Vetelo na Yoana maĩ manavika Yelusaleme kwĩka mĩvango kwondũ wa Vasaka o tondũ Yesũ wamatũmĩte makeke. Ĩtina, Yesũ na atũmwa ala angĩ ĩkũmi nĩmaendie kũu. E vamwe na amanyĩwʼa asu nĩmatheeeie kuma Kĩĩmanĩ kya Mĩthata mawĩoo, syũa yĩithũa. Yesũ ndaakinya kĩĩmanĩ kĩu ĩngĩ masaa ma mũthenya nginya yĩla wesie kũthayũũkwʼa.

Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, Yesũ na ala waĩ namo nĩmavikie ndũanĩ ĩsu, na mathi nyũmbanĩ vala maĩ maĩĩye Vasaka. Nĩmalĩsile ngasi na mavika nyũmbanĩ nene ya ĩũlũ. Yĩla mavikie vau, meethĩie mĩvango yonthe yĩkĩtwe kwondũ wa kyaũya kyoo kya Vasaka. Yesũ aĩ na mea maingĩ ma kũya Vasaka ĩsu, nũndũ aisye: “Nĩthĩĩtwe ndyenda mũno kũya Vasaka ĩno vamwe nenyu mbee wa kũkwatwa nĩ mathĩna.”—Luka 22:15.

Kĩthĩo kya kũnengeleanĩlya ikombe kauta sya mbinyu ĩvinda ya Vasaka kyaĩ kyambĩĩiwʼe myaka mingĩ mĩvĩtu. Ĩtina wa kwosa kĩkombe kĩmwe, Yesũ nĩwatũngie mũvea na asya: “Osai kĩĩ na kĩla ũmwe ainenga ũla ũngĩ, nũndũ nĩngũmwĩa, kuma yu na kũendeea, ndikanywʼa ĩngĩ kumana na ũsyao wa mũsavivũ nginya yĩla Ũsumbĩ wa Ngai wĩũka.” (Luka 22:17, 18) Ũu woonanasya nesa kana kĩkwʼũ kyake kyaĩ vakuvĩ.

O maendeee kũya kyaũya kya Vasaka, ũndũ mũna wa ũsengyʼa nĩweethĩiwe. Yesũ nĩwaũngamie, aumya ngũa syake sya ĩũlũ, na oosa taũlo. Ĩtina wa ũu, nĩweekĩie kĩwʼũ kalaĩnĩ kaĩ vau vakuvĩ. Ĩvinda yĩu mũndũ ũla ũthokanĩtye nĩwe waaĩle kũĩkĩĩthya kana maaũ ma aeni make nĩmathambwʼa, na nĩvatonyeka mũthũkũmi nĩwe wathambasya aeni maaũ. (Luka 7:44) Ĩvindanĩ yĩu, vayaĩ mũndũ wathokanĩtye, kwoou Yesũ nĩwe wathambisye atũmwa make maaũ. Ũmwe wa atũmwa make aĩ atonya kwĩka ũu, ĩndĩ vaiĩ o na ũmwe waaĩka ũu. Ũu weethĩiwe nũndũ atũmwa asu no maendeee kũsindana ĩũlũ wa nũũ ũla mũnene katĩ woo? O na ethĩwa maĩ na kĩtumi kĩva, atũmwa asu nĩmeewie nthoni kũthambwʼa maaũ nĩ Yesũ.

Yĩla Yesũ wavikĩie Vetelo, mũtũmwa ũsu nĩwaleile kũthambwʼa, na asya: “Ndwĩnthambya maaũ nongi.” Nake Yesũ amũsũngĩa: “Ethĩwa ndikũthambya maaũ, ndwĩ na kĩanda nakwa.” Nake Vetelo asya: “Mwĩaĩi, o na eka maaũ, nthambye moko na mũtwe.” No nginya Vetelo ethĩwe asengʼie mũno yĩla Yesũ wamũsũngĩie, amwĩa: “Ũla ũthambĩte mwĩĩ wʼonthe, aĩle o kũthamba maaũ me moka, nũndũ mwĩĩ wake wʼonthe nĩ mũtheu. Na inywʼĩ mwĩ atheu, ĩndĩ ti inywʼonthe.”—Yoana 13:8-10.

Yesũ athambisye maaũ ma atũmwa onthe me 12, o vamwe na maũũ ma Yutasi Isikalioti. Ĩtina wa kwĩkĩa ngũa syake sya ĩũlũ na kwĩkala mesanĩ ĩngĩ, Yesũ nĩwakũlilye: “Nĩmwaelewa kĩla namwĩka? Inywʼĩ mũmbĩtaa ‘Mũmanyĩsya’ na ‘Mwĩaĩi,’ na ũu nĩ wʼo, nũndũ nyie nĩ Mũmanyĩsya na nĩ Mwĩaĩi. Kwoou ethĩwa nyie ninyie Mwĩaĩi na Mũmanyĩsya, na nĩnathambya maaũ menyu, o nenyu nĩmwaĩle kũthambanyʼa maaũ. Nũndũ nĩnamwiĩa ngelekanyʼo, nĩ kana o ũndũ nyie neeka, o nenyu mwĩkae o ta ũu. Nĩmũtavya wʼo ki kana, ngombo ti yo nene kwĩ vwana wayo, o na ũla watũmwa ti we mũnene kwĩ ũla wamũtũma. Ethĩwa nĩmwĩsĩ maũndũ aa, mwĩ atanu ethĩwa mũkameka.”—Yoana 13:12-17.

Atũmwa meemanyĩisye ũndũ mũseo ta kĩ ĩũlũ wa kwĩthĩwa na wĩnyivyo na kũthũkũma ala angĩ! Aatĩĩi ma Yesũ mayaĩle kwĩkuaa ta mo ma vata, maisũanĩa kana nĩmo maĩle kũthũkũmwa. Vandũ va ũu, nĩmaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ, na ti kwa kwĩthĩwa na kĩthĩo kya kũthambanyʼa maaũ, ĩndĩ nĩ kwa kwĩthĩwa meyũmbanĩtye kũthũkũma angĩ me na wĩnyivyo na mate na kyende.

Yesũ atanamba kũya Vasaka ya mũthya, mũthenya ũsu mawĩoo nĩwamamanyĩisye atũmwa make ĩũlũ wa wĩnyivyo kwa kũmathambya maaũ. Veonekana ĩtina wa kũya kyaũya kya Vasaka, Yesũ nĩwaneenie ndeto ii sya wathani wa Ndaviti: “Mũnyanyawa ũla twĩsene, ũla namũĩkĩĩe, ũla waĩsanĩaa lĩu nakwa, nĩwe wambũkĩlĩlye kĩtiinyo kyake.” Na ĩndĩ asya: “Ũmwe wenyu nũkũmbũnyanĩa”—Savuli 41:9; Yoana 13:18, 21.

Atũmwa nĩmambĩĩie kũsianyʼa, na kĩla ũmwe amũkũlya: “Mwĩaĩi, tinyie, kana ninyie?” O nake Yutasi Isikalioti nĩwamũkũlilye ũu. Na nũndũ Yoana nĩwe wekalĩte vakuvĩ na Yesũ mesanĩ, Vetelo nĩwamwĩie amũkũlye Yesũ eneena ĩũlũ waũ. Kwoou Yoana amwaĩĩa Yesũ kĩthũinĩ na amũkũlya: “Mwĩaĩi, nũũ?”—Mathayo 26:22; Yoana 13:25.

Yesũ nĩwamũsũngĩie amwĩa: “Nĩ ũla ngũmũnenga kalungu ka mũkate kala ngũinda mbakũlinĩ.” Kwoou ainda kalungu ka mũkate mbakũlinĩ yaĩ mesanĩ na amũnenga Yutasi, na asya: “Mwana wa mũndũ nũkũthi, o tondũ kũandĩkĩtwe ĩũlũ wake, ĩndĩ kyeva nĩ kwa mũndũ ũla kwĩsĩla kwake Mwana wa mũndũ ũkũvũnyanĩwa! Nĩ kavaa ta kethĩwa mũndũ ũsu ndaasyawa.” (Yoana 13:26; Mathayo 26:24) Na ĩndĩ Satani amũlika Yutasi. Na nũndũ Yutasi aĩ anathũka, nĩweenenganie eke kwenda kwa Ndevili, na kwoou atwʼĩka “mwana wa wanangĩko.”—Yoana 6:64, 70; 12:4; 17:12.

Nĩvo ĩndĩ Yesũ wamwĩie Yutasi: “Ũndũ ũla ũkwenda kwĩka, wĩke na mĩtũkĩ.” Atũmwa ala angĩ moonaa nũndũ Yutasi nĩwe wakuaa ĩsandũkũ ya mbesa, Yesũ nĩ ta wamwĩaa “akathooe kĩla kĩkwendeka kwondũ wa mboka, kana athi akanenge ngya kĩndũ.” (Yoana 13:27-30) Ĩndĩ vandũ va ũu, Yutasi nĩwaumaalile na athi kũmũvũnyanĩa Yesũ.

Wĩoonĩ o ũsu wa kũya kyaũya kya Vasaka, Yesũ nĩwambĩĩisye kyaũya kĩngĩ kĩ kĩvathũkanyʼo. Oosie mũkate, atũnga mũvea, aũtilanga, na anenga atũmwa make maye. Ameie: “Ũũ wĩonanyʼa mwĩĩ wakwa, ũla wĩnenganwe kwondũ wenyu. Ĩkaai ũu kwondũ wa kũndilikana.” (Luka 22:19) Na ĩndĩ atũmwa manengelanĩlya mũkate ũsu, na maũya.

Yesũ asyokie oosa kĩkombe kya mbinyu, atũnga mũvea, na amanenga. Onthe nĩmanywie kuma kĩkombenĩ kĩu. Yesũ aisye ũũ ĩũlũ wa kĩkombe kĩu: “Kĩkombe kĩĩ kĩonanyʼa ũtianĩo mweũ kwĩsĩla nthakame yakwa, ĩla yĩĩtĩkwʼa kwondũ wenyu.”—Luka 22:20.

Kwa kwĩka ũu, Yesũ ambĩĩisye mũvango wa kũlilikana kĩkwʼũ kyake na ũu nĩwʼo aatĩĩi make maĩle kwĩkaa kĩla mwaka, matukũ 14, mwei wa Nisani. Kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ nĩkũtumaa andũ malilikana ũndũ Yesũ na Ĩthe wake meekie nĩ kana andũ ala me mũĩkĩĩo mevonoka kĩumo kya naĩ na kĩkwʼũ. O na ĩngĩ kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ nĩ kwa vata mũno kwĩ Vasaka ya Ayuti nũndũ nĩkũtetheeasya andũ kũsũanĩa ĩũlũ wa kĩkwʼũ kya Yesũ kĩla kĩkatuma makwata ũthasyo wa tene na tene.

Yesũ aisye kana nthakame yake nĩyo “yĩĩtĩkwʼa kwondũ wa aingĩ yĩthĩwe ũekeo wa naĩ.” Katĩ wa andũ asu aingĩ wawetie, ala makakwata ũekeo wa naĩ, nĩ vamwe na atũmwa make aĩkĩĩku na angĩ mailye tamo. Nĩmo makethĩwa vamwe nake Ũsumbĩnĩ wa Ĩthe wake.—Mathayo 26:28, 29.

Yĩla Yesũ wathambisye atũmwa make maaũ wĩoo wa mũthya, nĩwamamanyĩisye ũndũ wa vata ĩũlũ wa kwĩthĩwa na wĩnyivyo na kũthũkũma ala angĩ. Nĩkĩ ũndũ ũsu waĩ wa vata? Nũndũ ve wonzu atũmwa make maĩ nawʼo. O na kau nĩmeeyumĩtye kũmũthũkũma Ngai, nĩmathĩnĩkaa mũno ĩũlũ wa nũũ ũla mũnene katĩ woo. (Maliko 9:33, 34; 10:35-37) Wonzu ũsu nĩwoonekie ĩngĩ wĩoo ũsu.

Atũmwa nĩmeethĩiwe na “ngananĩo mbyũ katĩ woo ĩũlũ wa nũũ ũla watalawa ta we mũnene katĩ woo.” (Luka 22:24) No nginya Yesũ ethĩwe eewie woo mwingĩ kwona atũmwa make maikananĩa ĩngĩ. Oosie ĩtambya yĩva?

Vandũ va kũmatetya nũndũ wa woni woo na meko moo, Yesũ aneenie namo e na wũmĩĩsyo na amea: “Asumbĩ ma andũ ma mbaĩ ingĩ nĩmenenevasya, na ala methĩawa na ũkũmũ ĩũlũ woo metawa Atethya. Ĩndĩ inywʼĩ mũyaĩle kwĩthĩwa mũilye ũu. . . . Nũndũ nũũ mũnene, nĩ ũla ũkũya kana nĩ ũla ũkũthũkũma?” Na ĩndĩ amalilikanyʼa ngelekanyʼo ĩla weethĩĩtwe aimaiĩa na amea: “Ĩndĩ nyie nĩilye ta ũla ũkũthũkũma katĩ wenyu.”—Luka 22:25-27.

O na kau atũmwa asu maĩ o andũ ene naĩ, mayaamũtia Yesũ o na yĩla maũndũ maĩ metu. Kwoou nĩwameie atĩĩ: “Nĩngũtianĩa ũtianĩo vamwe nenyu, o tondũ Asa wakwa watianĩe ũtianĩo vamwe nakwa, kwondũ wa ũsumbĩ.” (Luka 22:29) Aũme asu maĩ aatĩĩi ma Yesũ aĩkĩĩku. Na nũndũ wa ũu, nĩwamaĩkĩĩthisye kana kwĩsĩla ũtianĩo wake vamwe namo, makasumbĩka vamwe nake Ũsumbĩnĩ wake.

O na kau atũmwa maĩ na wĩkwatyo ũsu ũseũvĩte ũu, maĩ o na mwĩĩ, o na maĩ ene naĩ. Kwoou Yesũ amea atĩĩ: “Satani nũkũlĩtye anengwe inywʼĩ inywʼonthe nĩ kana amũthũngũthangye ta nganũ,” ĩla ĩnyaĩĩkaa yĩla ĩkũthũngũthangwʼa. (Luka 22:31) O na nĩwasyokie amea atĩĩ: “Inywʼonthe nĩmũũlulutĩka nũndũ wakwa ũtukũ ũũ, nĩkwĩthĩwa nĩkũandĩkĩtwe: ‘Ngakũna mũĩthi, na ĩĩthya ya malondu yĩkanyaĩĩka.’”—Mathayo 26:31; Nzekalia 13:7.

Vetelo nĩwaleanile na ũndũ ũsu e na ũnyiau. Aisye atĩĩ: “O na kau ala angĩ makalulutĩka nũndũ waku, nyie ndikalulutĩka!” (Mathayo 26:33) Yesũ amwĩie Vetelo kana ũtukũ ũsu nzamba ĩtanasya kelĩ, akamũkaĩa. Ĩndĩ Yesũ nĩwongelile kwasya atĩĩ: “Nĩnĩvoyete na kĩthingʼĩĩsyo kwondũ waku nĩ kana mũĩkĩĩo waku ndũkaleele; naku wasyoka, mekĩe vinya ana-a-asa maku.” (Luka 22:32) O na ũu wĩ o vo, Vetelo asyokie asya ũũ e na ũkũmbaũ: “O na natwʼĩka nĩngũkwʼa vamwe naku, ndikakũkaĩa nongi.” (Mathayo 26:35) Namo amanyĩwʼa ala angĩ masya oou.

Yesũ ameie amanyĩwʼa make atĩĩ: “Nĩĩthĩwa nenyu ĩvinda ĩnini. Mũkamantha; na o tondũ nĩtavisye Ayuti, yu nĩngũmũtavya o nenyu, ‘Vala nĩthi mũitonya kũka.’” Na ĩndĩ ongela kwasya: “Nĩngũmũnenga mwĩao mweũ kana, mwendane inywʼĩ kwa inywʼĩ; o tondũ nyie namwendie, o nenyu mwendane o ta ũu. Nũndũ mweeka ũu andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩwʼa makwa—ethĩwa mũkeethĩwa na wendo katĩ wenyu.”—Yoana 13:33-35.

Yĩla Vetelo weewie Yesũ ayasya kana eĩthĩwa namo ĩvinda ĩnini, nĩwamũkũlilye atĩĩ: “Mwĩaĩi, wĩthi va?” Nake Yesũ amũsũngĩa: “Vala ngũthi ndũtonya kũngatĩĩa oyu, ĩndĩ ũkangatĩĩa ĩvinda yũkĩte.” Nake Vetelo asengʼa na amwĩa: “Mwĩaĩi, nĩkĩ ndatonya kũkũatĩĩa oyu? Ngeeyumya nĩkwʼe kwondũ waku.”—Yoana 13:36, 37.

Yesũ nĩwawetie ĩvinda yĩla watũmie amanyĩwʼa make makatavanyʼe Kalilii matakuĩte mũvuko wa mbesa kana mũvuko wa lĩu. (Mathayo 10:5, 9, 10) Amakũlilye atĩĩ: “Vaiĩ kĩndũ kyaamwaĩa, kana nĩmwaaĩiwe?” Namo mamũsũngĩa: “Aiee!” Ĩndĩ maaĩlĩte kwĩka ata mĩthenya ĩla yaatĩĩe? Yesũ ameie: “Eka yu ĩndĩ ũla wĩ na mũvuko wa mbesa awose, na ũla wĩ na mũvuko wa lĩu ayĩka oou, na eka ũla ũte na ũvyũ athoosye ngũa yake ya ĩũlũ athooe ũmwe. Nũndũ nĩngũmwĩa kana ũndũ ũla ũandĩkĩtwe no nginya wĩanĩwʼe ĩũlũ wakwa, nawʼo nĩ, ‘Nake nĩwatalanĩlwʼe vamwe na atũli ma mĩao.’ Nĩkwĩthĩwa maũndũ ala mangonetye nĩmaendeee kwĩanĩwʼa.”—Luka 22:35-37.

Yesũ awetaa ĩvinda yĩla waĩ aathĩĩwe mũtĩnĩ vamwe na eki ma naĩ kana atũli ma mĩao. Ĩtina wa vau aatĩĩi make maĩ mathĩnwʼe mũno. Ĩndĩ atũmwa asu meewʼaa meyũmbanĩtye, na kwoou mamwĩa: “Mwĩaĩi, sisya! vaa ve mbyũ ilĩ.” Nake amea: “Isu nĩsyĩanĩtye.” (Luka 22:38) Kwoou, nũndũ maĩ na mbyũ ilĩ, ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ Yesũ aĩ amamanyĩsye ũndũ ũngĩ wa vata.

Yesũ e o nyũmbanĩ ya ĩũlũ na atũmwa make maiya kyaũya kya wĩoo, nĩwamekĩie vinya kwa kũmea atĩĩ: “Ngoo syenyu iikathĩnĩke. Mũĩkĩĩei Ngai, na mũindĩkĩĩa nyie.”—Yoana 13:36; 14:1.

Yesũ nĩwatavisye atũmwa make aĩkĩĩku nĩkĩ mataaĩle kũthĩnĩka amatia. Ameie atĩĩ: “Nyũmbanĩ ya Asa wakwa kwĩ mawĩkalo maingĩ. . . . Nathi kũmũseũvĩsya vandũ, ngooka ĩngĩ na ngamũthokya kwakwa, nĩ kana vala nĩĩ o nenyu mwĩthĩwe vo.” Atũmwa mayaeleawa kana Yesũ ameaa nũkũthi ĩtunĩ. Nĩkyo kĩtumi Thoma wamũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Mwĩaĩi, ithyĩ tũyĩsĩ vala ũendete. Tũtonya ata kũmanya nzĩa?”—Yoana 14:2-5.

Yesũ asũngĩie asya: “Nyie ninyie nzĩa na ninyie wʼo na ninyie thayũ.” Yesũ oonanasya kana nĩ kenda mũndũ ethĩwe atonya kũlika nyũmbanĩ ya Asa wake aĩle kwĩtĩkĩla ũ Yesũ, kwĩtĩkĩla momanyĩsyo make, na kũatĩĩa ngelekanyʼo yake. Nĩkyo kĩtumi waisye: “Vaiĩ mũndũ wũkaa kwa Asa atesĩle kwakwa.”—Yoana 14:6.

Vilivu nĩwamwĩthukĩĩsye Yesũ nesa na amwĩa atĩĩ: “Mwĩaĩi, twonyʼe Asa, na nĩtũkwĩanĩwa.” Veonekana Vilivu nĩ ta wendaa kwona woni ĩũlũ wa Ngai ta mawoni ala Mose, Eliya, na Isaia moonie. Ĩndĩ, atũmwa nĩmoonete ũndũ ũngĩ mũseango kwĩ mawoni asu. Yesũ aielesya ĩũlũ wa ũndũ ũsu amwĩie Vilivu atĩĩ: “O na ĩtina wa kwĩthĩwa nenyu ĩvinda yĩasavĩte ũu, we Vilivu ndũmbĩsĩ? Mũndũ o na wĩva ũla wambonie nĩwamwonie Asa o nake.” Yesũ nĩwoonanasya nesa vyũ ndaĩa sya Ĩthe wake, kwoou kwĩkalanyʼa nake na kwona maũndũ ala weekaa kwaĩ o ũndũ ũmwe na kwona Ĩthe wake. Vate nzika, Asa nĩ mũnene kwĩ Mwana, na nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye: “Ndeto ila ngũmũtavya, isu iyumanĩte nakwa mwene.” (Yoana 14:8-10) Atũmwa nĩmoonie kana ũndũ wʼonthe ũla Yesũ wamanyĩasya endaa ũmũtaĩe Ĩthe wake.

Yesũ nĩweekĩte maũndũ ma ũsengyʼa na akatavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai, na atũmwa nĩmoonie ayĩka maũndũ asu. Ĩndĩ ameie atĩĩ: “Mũndũ o na wĩva ũla ũndĩkĩĩaa o nake akatethya mawĩa ala ndethasya; na akatethya mawĩa manene kwĩ asu.” (Yoana 14:12) Yesũ ndameaa kana makeeka syama nene kwĩ ila weekaa. Ĩndĩ, oonanasya kana makatavanyʼa kwa ĩvinda yĩasa kwĩ yĩla watavanisye, matavanyʼe kĩsio kĩnene kwĩ kĩla watavanisye, na maitavya andũ aingĩ mũno kwĩ ala watavisye.

Yesũ athi ndesaa kũtia atũmwa me oka, nĩkyo kĩtumi wameie atĩĩ: “Ethĩwa mũkavoya ũndũ o na wĩva ĩsyĩtwanĩ yakwa, ngawĩka.” Ongeleeile kũmea-ĩ: “Ngamũvoya Asa na akamũnenga mũtetheesya ũngĩ ethĩwe nenyu tene na tene, nake nĩ veva wa ũla wʼo.” (Yoana 14:14, 16, 17) Amaĩkĩĩthisye kana makanengwa veva mũtheu, ũla ũkamatetheeasya. Ũndũ ũsu nĩweanĩie mũthenya wa Vendekosito.

Yesũ aendeeie kũmea atĩĩ: “Vatiele ĩvinda ĩnini na nthĩ ndĩkambona ĩngĩ, ĩndĩ inywʼĩ mũkambona, nũndũ nĩ thayũ nenyu mũkeethĩwa thayũ.” (Yoana 14:19) Yesũ athayũũka, amanyĩwʼa maĩ mamwone atanamba kũthi ĩtunĩ, na ĩtina wa ĩvinda mayĩthĩwa vamwe nake ĩtunĩ.

Ĩtina wa ũu, Yesũ nĩwasyokie amatavya ũndũ ũngĩ wa vata. Ameie-ĩ: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩtĩkĩlaa mĩao yakwa na kũmĩkwata, ũsu nĩwe ũmbendete. Nake mũndũ o na wĩva ũla ũmbendete akendwa nĩ Asa wakwa, nakwa ngamwenda, na nyie mwene ngeeyonanyʼa ũtheinĩ kwake.” Ĩtina wa kwĩwʼa ndeto isu mũtũmwa Yutasi, ũla kwa ĩsyĩtwa yĩngĩ weetawa Thatayo amũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Mwĩaĩi, kwĩthĩiwe ata weethĩa nũkwenda kwĩyonanyʼa ũtheinĩ kwitũ na ti kwa nthĩ?” Yesũ asũngĩie asya: “Mũndũ o na wĩva ũla ũmbendete, akakwata ndeto yakwa, na Asa wakwa akamwenda . . . Mũndũ o na wĩva ũla ũtambendete ndakwataa ndeto syakwa.” (Yoana 14:21-24) Kĩvathũkanyʼo na aatĩĩi ma Yesũ, andũ ala aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mayeesĩ kana Yesũ nĩwe nzĩa, nĩwe wʼo, na nĩwe thayũ.

Yesũ athi, amanyĩwʼa make maĩ malilikane ata maũndũ onthe ala wamamanyĩisye? Yesũ ameie-ĩ: “Ũla mũtetheesya, nake nĩ veva mũtheu, ũla Asa wĩtũma ĩsyĩtwanĩ yakwa, ũsu akamũmanyĩsya maũndũ onthe na kũmũlilikanyʼa maũndũ onthe ala namũtavisye.” Atũmwa nĩmoonete maũndũ onthe ala Yesũ weekĩte atetheewʼe nĩ veva mũtheu, kwoou ndeto isu wamatavisye nĩsyamekĩie vinya mũno. Yesũ aendeeie kũmea: “Nĩmũtiĩa mũuo; nĩmũnenga mũuo wakwa. . . . Ngoo syenyu iikathĩnĩke o na iikethĩwe na wia.” (Yoana 14:26, 27) Kwoou, amanyĩwʼa mayaĩ na kĩtumi kya kũthĩnĩka nũndũ maĩ matongoewʼe na maisũvĩwa nĩ Ĩthe wa Yesũ.

Ĩtina wa ĩvinda ĩnini, amanyĩwʼa maĩ mamanye kana Ngai nũsũvĩaa athũkũmi make. Yesũ ameie atĩĩ: “Mũnene wa nthĩ nĩwũkĩte, nake nde na ũtonyi ĩũlũ wakwa.” (Yoana 14:30) Ndevili nĩwalikile nthĩnĩ wa Yutasi na amũtongoesya. Ĩndĩ, Yesũ ndaĩ na wonzu Satani waĩ atonya kũtũmĩa amũvathanyʼe na Ngai. O na ĩngĩ, Ndevili ndaĩ na ũndũ wĩka nĩ kana asiĩĩe Yesũ ndakathayũũkwʼe. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Yesũ aisye-ĩ: “Nyie nĩĩka o ũndũ Asa ũmbĩaĩe nĩke.” Yesũ nĩweesĩ nesa vyũ kana Ĩthe wake akamũthayũũkya.—Yoana 14:31.

Yesũ nĩwatũmĩĩte ĩvinda kwĩkĩa atũmwa make vinya kwa kũneena namo kwa nzĩa nzeo me ĩla nyũmbanĩ ya ĩũlũ. Nĩvatonyeka saa sita ikethĩwa syaĩ ivĩtie, na kwoou kwaĩ kũnatuka mũno. O ĩvindanĩ yĩu, Yesũ nĩwamatavisye ngelekanyʼo ya kũmekĩa vinya.

Ambĩĩie kwa kũmea: “Nyie ninyie mũsavivũ ũla wa wʼo, na Asa wakwa nĩwe mũĩmi.” (Yoana 15:1) Ngelekanyʼo ĩsu yavwʼanene na ndeto ila syaneeniwe myaka maana maingĩ tene ĩũlũ wa mbaĩ ya Isilaeli, ĩla yeetawa mũsavivũ wa Yeova. (Yelemia 2:21; Osea 10:1, 2) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yeova aĩ alee mbaĩ ĩsu. (Mathayo 23:37, 38) Kwoou ndeto sya Yesũ syoonanasya ata? Yesũ aneeneaa andũ angĩ eka mbaĩ ya Isilaeli. Oonanasya kana nĩwe waĩ mũsavivũ ũla Ĩthe wake waĩmĩaa kuma ĩvinda yĩla wamwĩtĩkĩsye mauta kwĩsĩla veva mũtheu mwaka wa 29. O na ũu wĩ o vo, Yesũ nĩwoonanisye kana mũsavivũ ũsu woonanasya andũ angĩ aingĩ. Aisye-ĩ:

“[Ĩthe wakwa] nũtilaa kĩla kaũvonge ke nthĩnĩ wakwa kala katasyaaa ũsyao, na nũtheasya kĩla kamwe kasyaaa ũsyao nĩ kana katonye kũsyaa ũsyao mwingĩ. . . . Na o tondũ kaũvonge katatonya kũsyaa ũsyao ke koka, ate o kekalile mũsavivũnĩ, o nenyu mũitonya kũsyaa ũsyao ate o mwĩkalile mwĩ ngwatanĩo vamwe nakwa. Nyie ninyie mũsavivũ; nenyu ninywʼĩ tũũvonge.”—Yoana 15:2-5.

Yesũ athie amanyĩwʼa make aĩkĩĩku kana athi akatũma mũtetheesya, nake nĩ veva mũtheu. Ĩtina wa mĩthenya 51, atũmwa vamwe na andũ angĩ nĩmetĩkĩwʼe veva mũtheu, na matwʼĩka tũũvonge twa mũsavivũ. Na “tũũvonge” tũu twʼonthe twaaĩle kũendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo na Yesũ. Nĩkĩ twaaĩle kwĩka ũu?

Yesũ aeleisye ũndũ ũsu kwa kwasya atĩĩ: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩkalaa e ngwatanĩo vamwe nakwa, nakwa nĩ ngwatanĩo vamwe nake, mũndũ ũsu nũsyaaa ũsyao mwingĩ; nũndũ mũte vamwe nakwa mũitonya kwĩka ũndũ nongi.” “Tũũvonge” tũu, tũla nĩ aatĩĩi aĩkĩĩku ma Yesũ, maĩ masyae ũsyao mwingĩ kwa kwĩthĩwa na ndaĩa ta sya Yesũ. O na ĩngĩ maaĩle kwĩka ũu kwa kũtavya andũ ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai, na kwa nzĩa ĩsu maitwʼĩkĩthya andũ aingĩ amanyĩwʼa. Nao nata ethĩwa ũmwe wa aatĩĩi ma Yesũ ndeendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo nake na ndesyaa ũsyao? Yesũ aeleisye asya: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva ndekalaa e ngwatanĩo vamwe nakwa, ailye kaũvonge kala kekawʼa ĩtheka.” Yesũ aendeeie kwasya: “Ethĩwa mũkekala mwĩ ngwatanĩo vamwe nakwa, na ndeto syakwa iyĩkala nthĩnĩ wenyu, voyai ũndũ o na wĩva ũla mũkwenda na mũkakwata.”—Yoana 15:5-7.

Yesũ nĩwasyokie kũweta ũndũ wawetete mavinda angĩ elĩ, nawʼo nĩ kũkwata mĩao yake. (Yoana 14:15, 21) Nĩwaeleisye ũndũ amanyĩwʼa matonya kwonanyʼa kana nĩmakwataa mĩao yake kwa kwasya atĩĩ: “Ethĩwa mũkakwataa mĩao yakwa, mũkekalaa wendonĩ wakwa, o tondũ nyie nĩkwataa mĩao ya Asa wakwa na kwĩkala wendonĩ wake.” Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩvendekaa maũndũ angĩ maingĩ eka o kũmwenda Yeova Ngai na Mwana wake. Yesũ aiĩkĩĩthya ũndũ ũsu aisye atĩĩ: “Ũũ nĩwʼo mwĩao wakwa, inywʼĩ mwendane o tondũ namwendie. Vaiĩ mũndũ wĩ wendo mwingĩ kwĩ ũũ, mũndũ kwĩyumya akwʼe kwondũ wa anyanyae. Inywʼĩ mwĩ anyanyawa ethĩwa mũkeekaa kĩla ngũmwĩaĩa.”—Yoana 15:10-14.

Ĩtina wa masaa manini, Yesũ aĩ onanyʼe ũndũ wendete andũ kwa kumya thayũ wake kwondũ wa andũ onthe ala mamũĩkĩĩaa. Ngelekanyʼo yake nĩyaaĩle kũtuma aatĩĩi make mendana o tondũ we wamendete. Wendo waĩ ũtume mamanyĩka nesa o tondũ Yesũ wawetete. Aĩtye atĩĩ: “Nũndũ mweeka ũu andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩwʼa makwa—ethĩwa mũkeethĩwa na wendo katĩ wenyu.”—Yoana 13:35.

Atũmwa nĩmaaĩle kũmanya nĩkĩ Yesũ ũkũmeta “anyanyawa.” Yesũ nĩwoonanisye nĩkĩ wametaa ũu yĩla wameie-ĩ: “Nĩmwĩta anyanyawa, nũndũ nĩnamũtavisye maũndũ onthe ala neewie kuma kwa Asa wakwa.” Waĩ ũndũ wa mwanya mũno kwĩthĩwa anyanya ma Yesũ na kũmanya kĩla Ĩthe wake wamũtavisye! Ĩndĩ nĩ kana atũmwa asu matanĩe ũnyanya ũsu maaĩle ‘kũendeea kũsyaa ũsyao.’ Yesũ aisye kana meeka ũu, ‘ũndũ o na wĩva ũla mevoya Asa ĩsyĩtwanĩ yake, akamanenga.’—Yoana 15:15, 16.

Amanyĩwʼa ma Yesũ, ala nĩmo “tũũvonge,” maĩ methĩwe na wendo ũla waĩ ũmatetheesye kũmĩĩsya maũndũ ala maĩ mamakwate. Yesũ amakanisye amea kana nthĩ ĩkamamena, ĩndĩ asyoka amatavya ndeto sya kũmakiakisya amea: “Ethĩwa nthĩ nĩkũmũmena, nĩmwĩsĩ kana nĩyamenie nyie ĩtanamba kũmũmena inywʼĩ. Ta kethĩwa mwĩ ma nthĩ, nthĩ yĩthĩwa yendete ala mayo. Na nũndũ mũi ma nthĩ, . . . nthĩ nĩkũmũmena.”—Yoana 15:18, 19.

Yesũ nĩwaendeeie kũmaelesya nĩkĩ nthĩ ĩkamamena. Ameie atĩĩ: “Makamwĩka maũndũ asu onthe kwondũ wa ĩsyĩtwa yakwa, nũndũ maimwĩsĩ Ũla wandũmie.” Yesũ aisye kana syama ila weekaa nĩsyasilĩlaa andũ ala mamũmenete. Eeie amanyĩwʼa make atĩĩ: “Ta kethĩwa ndyaaĩka katĩ woo maũndũ mataaĩkwa nĩ mũndũ ũngĩ o na wĩva, mayĩthĩwa me na naĩ; ĩndĩ yu nĩmambonete na makamena nyie o vamwe na Asa wakwa.” Vate nzika, kĩmena kyoo kyeanĩasya wathani.—Yoana 15:21, 24, 25; Savuli 35:19; 69:4.

Yesũ nĩwasyokie atha amanyĩwʼa make kũmatũmĩa mũtetheesya, nake nĩ veva mũtheu. Veva mũtheu waĩ ũtume aatĩĩi onthe ma Yesũ methĩwa na vinya mwingĩ na ũimatetheesya methĩwe na ũsyao, nawʼo ũsyao ũsu nĩ “kumya ũkũsĩ.”—Yoana 15:27.

Yesũ na atũmwa make maĩ vakuvĩ kuma nyũmbanĩ ya ĩũlũ vala maĩaa Vasaka. Ĩtina wa Yesũ kũmanenga motao maseo, ameie atĩĩ: “Namũtavya maũndũ aa nĩ kana mũikalulutĩke.” Nĩkĩ motao asu maaĩlĩte? Yesũ ameie atĩĩ: “Andũ makamũlũngya masinakokenĩ. Vate nzika, saa nĩwũkĩte yĩla onthe ala makamũaa mesũanĩaa kana methũkũma ũthũkũmi mũtheu kwa Ngai.”—Yoana 16:1, 2.

Ndeto isu nitonya kwĩthĩwa syatelemilye atũmwa. O na kau Yesũ nĩwawetete kana nthĩ ĩkamamena, ndaamatavya ĩmwe kwa ĩmwe kana makooawa. Nĩkĩ ũtamatavĩtye? Yesũ ameie-ĩ: “Ndyaamũtavya maũndũ aa mwambĩlĩlyonĩ nũndũ naĩ vamwe nenyu.” (Yoana 16:4) Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ nĩwamatavisye maũndũ asu nũndũ aĩ vakuvĩ kũmatia. Kwĩka ũu kwaĩ kũtonya kũmatetheesya maikalulutĩke ĩvinda yũkĩte.

Yesũ aendeeie kũmea atĩĩ: “Nĩngũthi kwa Ũla wandũmie; na vaiĩ ũmwe wenyu ũkũngũlya, ‘Wĩthi va?’” Kwĩ mawĩoonĩ atũmwa maĩ manamũkũlya Yesũ ĩũlũ wa vala ũendete. (Yoana 13:36; 14:5; 16:5) Ĩndĩ yu ĩvindanĩ yĩĩ, nũndũ wa kũtelema yĩla wamatavisye mathĩna ala maĩ mamakwate, nĩmeethĩiwe na kyeva kingĩ mũno. Kwondũ wa ũu, mayaamũkũlĩĩlya Yesũ ĩũlũ wa maũndũ maseo mũno ala wesaa kũkwata na ũndũ maũndũ asu makonetye athaithi ma wʼo. Yesũ nĩwamanyie kana maĩ na kyeva na kwoou amea atĩĩ: “Nũndũ nĩnamũtavya maũndũ aa, kyeva nĩkyausũa ngoonĩ syenyu.”—Yoana 16:6.

Ĩtina wa ũu Yesũ ameie atĩĩ: “Kũthi kwakwa kũkamũtethya. Nũndũ ethĩwa ndiũthi, ũla mũtetheesya ndakoka kũla mũĩ; ĩndĩ nathi, ngamũtũma kũla mũĩ.” (Yoana 16:7) No kwĩsĩla kũkwʼa na kwambata kwa Yesũ ĩtunĩ kwaĩ kũtume amanyĩwʼa make makwata veva mũtheu. Yesũ aĩ anenge aatĩĩi make ala me ĩũlũ wa nthĩ veva mũtheu nĩ kana ũmatetheesye.

Veva mũtheu waĩ ũmanyĩsye “andũ onthe mamanye nesa naĩ nĩ kyaũ, ũlũngalu nĩ kyaũ, na ũsilĩlo nĩ kyaũ.” (Yoana 16:8) Kwĩsĩla veva ũsu, vaĩ vamanyĩke nesa vyũ kana andũ ala aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mayamũĩkĩĩaa Mwana wa Ngai. Kwambata kwa Yesũ ĩtunĩ nĩkwesaa kwonanyʼa nesa vyũ ũlũngalu wake, na kũyonanyʼa nĩkĩ Satani, ũla nĩwe “mũnene wa nthĩ,” waaĩlĩte kũkwata ũsilĩlo mũnene.—Yoana 16:11.

Yesũ aendeeie kũtavya amanyĩwʼa make atĩĩ: “Nĩ na maũndũ maingĩ ma kũmũtavya, ĩndĩ yu mũitonya kũmomĩĩsya.” Ĩtina wa amanyĩwʼa kwĩtĩkĩwʼa veva mũtheu, maĩ mamanye “ũwʼo wʼonthe,” na mayĩthĩwa matonya kwĩkala kwosana na ũwʼo ũsu.—Yoana 16:12, 13.

Atũmwa nĩmasengʼiwʼe mũno nĩ ndeto ila Yesũ wasyokie kũmatavya. Ameie-ĩ: “Ĩtina wa ĩvinda ĩnini mũikambona, na ĩngĩ, ĩtina wa ĩvinda ĩnini mũkambona.” Makũlanilye mo ene kĩla Yesũ wendaa mamanye. Yesũ nĩwamanyie kana nĩmendaa kũmũkũlya ũndũ ũsu, na kwoou amaelesya amea: “Nĩmũtavya wʼo ki kana, mũkaĩa na kũmeta, ĩndĩ nthĩ ĩkatana; mũkeethĩwa na kyeva, ĩndĩ kyeva kyenyu kĩkaalyũlwa kĩtwʼĩke ũtanu.” (Yoana 16:16, 20) Ũnĩ ũsu Yesũ nĩwooaiwe. Kũawa kwake nĩkwatumie atongoi ma ndĩni matana, o na kau amanyĩwʼa nĩmeethĩiwe na kyeva. Ĩndĩ yĩla Yesũ wathayũũkiwʼe, amanyĩwʼa nĩmaekie kwĩthĩwa na kyeva na vandũ va ũu matana mũno! O na nĩmaendeeie kwĩthĩwa me atanu mũno vyũ yĩla Yesũ wametĩkĩisye veva mũtheu wa Ngai.

Yesũ aelekanilye maũndũ ala mesaa kũkwata atũmwa na woo wa mũndũ mũka ũkwaũnya. Amatavisye atĩĩ: “Yĩla mũndũ mũka ũkũsyaa ethĩawa na kyeva nũndũ saa wake nĩ mũviku, ĩndĩ amina kũsyaa kana, ndalilikanaa woo ĩngĩ, ĩndĩ nũtanaa nĩkwĩthĩwa mũndũ nĩwasyawa ĩũlũ wa nthĩ.” Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yesũ nĩwamekĩie vinya mũno kwa kũmea atĩĩ: “O nenyu yu mwĩ na kyeva, ĩndĩ ngamwona ĩngĩ, na ngoo syenyu ikatana, na vaiĩ mũndũ ũkamũvena ũtanu wenyu.”—Yoana 16:21, 22.

Kũvikĩa ĩvindanĩ yĩĩ, atũmwa mayaĩ maavoya ũndũ o na ũmwe ĩsyĩtwanĩ ya Yesũ. Ĩndĩ yu ameie atĩĩ: “Mũthenya ũsu mũkavoya Asa ĩsyĩtwanĩ yakwa.” Nĩkĩ maaĩle kũvoya ĩsyĩtwanĩ ya Yesũ? Mayaĩ meke ũu aĩ nũndũ Ĩthe wake ndendaa kũsũngĩa mboya syoo. Nĩkyo kĩtumi Yesũ wameie atĩĩ: “Asa mwene nũmwendete, nĩkwĩthĩwa inywʼĩ nĩmũmbendete na nĩmũĩkĩĩĩte kana natũmiwe nĩ Ngai.”—Yoana 16:26, 27.

Ndeto isu Yesũ watavisye atũmwa make sya kũmekĩa vinya nitonya kwĩthĩwa nesyo syatumie maneena ndeto ii me na ũkũmbaũ. Mamwĩie atĩĩ: “Na nũndũ wa ũu, nĩtwaĩkĩĩa kana waumie kwa Ngai.” Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda ĩnini atũmwa maĩ makwatwe nĩ maũndũ matate mũĩkĩĩo woo. Yesũ nĩwamatavisye maũndũ ala maĩ mamakwate. Ameie atĩĩ: “Sisyai! Saa nĩwũkĩte, na vate nzika, nĩ mũviku, yĩla inywʼonthe mwĩnyaĩĩkwʼa kĩla ũmwe athi nyũmba kwake na mũindia nĩ nyioka.” Ĩndĩ Yesũ ameie atĩĩ: “Namũtavya maũndũ asu nĩ kana kwĩsĩla kwakwa mwĩthĩwe na mũuo. Ĩũlũ wa nthĩ mũkeethĩwa na thĩna, ĩndĩ ĩthĩwai na ũkũmbaũ! Nyie nĩnĩkĩlĩtye nthĩ vinya.” (Yoana 16:30-33) O na kau Yesũ aĩ athi, ndaĩ atie atũmwa make maithĩna. Nĩweesĩ nesa vyũ kana o namo no makĩlye nthĩ vinya o take kwa kũendeea kwĩka kwenda kwa Ngai me aĩkĩĩku o na matatwa nĩ Satani na nthĩ yake.

Nũndũ Yesũ nĩwendete atũmwa make mũno, nĩwamombanisye nĩkwĩthĩwa nĩweesĩ ĩtina wa ĩvinda ĩnini nũkũmatia. Amina kũmombanyʼa, nĩwookĩlilye metho make asisya ĩtunĩ na avoya Ĩthe wake akyasya: “Mũkumye mwana waku nĩ kana o nake mwana waku aũkumye, kwosana na ũndũ ũmũnengete ũkũmũ ĩũlũ wa mĩĩ yonthe, nĩ kana o nake amanenge thayũ wa tene na tene onthe ala ũmũnengete.”—Yoana 17:1, 2.

Vate nzika, Yesũ nĩweesĩ kana ũndũ ũla waĩ wa vata vyũ nĩ kũmũtaĩa Ngai. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yesũ nĩwawetie ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla andũ me na wʼo wa kwĩsa kũkwata thayũ wa tene na tene! Yesũ aĩ atonya kumya wovosyo nĩ kana andũ onthe matetheke, nũndũ nĩwanengetwe “ũkũmũ ĩũlũ wa mĩĩ yonthe.” Ĩndĩ no andũ avũthũ maĩ matetheke nĩ wovosyo ũsu. Nĩkĩ? Nũndũ no ala maĩ meke kwosana na ndeto ii Yesũ wawetie: “Na thayũ wa tene na tene nĩwʼo ũũ, maendeee kũkwata ũmanyi ĩũlũ waku, Ngai ũla wa wʼo weka, na ĩũlũ wa ũla wamũtũmie, nake nĩ Yesũ Klĩsto.”—Yoana 17:3.

Kwosana na ndeto isu sya Yesũ, no nginya mũndũ amũmanye Ngai na Mwana wake nesa vyũ, na ũu wĩonanyʼa kana aĩle kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu mũno namo. Aĩle kwĩthĩwa na woni ta woo. O na nĩwaĩle kũtata mũno ethĩwe na ndaĩa nzeo tamo. No nginya amanye kana ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kũmũtaĩa Ngai ĩndĩ ti o andũ kũkwata thayũ wa tene na tene. Yesũ nĩwasyokie ĩngĩ kũweta ũndũ ũla wa vata vyũ mboyanĩ yake. Aisye atĩĩ:

“Nĩngũkumĩtye ĩũlũ wa nthĩ, nũndũ nĩnĩminĩte wĩa ũla wanengie nĩtethye. Kwoou, Asa, eka nĩthĩwe vakuvĩ naku nĩ na ndaĩa ĩla naĩ nayo yĩla naĩ vamwe naku mbee wa nthĩ ĩtanethĩwa.” (Yoana 17:4, 5) Kwĩanana na ndeto isu, Yesũ avoyaa nĩ kana ĩtina wa kũawa athayũũkwʼe na aitũngĩwa ndaĩa ĩla waĩ nayo ĩtunĩ.

Ĩndĩ ũu ndwoonanasya kana Yesũ nĩwoolĩtwe nĩ maũndũ ala weanĩĩtye ũtavanyʼanĩ wake. Avoyie asya atĩĩ: “Nĩnĩmanyĩthĩtye ĩsyĩtwa yaku kwa andũ ala wanengie kuma kwa ala ma nthĩ. Maĩ maku na wanenga mo, na nĩmakwatĩte ndeto yaku.” (Yoana 17:6) Yesũ ndaaĩka o kũweta ĩsyĩtwa ya Ngai, Yeova, nthĩnĩ wa ũtavanyʼa wake. Ĩndĩ nĩwatetheeisye atũmwa make mamũmanye Yeova na ndaĩa syake, na ũndũ Yeova wonanasya kana nĩwendete andũ na e tei.

Atũmwa maĩ na ũmanyi ĩũlũ wa Yeova, kĩanda kya Mwana wake, na maũndũ ala Yesũ wamanyĩasya. Nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye atĩĩ: “Nĩnĩmatavĩtye maũndũ ala wandavisye na nĩmametĩkĩlĩte, na vate nzika nĩmamanyĩte na makaĩkĩĩa kana nue wandũmie.”—Yoana 17:8.

Ĩtina wa ũu, Yesũ nĩwoonanisye kĩvathũkanyʼo kĩla kyaĩ vo katĩ wa aatĩĩi make na andũ ala angĩ ĩũlũ wa nthĩ. Aisye atĩĩ: “Nĩvoya kwondũ woo; ndiũvoya kwondũ wa nthĩ, ĩndĩ nĩvoya kwondũ wa ala wanengie, nũndũ nĩ maku . . . Asa Mũtheu, masũvĩe kwondũ wa ĩsyĩtwa yaku, yĩla ũnengete, nĩ kana methĩwe kĩndũ kĩmwe o tondũ ithyĩ twĩ kĩndũ kĩmwe. . . . Nĩnĩmasũvĩĩte, na vaiĩ ũmwe woo waanangwa ate o mwana wa wanangĩko,” nake nĩ Yutasi Isikalioti, ũla waendeee kũvangĩthya ũndũ ũkũmũvũnyanĩa Yesũ.—Yoana 17:9-12.

Yesũ aendeeie kũvoya akyasya: “Nthĩ nĩmamenete . . . Ndiũvoya nĩ kana ũmaumye kũũ nthĩ, ĩndĩ nĩvoya nĩ kana ũmasũvĩe nũndũ wa ũla mũthũku. Mo ti ma nthĩ o tondũ nyie nde wa nthĩ.” (Yoana 17:14-16) O na kau atũmwa na amanyĩwʼa angĩ ma Yesũ maĩ ĩũlũ wa nthĩ ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani, maaĩle kwĩvathana nayo na mothũku mayo. Ĩndĩ mesaa kwĩka ũu ata?

Atũmwa maaĩle kwĩthĩwa me atheu, kana mavathĩtwe mamũthũkũme Ngai kwa kũtũmĩa ũwʼo ũla waĩ Maandĩkonĩ ma Kĩevelania na ũwʼo ũla Yesũ mwene wamanyĩisye. Yesũ avoyie asya: “Mathesye kwĩsĩla ũla wʼo; ndeto yaku nĩyo wʼo.” (Yoana 17:17) Ĩtina wa ĩvinda, atũmwa amwe maĩ maandĩke mavuku maveveee, ala maĩ methĩwe katĩ wa mavuku ala me na “wʼo” ũla ũtonya kũtetheesya mũndũ ethĩwe e mũtheu.

O na ĩngĩ, ve andũ angĩ maĩ metĩkĩle “wʼo.” Nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye: “Ndiũvoya kwondũ wa aa me oka [atũmwa 11], ĩndĩ o na kwondũ wa ala makandĩkĩĩa kwĩsĩla ndeto syoo.” Yesũ avoyaa kyaũ kwondũ wa andũ asu onthe? Avoyie asya atĩĩ: “Nĩ kana onthe methĩwe kĩndũ kĩmwe o tondũ we, Asa, wĩ ngwatanĩo vamwe nakwa, nakwa nĩ ngwatanĩo vamwe naku, nĩ kana o namo methĩwe me ngwatanĩo vamwe naitũ, nĩ kana nthĩ ĩtonye kũĩkĩĩa kana nĩwandũmie.” (Yoana 17:20, 21) Yĩla Yesũ waisye kana we na Ĩthe nĩ kĩndũ kĩmwe ndoonanasya kana we na Ĩthe wake nĩ mũndũ ũmwe, ĩndĩ oonanasya kana nĩmetĩkĩlanaa maũndũnĩ onthe ala mekaa. Kwoou Yesũ avoyaa nĩ kana aatĩĩi make matanĩe kwĩthĩwa na ngwatanĩo ta ĩla waĩ nayo na Ĩthe wake.

Ĩvinda ĩnini ĩvĩtu, Yesũ nĩwamũtavĩtye Vetelo na atũmwa ala angĩ kana nũkũthi kũmaseũvĩsya vandũ, na vandũ vau nĩ ĩtunĩ. (Yoana 14:2, 3) Yesũ nĩwasyokie kũweta ũndũ ũsu mboyanĩ. Aisye atĩĩ: “Asa, nĩngwenda ala wanengie meĩthĩwa vamwe nakwa vala nĩĩ, nĩ kana matonye kwona ndaĩa ĩla ũnengete, nũndũ nĩwambendie mbee wa mwambĩlĩlyo wa nthĩ.” (Yoana 17:24) Kwĩsĩla ndeto isu, Yesũ nĩwoonanisye kana kuma tene vyũ, o na Atamu na Eva mataaĩthĩwa na syana, Ngai nĩwamwendete mũno Mwana wake e ũmwe, ũla wesie kũtwʼĩka Yesũ Klĩsto.

Aiminĩĩa mboya yake, Yesũ nĩwatũngĩlĩĩile kũweta ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Ngai na wendo ũla Ngai waĩ nawʼo kwelekela atũmwa na ala onthe mesaa kwĩtĩkĩla ũla wʼo. Aisye-ĩ: “Nĩnĩmamanyĩthĩtye ĩsyĩtwa yaku na ngaendeea kũtuma yĩmanyĩka, nĩ kana wendo ũla ũmbendete nawʼo wĩthĩwe nthĩnĩ woo nakwa nĩthĩwe na ngwatanĩo vamwe namo.”—Yoana 17:26.

Ĩtina wa Yesũ kũvoya na atũmwa make aĩkĩĩku, ‘nĩmainie mbathi sya kũmũkumya Ngai, na ĩndĩ mathi Kĩĩmanĩ kya Mĩthata.’ (Maliko 14:26) Maendie mũũndanĩ wa Ngesemanii ũla wĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa. Yesũ nĩwakothaa kũthi mũũndanĩ ũsu.

Yĩla mavikie mũũndanĩ ũsu mwanake na waĩ na mĩtĩ mingĩ ya mĩthata, Yesũ eeie atũmwa nyanya atĩĩ: “Ĩkalai nthĩ vaa, nambe kũthi vaya ngavoye.” Ĩtina wa ũu, Yesũ oosie atũmwa ala angĩ atatũ na athi namo vandũ ũtee akavoye. Atũmwa asu maĩ Vetelo, Yakovo, na Yoana. Me vau ũtee, Yesũ nĩwambĩĩie kũthĩnĩka mũno ngoonĩ na eea atũmwa asu atatũ atĩĩ: “Nĩĩwʼa nĩ na kyeva kingĩ ũkethĩa nĩĩwʼa ta ngũkwʼa. Ĩkalai vaa na mũyĩendeea kũsyaĩĩsya vamwe nakwa.”—Mathayo 26:36-38.

Yesũ amina kũneena ndeto isu nĩwaendangie mbee vanini na “avalũka nthĩ, na ambĩĩa kũvoya.” Ĩvindanĩ yĩu Yesũ wathĩnĩkĩte mũno wĩana ũu avoyaa ĩũlũ wa kyaũ? Avoyie asya: “Asa, maũndũ onthe kwaku nĩmatonyeka, mbetangĩe kĩkombe kĩĩ. Ĩndĩ ti ũndũ ngwenda, ĩndĩ nĩ ũndũ we ũkwenda.” (Maliko 14:35, 36) Yĩla Yesũ waisye ũu oonanasya ata? We oonanasya kana nũkũemwa nĩ kwĩanĩsya kĩanda kyake kya kwovosya andũ? Aiee!

Yesũ e ĩtunĩ nĩwoonaa ũndũ Alomi mooaa andũ mate na tei. Na yu ĩvindanĩ yĩĩ nũndũ aĩ mũndũ, no nginya ethĩwe aĩ na wia na athĩnĩkaa mũno nũndũ ndendaa kũkwatwa nĩ maũndũ asu. O na ĩngĩ, Yesũ nĩwathĩnĩkaa nũndũ nĩweesĩ kana aĩ oawe ta kĩngʼendilĩ na ũu nũtonya kwĩthĩwa waĩ ũtume ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake yĩvũthwʼa. Ĩtina wa masaa manini, aĩ aathĩĩwe mũtĩnĩ ta mũndũ ũmũumĩte Ngai.

Ĩtina wa Yesũ kũvoya kwa ĩvinda, nĩwasyokie na eethĩa ala atũmwa atatũ makomete. Eeie Vetelo atĩĩ: “Mũyĩĩ mũtonya kwĩkala mũsyaĩĩsye vamwe nakwa vandũ va ĩsaa yĩmwe? Endeeai kũsyaĩĩsya na kũvoya mũte kũeka, nĩ kana mũikese kũlika ĩtatwanĩ.” Yesũ nĩwamanyie kana atũmwa o namo nĩmathĩnĩkaa na nĩmanoete. Aendeeie kũmea atĩĩ: “Nĩ wʼo veva nũkwenda, ĩndĩ mwĩĩ nĩ mwonzu.”—Mathayo 26:40, 41.

Yesũ nĩwaendie kũvoya ĩvinda ya kelĩ na amũkũlya Ngai amũvetangĩe ‘kĩkombe kĩu.’ Yĩla wasyokie, nĩweethĩie ĩngĩ ala atũmwa atatũ makomete, vandũ va kũvoya maikalike ĩtatwanĩ. Yĩla waneenie namo ĩũlũ wa ũndũ ũsu, “mayeesĩ memũsũngĩa ata.” (Maliko 14:40) Nĩwaendie ĩvinda ya katatũ, na atulya ndu avoye.

Yesũ nĩwathĩnĩkaa mũno ĩũlũ wa ũndũ ũkũawa ta kĩngʼendilĩ na ũu ũituma ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake yĩvũthwʼa. Yeova nĩweethukĩĩsye mboya ya Mwana wake, na nĩkyo kĩtumi vavikie vandũ atũma mũlaĩka akamwĩkĩe vinya. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yesũ ndaaeka kũmwĩsũva Ĩthe wake, ĩndĩ aendeeie “kũvoya na kĩthingʼĩĩsyo kingĩ.” Kwa wʼo Yesũ nĩwathĩnĩkaa mũno ngoonĩ. Aĩ na maũndũ maito mũno waĩ no nginya eanĩsye! Thayũ wake wa tene na tene na wa ala mamũĩkĩĩa waĩ mũisyonĩ. Ũu watumie avoya nginya “yuutĩa yake yeethĩwa ta malovoto ma nthakame yĩilovotanga nthĩ.”—Luka 22:44.

Yĩla Yesũ wasyokie vala ve atũmwa make ĩvinda ya katatũ, eethĩie o makomete. Ameie atĩĩ: “Ĩvindanĩ ta yĩĩ no mũkomete mũthũmũĩte! Sisyai! Saa nĩwathengeea wa Mwana wa mũndũ kũvũnyanĩwa kũla kwĩ eki ma naĩ. Ũkĩlai tũthi. Sisyai! Mũvũnyanĩi wakwa nũthengeee.”—Mathayo 26:45, 46.

Veonekana yĩla Yesũ wanengie Yutasi mwanya aumaale ĩvinda yĩla maĩsaa mboka ya Vasaka, Yutasi aendie ĩmwe kwa ĩmwe nginya kwa athembi anene. (Yoana 13:27) Athembi asu nĩmeewʼanie mamũĩve Yutasi ilungu 30 sya vetha nĩ kana amũvũnyanĩe Yesũ. Kwoou Yutasi nĩwatongoeisye ĩkomano ya athembi anene na Avalisi makamũmanthe Yesũ. Maendanĩtye na ita sya asikalĩ ma Lomi vamwe na mũnene wa ita sya asikalĩ. Ĩvindanĩ yĩu maendie kũmũmantha Yesũ, saa sita sya ũtukũ syaĩ ivĩtie.

Athembi asu nĩmoombanisye asikalĩ moo ene vamwe na nguthu ĩngĩ ya asikalĩ. Nĩvatonyeka Yutasi akethĩwa ambie kũtwaa athembi asu vamwe na nguthu yoo nyũmba vala Yesũ na atũmwa maĩyaa Vasaka. Ethĩwa ũu nĩwʼo, maingie Mwanda wa Kitiloni nĩ kana mavike mũũndanĩ wa Ngesemanii vala Yesũ waĩ. O vamwe na mĩio ya kaũ ĩla makuĩte, maĩ na mataa na mũĩ kwonanyʼa kana nĩmatwʼĩte vyũ kũmũmantha Yesũ nginya mamwone.

Ũtukũ ũsu Yutasi watongoesye andũ asu mambatĩte Kĩĩmanĩ kya Mĩthata, nĩweesĩ nesa vyũ kana nũkũmwona Yesũ. Ĩvindanĩ yĩu Yesũ na atũmwa mekalaa Vethania na vakuvĩ kĩla mũthenya nĩmaendaa Yelusaleme, na mavinda kwa mavinda nĩmathyũmũĩlaa mũũndanĩ wa Ngesemanii. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ kwaĩ kũtukie, na nũndũ wa syuu sya mĩtĩ ya mĩthata ĩla yaĩ mũũndanĩ ũsu, Yesũ nũtonya kwĩthĩwa atoonekaa nesa. Kwoou, asikalĩ ala matonya kwĩthĩwa matamwonete Yesũ, maĩ mamũmanye ata? Ve ũndũ Yutasi waaĩle kwĩka ũmatetheesye kũmũmanya Yesũ. Nĩkyo kĩtumi wameie atĩĩ: “Mũndũ ũla ngũmumunya, nĩwe; mũkwatei, na mũimũtwaa e ungu wa asungi.”—Maliko 14:44.

Yĩla Yutasi na ĩkomano yĩla watongoesye mavikie mũũndanĩ, nĩwamwonie Yesũ na atũmwa make na athi ĩmwe kwa ĩmwe nginya vala ve Yesũ. Yutasi amwĩie Yesũ atĩĩ: “Ũvoo, Lavai!” Na ĩtina wa ũu nĩwamũmumunyie Yesũ. Nake Yesũ amũkũlya atĩĩ: “Nĩ kyaũ kyakũete vaa?” (Mathayo 26:49, 50) Ĩtina wa ũu Yesũ amwĩa atĩĩ: “Yutasi, wĩvũnyanĩa Mwana wa mũndũ kwa kũmũmumunya?” (Luka 22:48) Ĩndĩ Yesũ ndaatindanĩa nake.

Ĩtina wa ũu Yesũ nĩwaumĩlile na mamwona nesa nũndũ wa kyeni kya mũĩ na taa na ĩndĩ amakũlya: “Mwĩmantha ũũ?” Andũ asu masũngĩie masya: “Yesũ Mũnasaleti.” Nake Yesũ aneena ate na wia o na vanini amea: “Ninyie we.” (Yoana 18:4, 5) Nũndũ andũ asu mayeesĩ kĩla kĩkwĩkĩka ĩtina wa Yesũ kũmasũngĩa ũu, nĩmavalũkile nthĩ.

Vandũ va Yesũ kũsemba aĩe kĩvindunĩ nũndũ kwaĩ ũtukũ, amakũlilye ĩngĩ memantha ũũ. Yĩla mamũsũngĩie mamwĩa “Yesũ Mũnasaleti,” ameie auĩtye atĩĩ: “Nĩnamũtavya ninyie we. Kwoou ethĩwa ninyie mũũmantha, ekai aa mathi.” O na ĩvindanĩ yĩĩ Yesũ waĩ thĩnanĩ, nĩwalilikanile ũndũ waisye kana ndakasya o na ũmwe wa asu. (Yoana 6:39; 17:12) Yesũ nĩwasũvĩaa atũmwa make aĩkĩĩku na ndaasya ũmwe woo “ate o mwana wa wanangĩko,” nake nĩ Yutasi. (Yoana 18:7-9) Kwoou Yesũ nĩwakũlilye andũ asu maeke aatĩĩi make aĩkĩĩku mathi.

Yĩla asikalĩ mookĩlile na mathi vala ve Yesũ, atũmwa nĩmamanyie kĩla kyaendeee. Mamũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Mwĩaĩi, tũmateme na ũvyũ?” (Luka 22:49) Yesũ atanamasũngĩa, Vetelo nĩwoosie ũvyũ ũmwe katĩ wa ila syaĩ na atũmwa. Ate kwananga ĩvinda nĩwatilile kũtũ kwa Malikusi, ũla waĩ ngombo ya mũthembi mũnene.

Yesũ nĩwakiitie kũtũ kwa Malikusi na kwavoa. Ĩtina wa ũu nĩwamanyĩisye andũ ũndũ wa vata yĩla weeie Vetelo atĩĩ: “Tũnga ũvyũ waku vala wĩkalaa, nũndũ ala matũmĩaa ũvyũ makaminwa na ũvyũ.” Yesũ nĩweeyũmbanĩtye kũkwatwa nũndũ aisye atĩĩ: “Maandĩko matonya kwĩanĩwʼa ata ala maĩtye kana no nginya ũndũ ũũ wĩkĩke?” (Mathayo 26:52, 54) Ongeleeile kũmũkũlya-ĩ: “Nyie ndyaĩlwe nĩ kũnywʼa kĩkombe kĩla Asa wakwa ũnengete?” (Yoana 18:11) Yesũ nĩweetĩkĩlĩte vyũ ũndũ Ngai wendaa eke, o na ethĩwa nĩ kũkwʼa.

Yesũ akũlilye nguthu ĩsu ya andũ atĩĩ: “Mwooka kũngwata mũkuĩte mbyũ na nzũma ta mũkĩte kũkwata kĩngʼei? Kĩla mũthenya nĩnekalaa ĩkalũnĩ ngĩmanyĩsya na mũyaangwata. Ĩndĩ maũndũ asu onthe meekĩka nĩ kenda maũndũ ala maandĩkiwe nĩ athani meanĩwʼe.”—Mathayo 26:55, 56.

Nguthu ya asikalĩ, mũnene wa ita, na asikalĩ Ayuti nĩmamũkwatie Yesũ na mamwova. Yĩla atũmwa moonie Yesũ akwatwa, nĩmasembie mathi. Ĩndĩ “mwanake ũmwe” nĩwatiiwe ĩkomanonĩ nĩ kana amũatĩĩe Yesũ vala ũkũthi. Nĩvatonyeka mwanake ũsu akethĩwa aĩ mũmanyĩwʼa Maliko. (Maliko 14:51) Mwanake ũsu nĩwamanyĩkie, na yĩla ĩkomano yavangie kũmũkwata, nĩwasembie akĩĩte na atia ngũa yake ya katane.

Yesũ amina kũkwatwa ta kĩngʼei, atwaiwe kwa Anasi, ũla waĩ mũthembi mũnene ĩvinda yĩla Yesũ e mũnini wasengʼisye amanyĩsya e ĩkalũnĩ. (Luka 2:42, 47) Ve syana imwe sya Anasi syesie kũtwʼĩka athembi anene, na ĩvindanĩ yĩu Yesũ wakwatiwe, Kaiava ũla watwaĩte mwĩĩtu wa Anasi nĩwe waĩ mũthembi mũnene.

Ĩvinda yĩla Anasi waendeee kũkũlya Yesũ makũlyo, Kaiava nĩwakwatie mwanya wa kũmbanyʼa vamwe Nzama ya Ayuti. Nzama ĩsu yeethĩawa na andũ 71. Andũ asu nĩ vamwe na mũthembi mũnene na andũ angĩ ala maĩ maatwʼĩka athembi anene.

Anasi nĩwamũkũlilye Yesũ makũlyo “ĩũlũ wa amanyĩwʼa make na momanyĩsyo make.” Yesũ asũngĩie kwa nzĩa yĩ laisi amwĩa: “Nĩthĩĩtwe ngĩneena na andũ onthe ũtheinĩ. Na mavinda onthe nĩnamanyĩasya masinakokenĩ na ĩkalũnĩ, kũla Ayuti onthe mombanĩaa, na vaiĩ ũndũ naaneena kĩmbithĩnĩ. Nĩkĩ ũũngũlya makũlyo? Kũlya ala meewie kĩla namatavisye.”—Yoana 18:19-21.

Ĩtina wa Yesũ kũneena ũu, mũsikalĩ ũmwe ũla waũngamĩte vakuvĩ nake amũkũnie ĩkovi ũthyũ na amũkũlya: “Ũu nĩwʼo waĩle kũmũsũngĩa mũnene wa athembi?” Ĩndĩ nũndũ Yesũ nĩweesĩ kana ndananeena naĩ, amũsũngĩie amwĩa: “Ethĩwa naneena ũndũ mũthũku, umya ũkũsĩ ĩũlũ wa ũthũku ũsu; ĩndĩ ethĩwa kĩla naneena nĩ kya wʼo, wangũnĩa kĩ?” (Yoana 18:22, 23) Ĩtina wa maũndũ asu, Anasi aisye Yesũ atwawe kwa Kaiava.

Kũvikĩĩa ĩvindanĩ yĩu, ala meethĩawa Nzamanĩ ya Ayuti, namo nĩ mũthembi mũnene, atũmĩa, na aandĩki maĩ mombanie vamwe. Andũ asu onthe moombanĩe mũsyĩ kwa Kaiava. Ndwaĩ ũndũ wosanĩte na mĩao kwĩthĩwa na ĩkoani ta yĩu ũtukũ wa Vasaka, ĩndĩ ũndũ ũsu ndwaasiĩĩa andũ asu mayĩanĩsya kĩeleelo kyoo kĩthũku.

Kwa wʼo kĩkundi kĩĩ kĩyaatĩĩaa sila wa katĩ o na vanini. Yĩla Yesũ wathayũũkisye Lasalo, Nzama ya Ayuti yaisye kana Yesũ aĩle kũawa. (Yoana 11:47-53) O na mĩthenya yĩana ũna mĩvĩtu, atongoi ma ndĩni nĩmeekĩte nzama nĩ kana mamũkwate na maimũaa Yesũ. (Mathayo 26:3, 4) Kwoou, o na Yesũ atanesa kũkwatwa na kũtwawa mbee wa Nzama ya Ayuti nĩ kana asilĩlwe, aĩ atwʼĩĩiwe kũawa!

O vamwe na kwĩka ĩkoani mũthenya ũtaĩlĩte, mũnene wa athembi na ala angĩ maĩ nzamanĩ ĩsu ya Ayuti nĩmambĩĩie kũmantha ũkũsĩ wa ũvũngũ nĩ kana makwate itumi sya kũmũsilĩla Yesũ. Makwatie mokũsĩ maingĩ mũno, ĩndĩ vai ũkũsĩ wakwatĩanĩaa na ũngĩ. Ĩtina, nĩvaumĩlile andũ elĩ na mambĩĩa kũmya ũkũsĩ mayasya: “Nĩtũnamwĩwie ayasya, ‘Ngaananga ĩkalũ yĩĩ yĩseũvĩtwʼe na moko, na ĩtina wa mĩthenya ĩtatũ ndyaka yĩngĩ yĩtaseũvĩtwʼe na moko.’” (Maliko 14:58) Ĩndĩ o namo aũme asu mayaaumya ũkũsĩ ũkwatĩanĩe.

Ĩtina wa ũu, Kaiava amũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Ndũũsũngĩa kĩndũ? No ũkwĩwʼa ũkũsĩ ũla aũme aa mekumya ĩũlũ waku?” (Maliko 14:60) Yesũ ndaaneena kĩndũ o na ĩtina wa kwilĩĩlwa maũndũ asu maingĩ ma ũvũngũ na matosanĩte. Kwoou, Mũthembi Mũnene Kaiava nĩwavangie kũtũmĩa nzĩa ĩngĩ nĩ kana amũkwatye Yesũ.

Kaiava nĩweesĩ kana Ayuti mayendaa o na vanini kwĩwʼa mũndũ ũkwasya kana nĩ Mwana wa Ngai. Ĩvinda ĩvĩtu, yĩla Yesũ weetie Ngai Ĩthe wake, Ayuti mendaa kũmũaa nũndũ maasya kana Yesũ ‘eyĩananasya na Ngai.’ (Yoana 5:17, 18; 10:31-39) Nũndũ Kaiava nĩweesĩ maũndũ asu, amwĩie Yesũ atĩĩ: “Nĩngũkũavĩthya na Ngai ũla wĩ thayũ ũtũtavye kana nue Klĩsto, Mwana wa Ngai!” (Mathayo 26:63) Vate nzika, Yesũ nĩwawetete kana nĩ Mwana wa Ngai. (Yoana 3:18; 5:25; 11:4) Ĩvindanĩ yĩĩ, keka Yesũ ndaasũngĩa ĩkũlyo ya Kaiava, andũ methĩwa moonie ta ũkũkaĩa kana nĩ Mwana wa Ngai na kana nĩwe Klĩsto. Kwoou Yesũ amwĩie Kaiava atĩĩ: “Ninyie; na mũkoona Mwana wa mũndũ ailyĩ kwʼokonĩ kwa aũme kwĩ vinya, na okĩte na mathweo ma ĩtu.”—Maliko 14:62.

Yĩla Kaiava weewie ndeto isu sya Yesũ, nĩwatembũangie ngũa syake na asya: “Nĩwauma Ngai! Ve vata ũngĩ mwaũ wa ngũsĩ? Sisyai! Yu nĩmweewʼa ayĩuma Ngai. Woni wenyu nĩ mwaũ?” Nzama ĩsu ya Ayuti yatwie ũndũ Yesũ waĩle kwĩkwa ĩtaatĩĩe sila wa katĩ. Yaisye atĩĩ: “Aĩle kũawa.”—Mathayo 26:65, 66.

Ĩtina wa vau, andũ asu mambĩĩie kũmũthekeea Yesũ na kũmũkũna ngundi. Angĩ mamũkũnaa makovi ũthyũ na kũmũtwʼĩlanga mata. Ĩtina wa kũmũvwʼĩka ũthyũ na kũmũkũna, mamwĩie: “Athana! Nũũ ũla waũkũna?” (Luka 22:64) Waĩ ũndũ wa kũmakya ta kĩ kwona Mwana wa Ngai aithĩnwʼa vate kĩtumi, na mũthenya andũ mataĩlĩte kũsilĩlwa!

Yĩla Yesũ wakwatiwe e mũũndanĩ wa Ngesemanii, atũmwa nĩmakwatiwe nĩ wia na masemba mamũtia. Ĩndĩ ve atũmwa elĩ mataasemba vyũ. Vetelo aĩ ũmwe wa atũmwa asu, na “mũmanyĩwʼa ũngĩ” ũla nĩvatonyeka akethĩwa aĩ mũtũmwa Yoana. (Yoana 18:15; 19:35; 21:24) Maĩ matonya kwĩkalaata mavikĩe nguthu ĩla yatwaĩte Yesũ vala ve Anasi na mayĩendanya nayo. Yĩla Anasi waisye Yesũ atwawe kwa Mũthembi Mũnene Kaiava, Vetelo na Yoana nĩmamũatĩĩe ĩndĩ me vaasanga. Nĩmatonya kwĩthĩwa mathĩnĩkaa ĩũlũ wa kĩla kĩtonya kũmakwata na kĩla kyesaa kũkwata Vwana woo.

Yoana nĩweesĩkĩe kwa Mũthembi Mũnene Kaiava na kwoou nĩwavingũĩiwe alika mũsyĩ kwake. Ĩndĩ Vetelo aendeeie kwĩkala mũvĩanĩ nginya yĩla Yoana wasyokie na aneena na mwĩĩtu ũla waĩ mũsũvĩi wa mũomonĩ. Ĩtina wa ũu Vetelo nĩweetĩkĩlilwʼe kũlika.

Ũtukũ ũsu kwaĩ kũthithu na kwoou ala mailyĩ nza nĩmakwatĩtye mwaki wa makaa. Vetelo nĩwekalile namo na ambĩĩa kwota mwaki eteele “amanye kĩla kĩkũendeea” ĩũlũ wa Yesũ. (Mathayo 26:58) Maendeee kwota mwaki, kyeni kya mwaki ũsu nĩkyatumie ũla mwĩĩtu waĩ mũsũvĩi wa mũomonĩ amũmanya Vetelo. Mwĩĩtu ũsu amwĩie Vetelo atĩĩ: “We o naku wĩ ũmwe wa amanyĩwʼa ma mũndũ ũũ, kana ti wʼo?” (Yoana 18:17) O na ve andũ angĩ maĩ vau mamũmanyie Vetelo na kwoou mambĩĩa kũmwĩa kana aneethĩawa na Yesũ.—Mathayo 26:69, 71-73; Maliko 14:70.

Ũndũ ũsu nĩwatelemilye Vetelo mũno. Na kwoou nĩwatatie kwĩvitha, o na nĩwaumie vau na athi mũvĩanĩ. Yĩla Vetelo wataviwʼe ndeto isu nĩwakaĩie kana aĩ na Yesũ, o na ve ĩvinda waisye atĩĩ: “Nyie ndimwĩsĩ o na ndikũelewa kĩla ũũneenea.” (Maliko 14:67, 68) O na ‘nĩweeyĩumanĩie na eevĩta,’ ayonanyʼa kana ndeto ila waneenaa syaĩ sya wʼo na ethĩwa ti sya wʼo nĩweeyũmbanĩtye kũkwatwa nĩ ũthũku.—Mathayo 26:74.

Ĩvindanĩ yĩu, Yesũ no waendeee kũsilĩlwa nyũmbanĩ ya ĩũlũ ya Kaiava. Vetelo na andũ ala angĩ meeteelete me nza nĩmatonya kwĩthĩwa moonaa andũ ala mookaa kumya ũkũsĩ.

Mũneenele wa Vetelo nĩwoonanasya kana aĩ Mũkalilii na kwoou ndeto ila waneenie ayĩtetea syaĩ sya ũvũngũ. O na mũndũ ũmwe waĩ andũnĩ asu mootaa mwaki aĩ wa mũsyĩ ũmwe na ũla mũndũũme Vetelo watilile kũtũ weetawa Malikusi. Mũndũ ũsu amwĩie Vetelo atĩĩ: “Nĩngwonie wĩ vamwe nake mũũndanĩ, kana ti wʼo?” Vetelo nĩwakaĩie ĩvinda ya katatũ na nzamba yasya o tondũ kwathanĩtwe.—Yoana 13:38; 18:26, 27.

Ĩvindanĩ yĩu Yesũ aĩ valandanĩ wa nyũmba ya Kaiava asyaĩĩsye nthĩ vala Vetelo na andũ angĩ maĩ. Mwĩaĩi nĩwavĩndũkie na amũsisya Vetelo na ũndũ ũsu watuma ewʼa woo mũno. Nĩwalilikanile ndeto ila Yesũ wawetete masaa manini mavĩtu me nyũmbanĩ ya ĩũlũ. Kwasũanĩa ũndũ weewie yĩla wamanyie ũndũ weeka! Nũndũ wa ũu Vetelo nĩwaumaalile nza na aĩa kĩĩo kĩ woo.—Luka 22:61, 62.

Vatonyekie ata Vetelo, ũla woonekaa e mũlũmu mũno kĩ-veva, amũkaĩe Vwana wake? Vetelo akwatiwe nĩ wia nũndũ wa maũndũ mate ma wʼo ala Yesũ waendeee kwilĩĩlwa, na nũndũ andũ asu maasya kana Yesũ nĩ kĩngʼendilĩ. O na kau Vetelo nĩwaaĩle kũmũtetea Yesũ, nĩwamũkaĩie Ũla waĩ na “ndeto sya thayũ wa tene na tene.”—Yoana 6:68.

Maũndũ ala mamũkwatie Vetelo meonanyʼa kana o na mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu na wĩyumĩtye vyũ kũmũthũkũma Ngai no alulutĩke ethĩwa ndeyũmbanĩtye nesa kwondũ wa motato ala makwataa mũndũ atataĩĩe. Kwoou, nũseo maũndũ ala mamũkwatie Vetelo methĩwe ũkanyʼo kwa athũkũmi onthe ma Ngai!