Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
MATUKŨ 6-12, MWEI WA 3
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 MAVINDA 23–26
“Ũthaithi Ũla Watwaĩĩawʼa Ĩkalũnĩ Waĩ Mũvange Nesa”
it-2 241
Alivai
Ĩvinda yĩla Ndaviti wasumbĩkĩte, wĩa wa Alivai wavangĩtwe nesa mũno. Nĩwanyuvĩte andũ amwe ta aũngamĩi ma wĩa, anene, asili, asũvĩi ma mĩomonĩ, na andũ ma kwia mbesa. Na ve angĩ aingĩ manyuvĩtwe matetheesye athembi ĩkalũnĩ, nza wa ĩkalũ, na nyũmbanĩ sya kũĩĩa maitethya wĩa wa kũthemba, kũthesya, kũthima, na mawĩa angĩ ma kũsunga. Alivai ala mainaa mavangĩtwe ikundi 24, o ũndũ ũmwe na ũndũ athembi maanĩtwʼe na mathũkũmaa mayumanĩsya. Nĩmakũnaa kula nĩ kana kĩla mũndũ amanye mũthenya wake nĩ wĩva. Kweethĩawa kũilye oou kwa ikundi ila syasũvĩaa mĩomo; makũnaa kula nĩ kana mũndũ amanye mũthenya wake nĩ wĩva.—1Mav 23, 25,26; 2Mav 35:3-5,10.
it-2 686
Mũthembi
Athembi ala mathũkũmaa ĩkalũnĩ mavangĩtwe mathũkũmae me ungu wa anene meana ũna. Kwakũnawa kula nĩ kana maaĩwe mawĩa amwe. Katĩ wa ikundi isu syaanĩtwʼe 24 kĩla kĩmwe kyathũkũmaa kyumwa kĩmwe, na syaaĩwe kũthũkũmaa kelĩ kwa mwaka. Veonekana kana athembi onthe mathũkũmaa me vamwe ĩvindanĩ ya mboka ila syavangĩtwe nũndũ ĩvinda yĩu andũ maumasya nthembo ngili mbingĩ, o tondũ meekie maivatha ĩkalũ. (1Mav 24:1-18, 31; 2Mav 5:11; sianĩsya na 2Mav 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Mũthembi aĩ o atonya kũthũkũma ĩvinda yĩngĩ, ethĩwa ndevĩngĩĩsa athembi ala angĩ maendeee kũtethya wĩa ũla manengetwe matethye. Kwosana na syĩthĩo sya ndĩni ya Kĩyuti, ĩvinda yĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, athembi maĩ aingĩ mũno. Na kwoou ũthũkũmi wa kyumwa kĩmwe waaĩawa mĩsyĩ yĩ kĩvathũkanyʼo kuma kĩla kĩkundi, na kĩla mũsyĩ wathũkũmaa mũthenya o ũmwe kana mingangĩ kwosana na ũndũ meana.
it-2 451-452
Wathi
O vamwe na kwĩyũmbanĩsya kwaka ĩkalũ ya Yeova, Ndaviti nĩwavathĩte Alivai 4,000 kwondũ wa ũthũkũmi wa wini. (1Mav 23:4, 5) Katĩ wa asu, 288 ‘nĩmamanyĩĩtwʼe kũmwinĩa Yeova, o onthe ala maĩ na ũtũĩka.ʼ (1Mav 25:7) Mũvango ũsu wʼonthe watongoewʼe nĩ andũ atatũ meesĩ wathi, namo nĩ Asavu, Emani, na Yetuthuni (ũla ũtonya kwĩthĩwa mavinda angĩ eetawa Ethani). Nũndũ kĩla ũmwe wa aũme asu aumanĩte na ana atatũ ma Livai, ala nĩ Ngelisoni, Koathi, na Melali, no twasye kana mĩsyĩ ĩtatũ mĩnene ya Alivai yaĩ na mũndũ waĩ kĩkundinĩ kya wathi kĩla kyeethĩawa ĩkalũnĩ. (1Mav 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Ana onthe ma aũme asu atatũ mawetwa maĩ 24, na maĩ katĩ wa ala twaweta 288 maĩ na ũtũĩka wa wathi. Nĩ kana kĩla ũmwe wa ana asu anyuvwe, nĩvakũnawa kula na ĩndĩ ũla wanyuvwa aiũngamĩa kĩkundi kĩmwe kya aini. Nĩwe watongoeasya aũme angĩ 11 ala “maĩ na ũtũĩka,” na asu 11 moosawa kuma kwa anae na kuma kwa Alivai amwe. Kwa nzĩa ĩsu, Alivai asu 288 ([1 + 11] × 24 = 288) maĩ na ũtũĩka wa kwina maanĩtwʼe ikundi 24, o ta athembi. Keka ‘amanyĩwʼa’ ala matialĩte 3,712 nĩmaanawʼa, vaĩ vatonya kũtiala aũme ta 155 maĩle kũaĩwa ikundi isu 24. Ũu nĩkwonanyʼa kana vaĩ na Alivai ta 13 mamanyĩawʼa wathi me ungu wa ũmwe wĩ na ũtũĩka. (1Mav 25:1-31) Nũndũ ala mavuvaa masoo maĩ athembi, o namo maĩ matonya kwongelwa katĩ wa Alivai ala mainaa.—2Mav 5:12; sianĩsya na Mot 10:8.
it-1 898
Mũsũvĩi wa Mũomonĩ
Ĩkalũnĩ. Ĩvinda ĩnini Mũsumbĩ Ndaviti atanakwʼa, nĩwavangie nesa Alivai na athũkũmi ma ĩkalũnĩ. Athũkũmi asu maĩ vamwe na asũvĩi ma mĩomonĩ, na onthe maĩ 4,000. Maanĩtwʼe ikundi, na kĩla kĩkundi kyaaĩle kũthũkũma ĩkalũnĩ mĩthenya mũonza. Maĩ na kĩanda kya kũsũvĩa nyũmba ya Yeova na kũĩkĩĩthya kana mĩomo nĩyavingũwa na kũvingwa ĩvinda yĩla yaĩlĩte. (1Mav 9:23-27; 23:1-6) O vamwe na kwĩthĩwa na kĩanda kya kũsũvĩa ĩkalũ, amwe nĩmanengetwe wĩa wa kwia mĩvothi ĩla yaetawe nĩ andũ kwondũ wa kũtũmĩa ĩkalũnĩ. (2Asu 12:9; 22:4) Ĩtina wa ĩvinda ĩna, yĩla mũthembi mũnene Yeoiata wamwĩtĩkĩsye mauta Yeoasi atwʼĩke mũsumbĩ, nĩvanyuviwe kĩkundi kĩngĩ kya asũvĩi na kyaetwe mĩomonĩ ya ĩkalũ nĩ kana kĩsũvĩe Yeoasi, ũla waĩ mũnini, ndakoawe nĩ mũsumbĩ mũndũ mũka weetawa Athalia, ũla wendaa kwosa kĩvĩla kya ũsumbĩ kya vinya. (2Asu 11:4-8) Yĩla Mũsumbĩ Yosia wavetangaa ũthaithi wa mĩvwʼanano, asũvĩi ma mĩomonĩ nĩmamũtetheeisye kũvetanga mĩio ĩla yaĩ ĩkalũnĩ ĩla yatũmĩawa kwondũ wa ũthaithi wa Mbaali. Ĩtina mĩio ĩsu nĩyavĩvĩiwʼe nza wa ndũa.—2Asu 23:4.
▪ Aklĩsto ma wʼo nĩmavangĩtwe nesa nĩ kana meanĩsye wĩa mũna. (Mathayo 24:14; (1 Timotheo 2:3, 4) Yesũ eeaĩe aatĩĩi make makatavanyʼe ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ mbaĩnĩ syonthe, na wĩa ũsu ndwaĩ ũtonyeka vate ũseũvyo ũũthũkũma kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Kwa ngelekanyʼo, nĩ ũndũ wĩ laisi kũĩthya mũndũ ũmwe wĩ weka, ĩndĩ ethĩwa wĩĩthya andũ ngili mbingĩ kana milioni mbingĩ, nĩwaĩle kwĩthĩwa na kĩkundi kya andũ kĩvangĩtwe nesa na kĩkwĩka maũndũ kĩ ngwatanĩo. Nĩ kana Aklĩsto ma wʼo meanĩsye ũthũkũmi woo, mathũkũmaa “na ngoo ĩmwe,” kana “me ngwatanĩo ũthũkũminĩ wa [Ngai].” (Nzevania 3:9; Byington) Wʼo wĩa ũkonetye mbaĩ syĩ kĩvathũkanyʼo, ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo, na nthĩ syĩ kĩvathũkanyʼo no ũtethwʼe nĩ ũseũvyo ũũthũkũma ũte ngwatanĩo? Ũsũngĩo wĩ ũtheinĩ.
▪ Aklĩsto ma wʼo nĩmavangĩtwe nesa nĩ kana matethanasye na mayĩkĩana vinya. Mũndũ wĩ na ũtũĩka wa kũlĩsa iĩma e weka, no we ũtonya kwĩtwʼĩĩa elĩsĩla va na nde na vata wa kũkũlya andũ matesĩ kũlĩsa mamũtetheesye. Ĩndĩ mũndũ ũsu akwatwa nĩ akisitendi kana mawetu mana, eĩthĩwa mũisyonĩ mũnene nũndũ nde na mũndũ wa kũmũtetheesya. Kwoou ti ũndũ wa ũĩ o na vanini kwĩvathana na andũ ala angĩ. (Nthimo 18:1) Nĩ kana Aklĩsto meanĩsye mwĩao wa Yesũ, no nginya matetheanĩsye. (Mathayo 28:19, 20) Kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩkĩtũnengae motao ma Mbivilia, momanyĩsyo, na maũndũ ma kũtwĩkĩa vinya ala tũkwenda nĩ kana ithyonthe tũsonge na mbee tũte kũkwʼa ngoo. Mũndũ atonya kũthi va akamanyĩwʼe nzĩa sya Yeova ethĩwa vai maũmbano ma Kĩklĩsto mavangĩtwe nesa vala tũtonya kũmanyĩĩwʼa na tũkathaithĩa?—Aevelania 10:24, 25.
▪ Aklĩsto ma wʼo nĩmavangĩtwe nesa mamũthũkũme Ngai me ngwatanĩo. Yĩla malondu ma Yesũ methukĩĩsya wasya wake, matwʼĩkaa “ĩĩthya yĩmwe” ungu wa ũtongoi wake. (Yoana 10:16) Mainyaĩĩkĩte ndĩninĩ kana ikundinĩ syĩ kĩvathũkanyʼo, o na maiaanĩtwʼe nĩ momanyĩsyo moo. Vandũ va ũu, onthe ‘maneenaa me ngwatanĩo.’ (1 Akolintho 1:10) Nĩ kana twĩthĩwe na ngwatanĩo nĩtwaĩle kwĩka maũndũ tũte na kĩthokoanyʼo, na ũu ũtonyeka ethĩwa twĩĩka maũndũ tũatĩĩe mũvango mũseo. Ngai aathimaa o ala tu methĩawa na ngwatanĩo ĩũlũ wa nthĩ yonthe.—Savuli 133:1, 3.
Kũmwenda Ngai kuma ngoonĩ na kwenda ũwʼo wa Mbivilia nĩkũkusĩtye andũ milioni mbingĩ makoka ũseũvyonĩ ũla wĩanĩasya maũndũ asu twoona na angĩ mawetetwe Mbivilianĩ. Nũndũ Ngũsĩ sya Yeova ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩsyĩthĩawa ivangĩtwe nesa na syĩ ngwatanĩo, nĩsyĩkaa kyonthe kĩla itonya nĩ kana syĩke kwenda kwa Ngai. Nĩmaĩkĩĩe vyũ watho ũũ wake: “Ngekala katĩ woo na ngaendela katĩ woo, na ngeethĩwa Ngai woo, namo makeethĩwa andũ makwa.” (2 Akolintho 6:16) O naku no ũtanĩe moathimo asu wamũthaitha Yeova Ngai wĩ ngwatanĩo na ũseũvyo wake.
MATUKŨ 13-19, MWEI WA 3
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 MAVINDA 27–29
“Ĩthe wĩ Wendo Nũnengae Mwana Wake Ũtao Mũseo”
w05 2/15 19 ¶9
Tũsũvĩae Ũklĩsto Witũ
9 Ĩyĩĩkĩĩthye we mwene ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. No tũeke kwĩkaa maũndũ ala monanasya kana twĩ athũkũmi ma Yeova ethĩwa mũĩkĩĩo witũ ndwosanĩte vyũ na ũmanyi ũla wĩ Maandĩkonĩ. (Avilivi 1:9, 10) Kĩla Mũklĩsto, ethĩwe nĩ mũkũũ kana nĩ wa mũika, nĩwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya nesa kana kĩla ũĩkĩĩaa kyosanĩte na ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. Vaulo athuthisye Aklĩsto atĩĩ: “Osyai maũndũ onthe; lũmyai vyũ ala maseo.” (1 Athesalonika 5:21) Aklĩsto ma mũika ala maumĩte mĩsyĩ ĩmũkĩaa Ngai no nginya mamanye kana mayaĩlĩte kũtongoewʼa nĩ mũĩkĩĩo wa asyai moo. Ndaviti atavisye mwana wake Solomoni ndeto ii: ‘Mũmanye Ngai wa ĩthe waku, noimũthũkũma na ngoo mbĩanĩu.ʼ (1 Mavinda 28:9) Solomoni ndaĩ atonya kwasya kana kũsyaĩĩsya ĩthe ailũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wake vala ve Yeova nĩkũtoetye. Nĩwaaĩle kũmũmanya Yeova we mwene, na nĩweekie ũu. Amwĩsũvie Ngai amwĩa atĩĩ: “Yu nenga ũĩ na ũmanyi, nĩ kana numaale na kũsyoka andũ aa mene.”—2 Mavinda 1:10.
w12 4/15 16 ¶13
Endeea Kũmũthũkũma Yeova na Ngoo Mbĩanĩu
13 Ĩsomo yĩ ũtheinĩ. Nĩtwaĩle kũkathwa ethĩwa kĩla ĩvinda nĩtwĩkaa maũndũ maseo ta kũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi na kũthi ũtavanyʼa. Ĩndĩ ve maũndũ angĩ mendekaa nĩ kana twonanyʼe kana nĩtũmũthũkũmaa Yeova na ngoo mbĩanĩu. (2 Mav. 25:1, 2, 27) Ethĩwa Mũklĩsto ngoonĩ yake nĩwaendeea kwenda “syĩndũ ila syĩ ĩtina” kana kwa ndeto ingĩ maũndũ amwe ma nthĩ ĩno, e mũisyonĩ wa kwasya ngwatanĩo yake nzeo vamwe na Ngai. (Luka 17:32) Ethĩwa kwa wʼo ‘tũkamena vyũ ũla ũthũku [na] tũilũmanyʼa na ũla ũseo,’ tũkeethĩwa ‘twaĩlĩte kwondũ wa Ũsumbĩ wa Ngai.’ (Alo. 12:9; Luka 9:62) Kwoou, ithyonthe nĩtwaĩle kũĩkĩĩthya kana vai kĩndũ nthĩnĩ wa nthĩ ĩno ya Satani, o na ethĩwa kyonekaa kĩ kya vata ata kana kĩ kya kwendeesya ata, kyaĩle kũtuma tũtathĩnĩkĩa maũndũ ma Ũsumbĩ na ngoo yitũ yonthe.—2 Ako. 11:14; soma Avilivi 3:13, 14.
MATUKŨ 20-26, MWEI WA 3
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 1-4
“Mũsumbĩ Solomoni Nĩweekie Ũtwi Ũte wa Ũĩ”
it-1 174 ¶5
Ita sya Kaũ
Ĩvinda yĩla Solomoni wasumbĩkĩte, nĩwavĩndũie mũno ũndũ mĩvango ya ita sya Isilaeli yaaĩle kwĩthĩwa ĩilye. Ĩvindanĩ yĩu kwaĩ na mũuo mwingĩ, ĩndĩ ongeleela mbalasi na makasya ma kaũ. Kaingĩ mbalasi isu syathooawa Misili. Nĩvaaĩle kwakwa ndũa mbingĩ nĩ kana wĩthĩe mbalasi isu na makasya ma kaũ nĩsyakwata vandũ va kwĩkala. (1Asu 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Mav 1:14-17) Ĩndĩ Yeova ndaaathima mũvango ũsu wa Solomoni. Na kwoou yĩla wakwie na ũsumbĩ waanwʼa, ita sya Isilaeli nĩsyathelile. Ĩtina, Isaia esie kũandĩka atĩĩ: “Woo nĩ wa ala matheeaa Misili mone ũtethyo, na kwĩkwatya mbalasi, na kwĩkwatya makasya nĩkwĩthĩwa nĩ maingĩ, na andũ matũlĩte mbalasi nĩkwĩthĩwa me vinya mũno, ĩndĩ matiũsisya Ũla Mũtheu wa Isilaeli, kana kũmantha Yeova!”—Isa 31:1.
it-1 427
Makasya ma Kaũ
Nthĩnĩ wa Isilaeli, makasya maingĩ ma kaũ mambĩĩe kũtũmĩwa ĩvindanĩ ya Solomoni. Makasya asu maemete kwĩthĩwa me maingĩ nũndũ wa mũno mũno ũkanyʼo ũla Ngai wamanengete akamea kana mũsumbĩ ndaaĩle kwongeleela mbalasi sya kaũ, andũ maikese kũsũanĩa nĩsyo syatumaa mekala me asũvĩĩku. Kĩsiĩĩi kĩu kyatumaa matatũmĩa makasya mũno, nũndũ mbalasi nĩsyo syatũmĩawa kũkusya makasya asu. (Kũt 17:16) Yĩla Samueli wakanasya Aisilaeli ĩũlũ wa mũio ũla asumbĩ ma andũ makamakuĩthya, ameie atĩĩ: “Akoosaa ana menyu, na kũmaia methĩwe make, nũndũ wa makasya make.” (1Sa 8:11) Avisalomu na Atoniya, ala mendaa kwosa ũsumbĩ kya vinya, nĩmeeseũvĩsye kĩla ũmwe ĩkasya ya kaũ, na aũme 50 ma kũsembaa mbee wayo. (2Sa 15:1; 1Asu 1:5) Yĩla Ndaviti wasindie mũsumbĩ wa Sova, nĩweeyoseie mbalasi 100 ila syakusasya makasya ma kaũ.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Yĩla Mũsumbĩ Solomoni woombanasya ita sya kaũ sya Isilaeli, nĩwongeleeile makasya ma kaũ mavika 1,400. (1Asu 10:26, 29; 2Mav 1:14, 17) O vamwe na Yelusaleme, vaĩ na ndũa ingĩ syeesĩkĩe ta ndũa kwondũ wa makasya ma kaũ. Ndũa isu syaĩ na syĩndũ sya mwanya sya kũsũvĩa mĩio ĩsu mĩseo na yĩ vinya vyũ ya kaũ.—1Asu 9:19, 22; 2Mav 8:6, 9; 9:25.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 12/1 19 ¶6
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Mavinda wa Kelĩ
1:11, 12. Kĩla Solomoni wavoyie kyatumie Yeova amanya kana kĩla wendaa mũno nĩ ũĩ na ũmanyi. Mboya ila tũvoyaa Ngai nĩsyonanasya nesa vyũ kĩla kĩ ngoonĩ sitũ. Nũseo tũkasũanĩaa nesa tũtanamba kũvoya.
MATUKŨ 27, MWEI WA 3–MATUKŨ 2, MWEI WA 4
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 5-7
“Ngoo Yakwa Ĩkeethĩwa Vo Ĩndĩ Yonthe”
w02 11/15 5 ¶1
Mũikaeke Kũmbana Vamwe
Ĩtina yĩla Ndaviti waĩ mũsumbĩ Yelusaleme, nĩwoonanisye kana aĩ na wendi mwingĩ wa kũmwakĩa Yeova ĩkalũ ya kwĩkala tene na tene na yĩtonya ũmũetee ndaĩa. Ĩndĩ nũndũ Ndaviti aĩ mũndũ wa kaũ, Yeova amwĩie atĩĩ: “Ndwĩaka nyũmba kwondũ wa syĩtwa yakwa.” Vandũ va ũu, nĩwamũnyuvie mwanae Solomoni ake ĩkalũ yĩu. (1 Mavinda 22:6-10) Mwakanĩ wa 1026 mbee wa Klĩsto, Solomoni nĩwavathie ĩkalũ yĩu kwondũ wa kũmũthaithĩa Yeova, ĩtina wa kũyaka kwa myaka mũonza na nusu. Yeova nĩweetĩkĩlile nyũmba ĩsu na nĩkyo waisye atĩĩ: “Nĩnĩvathĩte nyũmba ĩno yĩthĩwe ntheu, ĩla wakĩte, nĩkalye syĩtwa yakwa vo tene na tene; na metho makwa na ngoo yakwa ikeethĩwa vo ĩndĩ yonthe.” (1 Asumbĩ 9:3) Mavinda onthe ala Aisilaeli maendeeaa kwĩkala me aĩkĩĩku, Yeova nĩwendeeawʼa nĩ nyũmba ĩsu. Ĩndĩ maeka kwĩka kĩla kyaĩlĩte, Yeova aĩ akole nyũmba ĩsu, na ĩitwʼĩka “kĩvumbu kya nyũmba mbomboku.”—1 Asumbĩ 9:4-9, The Holy Bible in Current Kikamba Language; 2 Mavinda 7:16, 19, 20.
it-2 1077-1078
Ĩkalũ
Isitoli. Ĩkalũ yĩu yaendeeie kwĩthĩwa vo nginya mwaka wa 607 mbee wa Klĩsto, yĩla yaanangiwe nĩ ita sya Mbaviloni itongoewʼe nĩ Mũsumbĩ Nevukatilesa. (2Asu 25:9; 2Mav 36:19; Yel 52:13) Nũndũ wa Aisilaeli kũlika ũthaithinĩ wa ũvũngũ, Ngai nĩweetĩkĩlilye mbaĩ ingĩ ithĩnyʼe Yuta na Yelusaleme. Na mavinda angĩ nĩsyoosaa vyũ mothwii onthe ma ĩkalũ. O na ĩngĩ, ve mavinda ĩkalũ yĩu yalekeleelawʼa vyũ. Mwakanĩ wa 993 mbee wa Klĩsto, Mũsumbĩ Sisaki wa Misili nĩwooyie ũthwii wayo mĩthenyanĩ ĩla Leovoamu mwana wa Solomoni wasumbĩkĩte, myaka ta 33 kuma ĩkalũ yĩu yavathwa. (1Asu 14:25, 26; 2Mav 12:9) Mũsumbĩ Asa (977-937 mbee wa Klĩsto) nĩwanengete nyũmba ya Yeova ndaĩa. Ĩndĩ nĩ kana asũvĩe Yelusaleme, nĩweekie ũndũ wa ũtumanu yĩla wanengie Mũsumbĩ Mbeni-aatati wa 1 vetha na thaavu kuma ũthwiinĩ wa ĩkalũ, nĩ kana anange ũtianĩo ũla watianĩie na Mbaasa mũsumbĩ wa Isilaeli.—1Asu 15:18, 19; 2Mav 15:17, 18; 16:2, 3.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w10 12/1 11 ¶7
Nĩwĩsĩ “Ngoo sya Mbaa Andũ”
Mboya ya Solomoni no ĩtũkiakisye. Mũndũ taitũ nĩvatonyeka akaema kũmanya ũndũ tũkwĩwʼa ngoonĩ, na ũu nĩ kwasya, ‘ũthĩnyʼo witũ’ na ‘woo witũ.’ (Nthimo 14:10) Ĩndĩ Yeova nĩwĩsĩ ngoo sitũ na nũtũthĩnĩkĩaa mũno. Kũmũtulũĩla Yeova ngoo sitũ kwa kũmũvoya no kũtume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kũkua mĩio mĩito ĩla twĩ nayo. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “[Mwiĩei] kwĩmakĩa kwenyu kwʼonthe, nũndũ nũmũthĩnĩkĩaa.”—1 Vetelo 5:7.
w93 2/1 31
Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ
Ethĩwa Mũklĩsto nĩ mũwau kana e savalĩ na kwoou ndatonya kũthi ũmbanonĩ wa kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ, we no eke ũu mwei ũla ũatĩĩe?
Maũndũ matataĩĩwe ta kũwaa kana kũvĩngĩĩsĩka wĩ savalĩnĩ, no matume Mũklĩsto atathi ũmbanonĩ wa kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ ũndũ eĩvangĩte, o na kau mavinda asu methĩawa me mavũthũ mũno. Mavinda ta asu mũndũ atonya kwĩka ata?
Ũmbanonĩ ũsu, mũkate ũte ĩlawa na mbinyu ndune nivĩtawʼa, na ala metĩkĩwʼe veva mũtheu wa Ngai na manyuvĩtwe kwĩkala ĩtunĩ nĩmaĩsaa na kũnywʼa. (Mathayo 26:26-29; Luka 22:28-30) Ethĩwa ve ũmwe ũĩsaa mũkate na akanywʼa mbinyu kĩla mwaka na ĩvindanĩ yĩĩ nĩ mũwau, ethĩwe e nyũmba kana e sivitalĩ, atumĩa ma kĩkundi no mavange mũtumĩa ũmwe akamũtwaĩa mũkate na mbinyu, na maineenea maandĩko mana nake makonetye ũndũ ũsu, na ĩndĩ maimũnenga mũkate na mbinyu. Ethĩwa Mũklĩsto wĩtĩkĩwʼe mauta e vaasa na kĩkundi kya mũsyĩ, aĩle kũvanga akathi kĩkundinĩ kĩla kĩ vakuvĩ na vala ũĩ matukũ asu.
Kwosana na maũndũ asu twoona, nĩ maũndũnĩ mavũthũ vyũ Mũklĩsto wĩtĩkĩwʼe mauta ũtonya kũtanĩa Kyaũya kya Wĩoo kya Mwĩaĩi ĩtina wa mĩthenya 30 (mwei ũmwe), kwosana na mwĩao ũla wĩ nthĩnĩ wa Motalo 9:10, 11 na ngelekanyʼo ĩla yĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Mavinda 30:1-3, 15.
“Malondu angĩ” ma Yesũ me na wĩkwatyo wa kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ nzaũ tene na tene, na kwoou mai ungu wa mwĩao wa kũya mũkate na kũnywʼa mbinyu. (Yoana 10:16) Nĩ ũndũ wa vata mũno maendae ũmbanonĩ ũsu wĩkawa kĩla mwaka, ĩndĩ mayĩĩsaa mũkate na kũnywʼa mbinyu. Kwoou ethĩwa ũmwe nĩ mũwau kana e savalĩnĩ na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa ndetonya kũvika kĩkundinĩ o na kĩmwe kwondũ wa ũmbano ũsu, no asome e weka maandĩko ala maĩlĩte ũndũ ũsu (o vamwe na ngewa ya Yesũ ĩũlũ wa ũndũ wambĩĩisye kyaũya kĩu kya wĩoo), na aivoya Yeova aathime ũndũ ũsu ũendeee ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Ĩndĩ vayĩĩthĩwa na vata wa kwĩka mũvango ũngĩ wa kwĩthĩwa na ũmbano kana kũneenea mĩsoa mĩna ya Mbivilia mwei ũla ũatĩĩe.
MATUKŨ 10-16, MWEI WA 4
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 8-9
“Nĩwoonaa Ũĩ wĩ wa Vata Mũno”
w99 11/1 20 ¶4
Kwĩthĩwa na Ũlau Mwingĩ
O na ĩngĩ, mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva nĩwatũmĩie ĩvinda yake yingĩ mũno na eekĩa kĩthito nĩ kana amũthokee Solomoni. Veonekana Sieva yaĩ kĩsionĩ kĩla ũmũnthĩ nĩ nthĩ ya Yemen. Kwoou mũsumbĩ ũsu nũtonya kwĩthĩwa aendie savalĩ ya kĩlomita mbee wa 1,600 nginya Yelusaleme. O tondũ Yesũ waisye, “we nĩwaumie vaasa mũno.” Nĩkĩ weekĩie kĩthito kĩu kyonthe? Kĩtumi kĩla kyaĩ kĩnene nĩ “kwĩwʼa ũĩ wa Solomoni.”—Luka 11:31.
w99 7/1 30 ¶4-5
Ndambũka Yaĩ na Mosyao Maseo
Ĩvindanĩ yĩu, mũsumbĩ mũndũ mũka avikie Yelusaleme “e na ũkondo mũnene mũno [kana, andũ aingĩ], e na ngamĩle ila ikuĩte mĩtĩ ĩla ĩnyungaa nesa, na thaavu mwingĩ mũno, na tũvila twĩ thooa mũnene.” (1 Asumbĩ 10:2a) Andũ amwe maasya kana andũ asu aingĩ waendanĩtye namo maĩ na asikalĩ maĩ na mĩio ya kaũ ala mamũsungaa. No tũelewe ũndũ ũsu nũndũ mũsumbĩ ũsu aĩ na ũkũmũ na ndaĩa nene, na savalĩnĩ yake akuĩte syĩndũ sya ndola milioni mbingĩ.
Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, lilikana kana mũsumbĩ ũsu mũndũ mũka eewʼĩte ĩũlũ wa nguma ya Solomoni “ũndũ wa syĩtwa ya Yeova.” Kwoou ndambũka yake ndyaĩ ya maũndũ ma viasala. Veonekana kĩtumi kĩnene kya kũthi kũu kyaĩ kwĩwʼa ũĩ wa Solomoni. O na nĩvatonyeka akethĩwa endaa kwĩmanyĩsya ũndũ mũna ĩũlũ wa Yeova, Ngai wa Solomoni. Nũndũ nũtonya kwĩthĩwa aĩ wa ũsyao wa Semu kana Amu, ala maĩ athaithi ma Yeova, noĩthwa aĩ na mea ma kũmanya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa ndĩni ya aa-ũmae make.
w99 7/1 30-31
Ndambũka Yaĩ na Mosyao Maseo
Mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva nĩwendeeiwʼe mũno nĩ ũĩ wa Solomoni nginya “veva wake waaa vinya.” (1 Asumbĩ 10:4, 5) Andũ amwe maasya kana ndeto isu syonanasya mũsumbĩ mũndũ mũka atiiwe “ateũveva.” O na mũsomi ũmwe aasya mũsumbĩ mũndũ mũka atheleilwe nĩ nzeve avalũka! O na ethĩwa kweethĩiwe ata, mũsumbĩ mũndũ mũka nĩwasengʼie nĩ maũndũ ala woonie na eewʼa. Aisye kana athũkũmi ma Solomoni maĩ atanu nũndũ wa kwĩwʼaa ũĩ wa mũsumbĩ, na amũtaĩa Yeova nũndũ wa kũmũtwʼĩkĩthya Solomoni mũsumbĩ. Na ĩndĩ anenga mũsumbĩ mĩthĩnzĩo ya thooa mũnene. Kwa ngelekanyʼo, thaavu wĩ wʼoka waĩ ũtonya kuma mbesa sya ũmũnthĩ ndola milioni mĩongo ĩna. Nake Solomoni nĩwaetie mĩthĩnzĩo, na amũnenga mũsumbĩ mũndũ mũka “kyonthe kĩla wendie, o kĩla wetisye.”—1 Asumbĩ 10:6-13.
it-2 990-991
Solomoni
O na ĩngĩ, ĩtina wa mũsumbĩ mũndũ mũka kwona ũndũ ĩkalũ na nyũmba ya Solomoni syaanakavĩte, na mesa na syĩndũ sya kũnywʼĩĩa mbinyu, vamwe na ngũa ila syeekĩawa nĩ athũkũmi na nthembo sya kũvĩvwʼa ila syaumawʼa ĩkalũnĩ kĩla ĩvinda, ‘veva wake nĩwaaie vinya.’ Kĩu kyatumie asya: “Sisya, ndyaatavwʼa nyunzu; ũĩ waku na kũathimĩka kwaku nĩkũvĩtũkĩte nguma ĩla neewie.” Ĩtina wa ũu, aisye kana athũkũmi ala mathũkũmaa mũsumbĩ maĩ atanu. Nũndũ wa maũndũ asu onthe, mũsumbĩ ũsu mũndũ mũka nĩwamũtaĩie Yeova Ngai na amũathima nũndũ wa ũndũ wendete Aisilaeli nginya amanyuvĩa Solomoni atwʼĩke mũsumbĩ nĩ kana asilae katĩ na aiatĩĩa ũlũngalu.—1Asu 10:4-9; 2Mav 9:3-8.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 1097
Kĩvĩla kya Ũsumbĩ
Kĩvĩla kya ũsumbĩ kya mũsumbĩ wa Isilaeli kĩla kĩeleetwʼe kwa ũliku nĩ kĩla kyaseũviwʼe nĩ Solomoni. (1Asu 10:18-20; 2Mav 9:17-19) Veonekana kĩvĩla kĩu kyaĩ ‘valasyanĩ wa kĩvĩla kya ũsumbĩ,’ mwako ũmwe katĩ wa myako ĩla yaĩ Kĩĩmanĩ kya Molia, kĩla kĩ Yelusaleme. (1Asu 7:7) Kĩvĩla kĩu kyaĩ kĩnene na kyaseũvĩtwʼe na ‘maeo ma nzou na kĩkavwʼĩkwa thaavu mũtheu mũno mbee na kyaĩ kĩkumbe ngalĩ ya mũongonĩ na kyaĩ na moko.’ O na kau maeo ma nzou nĩmatonya kwĩthĩwa nemo matũmĩĩtwe mũno kũseũvya kĩvĩla kĩu kya ũsumbĩ, twasũanĩa nzĩa ila syatũmĩawa kũseũvya syĩndũ sya ĩkalũ, no twasye kana kĩvĩla kĩu kyaseũvĩtwʼe na mbwaũ na kĩkavwʼĩkwa thaavu na kĩkanakavwʼa na maeo ma nzou. Na kwoou mũndũ akĩsisya aĩ atonya kwasya kana kyaseũvĩtwʼe na maeo ma nzou na thaavu. Ĩtina wa kũweta matambya thanthatũ ala mambatĩte kĩvĩlanĩ kĩu kya ũsumbĩ, mĩsoa ĩsu ĩendeee kwasya atĩĩ: “Mĩnyambũ ĩlĩ [yaũngamĩte] ũtee wa moko asu. Na mĩnyambũ ĩkũmi na ĩlĩ yaũngeme vo ngalĩ ĩno na ngalĩ ĩla ĩngĩ matambyanĩ asu thanthatũ.” (2Mav 9:17-19) Mũnyambũ ũtũmĩawa Mbivilianĩ kwonanyʼa ũkũmũ wa kũsumbĩka na ũu nĩwaĩlĩte vyũ. (Mwa 49:9, 10; Ũvu 5:5) Veonekana mĩnyambũ ĩsu 12 nĩtonya kwĩthĩwa yoonanasya mbaĩ 12 sya Isilaeli, na kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyoonanasya ũndũ syeenyivĩsye mũsumbĩ ũla wekalĩle kĩvĩla kĩu kya ũsumbĩ na ũndũ syamũkwataa mbau. Na kĩvĩlanĩ kĩu kya ũsumbĩ vaĩ na kavĩla ka nyaĩĩ ka thaavu. Vai kĩvĩla kĩngĩ kya ũsumbĩ kyailye kĩu ĩvindanĩ yĩu, kĩthĩwe kyoonekie nĩ andũ ala menzaa syĩndũ sya tene, kyoonekie myakonĩ ya tene, kana kyasoletwe visanĩ mũna. Vate nzika, o tondũ mũandĩki wa ĩvuku ya mavinda waisye: “Kũtyaĩ kĩndũ kyaseũvĩtwʼe ũu ũsumbĩnĩ o na wĩva.”—2Mav 9:19.
MATUKŨ 17-23, MWEI WA 4
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 10-12
“Tetheka Nĩ Ũtao Mũseo”
w01 9/1 28-29
Ũndũ Ũtonya Kwĩka Motwi Maseo
O na ĩngĩ, Yeova nũtũnengete Aklĩsto aimu kĩ-veva ala twĩthĩawa namo kĩkundinĩ na tũtonya kũneenea vamwe namo motwi ala tũkwenda kwĩka. (Aeveso 4:11, 12) Ĩndĩ yĩla tũũmakũlya ũndũ, tũyaĩle kwĩka ta andũ ala maendaa makũlĩtye angĩ ũtao maimantha ũla ũtonya kũmatavya kĩla mekwenda kwĩwʼa, na ĩndĩ maiatĩĩa ũtao wake. O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kũlilikana ngelekanyʼo nthũku ya Leovoamu. Yĩla wendaa kwĩka ũtwi ũmwe mũito mũno, nĩwanengiwe ũtao mũseo mũno nĩ atumĩa akũũ ala mathũkũmĩte vamwe na ĩthe wake. Ĩndĩ vandũ va kũatĩĩa ũtao woo, aendie kũkũlya anake ala meanĩte ĩmwe. Yĩla waatĩĩie ũtao woo, nĩweekie ũtwi mũthũku mũno na ũu watuma asya kĩlungu kĩnene kya ũsumbĩ wake.—1 Asumbĩ 12:1-17.
Yĩla ũkwenda mũndũ wa ũkũtaa, kũlya ala meyoneete maũndũ maingĩ, mesĩ Maandĩko nesa, na manengete ndaĩa myolooto mĩlũngalu. (Nthimo 1:5; 11:14; 13:20) Ethĩwa nĩvatonyeka, osa ĩvinda ũvindĩĩsye myolooto ĩla ĩkonanĩtye na ũtwi ũla ũkwenda kwĩka na ũvoo wʼonthe ũla wĩ nawʼo ũneeneete ũndũ ũsu. Wasũanĩa maũndũ ũtongoewʼe nĩ Ndeto ya Yeova, ũkeethĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩka motwi maseo vyũ.—Avilivi 4:6, 7.
it-2 768 ¶1
Leovoamu
Nũndũ Leovoamu aĩ ngũlũ, andũ aingĩ nĩmeevathanie nake. Mbaĩ ila syaendeeie kũkwata mbau nyũmba ya Ndaviti syaĩ Yuta na Mbenyamini, o vamwe na athembi na Alivai kuma mosumbĩnĩ asu elĩ, na andũ anini vyũ kuma ũsumbĩnĩ wa mbaĩ ĩkũmi.—1Asu 12:16, 17; 2Mav 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
be 69 ¶4-5
Motwi ma Mũndũ Mwene na Maũndũ Makonetye Wasya wa Ngoo
Yĩla mũmanyĩwʼa wa Mbivilia kana Mũklĩsto ũngĩ waũkũlya eĩka ata ũndũnĩ mũna, ũtonya kũmũsũngĩa ata? No wĩthĩwe wĩsĩ ũndũ we ũtonya kwĩka. Ĩndĩ kĩla mũndũ no nginya aumye ũtalo wa motwi ala ũkwĩka. (Aka. 6:5) Mũtũmwa Vaulo aeleisye kana nĩweekĩie vinya andũ ala watavasya ũvoo mũseo methĩwe ‘ewi kwĩsĩla mũĩkĩĩo.’ (Alo. 16:26) Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo tũtonya kũatĩĩa. Mũndũ ũla wĩkaa motwi nĩ kana endeesye o mwalimũ wake wa Mbivilia kana o mũndũ ũngĩ, ethĩawa aithũkũma andũ na ndethĩawa na mũĩkĩĩo. (Aka. 1:10) Kwoou no kwĩthĩwa kũsũngĩa kwa nzĩa yĩ laisi kana kwa nzĩa ya ĩmwe kwa ĩmwe kũtatonya kũtethya ũla waũkũlya ĩkũlyo.
Kwoou ũtonya kũsũngĩa ata kwa nzĩa yosanĩte na myolooto ya Mbivilia? No ũmwonyʼe myolooto ya Mbivilia na ngelekanyʼo ila syaĩle iwetetwe ngewanĩ ila syĩ Mbivilianĩ. Mavinda amwe no ũmwonyʼe ũndũ ũtonya kwĩka ũkunĩkĩli nĩ kenda emanthĩe myolooto na ngelekanyʼo isu no we mwene. O na no mũneenee myolooto ĩsu na ũndũ ngelekanyʼo isu itonya kũmũtethya, ĩndĩ ũte kũikonanyʼa na ũndũ ũla ũũmũthĩnyʼa. Mũkũlye kana maũndũnĩ asu ve ũndũ ũtonya kũmũtetheesya eke ũtwi kwa ũĩ. Mwĩkĩe vinya asũanĩe ĩũlũ wa myolooto ĩsu na ngelekanyʼo isu na ũndũ itonya kũmũtetheesya eke ũtwi ũũmwendeesya Yeova. Weeka ũu, ũkeethĩwa ũimũtetheesya ‘kũmanyĩsya kĩlĩko kyake nĩ kana ethĩwe atonya kũvathũkanyʼa ũseo na ũthũku.’—Aevl. 5:14.