Kũkũa mwĩ Vamwe

1, 2. (a) Nĩ moalyũku meva methĩawa ĩla tũendeee na ũkũa? (b) Nĩ kyaũ kyatetheeisye athũkũmi ma Ngai ma tene methĩwe na ũtanu ũkũũnĩ woo?

NĨVETHĨAWA na moalyũku maingĩ o ũndũ tũendeee na ũkũa. Nĩtwĩthĩawa tũte na vinya mwingĩ wa kwĩka maũndũ. Na ĩla tweesisya kĩoonĩ nĩtwonaa kĩkonde kitũ kyambĩĩe kũkũnzana, nzwʼĩĩ syambĩĩe kũthela, kana ikamesya mbuĩ. O na ĩngĩ nĩtũtonya kwambĩĩa kũlangwa nĩ maũndũ. Namo andũ ala me ũko naitũ nĩmatonya kwongeleka ĩla syana sitũ syatwaana, na twamesya esũkũũe. Nao ĩla angĩ malitaya, mĩvango yoo ya kwĩka maũndũ nĩalyũkaa.

² Vate nzika, ũkũũ nũtonya kũtuma mũndũ ethĩwa na mathĩna maingĩ. (Mũtavanʼya 12:1-8) O na ũu wĩ o vo, kwasũanĩa ĩũlũ wa athũkũmi ma Ngai ma tene. O na kũtwʼĩka nĩmesie kũkwʼa, nĩmeethĩiwe na ũĩ na ũmanyi. Ũu nĩwatumie methĩwa na ũtanu ũkũũnĩ woo. (Mwambĩlĩlyo 25:8; 35:29; Yovu 12:12; 42:17) Nĩ kyaũ kyamatetheeisye makũe me na ũtanu? Matetheeiwʼe nĩ kũatĩĩa myolooto ĩla tũkwataa ũmũnthĩ Mbivilianĩ.—Savuli 119:105; 2 Timotheo 3:16, 17.

3. Vaulo amanengie andũ ala akũũ ũtao mwaũ?

³ Nthĩnĩ wa valũa wake kwa Tito, mũtũmwa Vaulo nĩwamanengie ũtao mũseo andũ ala maendeee na ũkũa. Ameie atĩĩ: “Atumĩa akũũ methĩwe na wĩtingʼo, na kĩkĩo, na kĩlĩko, methĩwe aima mũĩkĩĩonĩ, na wendonĩ, na wũmĩĩsyonĩ: na iveti ngũũ nasyo no ta ũu syĩthĩwe na mwĩkalĩle wa ũtheu, ite nzũkani kana ngombo sya mbinyu mbingĩ, syĩthĩwe amanyĩsya ma maũndũ ala maseo.” (Tito 2:2, 3) Kũatĩĩa ndeto isu nĩkũtonya kũũtetheesya wakwatwa nĩ mathĩna ala maumanaa na ũkũũ.

MANYA ĨLA SYANA SYAKU SYATWʼĨKA ANDŨ AIMA

4, 5. Asyai aingĩ mewʼaa ata ĩla syana syauma mũsyĩ, na amwe mekaa ata ĩla ũu weethĩwa?

⁴ Ĩla maũndũ maalyũka, o naitũ nĩtwaĩle kũalyũkana namo. Na ũu nĩwĩthĩawa mũno mũno ĩla syana syatwʼĩka andũ aima na syauma mũsyĩ kana syatwaana. Kwa asyai aingĩ, ũsu nĩwʼo ũndũ wa mbee ũla ũmalilikanasya kana maendeee na ũkũa. O na vala nĩmethĩawa na ũtanu nũndũ syana syoo nitwʼĩkĩte andũ aima, mavinda maingĩ nĩmathĩnĩkaa na kwĩkũlya kana nĩmaitetheeisye ũndũ matonya nĩ kana syĩthĩwe andũ aima matonya kwĩyĩũngamĩa. O na nĩmatonya kwenda syana syoo iendeee kwĩkalanyʼa namo.

⁵ Nĩtwĩsĩ kana asyai nĩmaendeeaa kũthĩnĩkĩa syana syoo, o na ethĩwa mayĩkalanasya nasyo. Mũsyai ũmwe aisye: “Ta keka syana syakwa nineenaa nakwa, o kũndavya ũndũ iendeee, no nĩtane mũno.” Mũndũũme ũmwe aisye: “Ĩla mwĩĩtu witũ waumie mũsyĩ, yĩu yaĩ ĩvinda yũmũ mũno kwitũ. Atiie yanya ĩnene mũno, nũndũ twamanyĩĩte kwĩkaa maũndũ onthe vamwe.” Nĩ kyaũ kyatetheeisye asyai asu ĩla syana syoo syaumie mũsyĩ? Aingĩ moo nĩmatethekie meeyumya kũthĩnĩkĩa andũ ala angĩ.

6. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya asyai methĩwe na woni waĩle ĩla syana syatwaana kana syatwawa?

⁶ Ĩla syana syatwaana kana syatwawa, kĩanda kya asyai nĩkĩalyũkaa. Ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 2:24 yaĩtye: ‘Mũndũũme akatia ĩthe na nyinyia, na akalũmanyʼa na mũka wake: nao makeethĩwa mwĩĩ ũmwe.’ Ĩla asyai mamanya kana nĩvaĩle kwĩthĩwa na mũvango mũseo mũsyĩ, na maelewa ũndũ Mbivilia yaĩtye ĩũlũ wa mũndũũme kwĩthĩwa mũtwe wa mũsyĩ, ũu no ũmatetheesye methĩwe na mawoni maĩle.—1 Akolintho 11:3; 14:33, 40.

7. Mũndũũme ũmwe eethĩiwe na woni wĩva waĩle ĩla eĩtu make matwaiwe?

⁷ Ĩla eĩtu elĩ masyaanĩwʼe matwaiwe, asyai moo meewie vatiwa yanya ĩnene thayũnĩ woo. Mwambĩlĩĩlyonĩ ĩthe wa eĩtu asu ndamendete aũme ala mamatwaie. Ĩndĩ ĩla wasũanĩie ĩũlũ wa mwolooto wa Mbivilia ũla ũkonetye ũkũmũ nthĩnĩ wa mũsyĩ, nĩwoonie kana aũme asu nĩmo maĩle kũtongoesya mĩsyĩ yoo. Kwoou, ĩla eĩtu make mamũkũlya ũtao, nĩwendaa kwamba kũmanya mawoni ma aũme moo, na ĩndĩ aitata ũndũ ũtonya akwate mbau mawoni asu. Ũmũnthĩ aũme asu nĩmamwendete, na nĩmetĩkĩlaa ũtao wake.

8, 9. Asyai amwe meekie ata ĩla syana syoo syatwʼĩkie andũ aima matonya kwĩyĩũngamĩa?

⁸ Nao nata ethĩwa andũ manatwaanie o mĩtũkĩ nĩmeĩka ũndũ asyai meona ũtaĩlĩte, o na kau ũndũ ũsu ndũũleana na Maandĩko? Asyai amwe me na syana itwaanĩte maisye: “Kĩla ĩvinda nĩtũitetheeasya ielewe woni wa Yeova. Ĩndĩ o na ethĩwa tũikwĩtĩkĩlana na motwi masyo, nĩtũikwataa mbau na kũsyĩkĩa vinya.”

⁹ Nthĩnĩ wa nthĩ imwe sya Asia, iveti imwe syĩwʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩtĩkĩla kana imwana syoo nĩsyaĩle kwĩyĩkĩa motwi ĩla syatwaana. Ĩndĩ, ĩla iveti isu syanenga ndaĩa mũvango wa Kĩklĩsto na ũkũmũ wa mũndũũme nthĩnĩ wa mũsyĩ, iyĩthĩawa na mathĩna maingĩ na aka-a-mwana masyo. Mũndũ mũka ũmwe Mũklĩsto aisye kana ĩla anae matwaanie na mauma mũsyĩ, ũndũ ũsu nĩwatumie ũtanu wake wongeleka. Nĩwĩwʼaa mũyo kwona anae matonya kũũngamĩa mĩsyĩ yoo. Ũndũ ũsu nũtumĩte we na mũũme wake matethĩwa na mũio mũito ĩla maendeee na ũkũa.

KŨLŨLŨMĨĨLYA MŨTWAANO WENYU

10, 11. Nĩ ũtao wĩva wa Maandĩko ũtonya kũtetheesya andũ mevathane na mathĩna ala maumĩlaa katĩkatĩ wa myaka 40 na 60?

¹⁰ Ĩla andũ me na ũkũũ wa katĩkatĩ wa myaka 40 na 60, nĩmambĩĩaa kwĩka maũndũ kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. Aũme amwe nĩmambĩĩaa kũvĩndũa mĩkĩĩle yoo ya ngũa nĩ kana maikoneke me akũũ. Aka aingĩ namo nĩmambĩĩaa kũthĩnĩkĩa mũno moalyũku ala methĩawa ĩla maeka kwĩthĩwa na mwei. Ũndũ ũla wa kũmakya nĩ kana ĩla andũ amwe mavikya myaka ĩsu nĩmambĩĩaa kũthaũkĩa andũ ma mũika mũninangi kwĩ mo. Ũndũ ũsu nũmaũmĩasya mũno andũ ala matwaanĩte namo, noituma methĩwa na kĩwĩu. Ĩndĩ aũme ala me na kĩkĩo kya Ngai, nĩmethĩawa na “kĩlĩko kĩanu,” na nĩmesiĩĩaa maikethĩwe na mawendi mataĩle. (1 Vetelo 4:7) O na iveti nasyo niendeeaa kũlũlũmĩĩlya mũtwaano wasyo kwa kũmenda aũme masyo, na kwĩthĩwa iyenda kũmwendeesya Yeova.

¹¹ Mũsumbĩ Lemueli nĩwatongoeiwʼe nĩ veva wa Ngai kũmũkatha “mũndũ mũka mwaĩlu,” ũla wamwĩkaa mũũme wake ‘ũseo na ti ũthũku mĩthenya yonthe ya thayũ wake.’ Mũndũũme Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩthĩwa ayenda kũmanya ũndũ mũka ũendeee kũmĩĩsya mathĩna ma ngoonĩ ala maumĩlaa ĩla mũndũ mũka wĩ katĩkatĩ wa myaka 40 na 60. O na ĩngĩ, mũndũũme Mũklĩsto ‘nũmũtaĩaa’ nũndũ nũmwendete.—Nthimo 31:10, 12, 28.

12. Andũ ala matwaanĩte matonya kũlũlũmĩĩlya mũtwaano woo ata o ũndũ myaka ĩvĩtĩte?

¹² O ũndũ myaka ĩvĩtĩte, nowʼo andũ ma mũsyĩ maendeeaa na kwongeleka. Ũu wĩthĩawa ĩla andũ makwata syana na esũkũũe, kana ethĩwa ve andũ angĩ ma mũsyĩ mooka kwĩkalanyʼa namo. Ĩla ũu weethĩwa, andũ ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩthĩwa me metho. Ũu nĩwaĩle nũndũ, o ũndũ andũ mongeleka mũsyĩ, nowʼo wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ vinya kwa ala matwaanĩte kũkwata ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe. Kwoou, nĩ kana malũlũmĩĩlye mũtwaano woo, nĩmaĩle kũmantha ĩvinda ya kwĩka maũndũ vamwe. Kwa ngelekanyʼo, no matavanyʼe vamwe, kana makathi kũkethya andũ ala angĩ mathaithaa namo. Kĩla ũmwe woo nĩwaĩle kũthĩnĩkĩa mavata ma ũla ũngĩ.—Avilivi 2:4; Aevelania 13:2, 16.

13. Kwĩthĩwa mũĩkĩanĩe na kũea ngewa mũte kũkĩana kũtonya kũmũtetheesya ata mũkũe mwĩ vamwe?

¹³ Ndũkaeke ũndũ o na wĩva ũtume ũeka kũea ngewa na ũla mũtwaanĩte. Eai ngewa mũteũkĩana. (Nthimo 17:27) Mũndũũme ũmwe awetete ũũ: “Ithyĩ nĩtwĩwʼanaa nũndũ kĩla ũmwe nũthĩnĩkĩaa ũla ũngĩ.” Nake mũka akasya atĩĩ: “O ũndũ myaka ĩvĩtĩte nowʼo tũendeee kũtanĩa maũndũ ta kũnywʼa kyai vamwe, kũea ngewa, na kwĩka maũndũ angĩ vamwe.” Kwĩthĩwa mũĩkĩanĩe na kũea ngewa mũteũkĩana nĩkũtonya kũlũlũmĩĩlya mũtwaano wenyu. O na no kũtume mwĩthĩwa na vinya wa kũkitana na motato ma ũla wanangaa mũtwaano, nake nĩ Satani.

TANĨA KWĨTHĨWA NA ESŨKŨŨU

14. Ũsũe wa Timotheo atonya kwĩthĩwa amũtetheeisye ata kũtwʼĩka Mũklĩsto?

¹⁴ Esũkũũu nĩ “ngovia ya ũsumbĩ” ya ala akũũ. (Nthimo 17:6) Kwĩthĩwa na esũkũũu nĩkũeteae andũ ala akũũ ũtanu mwingĩ na kũituma mewʼa me eanĩe. Mbivilia nĩmũkathĩte Loisi, ũsũe wa Timotheo, ũla wamũmanyĩisye Maandĩko kuma e kana kanini. Eekie ũu atetheanĩsye na Eunike, inyia wa Timotheo. Timotheo eanie esĩ nesa kana ũsũe na inyia wake nĩmendete ũwʼo wa Mbivilia.—2 Timotheo 1:5; 3:14, 15.

15. Nĩ ũndũ wĩva wa vata aaũmau na aaũsũu matonya kwĩka nĩ kana matetheesye kũea esũkũũe moo, na nĩ ũndũ wĩva mataĩle kwĩka?

¹⁵ Kwoou, aaũmau na aaũsũu no methĩwe na kĩanda kĩnene nthĩnĩ wa kũea esũkũũe. No meke ũu nũndũ nĩmatetheeisye syana syoo syamũmanya Yeova. Kwoou no matetheesye esũkũũe o namo makamũmanya Yeova. Syana mbingĩ nini nitanĩaa kwĩthukĩĩsya aaũmae kana aaũsũe masyo ĩla mekũsieea ngewa sya Mbivilia. Ĩndĩ ũu ti kwasya kana nĩmaĩle kwosa kĩanda kya ĩthe wasyo kya kũimanyĩsya Mbivilia. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:7) Vandũ va ũu maĩle kũmũtetheesya, na mayĩthĩwa na wendi ta ũũ waĩ na mũandĩki wa Savuli: “O na yĩla ngakũa na mũtwe wĩ mbuĩ, ame Ngai, ndũkaandie, kũvika ngethĩwa nĩtavanʼya vinya waku nzyawanĩ ĩla yũkĩte, ũtonyi waku kwa kĩla ũmwe ũla ũkoka.”—Savuli 71:18; 78:5, 6.

16. Aaũmau kana aaũsũu matonya kwĩka ata nĩ kana maikaete mathĩna nthĩnĩ wa mũsyĩ?

¹⁶ Ũndũ ũla wa kũmakya nĩ kana aaũmau na aaũsũu amwe nĩmananasya syana, na ũu nũtonya kũete thĩna katĩ woo na asyai ma syana isu. Ĩndĩ, meethĩwa me na tei kwelekela esũkũũe, ũu nũtonya kũtuma esũkũũe asu mewʼa me athalĩku kũmatavya maũndũ ala me ngoonĩ, ethĩwa nĩmekwĩwʼa mayĩemwa nĩ kũmatavya asyai moo. Mavinda amwe ĩla syana syamanya aaũmae kana aaũsũe nĩmainanasya, nitonya kwenda maitetee ĩla asyai moo mekwenda kũikanyʼa. Veethĩwa vailyĩ ũu, nata waĩle kwĩkwa? Nũseo aaũmau na aaũsũu makatũmĩa ũĩ ũndũnĩ ũsu, na maitetheesya esũkũũe maneene na asyai moo mateũkĩa. Nĩmatonya kũmaelesya esũkũũe kana kwĩka ũu nĩkũmũtanĩthasya Yeova. (Aeveso 6:1-3) Mavinda angĩ aaũmau na aaũsũu no mone ve vata wa kwamba kũmaelesya asyai thĩna wa syana syoo. O na no maelesye esũkũũe maũndũ ala meyoneete thayũnĩ, na meeka ũu kuma ngoonĩ, esũkũũe asu no matetheke mũno.

ĨKA MOALYŨKU O ŨNDŨ ŨENDEEE NA ŨKŨA

17. O ta mũandĩki wa Savuli, Aklĩsto ala maendeee na ũkũa matonya kũtwʼa kwĩka ata?

¹⁷ O ũndũ ũendeee na ũkũa, nowʼo wĩthĩawa ũtatonya kwĩka maũndũ ala weekaa ĩla waĩ na vinya, kana ũtatonya kwĩka maũndũ onthe ala ũkwenda. Ũtonya kũmĩanĩsya ata na ũkũũ? Nũtonya kwĩwʼa ta wĩ na myaka 30, ĩndĩ weesisya kĩoonĩ ũyĩthĩa ũu ti wʼo. Ũu ndwaĩle kũtuma ũkwʼa ngoo. Mũandĩki wa Savuli amwĩsũvie Yeova ayasya atĩĩ: “Ndũkaambĩkye kũasa ĩvinda ya ũkũũ: ndũkaandie yĩla vinya wakwa wĩthela.” Twʼa ngoonĩ yaku kwĩka o tondũ mũandĩki ũsu weekie. Aisye: “Ngeethĩawa na wĩkwatyo mavinda onthe, na ngakũtaĩa mbee na mbee.”—Savuli 71:9, 14.

18. Mũklĩsto mũimu kĩ-veva atonya kwĩka ata alitaya?

¹⁸ Andũ aingĩ nĩmeyũmbanasya tene na makavanga ũndũ makongela ũthũkũmi woo kwa Yeova malitaya. Mũndũũme ũmwe walitayie aĩtye: “Nĩnavangie o tene ũndũ ngeka mwĩĩtu witũ amina sukulu. Nĩnatwie kũmũthũkũma Yeova nĩ mũtavanyʼa wa ĩvinda yonthe, na nathoosya viasala wakwa nĩ kana nĩke ũu vate kĩndũ kĩũnziĩĩa. Nĩ kana nĩanĩsye maũndũ asu, nĩnamũvoyie Yeova andongoesye.” Ethĩwa myaka yaku ya kuma wĩanĩ nĩthengeee, ndeto ii sya Mũmbi witũ no ikũkiakisye: “O na kũvika mwatumĩa ninyie we, o na kũvika nzwʼĩĩ syĩ mbuĩ, ngamũkua.”—Isaia 46:4.

19. Andũ ala maendeee na ũkũa manengetwe ũtao mwaũ?

¹⁹ Wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ vinya mũndũ kũmanyĩa kwĩkala mũsyĩ ĩtina wa alitaya. Mũtũmwa Vaulo ameie aũme ala akũũ methĩwe na “wĩtingʼo.” Nĩ kana mũndũ aatĩĩe ũtao ũsu nĩwaĩle kwĩsiĩĩa ndakethĩawe ayenda kwĩtanĩthya o kĩla ĩvinda. Nĩvatonya kwĩthĩwa vata mũnene wa kwĩsiĩĩa na kũatĩĩa nesa mũvango mũna wĩ kĩvathũkanyʼo na ũla tũnaatĩĩaa ĩla tũnaĩ wĩanĩ. Ĩthĩwa na kĩthito na ‘ũkĩthangaaa mũno mavinda onthe wĩanĩ wa Mwĩaĩi, nĩkwĩthĩwa nĩwĩsĩ kana kũthĩnĩa wĩa kwaku ti kwa mana nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.’ (1 Akolintho 15:58) Mantha mwanya wa kũtetheesya ala angĩ. (2 Akolintho 6:13) Aklĩsto aingĩ ala akũũ mekaa ũu kwa kũtavanyʼa na kĩthito ũvoo mũseo kwĩanana na vinya woo. O ũndũ ũendeee na ũkũa, ĩthĩwa wĩ ‘mũima mũĩkĩĩonĩ, wendonĩ, na wũmĩĩsyonĩ.’—Tito 2:2.

ŨNDŨ ŨTONYA KWĨKA WAKWʼĨĨWA NĨ ŨLA MŨTWAANĨTE

20, 21. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtaananyʼa andũ ala matwaanĩte? (b) Ngelekanyʼo ya Ana ĩtonya kũtetheesya ata mũndũ ũla wakwʼĩĩwa nĩ mũũme kana kĩveti?

²⁰ Nĩ ũndũ wa kũmakya ĩndĩ wa wʼo kana ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ ala matwaanĩte nĩmatonya kũtaananwʼa nĩ kĩkwʼũ. Aklĩsto ala makwʼĩĩwa nĩ ala matwaanĩte namo nĩmethĩawa mesĩ kana endwa moo ala makwʼa nĩmathyũmũĩte, na makamona ĩngĩ. (Yoana 11:11, 25) O na ũu wĩ o vo, ũndũ ũsu nũtumaa methĩwa na kyeva kingĩ. Matonya kũmĩanĩsya ata na ũndũ ũsu?a

²¹ Kũlilikana kĩla kyamũkwatie Ana nĩkũtonya kũtetheesya ala makwʼĩĩwa nĩ ala matwaanĩte namo. Ana akwʼĩĩiwe nĩ mũũme wake ĩtina wa myaka mũonza kuma matwaana, na Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wake e na myaka 84. Vate nzika Ana nĩwakwatiwe nĩ kyeva kingĩ ĩla mũũme wakwie. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kũmĩĩsya? Amũthũkũmaa Yeova Ngai ĩkalũnĩ ũtukũ na mũthenya. (Luka 2:36-38) Kũmũthũkũma Yeova na kũvoya nĩkwamũtetheeisye Ana oomĩanĩsya na kyeva kĩla waĩ nakyo ĩtina wa kũkwʼĩĩwa nĩ mũũme.

22. Nĩ kyaũ kĩmatetheesye andũ amwe makwʼĩĩiwe nĩ ala matwaanĩte namo momĩanĩsye na ũndũ ũsu?

²² Kĩveti kĩmwe kĩ na myaka 72, kĩla kyakwʼĩĩiwe nĩ mũũme myaka 10 mĩthelu, kyaisye atĩĩ: “Ũndũ ũla nĩthĩĩte wĩ vinya vyũ nĩ kwĩthĩwa nde na mũndũ wa kũneena nake.” Kyongeleeile kwasya: “Mũũme wakwa nĩwambĩthukĩĩasya nesa. Nĩtwaeaa ngewa ikonetye kĩkundi na ũtavanyʼa witũ.” Kĩveti kĩngĩ ndiwa kyaisye: “O na vala kyeva kĩthelaa o ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, nyie no nasye kana kĩla kĩtonya kũmũtetheesya mũndũ ethĩwe ate na kyeva nĩ ũndũ ũkũtũmĩa ĩvinda yake. Yĩĩ yĩthĩawa ne ĩvinda ĩseo ya kũtetheesya angĩ.” Mũndũũme ũmwe wakwʼĩĩiwe nĩ mũka, na wĩ na myaka 67, aisye: “Nzĩa ĩla nzeo ya kũmina kyeva nĩ kwĩyumya kũkiakisya angĩ.”

NGAI NĨWONAA ANDŨ ALA AKŨŨ ME MA VATA

23, 24. Mbivilia ĩmakiakiasya ata andũ ala akũũ makwʼĩĩwe nĩ ala matwaanĩte namo?

²³ O na kau nĩtũtonya kũkwʼĩĩwa nĩ ũla tũtwaanĩte nake, nĩtwĩsĩ kana Yeova nĩ mũĩkĩĩku vyũ, ndesa kũtũtia. Mũsumbĩ Ndaviti aisye ũũ: “Ũndũ ũmwe nĩmũkũlĩtye Yeova, na nĩwʼo nĩmanthaa: nĩ kana nĩkalae nyũmbanĩ ya Yeova mĩthenya yonthe ya thayũ wakwa, nonae ũseo wa Yeova, na ũvoyeaa ĩkalũnĩ yake.”—Savuli 27:4.

²⁴ Mũtũmwa Vaulo aisye atĩĩ: “Taĩa iveti ndiwa, ila ndiwa sya wʼo.” (1 Timotheo 5:3) Ũtao ũla ũatĩĩe ndeto isu wĩonanyʼa kana kĩkundi nĩkĩtonya kũtetheesya ndiwa ila sya wʼo, ite na andũ ma mũsyĩ matonya kũitethya. O na ũu wĩ o vo, ndeto ĩno “taĩa,” ĩla Vaulo ũtũmĩĩte ĩandĩkonĩ yĩu yonanasya kana nĩtwaĩle kwona ndiwa syĩ sya vata. Aklĩsto ala makwʼĩĩwe nĩ ala matwaanĩte namo nĩmakiakiawʼa mũno kũmanya kana Yeova nũmonaa me ma vata na nũmasũvĩaa!—Yakovo 1:27.

25. Nĩ ũndũ wĩva andũ ala akũũ maĩlĩte kũendeea kwĩanĩsya?

²⁵ Mbivilia, Ndeto ya Ngai mbeveee, yaĩtye: “Wanake wa atumĩa nĩ mũtwe wĩ mbuĩ,” nawʼo nĩ “ngovia ya ũsumbĩ ya ndaĩa.” Yĩthĩawa yĩ ngovia ya ũsumbĩ ya ndaĩa ethĩwa ĩkakwatĩkana “nzĩanĩ ya ũlũngalu.” (Nthimo 16:31; 20:29) Kwoou o na ethĩwa nũtwaanĩte kana wĩ mũtwae, kana o na ethĩwa ndwĩ na kĩveti kana mũũme, ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kũendeea kũmũthũkũma Yeova. Weeka ũu, ũkeethĩwa na ngwatanĩo nzeo na nake, na ĩvinda yũkĩte ũikwata thayũ ũtathela nthĩnĩ wa nthĩ ĩla ĩtakethĩwa na mathĩna ma ũkũũ.—Savuli 37:3-5; Isaia 65:20.