Kũendanyʼa na Ala Oĩ Nĩkũndethetye Mũno

NĨNGŨLILIKANA kwakya kũmwe twaĩ ngalĩko ya Brookings, kĩsionĩ kya South Dakota, Amelika. Kwakya ku kwaĩ kũthithu mũno na nzeve ĩla yaĩ kwʼo yandilikanilye kana ĩvinda ya mbevo ĩla mbingĩ yĩ nzĩanĩ. Ũsengyʼo nĩ kana kũthithĩte ũu kwathithĩte, mũthenya ũsu nĩ na andũ angĩ anini twaĩ vandũ kĩsũmbanĩ kya kwia syĩndũ sya mũũndanĩ na sya indo. Kĩsũmba kĩu kĩyaĩ na kĩndũ o na kĩmwe kya kũtũkwatya muutĩa. Na mbee witũ vaĩ katangi indo syanywʼĩĩaa kĩwʼũ, kala keekĩĩtwe kĩwʼũ kĩthithu kakewʼa kusũa. Kwaeka nambe kũũnenga ũvoo mũnini ĩũlũ wakwa nĩ kana ũelewe nĩkĩ twaĩ vau.

MŨSYĨ WITŨ

Nasyaiwe Matukũ 7, Mwei wa 3, 1936. Tũsyaĩtwe twĩ ana na ninyie ĩlumaita. Twekalaa ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua ya South Dakota, na twaĩ aĩmi na nĩtwaĩthasya indo. Nĩtwendete mũno kũĩma na kũĩthya indo ĩndĩ ũsu ti wʼo ũndũ ũla twendete mũno vyũ. Asyai makwa mavatisiwe mwakanĩ wa 1934. Maivatiswa nĩmamwathie Asa witũ, Yeova, kana makamũthũkũmaa na ngoo yonthe, na kwoou ũndũ ũla waĩ wa vata mũno vyũ kwoo nĩ kwĩka kwenda kwa Ngai. Ĩthe wakwa, Clarence, na ĩtina mwana-a-inyia, Alfred, nĩmesie kũtwʼĩka athũkũmi ma kĩkundi (ũmũnthĩ metawa avangĩthya ma nzama ya atumĩa) kĩkundinĩ kĩla twaĩ taoninĩ ya Conde, South Dakota.

Vai ĩvinda twaatĩĩa maũmbano ma Kĩklĩsto, na vai ĩvinda twaaĩkala tũteũthi nyũmba na nyũmba tũtavye angĩ ĩũlũ wa wĩkwatyo mũseo mũno ũla wĩ Mbivilianĩ. Asyai maitũ nĩmatwiĩe ngelekanyʼo nzeo mũno na matũmanyĩsya nesa, na ũndũ ũsu nĩwatũtethisye mũno. Kwa ngelekanyʼo, nyie nĩ na mwĩĩtu tũsyaanĩwʼe wĩtawa Dorothy twatwʼĩkie atavanyʼa ma Ũsumbĩ twĩ na myaka thanthatũ. Mwakanĩ wa 1943 nĩwʼo Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi yambĩĩwʼe, na mwaka o ũsu nowʼo nalikile sukulunĩ ĩsu.

Nĩtwendete mũno kũthi maũmbanonĩ manene. Nĩngũlilikana Mwana-a-asa Grant Suiter ayumya ũvoo ũmbanonĩ ũmwe mũnene, ũla weekiwe mwaka wa 1949 taoninĩ ya Sioux Falls, South Dakota. Ndyaaũlwa nĩ ũvoo ũla waumisye waĩ na kyongo, “Ĩvinda Nĩ Ĩendu kwĩ Ũndũ Ũũsũanĩa!” Akindĩlĩĩle kana Aklĩsto onthe avatise maĩlĩte kwĩyumya na ngoo yonthe matavanyʼe ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai. Ũvoo ũsu watumie nenda kwĩyumya nĩmũthũkũme Yeova. Ũmbano ũla waatĩĩe wa mũthyũlũlũko weekĩiwe Brookings na nĩvo navatisĩwe kĩla kĩsũmbanĩ kĩ mbevo nĩwetie. Ala twavatisiwe mũthenya ũsu wa Matukũ 12, Mwei wa 11, 1949, twaĩ ana, na twavatisĩwe kala katanginĩ ka ĩvati.

Ĩtina wa vau nĩnavangie kũtwʼĩka vainia. Noosie ũvainia Ĩtukũ 1, Mwei wa 1, 1952, nĩ na myaka 15. Mbivilia yaĩtye: “Endaa na andũ oĩ, ũkeethĩwa mũĩ.” No nasye ve andũ aingĩ mũno oĩ ma mũsyĩ witũ ala mangwatie kwʼoko ũndũnĩ ũsu. (Nth. 13:20) Kwa ngelekanyʼo, vainia ũla natavanasya nake aĩ mwana-a-inyia wa Tata weetawa Julius, ũla ĩvinda yĩu waĩ na myaka 60. O na kau aĩ mũkũũ mũno kwĩ inyie, twatanĩie ũtavanyʼa mũno. Eeyoneete maũndũ maingĩ mũno, na kwoou ũĩ ũla nakwatie kwake waĩ mwingĩ. Twĩkalangĩte o nake mwĩĩtu-a-mwaitũ, Dorothy, nĩwoosie ũvainia.

ASYAĨĨSYA MA MŨTHYŨLŨLŨKO NĨMANDETHISYE MŨNO

Nĩ wa mũika asyai maitũ nĩmathokasya asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko na iveti syoo makomele kwitũ. Amwe ta asu maĩ Jesse na Lynn Cantwell na nĩmandethisye vanene. Kĩndũ kĩmwe kyatumie nosa ũvainia nĩ kũnthangaasya kũla manthangaaisye. Na wendo woo nĩwatumie nenda mũno kwĩka mũvango wa kwĩanĩsya maũndũ mana ũthũkũminĩ wa Ngai. Kwa ngelekanyʼo, mavinda amwe matwʼa kũthyũlũlũka ikundi ila syĩ vakuvĩ na kwitũ nĩmangũlasya nĩthi ũtavanyʼa namo. O na ndiwetekya ũndũ kĩndũ kĩu kyanthangaaisye na kyambĩkĩa vinya!

O nake Mwana-a-asa Bud Miller, na mũka, Joan, nĩmesie kũtũthyũlũlũka. Maitũthyũlũlũka naĩ na myaka 18 na nĩneesĩ ndiema kwĩtwa ngathũkũme itanĩ. Kamitii ĩla yaandĩkĩthasya andũ itanĩ yaĩ ĩnavanga kana nĩnaĩle kũlika itanĩ. Ĩndĩ nĩneesĩ kana kwĩka ũu nĩ kũtũla mwĩao ũla Yesũ wanengie aatĩĩi make amea maikatate kwĩlikya siasanĩ. Na eka ũu, nyie nendaa kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. (Yoa. 15:19) Kwoou nĩneekaĩlile kamitii ĩsu ĩndale ta nĩ mũtavanyʼa.

Ĩla Mwana-a-asa Miller wambĩie nũkũendanyʼa nakwa mbee wa kamitii ĩsu neewie nakiitwa ngoo mũno. Miller aĩ mũndũ mũneenu na ndatelemangawʼa oou nĩ maũndũ. Kũendanyʼa na mũndũ wa kĩ-veva ta ũsu kwanengie ũkũmbaũ mwingĩ mũno. Kamitii ĩsu nĩyatwĩthukĩĩisye, na nũndũ wa ũu thano wa mwaka wa 1954 ũithela nĩyandalile ta mũtavanyʼa. Nũndũ wa ũtwi ũsu naĩ nĩtonya kwĩanĩsya mũvango ũngĩ ũthũkũminĩ wa Ngai.

Ĩvindanĩ yĩu nĩwʼo nakwatie valũa wa kũthũkũma Mbetheli. Neetiwe nĩthũkũmae vala tene veetawa Watchtower Farm, ngalĩko ya Staten Island, New York. Nekalile vau myaka ta ĩtatũ. Ĩndĩ nĩnatanĩie mũno kũvekala nũndũ nĩnathũkũmie na andũ angĩ aingĩ oĩ.

ŨTHŨKŨMI WA MBETHELI

Vau Watchtower Farm nĩvo vaĩ kĩla kĩsese kya letiũ kyeetawa WBBR. Kĩsese kĩu kyaĩ kya Ngũsĩ sya Yeova kuma 1924 nginya 1957. Na ũtalo wa athũkũmi ma Mbetheli ala maĩ vau Watchtower Farm waĩ katĩ wa 15 na 20. Aingĩ maitũ twaĩ ma mũika na no ĩndĩ twaĩ tũnooka. Ĩndĩ ũseo twaĩ na mwana-a-asa ũmwe mũkũũ weetawa Eldon Woodworth. Eldon aĩ mwĩtĩkĩwʼa mauta na nũmwe wa ala oĩ mandethisye. Atwendete ta syana syake na ũtethyo wake nĩwalũlũmĩlye ngwatanĩo yitũ na Yeova. Ĩla Mwana-a-asa Woodworth wesa kwona tũiemanwa nũndũ wa mawonzu maitũ akothaa kwasya, “Nĩ ũndũ wa ũsengyʼo mũno kwona maũndũ ala Mwĩaĩi wĩanĩĩtye na ala ũthũkũmaa namo.”

O na nĩtwathũkũmie vau na Mwana-a-asa Frederick W. Franz, na ũsu waĩ ũndũ mũnene mũno kwitũ. Ũĩ wake na ũmanyi mwingĩ wa Maandĩko ũla waĩ nawʼo nĩwatũtethisye mũno. Nake mwene nĩwendete kĩla ũmwe witũ. Na ĩndĩ vaĩ Harry Peterson. Mwana-a-asa ũsu nĩwe watũuĩaa na twendete kũmwĩta Peterson vandũ va kũmwĩta Papargyropoulos. Yĩu nĩyo yaĩ yake mwene ĩndĩ tweewʼaa kũyĩtamũka kwĩ vinya mũno. O nake aĩ mwĩtĩkĩwʼa mauta na aĩ kĩthito kingĩ mũno ũtavanyʼanĩ. O na kau Mwana-a-asa Peterson nĩweeyumĩtye vyũ eanĩsye wĩa wake Mbetheli, ndaavũthĩĩsya ũtavanyʼa. Avalũkasya makaseti mbee wa ĩana kĩla mwei. O na nĩtwamũkũlasya makũlyo maingĩ na akatũsũngĩa nũndũ ũmanyi ũla waĩ nawʼo wa Maandĩko waĩ mwingĩ mũno.

EĨTU-A-ASA OĨ NĨMANDETHISYE

Vau Watchtower Farm nĩtwaseũvasya matunda na mbaa mboka nĩ kana tũsyĩkĩe ivavanĩ kwondũ wa athũkũmi onthe ma Mbetheli. Kĩla mwaka twaseũvasya matunda na mboka itoetye kwĩkĩwa ivavanĩ ta 45,000. Nĩnatanie mũno kũkwata mwanya wa kũthũkũma wĩa ũsu na mwĩĩtu-a-asa ũmwe mũĩ wĩtawa Etta Huth. Etta nĩwe waandĩkaa mũtalatala ũla ũkũatĩĩwa tũiseũvya matunda na mboka isu. Kĩla ĩvinda twesa kũtwʼĩka nĩtũũtethya wĩa ũsu, eĩtu-a-asa ala maĩ ikundinĩ ila syaĩ vau vakuvĩ nĩmookaa kũtetheesya, na Etta nĩwe wamonasya kĩla mekwĩka. O na kau Etta nĩweekwetwʼe mũno wĩanĩ ũsu, nĩwatatie mũno atiĩe ala angĩ ngelekanyʼo nzeo ya kwĩnyivĩsya ana-a-asa ala maũngamĩe maũndũ vau twaĩ. Noonie naĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ya kwĩnyivĩsya ala matongoesye maũndũ ũseũvyonĩ.

Ũmwe wa eĩtu-a-asa ala mookaa kũtetheesya aĩ Angela Romano. Angela nĩwatethetwʼe mũno nĩ Etta amina kwĩmanyĩsya ũla wʼo. Kwoou no nasye ĩvinda yĩu nathũkũmaa Mbetheli nĩnakomanie na Mũklĩsto ũngĩ mũĩ, ũla nĩthĩĩtwe ngĩendanyʼa nake kwa ĩvinda ya myaka 58. Natwaie Angie Mwei wa 4, 1958, na nĩtũtanĩĩte maũndũ maingĩ mũno ũthũkũminĩ wa Ngai. Myakanĩ ĩsu yonthe Angie ekalĩte alũmanĩtye na Yeova, na kĩthito kĩu kyake nĩkĩtumĩte mũtwaano witũ wĩkala wĩ mũlũmu. Nĩthĩawa nĩmwĩkwetye vyũ o na twakwatwa nĩ ũndũ ũnenevete ata.

ŨTHŨKŨMĨ WA ŨMISONALĨ NA WĨA WA KŨTHYŨLŨLŨKA

Kĩsese kya WBBR kĩla kyaĩ Staten Island nĩkyesie kũthoowʼa mwaka wa 1957. Ĩtina wa vau nathũkũmangie Mbetheli ya Brooklyn kwa ĩvinda ĩkuvĩ, na ĩvindanĩ yĩu nĩwʼo natwaanie na Angie. Twatwaana nĩnaumie Mbetheli na twakũna ũvainia o vau Staten Island kwa ĩvinda ya myaka ta ĩtatũ. O na ve ĩvinda myakanĩ ĩsu naandĩkiwe nĩ ala mathooie kĩla kĩsese kitũ kya letiũ. Makĩthooa makĩvĩndũie ĩsyĩtwa makĩta WPOW.

Nĩ na Angie nĩtwavangie kana tũikeyũmbĩlĩĩla maũndũ maingĩ nĩ kana wĩthĩe nĩ laisi kũthi kwʼonthe kũla tũtonya kwĩsa kũtũmwa. Nũndũ wa ũu, vayaĩ vinya kwitũ kwĩtĩkĩla kũthi ngalĩko ya Falls City, kĩsionĩ kya Nebraska, ta mavainia ma mwanya ĩla twakũlilwʼe twĩke ũu mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1961. Twakililye twavika kũu twatũmiwe oou, twakwata valũa wa kũthi Sukulu ya Ũthũkũmi wa Ũsumbĩ. Sukulu ĩsu yeekĩiwe South Lansing, New York, kwa ĩvinda ya mwei ũmwe. Twatanĩie mũno kũmanyĩwʼa na nĩtwendaa mũno kũtũmĩa kĩsomo kĩu twasyoka Nebraska. Kwoou twasengʼie mũno sukulu yathela tũinengwa valũa wa kũtũmwa ta amisonalĩ nthĩ ya Cambodia! Nthĩ ĩsu mbanake yĩ ngalĩko ya Southeast Asia yaĩ na kũndũ kũseo mũno kwa kwĩloela, tũwasya tũseo, o na syĩndũ syĩ mĩnyungo mĩseo. Syonthe syaĩ syĩndũ tũtaĩ twaaona kana kwĩwʼa. Kwoou twaĩ na mea maingĩ ma kũnyaĩĩkya ũvoo mũseo kũu.

Ĩndĩ twĩkalangĩte kũu kwathokoanie weethĩa no tũthamĩĩaa South Vietnam. Myaka ĩlĩ ĩithela nĩnawaie mũno, na nũndũ wa ũu tweeiwe nĩ kavaa twambe kũsyoka mũsyĩ. Nĩnakuie ĩvinda ndikwata vinya, ĩndĩ nakwata vinya oou nĩtwalikile ĩngĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe.

Mwei wa 3, 1965, nĩnanengiwe wĩa wa kũthyũlũlũka na nĩtwatanĩaa kũtetheesya ikundi. Kwa ĩvinda ya myaka 33, nĩtwatanĩie kũthũkũma vamwe nĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko na mũsyaĩĩsya wa kĩvalo. O na myakanĩ ĩsu nĩtwatanĩie kũtetheesya kũvanga maũmbano manene na kũtethya mawĩa maũmbanonĩ asu. Kuma tene nĩnendete maũmbano manene na kwoou nĩneewʼaa mũyo mũno nditethya wĩa wa kũmavanga. Nĩtwaminie myaka kauta twĩ kĩsionĩ kya New York City, na myakanĩ ĩsu ve maũmbano meana ũna manene meekĩiwe Yankee Stadium.

KŨSYOKA ĨNGĨ MBETHELI NA KŨKWATĨĨA SUKULU SYA KĨTHEOKULASI

O tondũ aingĩ ala me ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe meyoneete, myakanĩ ĩsu yonthe nĩtũkwatĩte ianda syĩ kĩvathũkanyʼo, imwe sya kũtanĩthya mũno na ingĩ syĩ vinya. Kwa ngelekanyʼo, mwakanĩ wa 1995 nĩnakũlilwʼe nĩmanyĩasye Sukulu ya Kũmanyĩsya Maũndũ ma Ũthũkũmi (MTS). Myaka ĩtatũ ĩtina wa vau nĩtweetiwe Mbetheli. Natanie ta kĩ kũsyoka vala nambĩĩe ũthũkũmi wakwa wa ĩvinda yonthe myaka mbee wa 40 mĩvĩtu! Nathũkũmangie Mũvĩanĩ wa Ũthũkũmi na nĩnamanyĩisye sukulu siana ũna. Mwakanĩ wa 2007, Nzama Ĩla Ĩtongoesye yatwie kana sukulu syonthe ila syĩkĩawa Mbetheli ikeethĩawa iũngamĩwe nĩ Mũvĩa wa Masukulu ma Kĩtheokulasi. Ũsu nĩ mũvĩa mweũ waĩ ũnambĩĩwʼa, na nĩnanengiwe kĩanda kya kwĩthĩwa mũsyaĩĩsya wa mũvĩa ũsu kwa ĩvinda ya myaka kauta.

Myakanĩ ya mĩtũkĩ nĩtwonete moalyũku manene ala mekĩtwe mũno mũno maũndũnĩ ma sukulu. Kwa ngelekanyʼo, Sukulu ya Atumĩa ma Kĩkundi nĩyambĩĩwʼe mwaka wa 2008. Myaka ĩlĩ kuma yambĩĩwʼa, atumĩa mbee wa 12,000 nĩmamanyĩiwʼe sukulunĩ ĩla yeekĩiwe Patterson na Mbetheli ya Brooklyn. Sukulu ĩsu nĩendeee kũndũ kwingĩ ĩũlũ wa nthĩ na yĩ na alimũ amanyĩsye nesa. Mwakanĩ wa 2010, Sukulu ya Kũmanyĩsya Maũndũ ma Ũthũkũmi (MTS) nĩyavĩndũiwe ĩsyĩtwa yeetwa Sukulu ya Mbivilia ya Ana-a-asa Matatwaanĩte, na mwakanĩ o ũsu Sukulu ya Mbivilia ya Aklĩsto Matwaanĩte nĩyambĩĩwʼe.

Mwaka wa ũthũkũmi wa 2015 ũyambĩĩa, sukulu isu ilĩ syakwataniwʼe syatwʼĩka Sukulu ya Atavanyʼa ma Ũsumbĩ. Vatwʼĩkĩkanie kana ala matonya kũthi sukulunĩ ĩsu no methĩwe mũndũ na mũka, ana-a-asa matatwaanĩte, kana eĩtu-a-asa mate atwae. Kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa matanie mũno ĩla meewie sukulu ĩsu ĩkeekawa movisinĩ maingĩ ma ũvonge. Nĩ ũtanu mwingĩ kwona aingĩ makwatĩte mwanya wa kũthi sukulu isu, na nĩnĩtanĩaa mũno kũkomana na aingĩ ala mekĩte moalyũku nĩ kana matonye kũthi sukulu isu.

Nalilikana myaka ĩla nĩkalĩte kuma o na ndanamba kũindwa kala katanginĩ kũvika yu, nĩnĩmũtũngĩaa Yeova mũvea mwingĩ nũndũ wa andũ onthe oĩ ala mandetheetye nĩendeee kũkinyĩla nzĩanĩ ya ũla wʼo. Amwe moo nĩtwavĩtũkanĩte myaka na angĩ tũyaumĩte kũndũ kũmwe. Ĩndĩ maĩ andũ mamwendete Yeova kuma ngoonĩ. Mawoni moo na maũndũ ala meekaa nĩmoonanasya ũtheinĩ kana nĩmamwendete Yeova. Vate nzika, ũseũvyonĩ wake twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ oĩ tũtonya kũendanyʼa namo. Nyie mwene nĩnĩkĩte ũu na ngakwata moathimo maingĩ.