Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MATUKŨ 8-14, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 60-62
Yeova Nũtũsũvĩaa na Akatũlũlũmĩĩlya
it-2 1118 ¶7
Mwako Mũtũlu
Ũtũmĩĩtwe kwa Nzĩa ya Ngelekanyʼo. Ala methĩawa na mũĩkĩĩo na mamwĩwʼaa Yeova methĩawa me asũvĩĩku vyũ, o tondũ Ndaviti wainie asya: “Nue [Yeova] ũtwĩe wĩ wĩvitho wakwa, mwako mũtũlu wa mũnyoolo wĩ vinya nũndũ wa mũmaitha.” (Sav 61:3) Ala mesĩ kĩla ĩsyĩtwa yĩu yonanasya, na ala mayĩĩkĩĩaa na mekalaa kwosana nayo mayĩthĩawa na vata wa kũkĩa nũndũ, “syĩtwa ya Yeova nĩ mwako mũtũlu wa mũnyoolo, ũla mũlũngalu akĩĩaa vo, na nde na mũisyo.”—Nth 18:10; sianĩsya na 1Sa 17:45-47.
it-2 1084 ¶8
Ĩeema
O na ĩngĩ “ĩeema” nĩyatũmĩkaa kwa nzĩa ya ngelekanyʼo mavinda meana ũna. Ĩeema nĩ vala mũndũ wekalaa athyũmũe na kwĩsũvĩana na syĩndũ ta ũvyũvu. (Mwa 18:1) Kwosana na syĩthĩo ila syaatĩĩawa ikonetye kũthokya aeni, aeni maĩ na kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa kana nĩmeũthĩnĩkĩwa nesa na mainengwa ndaĩa yĩla mũndũ wamathokya ĩeemanĩ yake. Kwoou, yĩla ĩandĩko ya Ũvuanyʼo 7:15 yĩũweta ĩũlũ wa ĩkomano ĩnene yĩla Ngai ‘ũkatambũũkya ĩeema yake ĩũlũ woo,ʼ yĩthĩawa yĩyonanyʼa kana ĩkomano yĩu yĩkekalaa yĩ ĩsũvĩĩku na yĩte na mũisyo. (Sav 61:3, 4) Isaia nũwetete maũndũ ala kĩveti kya Ngai, kĩla nĩ Saioni, kyaĩ kĩke kĩyĩyũmbanĩsya syana ila kĩkasyaa. Mũndũ mũka ũsu eĩtwe ‘anenevye vandũ va ĩeema yake.ʼ (Isa 54:2) Kwoou nũnenevasya vandũ vau va kũsũvĩa syana syake.
w02 4/15 16 ¶14
Mĩao ya Ngai Nĩtũtethasya
14 Mĩao ya Ngai ndĩalyũkaa o na ĩndĩĩ. O na kau twĩkalĩte mavinda momũ mũno, Yeova nĩ ĩvia ĩlũmu, na ethĩĩtwe kwʼo kuma tene na tene kũvika tene na tene. (Savuli 90:2) Aisye ũũ ĩũlũ wake mwene: “Nyie, Yeova, ndialyũkaa.” (Malaki 3:6) Myolooto ya Ngai ĩla ĩwetetwe Mbivilianĩ, nĩyakwĩkwatwʼa vyũ kĩvathũkanyʼo na mawoni ma andũ ala mekalaa maivĩndũkanga. (Yakovo 1:17) Kwa ngelekanyʼo, kwa myaka mingĩ andũ ala masomee maũndũ ma kĩlĩko nĩmakwatie mbau woni wa kũea syana kwa kũinanyʼa, ĩndĩ ĩtina amwe mavĩndũa woni woo na masya kana waĩ na mavĩtyo. Myolooto ĩla andũ ĩũlũ wa nthĩ maatĩĩaa ĩkonanĩtye na ũndũ ũsu yĩkalaa ĩivĩndũkanga ta kĩseve. Ĩndĩ, Ndeto ya Yeova ndĩalyũkaa. Kwa myaka mingĩ Mbivilia nĩyĩthĩĩtwe ĩinengane ũtao wa ũndũ tũtonya kũea syana kwa nzĩa ya wendo. Mũtũmwa Vaũlo aandĩkie: “Aa-ĩthe, mũikathatye syana syenyu, ĩndĩ endeeai kũiea kwa kũilũnga na kũitaa kwosana na ũndũ Yeova waĩtye.” (Aeveso 6:4) Nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya ta kĩ kũmanya kana no twĩkwatye myolooto ya Yeova ĩla ĩtaalyũkaa!
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 6/1 11 ¶6
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Kelĩ ya Savuli
62:11. Ngai ndekwatasya vinya kuma vandũ vangĩ. Nĩwe mwene vinya wʼonthe. ‘Vinya nĩ wake.’
MATUKŨ 15-21, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 63–65
“Ũseo Waku wĩ Wendo Nĩ Mũseo kwĩ Thayũ”
w01 10/15 15-16 ¶17-18
Nũũ Ũkatũvathana na Wendo wa Ngai?
17 Wendo wa Ngai nĩ wa vata mũno kwaku ata? We nĩwĩwʼaa o tondũ Ndaviti weewʼaa yĩla waandĩkie: “Nĩkwĩthĩwa ũseo waku wĩ wendo nĩ mũseo kwĩ thayũ, ilomo syakwa ikakũtaĩa. Kwondũ wa ũu ngakũtaĩaa o yila nĩĩkalaa thayũ: Ngookĩlasya moko makwa syĩtwanĩ yaku”? (Savuli 63:3, 4) Yo ve kĩndũ kĩseo tũtonya kũkwata nthĩ ĩno kĩthonokete wendo wa Ngai na ũnyanya ũla tũtanĩaa vamwe nake? Kwa ngelekanyʼo, kũsembanyʼa na wĩa wĩ na mbesa mbingĩ nĩkwʼo kwa vata mũno kwĩ kwĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko na ũtanu ũla wumanaa na kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai? (Luka 12:15) Aklĩsto amwe nĩmalasimĩkĩte kũnyuva katĩ wa kũmũkaĩa Yeova kana kĩkwʼũ. Ũndũ ũsu nĩwakwatie Ngũsĩ sya Yeova mbingĩ ĩvindanĩ ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe kambinĩ sya kũthĩnĩsya andũ sya Nazi. O na kau ve amwe anini mũno makaĩie mũĩkĩĩo, ana-a-asa maitũ nĩmatwie kwĩkala wendonĩ wa Ngai, na nĩmeeyũmbanĩtye kũkwʼa ethĩwa yaĩ no nginya ũu wĩkĩke. Ala maendeeaa kwĩkala wendonĩ wa Ngai no maĩkĩĩe vyũ kana Ngai akamanenga thayũ wa tene na tene, ũndũ ũla nthĩ ĩno ĩtesa kũtũnenga. (Maliko 8:34-36) Ĩndĩ ve maũndũ angĩ maingĩ eka o thayũ wa tene na tene.
18 O na kũtwʼĩka ti ũndũ ũtonyeka kwĩkala tene na tene tũte na Yeova, kwatata kũsũanĩa ũndũ kũtonya kwĩthĩwa kũilye tũyĩkala ĩvinda yĩasa mũno kũte Mũmbi. Wĩthĩa no ũndũ ũmwe na kwĩkala thayũ ũte na kĩeleelo. Mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo Yeova nũnengete andũ make wĩa wa kũtanĩthya. Kwoou no twĩkale tũte na nzika kana yĩla Yeova, ũla nĩwe Wĩanĩasya Vyũ ieleelo syake, ũkatũnenga thayũ wa tene na tene, tũkeemanyĩsya na tũyĩka maũndũ ma kwendeesya na ma vata. (Mũtavanʼya 3:11) O na ethĩwa myaka ngili mbingĩ yũkĩte tũkeemanyĩsya maũndũ maingĩvĩte ata, tũikesa o na ĩndĩĩ kũmanya vyũ ‘ũliku wa ũthwii wa Ngai na ũĩ wake na ũmanyi.ʼ—Alomi 11:33.
w09 7/15 16 ¶6
Atĩĩa Ngelekanyʼo ya Yesũ kwa Kũmanyĩsya na Wendo
6 Nĩtũtanĩaa kũneena ĩũlũ wa syĩndũ ila twendete. Yĩla twaneena ĩũlũ wa kĩndũ twendete kuma ngoonĩ, kĩu kĩtũthangaasya tũkethĩwa na kĩthito na ũtanu. Ũu nĩwʼo vethĩawa yĩla twaneena ĩũlũ wa mũndũ ũla twendete. Mavinda maingĩ, nĩtwĩthĩawa na mea ma kũtavya andũ ala angĩ kĩla twĩsĩ ĩũlũ wa mũndũ ũsu. Nĩtũmũkathaa, tũkamũnenga ndaĩa, na tũkamũtetea. Twĩkaa ũu nũndũ nĩtũkwenda andũ ala angĩ mendeewʼe nĩwe na maimanya nguma syake nzeo o tondũ ithyĩ twĩkĩte.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w07 11/15 15 ¶6
We Nĩwakaa Ala Angĩ na Ndeto Syaku?
Nĩ laisi mũnango kũomboa nyũmba kwĩ kwaka ĩngĩ nzaũ. Mwolooto ũsu wa kwaka na kũomboa nũkonetye ũneeni witũ. Nũndũ twĩ ene naĩ, ithyonthe nĩtwĩthĩawa na mavĩtyo na mawonzu. Mũsumbĩ Solomoni aisye: “Kũti mũndũ mũlũngalu ĩũlũ wa nthĩ, ũla wĩkaa nesa, ũteka naĩ.” (Mũtavanʼya 7:20) Nĩ laisi mũno kwona mavĩtyo ma mũndũ ũngĩ na tũimũũmĩsya kwĩsĩla ndeto ila tũũmũtavya sya kũtaa. (Savuli 64:2-4) Kĩvathũkanyʼo na ũu, kũneena ndeto sya kwaka nĩkwendaa ũtũĩka.
MATUKŨ 22-28, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 66-68
Yeova Nũkuaa Mũio Witũ Kĩla Mũthenya
w10 12/1 23 ¶6
Thĩnĩkĩaa Asyai Ala Maeaa Syana me Oka
Yeova nĩwaveveeie kũandĩkwa kwa mbathi ntheu, kana Savuli, ila Aisilaeli maaĩlĩte kwina mavindanĩ ma ũthaithi. Kwasũanĩa ũndũ aka ndiwa ma Isilaeli na ala makwʼĩĩwe nĩ aaĩthe meewʼaa mayĩkĩwa vinya maendeee kwina ndeto isu mbeveee, ila syamalilikanasya kana Yeova nĩ “ĩthe” na “mũsili” woo, na kana akamanengae ũtethyo ũla mekwenda. (Savuli 68:5; 146:9) O naitũ no tũmũtavye mũsyai ũeaa syana e weka ndeto sya kũmwĩkĩa vinya ũtonya kũlilikana myaka yũkĩte. O na kau myaka 20 nĩ mĩvĩtu, Ruth, ũla nĩ mũsyai ũeaa syana e weka, no ũlilikanaa nesa kĩla ĩthe ũmwe wĩ na ũtũĩka wa kũea syana wamũtavisye. Amwĩie: “Kwa wʼo nũtethetye wĩa mũseo kwa kũea imwana syaku ilĩ. Endeea kwĩthĩwa na kĩthito kĩu.” Ruth aisye: “Ndeto isu wandavisye syandethisye mũno.” Kwa wʼo, “ndeto syĩ na ĩnee nĩ mũiito mũseo” na no ithangaasye mũno mũsyai ũeaa syana e weka, o na kũvĩtũka ũndũ tũũsũanĩa. (Nthimo 15:4, Contemporary English Version) We no ũsũanĩe ndeto imwe sya kũthangaasya ũtonya kũtavya mũsyai ũeaa syana e weka?
w09 4/1 31 ¶1
Ĩthe wa Ala Makwʼĩĩwe Nĩ Aaĩthe
“ĨTHE wa ala makwʼĩĩwe nĩ aaĩthe, . . . nĩ Ngai e ũtũonĩ wake mũtheu.” (Savuli 68:5) Ndeto isu mbeveee syĩtũmanyĩsya ũndũ wa kũkiita ngoo ĩũlũ wa Yeova Ngai. Syĩonanyʼa kana nĩwĩthĩawa esĩ mavata ma ala me na mathĩna. Mĩaonĩ ĩla wanengete Aisilaeli, nĩwoonanisye nesa kana nũthĩnĩkĩaa syana ila syakwʼĩĩwa nĩ mũsyai. Ekai tũneenee ĩandĩko ya mbee Mbivilianĩ yĩla yĩneeneete ĩũlũ wa ‘kana kakwʼĩĩwe nĩ ĩthe’ nthĩnĩ wa Kuma 22:22-24.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 6/1 10 ¶5
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Kelĩ ya Savuli
68:18—Naaũ maĩ “mĩthĩnzĩo andũnĩ”? Aa maĩ aũme amwe katĩ wa ala matavĩtwe ĩtina wa Aisilaeli kwosa Nthĩ wa Watho. Ĩtina, aũme asu nĩmanengiwe wĩa wa kũtetheesya Alivai wĩanĩ woo.—Esala 8:20.
MATUKŨ 29, MWEI WA 7–MATUKŨ 4, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 69
Ũndũ Maũndũ Ala Mamũkwatie Yesũ Mathanĩtwe Nthĩnĩ wa Savuli 69
w11 8/15 11 ¶17
Nĩmamweteelete Masia
17 Masia aĩ amenwe vate ũndũ mũthũku wĩkĩte. (Sav. 69:4) Mũtũmwa Yoana aiweta ndeto sya Yesũ aĩtye: “Ta kethĩwa ndyaaĩka katĩ woo [andũ] maũndũ mataaĩkwa nĩ mũndũ ũngĩ o na wĩva, mayĩthĩwa me na naĩ; ĩndĩ yu nĩmambonete na makamena nyie o vamwe na Asa wakwa. Ĩndĩ ũu wĩthĩĩtwe nĩ kana ndeto ii syaandĩkiwe Mĩaonĩ yoo syĩanĩe: ‘Nĩmamenie vate kĩtumi.’” (Yoa. 15:24, 25) Mavinda maingĩ ndeto “Mĩao” yonanasya Maandĩko onthe. (Yoa. 10:34; 12:34) Ngewa ila syĩ Mavukunĩ ma Ũvoo Mũseo nĩsyĩĩkĩĩthĩtye nesa kana Yesũ nĩwamenetwe, na mũno mũno nĩ atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti. Kwongela ũu, Klĩsto aisye: “Nthĩ ndĩ na kĩtumi kya kũmũmena, ĩndĩ nĩmenete nũndũ nĩnumasya ũkũsĩ ĩũlũ wayo kana mawĩa mayo nĩ mathũku.”—Yoa. 7:7.
w10 12/15 8 ¶7-8
Ĩthĩwa na Kĩthito Kwondũ wa Ũthaithi wa Wʼo
7 Ve ũndũ ũmwe weekĩkie thayũnĩ wa Yesũ ũla woonanisye kĩthito kĩla waĩ nakyo. Ũndũ ũsu weekĩkie mwambĩĩonĩ wa ũtavanyʼa wake, ĩvindanĩ ya Vasaka ya mwaka wa 30 ĩtina wa Klĩsto. Yesũ na amanyĩwʼa make nĩmaendie Yelusaleme na meethĩa ĩkalũnĩ “ala mathooasya ngʼombe na malondu na mavũĩ, na ala mavunzasya mbesa mailyĩ nthĩ ivĩlanĩ syoo.” We Yesũ eekie ata, na kĩu kyatumie amanyĩwʼa make masũanĩa ata?—Soma Yoana 2:13-17.
8 Kĩla Yesũ weekie na aneena ĩvindanĩ yĩu nĩkyalilikanilye nesa amanyĩwʼa make ndeto sya wathani sya Savuli ĩmwe Ndaviti waandĩkie. Aisye: “Nũndũ kĩwĩu kya nyũmba yaku nĩkĩndĩte.” (Sav. 69:9) Nĩkĩ? Nũndũ kĩla Yesũ weekie kyaĩ kĩtonya kũete mũisyo mũnene. Ũwʼo nĩ kana athembi, aandĩki, na angĩ ala maũngamĩe ĩkalũ nĩmakwataa mbau wĩa ũsu wa kũkũnĩa viasala ĩkalũnĩ kwa nzĩa ya ũkengani nĩ kana makwate vaita. Nĩ kana avuanyʼe na kwananga mũvango woo, Yesũ nĩweetwʼĩkĩthisye mũmaitha wa atongoi asu ma ndĩni. Ĩtina wa atũmwa kũsũanĩa ũndũ ũsu nesa nĩmoonie ũtheinĩ, ‘kĩwĩu kya nyũmba ya Ngai’ kana kĩthito kwondũ wa ũthaithi wa wʼo. Ĩndĩ, kyo kĩthito nĩ kyaũ? Ve kĩvathũkanyʼo katĩ wa kĩthito na kwĩka ũndũ na mĩtũkĩ?
g95 10/22 31 ¶4
Mũndũ no Akwʼe Nũndũ wa Kũtũlĩka Ngoo?
Andũ amwe maasya kana kũtũlĩka ngoo nĩkwʼo kwatumie Yesũ Klĩsto akwʼa, ũla kwathanĩtwe ũũ ĩũlũ wake: “Kĩvũthya nĩkĩtũlĩte ngoo yakwa; na nĩnusũĩtwe nĩ kĩmako.” (Savuli 69:20) Syo ndeto ii twaĩle kũsielewa o ũndũ iandĩkĩtwe? No twasye ĩĩ nũndũ masaa mavũthũ Yesũ atambĩte kũkwʼa, nĩwakwatiwe nĩ mawũũmĩsye manene, ti o mwĩĩnĩ wĩ wʼoka, ĩndĩ o na ngoonĩ. (Mathayo 27:46; Luka 22:44; Aevelania 5:7) Kwongela ũu, kũtũlĩka ngoo no kwonanyʼe nesa nĩkĩ “nthakame na kĩwʼũ” syaumie vala Yesũ watonyelwe na ĩtumo ĩtina wa kũkwʼa. Kũvasũka kwa ngoo kana mwĩkiva ũla mũnene wa nthakame nĩkũtonya kwathũkĩa nthakame ĩketĩka kĩthũi kana kamũvukonĩ kala kakunĩkĩte ngoo (pericardium). Kũvasũka kũu nĩkũtonya kũtuma kĩla kĩtonya kwoneka ta “nthakame na kĩwʼũ” syuma.—Yoana 19:34.
it-2 650
Kĩndũ kĩ Ũũ
7 Ĩũlũ wa Masia, nĩkwathanĩtwe kana akanengwa “nyongo” [kĩndũ kĩ ũũ] yĩthĩwe lĩu wake. (Sav 69:21) Ũu weekĩkie yĩla Yesũ Klĩsto atanamba kũawa wanengiwe mbinyu ĩvulanĩtwʼe na nyongo anywʼe, ĩndĩ ĩtina wa kũmĩsama alea kùnywʼa mbinyu ĩsu nũndũ nĩvatonyeka kĩeleelo kyayo kĩkethĩwa kyaĩ kũolanga kyalya kyake. Ĩandĩko ya Mathayo (27:34) yĩyonanyʼa ũndũ wathani ũsu weanĩie yĩtũmĩĩte ndeto ya Kĩkiliki kho·leʹ (nyongo), ndeto o ĩla ĩkwatĩkanaa maandĩkonĩ ma Kĩkiliki ma Septuagint nthĩnĩ wa Savuli 69:21. Ĩndĩ, ngewa ĩla yĩ ĩvukunĩ ya Ũvoo Mũseo ya Maliko ĩtũmĩĩte ndeto manemane (Mko 15:23), na kĩu kĩtumĩte wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kũsũanĩa kana “kĩndũ kĩ ũũ” kana “nyongo” ĩla yatũmĩiwe yaĩ “manemane.” Ũndũ ũngĩ nĩ kana mbinyu ĩsu wanengiwe anywʼe nĩvatonyeka ĩkethĩwa yavulanĩtwʼe nyongo na manemane.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w99 1/15 18 ¶11
Voyai Mũkĩlĩtye Moko Matheu
11 Andũ aingĩ mavoyaa o yĩla mekwĩtya kĩndũ, ĩndĩ kũmwenda Yeova Ngai nĩkwaĩlĩte kũtũsukuma tũmũtũngĩe mũvea na tũimũtaĩa yĩla tũũvoya twĩ ithyoka, na yĩla tũũvoya mbee wa andũ. Vaũlo aandĩkie atĩĩ: “Mũikemakĩe kwa ũndũ o na wĩva, ĩndĩ kĩla ũndũnĩ mavata menyu nĩmatavanwʼe kwa Ngai kwĩsĩla mboya, o vamwe na kwĩsũvana na kũtũnga mũvea; na mũuo wa Ngai ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi wʼonthe ũkasũvĩaa ngoo syenyu na ilĩko syenyu nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ.” (Avilivi 4:6, 7) Kwoou o vamwe na kũmwĩsũva Yeova na kũmũtavya mavata maitũ, nĩtwaĩlĩte kũmũtũngĩa mũvea nũndũ wa moathimo ala ũtũnengete ma kĩ-veva na ma kĩ-mwĩĩ. (Nthimo 10:22) Mũandĩki wa Savuli ainie asya: “Mumĩsye Ngai nthembo ya mũvea; na ĩanĩsya mawĩvĩto maku ala wamwĩvĩtĩe Ũla Wĩ Ĩũlũ wa Onthe.” (Savuli 50:14) Nawʼo wathi wa mboya ũla Ndaviti wainie waĩ na ndeto ii sya kũkiita ngoo: “Ngataĩa syĩtwa ya Ngai na wathi, na ngamũnenevya na mũvea.” (Savuli 69:30) Naitũ tũyaĩlĩte kwĩka oou yĩla tũũvoya twĩ ithyoka kana yĩla tũũvoya mbee wa andũ?
MATUKŨ 5-11, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 70-72
‘Tavya Nzyawa Ĩla Yũkĩteʼ Ĩũlũ wa Vinya wa Ngai
w99 9/1 18 ¶17
Amũika, Manyĩsyai Ilĩko Syenyu!
17 Nĩ kana wĩvathane na itei sya Satani, no nginya wĩthĩwe wĩ metho mavinda onthe, na mavinda angĩ nũkendekaa wĩthĩwe na ũkũmbaũ mwingĩ. Nĩkĩ? Nũndũ mavinda amwe no wĩse kwĩthĩa ũivĩtũũkana na andũ ala mwĩ ma ĩika, kana ala angĩ ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Mũandĩki wa Savuli Ndaviti avoyie asya: “Nue wĩkwatyo wakwa, we Mwĩaĩi Yeova: Nue ũla naĩkĩĩaa kuma wana wakwa. Ame Ngai, nũmanyĩĩtye kuma wana wakwa; na kũvika yu nĩnĩtavanĩtye mawĩa maku ma ũsengʼya.” (Savuli 71:5, 17) Ndaviti esĩkĩe ta mũndũ waĩ na ũkũmbaũ. Ĩndĩ we ambĩĩie kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ĩndĩĩ? E wa mũika! O na atambĩte kũkita ũla kaũ wĩsĩkĩe mũno wokitie na Ngoliathu, Ndaviti nĩwoonanisye ũkũmbaũ mwingĩ kwa kũsũvĩa malondu ma ĩthe wake, yĩla wooaie mũnyambũ na nduva. (1 Samueli 17:34-37) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Ndaviti nĩwamũnengie Yeova nguma syonthe nũndũ wa ũkũmbaũ wʼonthe ũla woonanĩtye, kwa kwasya,“nue ũla naĩkĩĩaa kuma wana wakwa.” Ũtonyi ũla Ndaviti waĩ nawʼo wa kũmwĩkwatya Yeova nĩwʼo watumie omĩĩsya matatwa onthe ala mamũkwatie. O naku ũkeethĩa kana wamwĩkwatya Yeova akaũnengae ũkũmbaũ na vinya nĩ kana ‘ũkĩlye nthĩ vinya.’—1 Yoana 5:4.
g04 10/8 23 ¶3
Twaĩlĩte Kũmakuaa Ata Ala Akũũ?
Mũandĩki wa Savuli avoyie asya: “Ndũkaambĩkye kũasa ĩvinda ya ũkũu; ndũkaandie yĩla vinya wakwa wĩthela.” (Savuli 71:9) Ngai ‘ndamekasya kũasa’ athũkũmi make aĩkĩĩku o na yĩla mekwĩwʼa kũkũa ta kũtumĩte mateanĩsya ũndũ o na ũmwe. Mũandĩki wa Savuli ndeewʼaa Yeova ta ũmũtiĩte, vandũ va ũu, nĩwamanyie kana aĩ na vata wa kũmwĩkwatya Mũmbi wake mũnango o ũndũ waendeee kũkũa. Yĩla Yeova woona mũndũ ũlũmanĩtye nake kwa nzĩa ĩsu, nũmũtwʼĩĩkaa thayũnĩ wake wʼonthe. (Savuli 18:25) Mavinda maingĩ amũtwʼĩĩkaa kwĩsĩla Aklĩsto ala angĩ.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 768
Euvalati
Mũvaka wa Kĩsio Kĩla Aisilaeli Manengetwe. Nthĩnĩ wa ndeto ila Ngai watavisye Avalaamu, atianĩe ũtianĩo nake kana akanenga ũsyao wake nthĩ “kuma ũsĩ wa Misili kũvika ũsĩ mũnene, ũsĩ wa Euvalati.” (Mwa 15:18) Watho ũsu nĩwataviwʼe ĩngĩ mbaĩ ya Isilaeli. (Kuma 23:31; Kũt 1:7, 8; 11:24; Yos 1:4) Ĩandĩko ya Mavinda wa mbee 5:9 yaĩtye kana nzyawa imwe sya Leuveni ila syaĩ kwʼo Ndaviti atanambĩĩa kũsumbĩka nĩsyongeleeile kĩsio kyoo “kũvika vandũ va ũlikĩla weũnĩ kuma ũsĩnĩ wa Euvalati.” Ĩndĩ nũndũ Euvalati yĩ ta kĩlomita 800 wĩsĩlĩte ngalĩ ya “wumĩlonĩ wa syũa ya Ngileati” (1Mav 5:10), ũndũ ũsu nũtonya kwonanyʼa kana Aleuveni mongeleeile kĩsio kyoo ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa ya Ngileati nginya ndee sya Weũ wa Silia, na weũ ũsu ũendete nginya Euvalati. Kwoou, veonekana kana watho wa Yeova weanĩie nesa vyũ ya mbee ũsumbĩnĩ wa Ndaviti na Solomoni, yĩla mĩvaka ya Isilaeli yongeleeilwe yavika ũsumbĩnĩ wa Sova na ndumonĩ sya Euvalati, vamwe na kĩsio kĩla kĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Silia. (2Sa 8:3; 1Asu 4:21; 1Mav 18:3-8; 2Mav 9:26) Nũndũ wa kwĩthĩwa ũsĩ ũsu wĩsĩkĩe mũno, nĩkyo kĩtumi mavinda maingĩ weetawa “ũla Ũsĩ.”—Yos 24:2, 15; Sav 72:8.
MATUKŨ 12-18, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 73–74
Vatonya Kũthi Ata Tũkethĩwa Tũimewʼĩa Kĩwĩu Ala Matamũthũkũmaa Ngai?
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 240
Leviathani
Savuli ya 74 yĩeleasya ũndũ Ngai wĩthĩĩtwe aitangĩĩa andũ make, na mũsoa wa 13 na 14 wonanasya kwa nzĩa ya ngelekanyʼo ũndũ Ngai wamovoisye Aisilaeli kuma Misili. Mĩsoanĩ ĩsu ndeto “mĩkũnga mĩnene” [Kĩevelania than·ni·nimʹ, wingĩ wa tan·ninʹ]” na “Leviathani,” itũmĩĩtwe kũelesya o kĩndũ kĩmwe, nakwʼo kũtumbangwa kwa mĩtwe ya Leviathani no kwonanyʼe ũndũ Valao na ita syake masindiwe ĩvindanĩ yĩla Aisilaeli maumie Misili. Maandĩkonĩ ala maalyũlĩtwe kĩthyomonĩ kya Kĩalamu, ndeto “mĩtwe ya Leviathani” ĩalyũlĩtwe ta “ala me vinya ma Valao.” (Sianĩsya na Esek 29:3-5, vala Valao ũelekanĩtwʼe na “mũkũnga mũnene ũla wĩkalaa mbũsĩnĩ” o na ĩngĩ sisya Esek 32:2.) Nthĩnĩ wa Isaia 27:1, veonekana kana ndeto Leviathani ĩtũmĩĩtwe kwa nzĩa ya ngelekanyʼo, kwonanyʼa ũsumbĩ ũla nĩ ngwatanĩo ya nthĩ yonthe na ũtongoewʼe nĩ mũndũ ũmwe ũla wĩtĩtwe “nzoka” na “mũkũnga.” (Ũvu 12:9) Wathani ũsu wakonetye kũtũngĩĩwa kwa mbaĩ ya Isilaeli, na kwoou ‘ũsilĩloʼ wa Yeova kwa Leviathani no nginya wĩthĩwe wakonetye Mbaviloni. Ĩndĩ o nayo mĩsoa ya 12 na 13, ĩneeneete ĩũlũ wa Asuli na Misili. Kwoou, nĩ ũndũ wĩ ũtheinĩ kana ndeto Leviathani yonanasya ngwatanĩo ya nthĩ yonthe, kana ũsumbĩ ũla ũmũvĩngaa Yeova na athaithi make.
MATUKŨ 19-25, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 75-77
Nĩkĩ Tũtaĩle Kwĩthĩwa na Ngathĩĩo?
w06 7/15 11 ¶2
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Katatũ na ya Kana ya Savuli
75:4, 5, 10—Ndeto “ũvya” yonanasya kyaũ? Mbya sya nyamũ nĩ mũio wa kaũ wĩ vinya mũno. Kwoou, ndeto “ũvya” ĩtũmĩĩtwe kwa nzĩa ya ngelekanyʼo kwonanyʼa ũtonyi, kana vinya. Yeova nĩwũkĩlasya mbya sya andũ make na aituma mokĩlwʼa, ĩndĩ ‘nũtilaa mbya sya ala athũku.’ Nĩtũkanĩtwʼe ‘tũikokĩlye ũvya witũ ĩũlũ,’ na ũu nĩ kwasya kana tũyaĩlĩte kwĩthĩwa na mũtuo wa kwĩkathĩĩa kana kwĩtũlya. Nũndũ Yeova nĩwe ũtũkĩlasya, ianda ila twakwata kĩkundinĩ twaĩlĩte kũsyonaa ta syumĩte kwake.—Savuli 75:7.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 7/15 11 ¶3
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Katatũ na ya Kana ya Savuli
76:10—“Ũthilĩku wa mũndũ” ũtonya kũmũtaĩa Yeova ata? Yĩla Ngai weetĩkĩlya andũ matwĩke maũndũ mathũku mathilĩkĩte nũndũ twĩ athũkũmi make, kĩu no kĩtume vethĩwa na mosyao maseo. Thĩna o na wĩva ũla ũtonya kũtũkwata no ũtume twĩmanyĩsya ũndũ mũna. Yeova etĩkĩlasya tũthĩne ethĩwa thĩna ũsu nũtonya kũtũmanyĩsya tu. (1 Vetelo 5:10) ‘Ũthilĩku ũla ũtiele Ngai nĩwĩvotoaa.’ Nao nata tũkathĩna kũvikĩĩa kĩkwʼũ? Kĩu o nakyo nĩkĩtonya kũtuma Yeova ataĩwa nũndũ ala matwona tũendeee kũmĩĩsya twĩ aĩkĩĩku, o namo nĩmatonya kwambĩĩa kũmũtaĩa Ngai.
MATUKŨ 26, MWEI WA 8–ĨTUKŨ 1, MWEI WA 9
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI SAVULI 78
Ngelekanyʼo ya Aisilaeli Ala Mataĩ Aĩkĩĩku Nĩ Ũkanyʼo Kwitũ
w96 12/1 29-30
Nĩkĩ Twaĩle “Kũlilikana Mĩthenya ya Tene?”
Ũndũ wa kũmakya nĩ kana, mavinda maingĩ Aisilaeli nĩmaemeeawa nĩ naĩ ya kũlwa. Kĩu kyatumaa makwatwa nĩ kyaũ? “Na meethyũũa ĩngĩ na mamũtata Ngai, na kũthatya Ũla Mũtheu wa Isilaeli. Matyaalilikana kwʼoko kwake, kana mũthenya ũla wamovoisye kuma kwa nthũ.” (Savuli 78:41, 42) Ĩtina, nũndũ wa kũlwa nĩ mĩao ya Yeova, kĩu nĩkyatumie amalea.—Mathayo 21:42, 43.
Mũandĩki wa Savuli nĩwatwiĩie ngelekanyʼo nzeo yĩla waandĩkie: “Ngaweta meko ma Yeova; nũndũ ngalilikana mosengʼyo maku ma tene. O na ngasũanĩa ũndũ wa wĩa waku wʼonthe, na kũsũanĩa meko maku.” (Savuli 77:11, 12) Yĩla twavindĩĩsya ũndũ tũmũthũkũmĩte Yeova twĩ aĩkĩĩku na tũkalũmanyʼa nake, na maũndũ ala wĩkĩte akonanyʼa kana nũtwendete, kĩu nĩkĩtwĩkĩaa vinya, kĩkatũthangaasya, na kĩkatuma twenda kũmũtũngĩa mũvea. O na ĩngĩ, “kũlilikana mĩthenya ya tene” no kũtume tũeka kwĩwʼa twĩ anou mũno na kũkatũthangaasya twĩke kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũendeee kũmĩĩsya twĩ aĩkĩĩku.
w06 7/15 17 ¶16
‘Endeeai Kwĩka Maũndũ Mũtekũnyungunyĩsya’
16 Kũnyungunyĩsya nĩkũtumaa twĩsũanĩa ithyĩ ene na mathĩna maitũ, na kũituma tũlwa nĩ moathimo ala tũtanĩaa twĩ Ngũsĩ sya Yeova. Nĩ kana tũkĩlye vinya kĩmanyĩo kĩu kya kũnyungunyĩsya, nĩtwaĩlĩte kwĩkalaa tũyĩlilikanyʼa moathimo asu kĩla ĩvinda. Kwa ngelekanyʼo, kĩla ũmwe witũ e na kĩanda kya mwanya mũno kya kwĩtanĩwʼa na ĩsyĩtwa ya Yeova. (Isaia 43:10) No twĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo vamwe nake, na twĩ na mwanya wa kũneena na ũla “Wĩwʼaa mboya” mavinda onthe. (Savuli 65:2; Yakovo 4:8) Thayũ witũ wĩ na kĩeleelo nũndũ nĩtwĩsĩ thĩna ũla waumĩlile ĩũlũ wa ũsumbĩ ũla mũnene vyũ, na nĩtũlilikene kana twĩ na kĩanda kya kũendeea kwĩkala twĩ aĩkĩĩku kwa Ngai. (Nthimo 27:11) No tũtavanyʼe ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ kĩla ĩvinda. (Mathayo 24:14) Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa nthembo ya wovosyo ya Yesũ Klĩsto nĩkũtumaa twĩthĩwa na wasya mũtheu wa ngoo. (Yoana 3:16) Asu nĩ moathimo tũtanĩaa o na ethĩwa nĩ kyaũ tũkwendeka tũmĩĩsye.
w11 7/1 10 ¶3-4
We Yeova Nũtanĩthawʼa Kana Akathatwʼa Nĩ Meko Maitũ?
Mũandĩki wa Savuli aĩtye: “Nĩ mavinda meana mamũngʼendee weũnĩ!” (Mũsoa wa 40) Mũsoa ũla ũatĩĩe wongelete kwasya: “Na meethyũũa ĩngĩ, na mamũtata Ngai.” (Mũsoa wa 41) Sisya wone kana mũandĩki ũsu aeleetye ũndũ Aisilaeli masyokeleelaa ĩngĩ na ĩngĩ meko moo ma ũlei. Veva ũsu mũthũku wa ũlei wambĩĩie me weũnĩ kavinda kanini ĩtina wa kwovowʼa kuma Misili. Andũ nĩmambĩĩie kũnyungunyĩsya Ngai, na maĩ na nzika kana ethĩwa aĩ na ũtonyi na wendi wa kũmasũvĩa. (Motalo 14:1-4) Ĩvuku yĩmwe ya aalyũli ma Mbivilia yĩwetete kana ndeto “mamũngʼendee” no ialyũlwe ta ‘nĩmoomisye ngoo syoo mamũlee Ngai’ kana nĩmamwĩie “Ngai tũikwenda.” Ĩndĩ nũndũ e tei, Yeova nĩwamaekeaa andũ make yĩla meelila. Ĩndĩ ĩtina nĩmasyokeaa meko moo ma ũlei na maimũngʼendea ĩngĩ, na maiendeea na ũlei ũsu.—Savuli 78:10-19, 38.
We Yeova eewʼaa ata kĩla ĩvinda andũ make mamũngʼendea? Mũsoa wa 40 waĩtye kana ‘nĩmamwĩwʼĩthasya woo.’ Mbivilia ĩngĩ yaĩtye kana “nĩmatumaa athata.” Ĩvuku yĩmwe yĩneeneete Mbivilia yĩeleetye ũũ: “Ndeto isu syĩonanyʼa kana mwĩkalĩle ũla Aevelania maĩ nawʼo nĩweewʼĩthasya woo, o tondũ mwĩkalĩle wa mwana ũte mwĩwi na mũngʼendu ũtumaa mũsyai ewʼa woo.” O tondũ mwana mũngʼendu ũtonya kũtuma asyai make maũmĩa mũno ngoonĩ, nowʼo Aisilaeli ala maĩ alei ‘mamũthatisye Ũla Mũtheu wa Isilaeli.’—Mũsoa wa 41.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 7/15 11 ¶4
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Katatũ na ya Kana ya Savuli
78:24, 25—Nĩkĩ mana yĩtĩtwe “lĩu wumĩte ĩtunĩ” na “kĩmũtũ kya ala me ũtonyi”? Ndeto isu iikwonanyʼa kana mana waĩ lĩu wa alaĩka. Waĩ “lĩu wumĩte ĩtunĩ” nũndũ mũnengani wa wʼo aĩ ĩtunĩ. (Savuli 105:40) Nũndũ alaĩka kana “ala me ũtonyi” mekalaa ĩtunĩ, ndeto “kĩmũtũ kya ala me ũtonyi” no syonanyʼe kana mana yanenganĩtwe nĩ Ngai ũla wĩkalaa ĩtunĩ. (Savuli 11:4) O na ĩngĩ, nĩvatonyeka Yeova akethĩwa atũmĩie alaĩka kũnenga Aisilaeli mana.