũ aingĩ me na mũĩkĩĩo mũlũmu kana twĩ ĩvindanĩ yĩ kĩvathũkany’o vyũ na mavinda ala angĩ. Aumĩthya ma ĩkaseti yĩĩ na andũ aingĩ ala mayĩsomaa mai na nzika kana twĩ mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo na nĩmesĩ nesa kana mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ. Ĩndĩ vandũ va kũkĩa mũminũkĩlyo, twaĩle kwĩthĩwa na ũtanu nũndũ wa maũndũ ala ũkaete. Nĩkĩ ũtaĩle kũkĩa? Nũndũ no ũtangĩĩwe mũminũkĩlyo wavika!

Mbivilia yĩeleetye kana mũminũkĩlyo ũkeethĩwa wĩ mũthenya wa wanangĩko. Yaĩtye atĩĩ: “Kũkethĩwa thĩna mũnene, ũndũ ũtaaĩthĩwa kuma mwambĩlĩlyo wa nthĩ kũvika yu . . . na kethĩwa matukũ asu matyaakũvĩvw’a, kũivĩta mwĩĩ o na wĩva.” (Mathayo 24:21, 22) Ĩndĩ Ngai athanĩte kana andũ aingĩ makatangĩĩwa. Athanie atĩĩ: “Nthĩ nĩnĩũvĩta . . . , ĩndĩ ũla wĩkaa kwenda kwa Ngai ekalaa tene na tene.”—1 Yoana 2:17.

Waĩle kwĩka ata ethĩwa nũkwenda wĩtangĩĩwa ĩvinda ya kwanangwa kwa nthĩ ĩno na ‘ũyĩkala tene na tene’? Waĩle kwambĩĩa kũmbany’a malĩ mbingĩ kana syĩndũ ta lĩu? Aiee. Mbivilia nĩtũtavĩtye ũndũ wĩ kĩvathũkany’o ũla twaĩle kwĩka. Yaĩtye atĩĩ: “Nĩkwĩthĩwa syĩndũ isu syonthe nikanyaĩĩkw’a ũu, inywĩ mwaĩle kwĩthĩwa andũ mailyĩ ata mwĩkalĩlenĩ mũtheu wa thayũ na kũmũkĩa Ngai, mũkyeteela na kwenda mũno kũka kwa mũthenya wa Ngai.” (2 Vetelo 3:10-12) Ndeto ila ithyũlũlũkĩte ĩandĩko yĩu syĩonany’a kana “syĩndũ isu syonthe” ila ikanangwa nĩ andũ ala matongoesye nthĩ ĩno, vamwe na ala maatĩĩaa ũtongoi woo vandũ va kwĩtĩkĩla kũtongoew’a nĩ Ngai. Ũw’o nĩ kana o na tũkeyũmbanĩsya malĩ mbingĩ vyũ, ndĩsa kũtuma tũtangĩĩwa.

Kũtangĩĩwa kwitũ kũkaumana na kwĩyumya kwitũ kwa Yeova Ngai na kwĩmanyĩsya mwĩkalĩle na meko ala mamwendeeasya. (Nzevania 2:3) Vandũ va kũatĩĩa mwĩmbĩsĩ, na kũvũthĩĩsya maũndũ ala meũtwony’a tũilyĩ ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo, twaĩle “kwenda mũno kũka kwa mũthenya wa Ngai.” Ngũsĩ sya Yeova no ikwony’e kuma Mbivilianĩ ũndũ ũtonya kũtangĩĩwa mũthenyanĩ wa mũminũkĩlyo.