Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto

MATUKŨ 5-11, MWEI WA 7

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 11-12

“Ũndũ Yeova Wendaa Andũ Make Mamũthaithe”

it-2 1007 ¶4

Thayũ

Kũthũkũma na Thayũ Waku Wʼonthe. O tondũ vonanĩtwʼe, ndeto “thayũ” yonanasya mũndũ mwene. Maandĩko amwe matwĩkĩaa vinya tũmũmanthe Ngai, tũmwende, na tũimũthũkũma na ‘ngoo yitũ yonthe na thayũ witũ wʼonthe’ (Kũt 4:29; 11:13, 18), nayo ĩandĩko ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:5 yaĩtye: “Mwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku wʼonthe, na vinya waku wʼonthe.” Yesũ aisye kana nĩ ũndũ wa vata kũmũthũkũma Ngai na thayũ waku wʼonthe, na vinya waku wʼonthe, na o vamwe na “kĩlĩko kyaku kyonthe.” (Mko 12:30; Luk 10:27) No twĩkũlye nĩkĩ syĩndũ isu ingĩ syonthe syawetwa, na ikonanĩtye na thayũ? Nĩ kana tũelesye no tũtũmĩe ngelekanyʼo ĩno: Mũndũ no ethoosye (thayũ wake) akatwʼĩka ngombo ya mũndũ ũngĩ, na kwoou aitwʼĩka malĩ ya vwana wake. Ĩndĩ mũndũ ũsu no alee kũthũkũma vwana wake na ngoo yonthe, o na ayĩthĩwa ate na wendi wa kũmwendeesya, na no alee kũtũmĩa vinya wake wʼonthe kana kĩlĩko kyake kyonthe kũmwendeesya vwana wake. (Sianĩsya na Aev 6:5; Ako 3:22.) Syĩndũ isu ingĩ iwetetwe nĩ kana tũisũanĩae, na tũyĩililikanaa yĩla tũũmũthũkũma Ngai witũ, na Mwana wake ũla waumisye thayũ wake wĩthĩwe wovosyo kwondũ witũ. Kũmũthũkũma Ngai na “thayũ witũ wʼonthe” kwonanasya kwĩyumya vyũ na mwĩĩ witũ wʼonthe o vamwe na mawendi maitũ kũmũthũkũma.—Sianĩsya na Mt 5:28-30; Luk 21:34-36; Aev 6:6-9; Avi 3:19; Ako 3:23, 24.

it-1 84 ¶3

Kĩthembeo

Aisilaeli meeĩtwe manange vyũ ithembeo ila syatũmĩawa kwondũ wa ngai sya mĩvwʼanano na ituĩ ila syatũmĩawa ũthaithinĩ ũsu. (Kuma 34:13; Kũt 7:5, 6; 12:1-3) Mayaaĩle kũatĩĩa ũndũ o na ũmwe ũkonanĩtye na ũthaithi ũsu wa ũvũngũ o na mayaaĩle kũvĩvĩsya syana syoo mwakinĩ ũndũ Akanaani meekaa. (Kũt 12:30, 31; 16:21) Vandũ va kwĩthĩwa na ithembeo mbingĩ, Aisilaeli maaĩle kwĩthĩwa na vandũ o vamwe tũ va kũthaithĩa Ngai wa wʼo, na Yeova nĩwe waaĩle kũnyuva vala ũkũthaithĩwa. (Kũt 12:2-6, 13, 14, 27; kĩvathũkanyʼo na Mbaviloni, kũla kweethĩawa na ithembeo 180 sya kũthaithĩa ngai nga yeetawa Ishtar.) Aisilaeli meeĩtwe mamina kũinga Ũsĩ wa Yolotani meaka kĩthembeo kya mavia mate masũvye (Kũt 27:4-8), na kĩthembeo kĩu kyaakiwe nĩ Yosua Kĩĩmanĩ kya Evali. (Yos 8:30-32) Mamina kũaana nthĩ ya Kanaani, ana ma mbaĩ ya Leuveni na ya Ngati na nusu ya mbaĩ ya Manase nĩmaakie kĩthembeo ũtee wa Yolotani, na ũu waumĩlya ithokoo katĩ wa mbaĩ ila ingĩ nginya mbaĩ isu itatũ syamaĩkĩĩthya kana kĩthembeo kĩu kĩyoonanasya ũlei, ĩndĩ kyamatetheeasya kũlilikana kana nĩmaĩle kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwa Yeova ũla nĩwe Ngai wa wʼo.—Yos 22:10-34.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 925-926

Ngelisimu, Kĩĩma

Kwosana na mĩao ya Mose, mbaĩ sya Isilaeli nĩsyoombanie Kĩĩmanĩ kya Ngelisimu na kya Evali o tondũ Yosua wamatavisye ĩvinda ĩnini ĩtina wa kũsinda Ai. Me kũu nĩmasomeiwe moathimo ala makakwata mamwĩwʼa Yeova na mathĩna ala makamakwata malea kũmwĩwʼa. Ana ma mbaĩ ya Simeoni, Livai, Yuta, Isakali, Yosevu, na Mbenyamini maũngamĩte mbee wa Kĩĩma kya Ngelisimu. Alivai na ĩsandũkũ ya ũtianĩo maũngye mwandanĩ, na mbaĩ ila ingĩ thanthatũ syaũngamĩte mbee wa Kĩĩma kya Evali. (Kũt 11:29, 30; 27:11-13; Yos 8:28-35) Nĩvatonyeka mbaĩ ila syaũngamĩte mbee wa Kĩĩma kya Ngelisimu ikethĩwa syeetĩkĩĩisye moathimo ala masomiwe, nasyo mbaĩ ila ingĩ syaĩ Kĩĩmanĩ kya Evali ikethĩwa syeetĩkĩĩisye kĩumo kĩla kyasomiwe. O na kau kwĩawa kana moathimo masomiwe mbee wa Kĩĩma kya Ngelisimu nũndũ nĩ kyanake na nĩ kĩnou kĩvathũkanyʼo na Kĩĩma kya Evali kĩla kĩ mavia maingĩ na kĩte kĩnou, Mbivilia ndĩwetete ũndũ o na ũmwe ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Mĩao yasomiwe na wasya “kũla kwĩ ĩkomano yonthe ya Isilaeli, o na aka, na syana nini, na ekali ma ũeninĩ ala maĩ katĩ woo.” (Yos 8:35) Andũ asu maingĩvĩte ũu nĩmeewie ndeto ila syasomiwe mbee wa iĩma syelĩ. Na nĩvatonyeka makethĩwa meewie nesa ũu nũndũ wa iĩma isu syamathyũlũlũkĩte.

MATUKŨ 12-18, MWEI WA 7

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 13-15

“Ũndũ Mĩao Yoonanasya Kana Yeova Nĩwathĩnĩkĩaa Ngya”

it-2 1110 ¶3

Kĩlungu kya Ĩkũmi

Veonekana ve kĩlungu kĩngĩ kya ĩkũmi, kyavathawa kĩla mwaka kwondũ wa maũndũ angĩ matakonetye ũthembi wa Alivai, o na kau Alivai maĩ o na kĩanda manengawa kĩlungunĩ kĩu kya kelĩ. Kĩlungu kĩu kyatũmĩawa mũno mũno nĩ Aisilaeli yĩla mombanĩte kwondũ wa mboka ila meekaa. Andũ ala maumaa kũasa na Yelusaleme ũkethĩa ti laisi kũete kĩlungu kĩu kya ĩkũmi, meekaa kũkũanyʼa syĩndũ isu ikatwʼĩka mbesa na i mbesa iitũmĩwa Yelusaleme kũthooa syĩndũ ila syendekaa sya kũtũmĩa na kwĩtanĩthya ĩvindanĩ yĩu meethĩawa mombanĩte. (Kũt 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Na ĩndĩ mũthyanĩ wa kĩla mwaka wa katatũ na wa thanthatũ wa ĩla myaka mũonza ya savato, kĩlungu kĩu kya ĩkũmi kyavathawa kwondũ wa Alivai, ekali ma ũeninĩ, aka ndiwa, na ala makwʼĩĩwe nĩ aa-ĩthe, vandũ va kũtũmĩwa kwondũ wa syĩndũ ila syendekaa yĩla Aisilaeli mombanĩte.—Kũt 14:28, 29; 26:12.

it-2 833

Mwaka wa Savato

Mwaka wa Savato weetawa “mwaka wa ũekanĩo [hash·shemit·tahʹ].” (Kũt 15:9; 31:10) Mwakanĩ ũsu mĩũnda nĩyathyũmũaa na kwoou ndyaĩmawa. (Kuma 23:11) O na ĩngĩ ũla wakovethetwʼe nĩwaekeawa kĩla eĩtaĩtwe. Ũsu weethĩawa wĩ “ũekanĩo wa Yeova” nĩ kana mamũtaĩe. O na kau andũ amwe methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo, amwe maasya kana ũla ũkovethetwʼe ndaekeawa vyũ, ĩndĩ ũla wakovethanĩtye ndaaĩle kũlasimĩthya Mũevelania ũla eĩmũkovethetye amũĩve, nũndũ vai kĩndũ wakethaa mũũndanĩ mwaka ũsu, o na kau ũla wakovethanĩtye aĩ atonya kũlasimĩthya mwĩkali wa ũeninĩ aĩve ĩkoani yake. (Kũt 15:1-3) Atongoi amwe ma ndĩni maasya kana makoani ma mũndũ eĩkovethetye mũndũ ngya mbesa nĩmaekeawa, ĩndĩ makoani makonanĩtye na maũndũ ma viasala mayaekeawa. Maasya kana ĩvindanĩ ya atũmwa Hillel nĩwambĩĩisye nzĩa nzaũ vala ũla wakovethanĩtye waĩ atonya kũthi kotinĩ na aielesya koti nĩ kana ĩmũtetheesye kũĩvwa malĩ yake.—The Pentateuch and Haftorahs, edited by J. Hertz, London, 1972, pp. 811, 812.

it-2 978 ¶6

Ngombo

Mĩao ĩla yakonetye ngombo na vwana wayo. Nthĩnĩ wa Isilaeli, Mũevelania ũla waĩ ngombo aĩ kĩvathũkanyʼo na mwĩkali wa ũeninĩ ũla waĩ ngombo. Mũndũ ũla ũtaĩ Mũevelania na aĩ ngombo aendeeaa kwĩthĩwa e ngombo ya vwana wake tene na tene (Ali 25:44-46), ĩndĩ Mũevelania ũla waĩ ngombo aaĩle kũthawʼa mwakanĩ wa mũonza wa ũthũkũmi wake, kana ethĩwa mwaka wa Yuvilii wavika ataminĩte myaka yake aaĩle kũthawʼa. Myakanĩ ĩsu ya ũthũkũmi wake, Mũevelania ũsu waĩ ngombo aaĩle kũkuwa ta mũthũkũmi wa mũsyĩ ũsu. (Kuma 21:2; Ali 25:10; Kũt 15:12) Mũevelania ũla weethooasya akatwʼĩka ngombo kwa mũeni, kana kwa andũ ma mũvea wa mũeni ũsu, kana kwa mwĩkali wa ũeninĩ, aĩ atonya kwĩyovosya we mwene kana akovowʼa nĩ mũndũ ũngĩ ũla waĩle. Mbesa sya kwovowʼa syaumawʼa kwosana na myaka ĩla ĩtialĩte nĩ kana mwaka wa Yuvilii ũvike, kana mwaka wa mũonza wa ũthũkũmi wake ũvike. (Ali 25:47-52; Kũt 15:12) Mũevelania ũla waĩ ngombo aithawʼa, vwana wake nĩwamũnengae mũthĩnzĩo wa kũmũtetheesya maũndũnĩ ala ũkwĩka athawʼa. (Kũt 15:13-15) Ethĩwa ngombo ĩsu yaĩ na kĩveti yaendaa nakyo. Ĩndĩ ethĩwa vwana wake nĩwe wamũnengete kĩveti (na ethĩwa kĩveti kĩu ti Kĩmũevelania kĩyaaĩle kũthawʼa ĩtina wa myaka mũonza ya ũthũkũmi), kĩveti kĩu na syana syakyo maendeeaa kwĩthĩwa malĩ ya vwana wake. Veethĩwa vailye ũu, Mũevelania ũla waĩ ngombo aĩ atonya kũtwʼa kũendeea kwĩkala kwa vwana wake. Eeka ũu nĩwatonyawa kũtũ na mũkuva kwonanyʼa kana eendeea kũthũkũma vwana wake tene na tene.—Kuma 21:2-6; Kũt 15:16, 17.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w06 4/1 31

Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ

Twĩĩmanyĩsya kyaũ kumana na ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Kuma 23:19 ila syaĩtye atĩĩ: “Ndũkaue katena ka mbũi na ĩia ya nyinyia wako”?

Ũsu waĩ ũmwe katĩ wa Mĩao ya Mose na ũkwatĩkanaa Mbivilianĩ mavinda atatũ na nũtũtetheeasya kũelewa woni wa Yeova ĩũlũ wa maũndũ ala maĩle, tei wake, na kana e ĩnee. O na ĩngĩ mwĩao ũsu nĩwonanasya ũndũ Yeova ũmenete ũthaithi wa ũvũngũ.—Kuma 34:26; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 14:21.

Kũua katena ka mbũi kana o katena ka nyamũ ĩngĩ ĩianĩ ya nyinyia wako kũyoosanĩte na mũvango wa Yeova. Ngai avangĩte ĩia ya nyinyia yĩkatetheesya katena kwĩana na kayĩthĩwa na mwĩĩ mũseo. Mũsomi ũmwe aisye kana kũua katena na ĩia ya nyinyia wako kwoonanasya “kũlea kũnenga ndaĩa ngwatanĩo ĩla Ngai weekĩie katĩ wa katena kau na nyinyia wako.”

O na ĩngĩ, andũ angĩ maasya kana nĩvatonyeka kĩmanyĩo kĩu kya kũua katena na ĩia ya nyinyia wako kĩkethĩwa kyaumanĩte na andũ matamwĩsĩ Ngai ala meekaa ũu nĩ kana kue. Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, mwĩao ũsu nĩwasũvĩaa Aisilaeli kumana na imanyĩo sya ndĩni itaĩle ila syeekawa nĩ mbaĩ ila syamathyũlũlũkĩte. Mĩao ya Mose nĩyavatĩte Aisilaeli kũendaa syĩthĩonĩ sya mbaĩ isu.—Alivai 20:23.

Na mũthya, mwĩao ũsu nũũtwonyʼa kana Yeova e tei mwingĩ mũno. Mĩao nĩyawetete maũndũ maingĩ moonanĩtye kana tũyaĩlĩte kũthĩnyʼa nyamũ kana kwĩka maũndũ angĩ matosanĩte na ũndũ Ngai wavangĩte maũndũ kuma mwambĩĩonĩ. Kwa ngelekanyʼo, Mĩao nĩyavatanĩte kũthemba nyamũ ĩtekalĩte na nyinyia wayo vatonyeka mĩthenya mũonza, na nĩyavatanĩte kũthĩnza nyamũ na katena kayo mũthenya ũmwe, o na nĩyavatanĩte kwosa kasũni vamwe na matumbĩ mako kana tũswii twako kuma ndalanĩ.—Alivai 22:27, 28; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:6, 7.

Kwa wʼo, Mĩao ndyeekaa o kũvata andũ maũndũ na kũmonyʼa kĩla maĩle kwĩka tũ. Ĩndĩ o vamwe na maũndũ asu, mĩao ĩsu nĩyĩthĩawa na myolooto ĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na mwĩkalile mũseo na tũyĩthĩwa na nguma nzeo ta Yeova.—Savuli 19:7-11.

MATUKŨ 19-25, MWEI WA 7

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 16-18

“Myolooto ya Kũsilĩla kwa Ũlũngalu”

it-1 343 ¶5

Kĩlalinda

Kũlea kũatĩĩa ũsili wa katĩ yĩla mũndũ ũkũsila kũelekanĩtwʼe na kwĩthĩwa wĩ kĩlalinda, na syĩndũ imwe iwetetwe nthĩnĩ wa Mĩao ta kwosa ĩvaki, mĩthĩnzĩo, kana kwĩthĩwa na kyende nilindaa metho ma ala mekũsilaa na iituma mataatĩĩa ũsili wa katĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ĩvaki nĩyĩlindaa metho ma asu mekwona.” (Kuma 23:8) O na ĩngĩ yaĩtye: “Ĩvaki nĩyĩlindaa metho ma ala oĩ.” (Kũt 16:19) Nĩ ũndũ ũtonyeka kwa mũsili o na ethĩwa nĩ mũlũngalu ata kana oĩvĩte ata, akasila kwa nzĩa ĩtaĩlĩte anengwa mũthĩnzĩo nĩ ala me na ĩkoani. Mĩao ya Ngai nĩyonanĩtye maũndũ angĩ matonya kũlinda mũndũ metho eka o kũnewa mĩthĩnzĩo. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũtikendeesye ngya, kana kũtaĩa ala me na ũtonyi.” (Ali 19:15) Kwoou mũsili ndaaĩle kwĩka ũtwi kwosana na kĩlasi, wingĩ wa andũ, kana ũndũ mũndũ ũla ũkũsilĩla ũthuĩte.—Kuma 23:2, 3.

it-2 511 ¶7

Namba

Ilĩ. Mavinda maingĩ namba ilĩ nĩtũmĩawa maũndũnĩ makonetye mĩao. Ngũsĩ ilĩ nitumaa ũkũsĩ ũla wĩumĩtwʼe wĩtĩkĩlĩka. Ngũsĩ ilĩ kana itatũ nĩsyendekaa nĩ kana wĩthĩwe ũtonya kũtwaa ĩkoani kwa asili. Mwolooto ũsu nowʼo ũtũmĩawa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. (Kũt 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Ko 13:1; 1Ti 5:19; Avl 10:28) Ngai atũmĩie mwolooto o ũsu yĩla waumasya Mwana wake oke kwovosya andũ. Yesũ aisye atĩĩ: “Mĩaonĩ yenyu nĩkũandĩkĩtwe: ‘Ũkũsĩ wa andũ elĩ nĩ wa wʼo.’ Nyie nĩnumasya ũkũsĩ ĩũlũ wakwa mwene, na Asa ũla wandũmie o nake nĩwumasya ũkũsĩ ĩũlũ wakwa.”—Yoa 8:17, 18.

it-2 685 ¶6

Mũthembi

Athembi mũno mũno nĩmo maĩ na kĩanda kya kũelesya mĩao ya Ngai, na nĩmo maĩ na kĩanda kĩnene ĩũlũ wa kũsila makoani nthĩnĩ wa Isilaeli. Ndũanĩ ila manengetwe, athembi nĩmatetheeasya asili, o na nĩmatetheanĩasya na asili kũsila makoani ala me vinya ũkethĩa koti ndĩtonya kwĩka ũtwi. (Kũt 17:8, 9) Mendekaa matetheanĩsye na atumĩa ma ndũa kũsila makoani ma mũndũ ũaĩtwe nĩ mũndũ ũtesĩkĩe, na mayĩĩkĩĩthya kana mĩtalatala ĩla yaĩlĩte nĩyaatĩĩwa nĩ kana ndũa ĩsu ndĩkatalĩlwe mavĩtyo ma kũaana. (Kũt 21:1, 2, 5) Ethĩwa mũndũũme nĩwaya nzika kana mũka nĩwĩkĩte ũlaalai, mũndũ mũka ũsu nĩwaetawe vala ve mũthembi, nake mũthembi ayĩka ũndũ Yeova weeaĩte nĩ kana mũndũ mũka ũsu amanyĩke nesa kana e ĩvĩtyo kana nde ĩvĩtyo. (Mot 5:11-31) Sila ũla waumwʼa nĩ athembi kana asili ala manyuvĩtwe nĩwaaĩle kũnengwa ndaĩa, na mũndũ ũla walea kũũnenga ndaĩa kana kũwĩwʼa aaĩle kũawa.—Mot 15:30; Kũt 17:10-13.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 787

Kũlũngya

Ungu wa Mĩao, nĩ kana mũndũ asilĩlwe kana nĩwaĩle kũlũngwʼa, vaaĩle kwĩthĩwa na ũkũsĩ wa andũ ta elĩ. (Kũt 19:15) Ngũsĩ isu nĩsyo syaaĩle kwĩthĩwa sya mbee kũkimanga na mavia ũla wĩkĩte naĩ. (Kũt 17:7) Kwĩka ũu kwoonanasya kana nĩmaatĩĩaa vyũ mĩao ya Ngai na nĩmendaa Aisilaeli methĩwe me atheu. O na ĩngĩ, ũndũ ũsu waĩ ũkanyʼo kwa ala matonya kumya ũkũsĩ wa ũvũngũ, kũweta ndeto ite ndĩkĩĩthye, kana kũkũsĩĩa ũndũ na mĩtũkĩ ũtambĩte kũsũanĩa.

MATUKŨ 26, MWEI WA 7–ĨTUKŨ 1, MWEI WA 8

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 19-21

“Thayũ wa Andũ Nĩ wa Vata Mũno kwa Yeova”

it-1 344

Nthakame

Mũndũ nĩwaaĩle kũtanĩa thayũ ũla wanengetwe nĩ Ngai, na ũla watuma mũndũ ataendeea kũtanĩa thayũ aaĩle kũsilĩlwa nĩ Ngai. Ũndũ ũsu nĩwoonekie nesa yĩla Ngai weeie Kaini ũla waĩ mũaani atĩĩ: “Wasya wa nthakame ya mwana-a-mwenyu nũĩngaĩla kuma nthĩ.” (Mwa 4:10) O na mũndũ ũla ũmenete mwana-a-ĩthe nginya ũkethĩa endaa akwʼe, kana ũla ũsukaa mwana-a-ĩthe kana akaumya ũkũsĩ wa ũvũngũ ĩũlũ wake, na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa thayũ wake wĩ mũisyonĩ, ethĩawa atalĩlwa kwĩtĩkya nthakame ya mwana-a-ĩthe ũsu.—Ali 19:16; Kũt 19:18-21; 1Yo 3:15.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 518 ¶1

Koti, Kũsila

Makoani masilĩalwa mbingĩlonĩ ya ndũa. (Kũt 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Lu 4:1) Ndeto “mbingĩlo” yoonanasya vandũ vavathĩtwe ndũanĩ nthĩnĩ vakuvĩ na mũvĩa wayo. Mbingĩlonĩ isu nĩvo andũ moombanaa nĩ kana masomewe Mĩao na myamũlo. (Nee 8:1-3) Weethĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũkwata ngũsĩ sya kũĩkĩĩthya maũndũ mana, kwa ngelekanyʼo, ethĩwa nĩ kĩndũ kyathoowʼa, na maũndũ angĩ ta asu, nũndũ andũ aingĩ nĩmalikaa ndũanĩ na makaumaala mesĩlĩte mbingĩlonĩ ĩsu. O na ĩngĩ, nũndũ wa kwĩthĩwa ĩkoani yasilĩlawa ũtheinĩ kana vandũ kĩla mũndũ ũtonya kũmanya kĩla kĩendeee, kĩu nĩkyatumaa asili methĩwa me metho mũno maatĩĩe sila wa katĩ yĩla mekumya ũtwi. Veonekana ve vandũ vala vavathĩtwe vakuvĩ na mbingĩlo kana mũvĩa, na asili meewʼaa me eanĩe maisilĩla makoani vo. (Yovu 29:7) Samueli nĩwathyũlũlũkile Mbethi-eli, Ngilikali, na Misiva na “amasilanĩlasya Isilaeli kũndũ kũu kwʼonthe,” o vamwe na Lama, vala nyũmba yake yaĩ.—1Sa 7:16, 17.

MATUKŨ 2-8, MWEI WA 8

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 22-23

“Ũndũ Mĩao Yoonanasya Kana Yeova Nĩwathĩnĩkĩaa Nyamũ”

it-1 375-376

Mũio

Mavinda maingĩ nyamũ syatũmĩawa kũkua mĩio ĩvinda ya tene, na Aisilaeli meeĩtwe moona ĩngʼoi ya mũmaitha woo yĩvalũkĩte yĩkuĩte mũio, vandũ va kũyĩtia na kũthi yaĩ no mũvaka ‘mayĩtethye.’ (Kuma 23:5) Syĩndũ ila nyamũ ĩtonya kũkua syĩtawa mũio, kwa ngelekanyʼo, “mĩio ĩtonya kũkuwa nĩ nyũmbũ ilĩ.”—2Asu 5:17.

it-1 621 ¶1

Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao

O na ĩngĩ, ĩvuku ya Kũtũngĩlĩlwa kwa mĩao nĩyonanĩtye kana nyamũ nĩsyathĩnĩkĩawa. Aisilaeli nĩmavatĩtwe kwosa nyũnyi yĩ ndalanĩ yayo, nũndũ nĩyo yasũvĩaa tũswii twayo. Moosa tũswii maaĩle kũlekya inyia aũlũke. Kwoou aĩ atonya kwĩthĩwa na tũswii tũngĩ. (Kũt 22:6, 7) Mũĩmi ndaaĩle kwovanĩsya nzaũ na ĩngʼoi aiĩma, nĩ kana ndakaũmĩsye nyamũ ĩla ĩte na vinya. (22:10) O na ĩngĩ ndaaĩle kwova nzaũ kanywʼa ĩkĩvũa lĩu wa mbaa ngetha nĩ kana ndĩkakwatwe nĩ nzaa yene lĩu, na ĩtũmĩĩte vinya mwingĩ ĩkĩvũa lĩu ũsu.—25:4.

w03 10/15 32 ¶1-2

“Mũikovanĩwʼe Ĩsokinĩ Yĩmwe”

O TONDŨ tũkwona vaa, ngamĩle na nzaũ ii syovanĩwʼe ĩsokinĩ yĩmwe iikwoneka syĩ mbĩanĩe. Ĩsoki yĩu yĩseũvĩtwʼe kwondũ wa nyamũ ilĩ ianene, na syĩ na vinya wĩanene, kwoou nũndũ ngamĩle na nzaũ iyĩanene nĩsyĩkũũmĩwʼa mũno nĩ ĩsoki yĩu. Nũndũ Ngai nĩwathĩnĩkĩaa nyamũ isu ikuaa mĩio eeie Aisilaeli atĩĩ: “Ndũkaaĩme na ngʼombe na ĩngʼoi vamwe.” (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 22:10) Mwolooto o ũsu no ũtũmĩwe ĩũlũ wa nzaũ na ngamĩle.

Vate nzika, mũĩmi ndaĩ athĩnyʼa nyamũ syake kwa nzĩa ĩsu. Ĩndĩ ethĩwa nde na nzaũ ilĩ aĩ atonya kwovanĩsya nyamũ ilĩ ila wĩ nasyo. O tondũ vonanĩtwʼe visanĩ, nĩvatonyeka mũĩmi wa myakanĩ ya 1800 akethĩwa eekaa ũu. Nũndũ nyamũ isu iyeanene, nyamũ ĩla ĩte na vinya nĩyangʼangʼanaa mũno ĩithũkũma na ĩla yĩ na vinya, nayo ĩla yĩ na vinya yeethĩawa ĩkuĩte ũito mwingĩ.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 600

Ĩkoani, Mũndũ Ũtaĩtwe

Ĩkoani nĩ kĩndũ ũtaĩtwe waĩle kũĩva. Ĩvindanĩ ya Aisilaeli, mũndũ akothaa kwĩthĩwa na ĩkoani nũndũ wa mbesa ũkovethetwʼe. Weethĩawa wĩ ũndũ mũthũku mũno kwa Mũisilaeli kwĩthĩwa e mũtae nũndũ atwʼĩkaa mũthũkũmi wa ũla ũmũkovethetye. (Nth 22:7) Kwoou, andũ ma Ngai nĩmeeaĩwe kana nĩmaĩle kwĩthĩwa me alau na mate na ĩtomo yĩla meũkovethya Mũisilaeli wĩ na vata, nũndũ wa ũu mayaaĩle kũmwĩtya ũsyao. (Kuma 22:25; Kũt 15:7, 8; Sav 37:26; 112:5) Ĩndĩ Mũisilaeli akovethya mũndũ wa nthĩ ĩngĩ nĩwaaĩle kũnengwa ũsyao. (Kũt 23:20) Ayuti amwe maeleawa kana mwĩao ũsu wakonetye maũndũ ma viasala, na ti kũkovethya mũndũ wĩ na thĩna. Andũ ma nthĩ ingĩ ala mookaa Isilaeli mekalaa o ĩvinda ĩnini na mũno mũno meethĩawa me atandĩthya, kwoou waĩ ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kũmetya ũsyao nũndũ o namo makovethya andũ nĩmametasya ũsyao.

MATUKŨ 9-15, MWEI WA 8

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 24-26

“Ũndũ Mĩao Yoonanasya Kana Yeova Nĩwathĩnĩkĩaa Aka”

it-2 1196 ¶4

Mũndũ Mũka

O na mĩao ĩla yeekĩĩtwe kwondũ wa kaũ nĩyathĩnĩkĩaa mũũme na mũka ala manatwaanie o mĩtũkĩ, nũndũ yoonanĩtye kana mũndũ atwaana mwaka wa mbee ndaaĩle kũthi kaũnĩ. Ũu nĩwatumaa ala matwaanie makwata mwana, na ũyĩthĩa yĩla mũũme ũte vakuvĩ mũka ndakewʼaa e weka nũndũ e na kana, na mũno mũno ethĩwa mũũme nĩwakwʼĩĩa kaũnĩ.—Kũt 20:7; 24:5.

it-1 963 ¶2

Kũkolanyʼa Matialyo

Mũvango ũsu wavangĩtwe kwondũ wa ngya, watetheeasya andũ methĩwe me alau, mateyendete, na mekwatĩtye moathimo ma Yeova, na kwoou ndweekĩaa andũ vinya methĩwe me atulu. Mũvango ũsu nĩwosanĩte na ndeto ila Ndaviti wawetie. Aisye atĩĩ: “Ndyaaona mũlũngalu atiĩtwe, kana ũsyao wake ũkĩvoya lĩu.” (Sav 37:25) Kwa kwĩtĩkĩlana na mũvango ũsu weekĩĩtwe kwondũ woo Mĩaonĩ, o na ngya syeekĩa kĩthito iyesaa kwĩwʼa nzaa na kwoou mo vamwe na syana syoo mayesaa kũvoya lĩu.

w11 3/1 23

We Nĩwĩsĩ?

Ĩvindanĩ ya Aisilaeli ma tene, mũndũũme akwʼa ate na twana twa tũvĩsĩ, mwana-a-inyia nĩwaaĩle kũtwaa kĩveti kya mũndũũme ũsu nĩ kana mwana ũla meũsyaa aendeesye ĩsyĩtwa ya mũndũũme ũsu mũkwʼũ. (Mwambĩlĩlyo 38:8) Ĩtina mũvango ũsu nĩwesie kwĩkĩwa mĩaonĩ ya Mose na weetawa, mũtwaano wa mwana-a-inyia wa mũũme. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 25:5, 6) Maũndũ ala Mboasi weekie na mawetetwe ĩvukunĩ ya Luthi, monanĩtye kana ethĩwa mũndũũme ũla wakwʼa nde na ana-a-inyia, mũka aĩ atonya kũtwawa nĩ mũndũũme ũngĩ wa mũvĩa wa ũsu ũkwie.—Luthi 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.

Ndeto ila syawetiwe nĩ Asatukai syĩ ĩandĩkonĩ ya Maliko 12:20-22 syonanĩtye kana mũtwaano wa mwana-a-inyia wa mũũme nĩwaendeeaa o na ĩvindanĩ ya Yesũ. Mũsomi ũmwe Mũyuti waĩ kwʼo ĩvindanĩ ya atũmwa weetawa Flavius Josephus aisye kana mũvango ũsu nĩwatumaa ĩsyĩtwa ya mũsyĩ ũsu yĩendeeaa, o vamwe na malĩ ya mũsyĩ ũsu kũsũvĩwa, na ũla ũkwʼĩĩwe nĩ mũũme ayĩthĩwa e mũsũvĩĩku. Ĩvindanĩ yĩu mũndũ mũka ndanengawe ũtiĩwa wa mũũme. Ĩndĩ kana kala kasyawa mũtwaanonĩ wa mwana-a-inyia wa mũũme nĩkanengawe malĩ ya mũndũũme ũla mũkwʼũ.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 640 ¶5

Kũthasya Mũtwaano

Valũa wa Kũtaanĩsya. Kwosana na ndeto ila syawetwa vau ĩũlũ, tũyaĩle kũtwʼa kana mwĩao ũla waumĩtwʼe mĩaonĩ ya Mose wa kũtaanĩsya watumĩte wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kwa mũndũũme Mũisilaeli kũthasya mũtwaano. Na kĩtumi nũndũ ve matambya mana ala waaĩle kũatĩĩa. Nĩwaaĩle ‘kũandĩkĩa mũka valũa wa kũtaanĩsya nake.’ Mũndũũme ũsu aaĩle “kũmũnenga kwʼokonĩ kwake na aimũlũngya nyũmbanĩ yake.” (Kũt 24:1) O na kau Maandĩko mainenganĩte ũvoo mwingĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu, veonekana yaĩ no nginya mũndũũme ũsu ambe kũneena na atumĩa ala manyuvĩtwe ĩũlũ wa ĩtambya yĩu ũkwenda kwosa. Atumĩa asu maĩ matonya kũtetheesya mũndũũme ũsu na mũka matanamba kwosa ĩtambya yĩu ya kũthasya mũtwaano. Ĩvinda yĩla yatũmĩkaa nĩ kana mũndũũme aandĩke valũa wa kũthasya mũtwaano na ũyĩthĩwa ũtonya kwĩtĩkĩlĩka kĩ-mĩao, yaĩ yĩasa ũkethĩa e na mwanya wa kũsũanĩa ũtwi wake ĩngĩ. Yaĩ no nginya vethĩwe na kĩtumi kĩseo kya kũthasya mũtwaano, na yĩla mĩao yaatĩĩwa nesa ũu nĩwatetheeasya mũndũ ndakasembee kwĩka ũtwi wa kũthasya mũtwaano na mĩtũkĩ. Na nũndũ wa ũu, o nakyo kĩveti kyeewʼaa kĩ kĩsũvĩĩku. Mbivilia ndĩeleetye maũndũ ala meethĩawa maandĩkĩtwe ‘valũanĩ wa kũtaanĩsya.’

MATUKŨ 16-22, MWEI WA 8

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 27-28

‘Moathimo Aa Onthe Makakũkwata’

w10 12/15 19 ¶18

Kwata Moathimo Kwĩsĩla Mũsumbĩ Ũla Ũtongoewʼe Nĩ Veva wa Ngai!

¹⁸ Kwĩthukĩĩsya kwonanasya kwĩkĩa ngoonĩ kĩla kĩwetetwe Ndetonĩ ya Ngai, na kwĩkĩa ngoonĩ lĩu wa kĩ-veva ũla Ngai ũtũnengae. (Mt. 24:45) O na ĩngĩ kwonanasya kũmwĩwʼa Ngai na mwana wake. Yesũ aisye atĩĩ: “Ti kĩla mũndũ ũmbĩtaa, ‘Mwĩaĩi, Mwĩaĩi,’ ũkalika Ũsumbĩnĩ wa ĩtu, ĩndĩ no ũla wĩkaa kwenda kwa Asa wakwa ũla wĩ ĩtunĩ.” (Mt. 7:21) Na kũmwĩwʼa Ngai kwonanasya kwĩnyivya kwa ngenda ungu wa mũvango ũla wĩkĩĩte, nawʼo mũvango ũsu nĩ kĩkundi kya Kĩklĩsto na atumĩa ala manyuvĩtwe, ala metĩtwe “mĩthĩnzĩo.”—Aev. 4:8.

w01 9/15 10 ¶2

We Ũkakwata Moathimo ma Yeova?

² Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe ‘kwĩthukĩĩsya’ ĩvukunĩ ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 28:2 yonanasya kwĩka ũu kwa kũendeea ũte kũeka. Andũ ma Yeova mayaĩle o kũmwĩthukĩĩasya mavinda kwa mavinda, ĩndĩ maĩle kwĩka ũu kwa kũendeea. Meeka ũu nowʼo makakwata moathimo ma Yeova. Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “kũkwata” nĩ ndeto ĩtũmĩawa ĩla andũ meũsyĩma na mavinda maingĩ yonanasya “kũvikĩa kĩndũ.”

w10 9/15 8 ¶4

Mantha Moathimo ma Yeova na Kĩthito

⁴ Nĩ kyaũ kyesaa kwonanyʼa kana Aisilaeli nĩ ewi? Mĩao ya Ngai yaĩtye kana ndesaa kũtanĩthwʼa nĩ andũ make maema kũmũthũkũma na “mũyo, na ũtanu wa ngoo.” (Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 28:45-47.) Yeova ndendaa tũmwĩwʼe nũndũ ve mĩao yaĩtye twĩke ũu, nĩkwĩthĩwa nyamũ na ndaimoni no syĩke ũu. (Mko. 1:27; Yak. 3:3) Kũmwĩwʼa Ngai kuma ngoonĩ kwonanasya kana nĩtũmwendete. Wĩwi ũsu wonekaa kwĩsĩla ũtanu ũla twĩthĩawa nawʼo nũndũ nĩtũĩkĩĩaa kana mĩao ya Yeova ti mũio mũito, na kana “nũmanengae ĩtuvi ala mamũmanthaa na kĩthito.”—Aevl. 11:6; 1 Yoa. 5:3.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 360

Kyambo kya Mũvaka

Mĩao ya Yeova nĩyavatanĩte mũndũ kũkũĩĩsya kyambo kya mũvaka. (Kũt 19:14; o na ĩngĩ sisya Nth 22:28.) Na nĩkyo kĩtumi mũndũ ũla wakũĩĩsya “kyambo kya mũvaka kya mũtũi wake” waumanĩawa. (Kũt 27:17) Nũndũ mavinda maingĩ mwene mũũnda eekwatasya lĩu ũla waumaa mũũndanĩ ũsu, kũkũĩĩsya kyambo kya mũvaka kwaĩ ũndũ ũmwe na kũmũvena vala ũkwataa lĩu. Kwĩka ũu kwaĩ ũndũ ũmwe na kũya kana kũngʼea, na nowʼo kwoonekaa ĩvindanĩ ya tene. (Yovu 24:2) Ĩndĩ kwaĩ andũ athũku ala meekaa maũndũ ta asu, na anene me mbee ũsumbĩnĩ ma Yuta ala maĩ kwʼo ĩvindanĩ ya Osea mailyĩ ta ala makũĩĩasya kyambo kya mũvaka.—Osea 5:10.

MATUKŨ 23-29, MWEI WA 8

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 29-30

“Nĩ Ũndũ Ũtonyeka Kũmũthũkũma Yeova”

w09 11/1 31 ¶2

Yeova Nũtũnengete Ũthasyo wa Kwĩnyuvĩa

Wʼo nĩ ũndũ wĩ vinya kũmanya na kwĩka maũndũ ala Ngai wendaa? Mose aĩtye atĩĩ: “Mwĩao ũũ ũla ngũkwĩaĩa ũmũnthĩ, ti mũito mũno kwaku, o na ndwĩ kũasa.” (Kũt. 30:11) Yeova ndatũkũlasya twĩke maũndũ wĩsĩ tũitonya. Maũndũ ala wendaa twĩke nĩwĩsĩ nĩtũtonya kũmeanĩsya. Na o na nĩ laisi kũmamanya. Ti lasima ‘twambate ĩtunĩ’ kana kũthi “mũingo wa ũkanga” nĩ kana twĩmanyĩsye kĩla Ngai wendaa twĩke. (Kũt. 30:12, 13) Mbivilia nĩtũtavĩtye ũtheinĩ ũndũ twaĩle kwĩkala.—Mika 6:8.

w09 11/1 31 ¶1

Yeova Nũtũnengete Ũthasyo wa Kwĩnyuvĩa

“MAVINDA maingĩ nĩthĩĩtwe ndisũanĩa ti ta ndonya kũendeea kwĩthĩwa nĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova.” Ndeto isu syaneeniwe nĩ mwĩĩtu-a-asa ũmwe ũla woonaa ataendeea kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa Yeova nũndũ wa maũndũ ala mamũkwatie e kana kanini. Ĩndĩ ũu nĩ wʼo? Maũndũ ala matũkwatĩte no matume twĩthĩwa tũte aĩkĩĩku kwa Ngai? Ũu ti wʼo. Na kĩtumi nũndũ Yeova nũtũnengete ũthasyo wa kwĩnyuvĩa ta mũthĩnzĩo, kwoou no twĩyĩkĩe motwi ĩũlũ wa ũndũ tũkwĩkala. Yeova endaa twĩke motwi maĩlĩte, na Ndeto yake, Mbivilia, nĩtũtavĩtye ũndũ tũtonya kwĩka ũu. Kwasũanĩa ndeto sya Mose ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao kĩlungu kya 30.

w09 11/1 31 ¶4

Yeova Nũtũnengete Ũthasyo wa Kwĩnyuvĩa

Wʼo ũtwi ũla tũkwĩka nĩwĩthĩawa wĩ wa vata methonĩ ma Yeova? Ĩĩ nĩwĩthĩawa wĩ wa vata. Mose aveveewe nĩ Ngai aisye atĩĩ: “Nyuva thayũ.” (Kũt. 30:19) Ĩndĩ, tũtonya ata kũnyuva thayũ? Mose aisye atĩĩ: Kwa “kũmwenda Yeova Ngai waku, na kwĩthukĩĩsya wasya wake, na kũlũmanʼya nake.” (Kũt. 30:20) Twamwenda Yeova, tũkeethĩawa na wendi wa kũmwĩwʼa na kũlũmanyʼa nake o na twakwatwa nĩ ũndũ o na wĩva. Tweeka ũu, tũkeethĩawa twanyuva thayũ, nawʼo nĩwʼo ũtwi wa vata vyũ tũtonya kwĩka ĩvindanĩ yĩĩ, twĩ na wĩkwatyo wa kũkwata thayũ wa tene na tene nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ ĩla Ngai ũtwathĩte.—2 Vetelo 3:11-13; 1 Yoana 5:3.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 665 ¶3

Kũtũ

Kwĩsĩla athũkũmi make, Yeova aisye kana Aisilaeli ala mataĩ ewi no ũndũ ũmwe na maĩ na ‘matũ mate maĩke.’ (Yel 6:10; Mek 7:51) No ũndũ ũmwe ta mekĩĩtwe syĩndũ sya kũmasiĩĩa maikewʼe. Matũ moo mayaĩ mavingũe nĩ Yeova, ũla ũtetheeasya ala mamũmanthaa nĩ kana mamanye ũwʼo na maimwĩwʼa, ĩndĩ wĩtĩkĩlasya ala matekwenda kũmũmanya kana kũmwĩwʼa maendeee kwĩthĩwa na matũ matewʼaa. (Kũt 29:4; Alo 11:8) Mũtũmwa Vaulo nĩwawetie ĩũlũ wa ĩvinda yĩla amwe meeyĩtaa Aklĩsto makakaĩa mũĩkĩĩo wa wʼo, mate kwenda kwĩwʼa ũwʼo wa Ndeto ya Ngai, ĩndĩ mayenda matũ moo “matanĩthwʼe” nĩ maũndũ ala mekwendeewʼa nĩmo na kwoou mayĩthukĩĩsya alimũ ma ũvũngũ. (2Ti 4:3, 4; 1Ti 4:1) O na ĩngĩ, nĩvatonyeka matũ ma mũndũ “makasĩĩlĩla,” kana kwa ndeto ingĩ, makatelema, nũndũ wa kwĩwʼa ũvoo wa kũtelemya na mũno mũno ũvoo mũthũku.—1Sa 3:11; 2Asu 21:12; Yel 19:3.

MATUKŨ 30, MWEI WA 8–MATUKŨ 5, MWEI WA 9

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 31-32

“Ĩmanyĩsye Kumana na Ngelekanyʼo Ila syĩ Wathinĩ wa Mose”

w09 5/1 14 ¶4

Ngelekanyʼo Ila syĩ Mbivilianĩ—We Nũieleawa?

O na ĩngĩ, Mbivilia ĩmũelekanasya Yeova na syĩndũ ite thayũ. Aeleetwʼe ta “Ĩvia ya Isilaeli,” ta “ngao,” na ta “ngome.” (2 Samueli 23:3; Savuli 18:2; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32:4) Syĩndũ isu ikonanĩtye ata? O tondũ ĩvia ĩnene yĩthĩawa yĩlũmĩte vandũ vamwe, yĩtathingithĩka, nowʼo tũtonya kwĩkwatya ũsũvĩo kuma kwa Yeova Ngai wĩthĩwe ũilyĩ.

w01 10/1 9 ¶7

Atĩĩa Ngelekanyʼo ya Yeova Yĩla Ũũmanyĩsya Syana Syaku

⁷ Kwasũanĩa wendo ũla Yeova woonisye Aisilaeli. Mose atũmĩie ngelekanyʼo nzeo mũno kũelesya ũndũ Yeova wendete mbaĩ ya Isilaeli. Tũsomaa atĩĩ: “O ũndũ ndiũ yũkĩlangasya ndala yayo, ĩkĩũlũkanga ĩũlũ wa tũswii twayo, ĩkĩtambũũkya nthwau syayo, ĩitwosa, ĩkĩtũkua ĩũlũ wa nthwau syayo: Yeova e weka amũtongoesya [Yakovo].” (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32:9, 11, 12) Nĩ kana ndiũ ĩmanyĩsye tũswii twayo kũũlũka, ‘nĩyũkĩlangasya ndala yayo,’ na ĩkakũnanyʼa nthwau syayo nĩ kana tũswii twayo tũũlũke. Yĩla kaswii kaũlũka kuma ndalanĩ ke koka, inyia wako ‘nũũlũkaa ĩũlũ’ wako. Ndala ĩsu mavinda maingĩ yĩthĩawa yakĩtwe ĩvianĩ ĩũlũ. Oona kaswii kau nĩkatonya kũvalũka, inyia nũtheeaa ĩtheo wako na aikakua ‘ĩũlũ wa nthwau syake.’ Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana, Yeova athĩnĩkĩaa mbaĩ ya Isilaeli kwa nzĩa ĩsu. Nĩwamanengie Mĩao ya Mose. (Savuli 78:5-7) Na eethĩwa e metho kũmelekela, na eyũmbanĩtye kũmovosya makwatwa nĩ mathĩna.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w04 9/15 27 ¶11

Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao

31:12. Syana syaĩle kwĩkala na andũ aima yĩla syĩ maũmbanonĩ na iyĩthukĩĩsya nesa na kwĩmanyĩsya.