Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa “Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto”

Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto

MATUKŨ 8-14, MWEI WA 5

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 20-21

“Ĩkĩĩai Yeova Ngai Wenyu”

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 1271 ¶1-2

Yeolamu

Yeolamu ndaatĩĩa nzĩa ndũngalu sya ĩthe wake Yeosavati, na veonekana kĩtumi nũndũ nĩwaatĩĩie ngelekanyʼo nthũku ya kĩveti kyake Athalia. (2Asu 8:18) Yeolamu nĩwooaie ana-a-inyia thanthatũ na anene amwe me mbee ũsumbĩnĩ wa Yuta. Na kũthũkya ũvoo nĩwasyokie avĩndũa ala wasumbĩkĩte maeka kũmũthaitha Yeova na mambĩĩa kũthaitha ngai sya ũvũngũ. (2Mav 21:1-6, 11-14) Ũsumbĩki wake wʼonthe wausũĩte mathĩna; amwe maumaa nthĩnĩ wa ũsumbĩ wake na angĩ nza. Mbee, Aetomu nĩmeethĩiwe alei, na ĩndĩ andũ ma Livina mangʼendea Yuta. (2Asu 8:20-22) Valũanĩ ũla mwathani Eliya waandĩkĩie Yeolamu, amũkanĩtye akamwĩa atĩĩ: “Sisya, Yeova akakũna andũ maku na syana syaku, na iveti syaku, na syĩndũ syaku syonthe na ũthĩnʼyo mũnene.” O na ĩngĩ, eeie Mũsumbĩ Yeolamu ũũ: “Ũkeethĩwa na ũwau mũnene, ũkũwaĩtye maa maku, kũvika maa maku metĩkangae kwondũ wa ũwau, mĩthenya na mĩthenya.”—2Mav 21:12-15.

Ũu nowʼo kweethĩiwe. Yeova nĩweetĩkĩlilye Aalavu na Avilisiti masinde nthĩ ĩsu na maitava kĩveti kya Yeolamu na syana syake. Ngai nĩweetĩkĩlilye mwana ũla mũnini wa Yeolamu, weetawa Yeoaasi (o na ĩngĩ, eetawa Aasia), e weka ndakatavwe. Ĩndĩ eekie ũu nũndũ wa ũtianĩo kwondũ wa Ũsumbĩ ũla watianĩĩte na Ndaviti. “Na ĩtina wa ũu wʼonthe Yeova amũkũna [Yeolamu] maanĩ na ũwau ũtavoeka.” Myaka ĩlĩ ĩithela ‘maa make nĩmetĩkangie,ʼ na ĩtina wa kavinda kanini akwʼa. Ũu nĩwʼo mũndũ ũsu wathũkĩte ũu wakwie, “atekwendwa.” Athikiwe Ndũanĩ ya Ndaviti, “ĩndĩ ti ngunganĩ vala vathikawa asumbĩ.” Mwanae, Aasia, nĩwe watwʼĩkie mũsumbĩ vandũ vake.—2Mav 21:7, 16-20; 22:1; 1Mav 3:10, 11.

MATUKŨ 15-21, MWEI WA 5

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 22-24

“Yeova Nũathimaa Ala Moonanyʼa me na Ũkũmbaũ”

it-1 379 ¶5

Kũthika Andũ, Kũndũ kwa Kũthika Andũ

Nũndũ Mũthembi Mũnene Yeoiata aĩ mũlũngalu, nĩwathikiwe na ndaĩa mũno, na athikiwe “ndũanĩ ya Ndaviti katĩ wa asumbĩ.” No we e weka ũwetetwe Mbivilianĩ ũtaĩ wa nyũmba ya kĩ-ũsumbĩ wathikiwe kwa nzĩa ĩsu.—2Mav 24:15, 16.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-2 1223 ¶13

Nzekalia

12. Aĩ mwana wa Mũthembi Mũnene Yeoiata. Ĩtina wa Yeoiata kũkwʼa, Mũsumbĩ Yeoasi nĩwatiie ũthaithi wa wʼo, na ambĩĩa kwĩthukĩĩsya ũtao mũthũku vandũ va kwĩthukĩĩsya athani ma Yeova. Nzekalia, ũla ĩthe wasyaanĩwʼe na ĩthe wa Yeoasi (2Mav 22:11), nĩwakanisye andũ ateũmavuva ĩũlũ wa mwĩkalĩle ũsu, ĩndĩ vandũ va kwĩlila, matwie kũmũkimangĩa na mavia nza wa ĩkalũ mamũaa. Nzekalia aikwʼa aisye atĩĩ: “Yeova nasisye ũndũ ũũ, na kũandũa.” Ndeto isu syaĩ wathani na nĩsyeanĩiwʼe. Mbee, syeanĩiwʼe ĩvinda yĩla Asilia maanangie Yuta mũno, na kelĩ, syeanĩie ĩvinda yĩla Yeoasi wooaiwe nĩ athũkũmi make elĩ “kwondũ wa nthakame ya ana ma mũthembi Yeoiata.” Maandĩko ma Kĩkiliki metawa Septuagint na angĩ ma Kĩlatinĩ metawa Vulgate maĩtye kana Yeoasi ooaiwe nĩ kana nthakame ya “mwana” wa Yeoiata ĩĩvanĩwʼe. Ĩndĩ maandĩkonĩ ala maumĩĩiwʼe nĩ Masoretes na Mbivilianĩ yĩtawa Peshitta ya kĩthyomo kya Silia, vatũmĩĩtwe ndeto ya wingĩ, “ana.” Nĩvatonyeka ũkethĩa syĩkĩte ũu nĩ kana syonanyʼe ũndũ mwana ũsu wa Yeoiata weetawa Nzekalia, ũla waĩ mwathani na mũthembi, wanengetwe ndaĩa mũno wĩana.—2Mav 24:17-22, 25.

w10 2/15 6-8 ¶6-10

Ĩthĩwa na Ũkũmbaũ

⁶ Nzĩa ya ĩmwe kwa ĩmwe ya kũkwata veva mũtheu wa Ngai nĩ kũmũvoya aũnenge. Yesũ eeie ethukĩĩsya make atĩĩ: “Ethĩwa ĩndĩ inywʼĩ, o na kau mwĩ athũku, nĩmwĩsĩ kũnenga syana syenyu mĩthĩnzĩo mĩseo, ti mbee mũno Ĩthe wenyu ũla wĩ ĩtunĩ kũmanenga veva mũtheu ala mamwĩtasya!” (Luka 11:13) Kwa wʼo, nĩtwaĩle kũvoyaa kĩla ĩvinda tũnengwe veva mũtheu. Ethĩwa mavinda angĩ nĩtũkĩaa kũtavanyʼa kũndũ ta lelũnĩ, isionĩ sya viasala, kana kũtavanyʼa yĩla twĩ maũndũnĩ maitũ, no tũmũvoye Yeova atũnenge veva wake na aitũtetheesya twĩthĩwe na ũkũmbaũ.—1 Ath. 5:17.

⁷ Ũu nĩwʼo mũndũ mũka ũmwe Mũklĩsto wĩtawa Rosa weekie. Mũthenya ũmwe Rosa e wĩanĩ ve mwalimũ mathũkũmaa ĩmwe wasomaa livoti ya ũndũ syana syakuawa naĩ sukulu ĩngĩ. Mwalimũ ũsu nĩwaũmĩiwʼe nĩ kĩla wasomie nginya asya ũũ na wasya mũnene: “Nthĩ ĩno yelekele va?” Rosa nĩwatũmĩie mwanya ũsu kumya ũkũsĩ. Eekie ata nĩ kana ethĩwe na ũkũmbaũ wa kũtavanyʼa? Aĩtye, “Nĩnamũvoyie Yeova na namũkũlya andetheesye na veva wake.” Nĩwaumisye ũkũsĩ mũseo na atia kyathĩ kya kũsyokea mwalimũ ũsu. Kwasũanĩa ĩũlũ wa kelĩtu ke na myaka ĩtano ketawa Milane, kala kekalaa New York City. Milane aĩtye, “Ndanamba kũthi sukulu, nĩ na Mami nĩtũmũvoyaa Yeova.” Mavoyaa ĩũlũ wa kyaũ? Mavoyaa nĩ kana Milane ethĩwe na ũkũmbaũ wa kũtetea mũĩkĩĩo wake na kũneena ĩũlũ wa Ngai wake! Inyia wake aĩtye ũũ: “Kĩu nĩkĩtetheeasya Milane kũelesya mũĩkĩĩo wake ĩũlũ wa sikũkũ sya kũsyawa na sikũkũ ingĩ ta isu, na nĩkĩmũsũvĩaa ndakaikwate mbau.” Syo ngelekanyʼo isu iikwonanyʼa kana nĩ kana twĩthĩwe na ũkũmbaũ nĩtwaĩle kũvoya?

⁸ O na ĩngĩ, kwasũanĩa kĩla kyatetheeisye mwathani Yelemia eethĩwa na ũkũmbaũ. Yĩla Yeova wamũnyuvie atwʼĩke mwathani kwa mbaĩ, aisye atĩĩ: “Sisya, ndiũmanya kũneena; nũndũ nyie nĩ kana.” (Yel. 1:4-6) Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, Yelemia nĩwatavanisye na kĩthito kingĩ na e na ũkũmbaũ nginya andũ aingĩ mambĩĩa kwona ta ũkũmendea ũthũku. (Yel. 38:4) Atavanisye na ũkũmbaũ ĩũlũ wa sila wa Yeova kwa myaka mbee wa 65. Nĩweesĩkĩe mũno Isilaeli nũndũ wa kũtavanyʼa ate na wia na e na ũkũmbaũ, nginya myaka ta 600 ĩtina yĩla Yesũ watavanasya aneenie na ũkũmbaũ weethĩa amwe meona ta Yelemia ũthayũũkie. (Mt. 16:13, 14) O na kau mbeenĩ mwathani Yelemia aĩ na wia, eekie ata nĩ kana ethĩwe na ũkũmbaũ? Aĩtye atĩĩ: “Nĩvo ngoonĩ yakwa ve ta mwaki mwakanu [wa ndeto ya Ngai] ũvingĩĩtwe mavĩndĩnĩ makwa, na nĩ na mĩnoo ũndũ wa kũmĩĩsya.” (Yel. 20:9) Vate nzika, ndeto ya Yeova nĩyamwĩkĩie vinya na yamũthangaasya ende kũneena.

⁹ Mũtũmwa Vaulo aisye ũũ valũanĩ ũla waandĩkĩie Aevelania: “Ndeto ya Ngai yĩ thayũ na yĩ ũtonyi na nĩ mbũĩ kwĩ ũvyũ mũĩ ngalĩ syelĩ na nĩtonyaa na kũaanyʼa thayũ na veva, na maleenyũ na mũthungo, na nĩtonya kũmanya mosũanĩo na kwenda kwa ngoo.” (Aevl. 4:12) Ũvoo (kana ndeto) wa Ngai no ũtũthangaasye o tondũ wamũthangaaisye Yelemia. Lilikana kana o na kau andũ nĩmo matũmĩiwe kũandĩka Mbivilia, ĩvuku yĩu yĩi na ũĩ wa andũ nũndũ yaveveeiwe nĩ Ngai. Tũsomaa ũũ nthĩnĩ wa 2 Vetelo 1:21: “Vaiĩ ĩvinda o na yĩmwe wathani waaũka kumana na kwenda kwa mũndũ, ĩndĩ andũ maneenie kĩla kyaumie kwa Ngai kwosana na ũndũ veva mũtheu wamatongoesye.” Yĩla twoosa ĩvinda twĩmanyĩsye Mbivilia kwa ũliku, ilĩko sitũ syusũaa ũvoo ũtongoewʼe nĩ veva mũtheu. (Soma 1 Akolintho 2:10.) Ũvoo ũsu no wĩthĩwe “ta mwaki mwakanu” nthĩnĩ witũ, na kwoou ũyĩthĩa tũyĩsa kwĩsiĩĩa tũikaũtavanyʼe.

¹⁰ Nĩ kana kĩla tũkwĩmanyĩsya Mbivilianĩ kĩtũtethye, twaĩle kwĩmanyĩsya kwa nzĩa ĩkũtuma ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ ũlika vyũ nthĩnĩ witũ, na ũituma twĩka moalyũku. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe mwathani Esekieli nĩwooniwʼe woni, na woninĩ ũsu akũlilwʼe aye ĩvuku ĩkũnze, yĩla yaĩ na ũvoo mũito waaĩle kũtavya andũ o na matendaa kũmwĩthukĩĩsya. Esekieli aaĩle kwamba kũelewa nesa ũvoo ũsu na ayĩkala kwosana nawʼo. Eeka ũu, nĩwesaa kũtanĩa wĩa ũsu wanengetwe, o tondũ mũndũ ũtanĩaa ũkĩ wa nzũkĩ.—Soma Esekieli 2:8–3:4, 7-9.

MATUKŨ 22-28, MWEI WA 5

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 25-27

“Yeova Nũtonya Ũkũnenga Mbingĩ kwĩ Isu”

it-1 1266 ¶6

Yeoasi

O na ĩngĩ, Yeoasi nĩwaandĩkie ita syake ngili maana maingĩ nĩ kana ikatetheesye mũsumbĩ wa Yuta kũkita Aetomu. Ĩndĩ kwosana na ũtao wa “mũndũ wa Ngai” ita isu syeeiwe nĩsyĩnũke, o na kau nĩsyaĩvĩtwe talendi ĩana sya vetha (ndola 660,600). Kĩu nĩkyatumie ithata, na nĩvatonyeka ũkethĩa syathatie nũndũ wa syĩndũ mbingĩ ila syeekwatĩtye kũtava kũu. Kwoou ĩtina wa kũsyoka ngalĩko ya ĩũlũ, nĩsyoosie mũtavo ndũanĩ sya ũsumbĩ wa mbaĩ ilĩ, kuma Samalia (vala itonya kwĩthĩwa syekalaa iitwaĩĩsya maũndũ masyo) nginya Mbethi-oloni.—2Mav 25:6-10, 13.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w07 12/15 10 ¶1-2

We wĩ na Mũklĩsto Mũimu Kĩ-veva Ũtonya Kũũtetheesya Kwĩkaa Motwi kwa Ũĩ?

USIA e na myaka 16, nĩwatwʼĩkie mũsumbĩ wa ũsumbĩ wa mbaĩ ilĩ wa Yuta. Asumbĩkie kwa myaka mbee wa 50, kuma myaka ya maana kenda mbee wa Klĩsto ĩkilyĩ kũthela nginya myaka ya maana nyanya mbee wa Klĩsto ĩyambĩĩa. Kuma Usia e mũnini, “eekaa ũla Yeova wonaa wĩ ũseo.” Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye eethĩwa na mwĩkalĩle mũseo? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “[Usia] eelekela amũmanthe Ngai mĩthenyanĩ ya Nzekalia, ũla waĩ na ũmanyi woninĩ wa Ngai: na ĩvinda yonthe yĩla wamanthaa Yeova, Ngai atuma aathimĩka.”—2 Mavinda 26:1, 4, 5.

Vai maũndũ maingĩ mesĩkĩe ĩũlũ wa Nzekalia, ũla waĩ mũtai wa mũsumbĩ, eka maũndũ asu mawetetwe Mbivilianĩ. Ĩndĩ nũndũ Nzekalia aĩ na “ũmanyi woninĩ wa Ngai,” nĩwatumie mũsumbĩ ũsu wa mũika eka kĩla kyaĩle. Ĩvuku yĩmwe yĩtawa The Expositor’s Bible yonanĩtye kana Nzekalia aĩ “mũndũ wĩsĩ nesa momanyĩsyo matheu, waĩ na ũtũĩka mwingĩ mũno maũndũnĩ ma kĩ-veva, na waĩ na ũtonyi wa kũelesya nesa vyũ kĩla weesĩ.” Mũsomi ũmwe wa Mbivilia awetie ndeto ii ĩũlũ wa Nzekalia: “Nĩweesĩ wathani nesa na . . . aĩ mũĩ, nĩweeyumĩtye vyũ amũthũkũme Ngai, aĩ mũseo; na veonekana aĩ ngelekanyʼo nzeo mũno kwa Usia.”

MATUKŨ 29, MWEI WA 5–MATUKŨ 4, MWEI WA 6

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 28-29

“No Ũmũthũkũme Yeova o na Ethĩwa Asyai Maku ti Ngelekanyʼo Nzeo”

Ũthwii wa Kĩ-veva

w12 2/15 24-25

Nathani Nĩwateteaa Vyũ Ũthaithi Mũtheu

Nathani aĩ mũthaithi mũĩkĩĩku wa Yeova, na ĩvinda yĩla Ndaviti wamũtavisye kana nũkwenda kũmwakĩa Yeova nyũmba ya mbee yĩthĩawe vandũ va kũmũthaithĩaa ĩũlũ wa nthĩ, Nathani nĩweetĩkĩlile mũvango ũsu e mũtanu vyũ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ĩvinda yĩĩ Nathani awetie kĩla kyamwendeeasya we mwene vandũ va kwamba kũmanya kĩla Yeova wendaa. Ũtukũ o ũsu, Ngai nĩwamwĩaĩe mwathani ũsu wake atwaĩe mũsumbĩ ũtũmani wĩ kĩvathũkanyʼo. Ũtũmani ũsu waĩtye kana Ndaviti tiwe ũkamwakĩa Yeova ĩkalũ. Wĩa ũsu waĩ ũtethwʼe nĩ mwana ũmwe wa Ndaviti. Ĩndĩ o na vailye ũu, Nathani nĩwawetie kana Ngai aendeee kwĩka ũtianĩo vamwe na Ndaviti nĩ kana kĩvĩla kyake kya ũsumbĩ “kĩkalũlũmĩlwʼa tene na tene.”—2 Sam. 7:4-16.

Kwenda kwa Ngai ĩũlũ wa kwakwa kwa ĩkalũ kwaĩ kĩvathũkanyʼo na woni wa Nathani. Ĩndĩ nũndũ mwathani ũsu aĩ na wĩnyivyo, nĩweetĩkĩlanile na kwenda kwa Yeova na akwata mbau kĩeleelo kyake. Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno tũtonya kũatĩĩa yĩla Ngai watũkanyʼa. Maũndũ ala Nathani weekie ĩtina e mwathani nĩmoonanisye kana ndaasya ngwatanĩo yake na Ngai. O na veonekana Yeova nĩwamũveveeie Nathani, vamwe na Ngati ũla waĩ mwoni, nĩ kana matongoesye Ndaviti kũvanga nesa andũ 4,000 methĩwe aini ĩkalũnĩ.—1 Mav. 23:1-5; 2 Mav. 29:25.

MATUKŨ 5-11, MWEI WA 6

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 30-31

“Kũmbana Vamwe Nĩkũtũtethasya”

it-1 1103 ¶2

Esekia

Aĩ na Kĩthito Kingĩ Kwondũ wa Ũthaithi wa Wʼo. Esekia amina kwĩkalĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ oou e na myaka 25, nĩwoonanisye kana aĩ na kĩthito kingĩ kwondũ wa ũthaithi wa Yeova. Ũndũ wa mbee ũla weekie waĩ kũvingũa ĩkalũ ĩngĩ na kũyĩtũngĩĩa. Na ĩndĩ, Esekia nĩwoombanisye athembi na Alivai, na amea atĩĩ: “Kwĩ ngoonĩ yakwa kũtianĩa ũtianĩo na Yeova, Ngai wa Isilaeli.” Ũtianĩo ũsu wailye ta wa kwambĩĩsya ĩngĩ ũtianĩo wa Mĩao ũsumbĩnĩ wa Yuta. Meekie ũu nĩ kana monanyʼe makeethĩawa me aĩkĩĩku kwa ũtianĩo wa Mĩao, nũndũ o na kau no watũmĩkaa, andũ nĩmaũlekeleelye. Nĩwasyokie avangĩthya Alivai wĩanĩ woo, na ambĩĩsya ĩngĩ mũvango wa kwĩthĩwa na mĩio ya wathi na wa kwinaa mbathi sya kũmũtaĩa Yeova. Twaĩ Nisani, mwei ũla Vasaka yalilikanawa, ĩndĩ ĩkalũ, athembi, na Alivai mayaĩ atheu. Tũivika matukũ 16 ma Nisani, ĩkalũ nĩyatheetwʼe na mĩio yayo ĩkatũngĩĩwa. Na ĩndĩ wĩwʼanĩthyo wa mwanya nĩweekiwe kwondũ wa mbaĩ yonthe ya Isilaeli. Mbee, anene me mbee ũsumbĩnĩ nĩmaetie nthembo, na nthembo sya naĩ kwondũ wa ũsumbĩ, vala vandũ vatheu, na kwondũ wa andũ. Ĩtina wa ũu, andũ ala angĩ nĩmaetie nthembo sya kũvĩvwʼa ngili mbingĩ.—2Mav 29:1-36.

it-1 1103 ¶3

Esekia

Nũndũ ũndũ ũla mũnene watumĩte Vasaka ĩtatanĩwa ĩvindanĩ yĩla yaĩle nĩ kana andũ mayaĩ atheu, Esekia nĩwatũmĩie mwĩao ũla weetĩkĩlĩtye andũ ala mataĩ atheu mamĩtanĩe mwei ũla waatĩĩe. Nĩwatũmie atwai ma mavalũa mathi kuma Mbeeli-sieva nginya Ndani nĩ kana athokye andũ ma Yuta na Isilaeli mbokanĩ ĩsu. Atwai asu ma mavalũa nĩmavĩngiwe nĩ andũ aingĩ. Ĩndĩ andũ amwe, na mũno mũno ma Aseli, Manase, na Nzevuluni nĩmeenyivisye na mathi. O na angĩ kuma Evalaimu na Isakali nĩmaendie. Na o na eka asu, ve andũ angĩ aingĩ mataĩ Aisilaeli ĩndĩ mamũthaithaa Yeova maĩ vo. Nĩvatonyeka ũndũ ũsu ũkethĩwa ũtaĩ laisi kwa ala malũmanĩtye na ũthaithi wa wʼo ũsumbĩnĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli. O ta atwai ma mavalũa, andũ asu nĩmavĩngawa na makathekeewa, na kĩtumi nũndũ ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli ndwaendeee nesa, nĩwalikĩte mũno vyũ ũthaithinĩ wa ũvũngũ, na nĩwathĩnawʼa mũno nĩ Aasuli.—2Mav 30:1-20; Mot 9:10-13.

it-1 1103 ¶4-5

Esekia

Ĩtina wa Vasaka, Mboka ya Kĩmũtũ Kĩte Ĩlawa nĩyeekiwe kwa mĩthenya mũonza, na ala maĩ vo nĩmatanĩie mũno nginya matwʼa kũmĩtanĩa vandũ va mĩthenya ĩngĩ mũonza. O na mavindanĩ asu maĩ na mũisyo, moathimo ma Yeova maĩ maingĩ mũno nginya weethĩa “kwaĩ ũtanu mwingĩ Yelusaleme; nũndũ kuma ĩvinda ya Solomoni mwana wa Ndaviti mũsumbĩ wa Isilaeli kũtyaaĩthĩwa ũndũ ta ũsu Yelusaleme.”—2Mav 30:21-27.

Twasũanĩa kĩla kyasyokie kwĩthĩwa, no twasye kana ũndũ ũsu watũngĩĩie ũthaithi wa wʼo ndwaĩ o ũndũ wa kwĩtanĩthya tu. Matanamba kũsyoka kwoo, andũ asu nĩmaumaalile matũlanga ituĩ, maananga kũla kũndũ kũtũlu na ithembeo, o na nĩmatemie Aselimu yavalũka. Meekie ũu isionĩ syonthe sya Yuta na Mbenyamini, o na kũvika Evalaimu na Manase. (2Mav 31:1) Esekia nĩwamekĩĩie ngelekanyʼo kwa kwananga vyũ nzoka ya ũthũku ĩla Mose waseũvĩtye, nũndũ andũ maĩ manambĩĩa kũmĩthaitha na kũmĩtoeesya ũvani. (2Asu 18:4) Ĩtina wa mboka ĩsu yaĩ nene, Esekia nĩwaĩkĩĩthisye kana ũthaithi wa wʼo nĩwaendeewʼa kwa kũvangĩthya vethĩwe na ikundi sya athembi na avangĩthya ũndũ andũ makatetheeasya ũthũkũmi wa ĩkalũ. Eekie ũu kwa kũmathangaasya maatĩĩe Mĩao kwa kumya kĩlungu kya ĩkũmi na ũsyao wa mbee kwondũ wa Alivai na athembi, na andũ asu nĩmeetĩkĩlile kwĩka ũu na ngoo yonthe.—2Mav 31:2-12.

MATUKŨ 12-18, MWEI WA 6

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 32-33

“Ĩkĩa Ana-a-asa Maku Vinya Ĩvindanĩ ya Mathĩna”

it-1 204 ¶5

Asuli

Senakelivu. Senakelivu, mwana wa Salikoni wa Kelĩ, nĩwavithũkĩie ũsumbĩ wa Yuta, mwakanĩ wa 14 wa kũsumbĩka kwa Esekia (732 mbee wa Klĩsto). (2Asu 18:13; Isa 36:1) Esekia nĩwaleanĩte na mũio ũla Aasuli mamaĩkĩtye nũndũ wa kĩla ĩthe wake Aasu weekĩte. (2Asu 18:7) Senakelivu nĩwathatiwʼe mũno nĩ ũndũ ũsu, na kwoou avanga kũtuta Yuta vyũ. Vatwʼĩkĩkaa asindie ndũa 46 (sianĩsya na Isa 36:1, 2), na ĩndĩ e kambinĩ yake, ĩla yaĩ Lakisi, amwĩa Esekia amũnenge talendi 30 sya thaavu (ta ndola 11,560,000) na talendi 300 sya vetha (ta ndola 1,982,000). (2Asu 18:14-16; 2Mav 32:1; sianĩsya na Isa 8:5-8.) O na kau Esekia nĩwanengie Senakelivu kĩla wendaa, nĩwatũmanie Esekia akewe anengane Yelusaleme mokonĩ wa Aasuli ate kwĩtya kĩndũ. (2Asu 18:17–19:34; 2Mav 32:2-20) Ĩtina wa ũu, ũtukũ o ũmwe, Yeova nĩwooaie asikalĩ 185,000 ma Aasuli na ũu watuma Mũasuli ũsu waĩ ngũlũ akĩa na asyoka Nineva. (2Asu 19:35, 36) Ĩtina e kũu nĩwooaiwe nĩ ana make elĩ, na kĩvĩla kyake kya ũsumbĩ kyooswa nĩ mwana wake ũngĩ weetawa Esaliatoni. (2Asu 19:37; 2Mav 32:21, 22; Isa 37:36-38) O na ĩngĩ, maũndũ asu onthe, eka kũawa kwa asikalĩ ma Asuli, nĩmaandĩkĩtwe kalungunĩ ka Senakelivu (prism of Sennacherib) na ka Esaliatoni (prism of Esar-haddon).

MATUKŨ 19-25, MWEI WA 6

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 MAVINDA 34-36

“We Nũtethekete Vyũ Nĩ Ndeto ya Ngai?”

it-1 1157 ¶4

Ulita

Yĩla Yosia weewie “ĩvuku ya mĩao” yĩisomwa, yĩla yoonekete nĩ Mũthembi Mũnene Ilikia ĩvinda yĩla ĩkalũ yatũngĩĩawa, nĩwatũmie andũ makamũkũlye Yeova ĩũlũ wa ndeto ila syĩ ĩvukunĩ yĩu. Maendie vala ve Ulita, ũla nake wamatavisye kĩla Yeova wawetie. Ameie kana mbaĩ ĩsu yaĩ ĩkwatwe nĩ ũthũku wʼonthe ũla waandĩkĩtwe ‘ĩvukunĩ’ yĩu nũndũ wa kũmũlea Yeova. Ulita ongelile kwasya kana nũndũ Yosia nĩwamwĩnyivĩsye Yeova, ndesaa kwona mothũku asu mayĩkĩka ĩndĩ aĩ athikwe na mũuo vala ve aa-ũmae make.—2Asu 22:8-20; 2Mav 34:14-28.

w09 6/15 10 ¶20

Ĩthĩwa na Kĩthito Kingĩ Kwondũ wa Nyũmba ya Yeova

²⁰ Wĩa wa kũtũngĩĩa ĩkalũ ũla wambĩĩiwʼe nĩ Mũsumbĩ Yosia ũendeee, Mũthembi Mũnene Ilikia nĩwoonie “ĩvuku ya mĩao ya Yeova, yĩla yanenganiwe nĩ Mose.” Ilikia nĩwamũnengie mũandĩki wa mũsumbĩ weetawa Savani ĩvuku yĩu, nake ambĩĩa kũyĩsomea Yosia. (Soma 2 Mavinda 34:14-18.) Kweethĩiwe ata ĩtina wa ũu? Vau kwa vau mũsumbĩ nĩwatembũangie ngũa syake e na kyeva na eeaĩa aũme make makamũkũlye Yeova ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Ngai nĩwatũmĩie mwathani mũndũ mũka weetawa Ulita kũtavya andũ ma Yuta ũndũ wathatawʼa nĩ maũndũ amwe meekaa. Ĩndĩ Yeova nĩwoonie kĩthito kingĩ kĩla Yosia waĩ nakyo kya kũvetanga ũthaithi wa mĩvwʼanano, na nĩwamwĩwʼĩie tei o na kau ve mothũku ala mawetetwe makakwata mbaĩ ĩsu yonthe. (2 Mav. 34:19-28) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ũndũnĩ ũũ? Vate nzika, twĩthĩawa na wendi o ta ũsu wa Yosia. Nĩtwaĩle kũatĩĩa myolooto ya Yeova na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka, na tũyosa kwa ũito ũkanyʼo ũla twakwata ĩũlũ wa maũndũ ala matonya kũtũkwata tweetĩkĩlya akaĩi ma mũĩkĩĩo na ala mate aĩkĩĩku manange mũĩkĩĩo witũ. Na nĩtwaĩle kũĩkĩĩa vyũ kana Yeova akoona kĩthito kitũ kwondũ wa ũthaithi wa wʼo na aikĩtĩkĩla, o tondũ weekie ĩũlũ wa Yosia.

MATUKŨ 26, MWEI WA 6–MATUKŨ 2, MWEI WA 7

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ESALA 1-3

“Mwĩtĩkĩlye Yeova Aũtũmĩe”

Ũthwii wa Kĩ-veva

w06 1/15 19 ¶1

Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Esala

1:3-6. O ta Aisilaeli amwe ala matiiwe Mbaviloni, Ngũsĩ mbingĩ sya Yeova iitonya kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kana kũthi kũtavanyʼa kũla kwĩthĩawa na vata mũnene wa atavanyʼa. Ĩndĩ nĩmakwataa mbau na makekĩa vinya ala matonya kwĩka ũu, na nĩmaumasya mĩvothi ya ngoo ya kwenda kwondũ wa wĩa wa kũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ na kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa.