Waĩle Kwĩka Ata Mũndũ wa Mũsyĩ Awaa?

1, 2. Satani atũmĩie ata mĩisyo na mowau nĩ kana Yovu ndakethĩwe e mũĩkĩĩku kwa Ngai?

NO NGINYA Yovu ethĩwe ne ũmwe katĩ wa andũ ala maĩ na mĩsyĩ yĩ na ũtanu. Mbivilia yaĩtye kana Yovu aĩ “mũnene kwĩ ana onthe ma ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa.” Aĩ na syana 10 (aũme 7 na eĩtu 3). O na ĩngĩ, Yovu aĩ na malĩ, na kwoou aĩ atonya kwĩanĩsya mavata ma mũsyĩ wake. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana nĩwatongoeasya mũsyĩ wake nesa maũndũnĩ ma kĩ-veva, na nĩwathĩnĩkĩaa syana syake nĩ kana syĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Maũndũ asu onthe nĩmatetheeisye mũsyĩ wake wĩthĩwe na ũtanu, na ngwatanĩo nzeo.—Yovu 1:1-5.

² Satani, mũmaitha mũnene wa Yeova Ngai, no weene maũndũ asu onthe Yovu weekaa. Mũmaitha ũsu wa Ngai, ũla mavinda onthe wĩthĩawa aimantha nzĩa ila ũtonya kũtũmĩa nĩ kana elelũkye athũkũmi ma Ngai methĩwe mate aĩkĩĩku, nĩwamũkũnie Yovu kwa kũmũetee mĩisyo ĩla yaanangie mũsyĩ wake waĩ na ũtanu. Ĩtina wa ũu, ‘nĩwamũkũnie na mĩimũ mĩthũku kuma ũnyaĩĩ wa kũũ kwake kũvika lolotya wake.’ Kwoou, Satani endaa kũtũmĩa mĩisyo na mowau nĩ kenda Yovu ndakethĩwe e mũĩkĩĩku kwa Ngai.—Yovu 2:6, 7.

3. Ũwau wa Yovu wailyĩ ata?

³ Mbivilia ndĩwetete ĩsyĩtwa ya ũwau wa Yovu, ĩndĩ kwĩsĩla ndeto syake no tũmanye ũndũ ũwau ũsu wailyĩ. Aisye atĩĩ: “Mwĩĩ wakwa wusũĩte iinyũ na kĩko; kĩkonde kyakwa nĩkĩnyiau, na nĩkĩkwatũkanga kĩkauma mavia.” O na ĩngĩ Yovu aisye, “Kĩveti kyakwa kĩitonya kũmĩĩsya mũuke wa mĩthũmũ yakwa; nĩtwʼĩkĩte kĩndũ kĩte kya kwendeesya kwa ana ma mwaitũ.” (Yovu 7:5; 19:17; 30:17, 30, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Yovu aĩ na kyalya kingĩ mũno na ekalaa mũunĩ vala weevavaĩaa na kĩlĩo. (Yovu 2:8) Waĩ ũmwona ũkamwĩwʼĩa tei mwingĩ mũno!

4. Nĩ ũndũ wĩva ũkwataa andũ ma mũsyĩ mavinda kwa mavinda?

⁴ We wĩthĩwa weekie ata takeka nue waĩ na ũwau ũsu mũthũku? Ũmũnthĩ Satani ndaeteaa athũkũmi ma Ngai mowau o tondũ waeteie Yovu. O na ũu wĩ o vo, nũndũ wa naĩ, mathĩna ma kĩla mũthenya, na kwanangĩka kwa mawĩthyũlũlũko, no nginya mavinda kwa mavinda andũ ma mũsyĩ makawaa. O na kũtwʼĩka nĩtũtataa ũndũ tũtonya twĩsiĩanĩe na mowau, tũilea kũwaa. Ĩndĩ no andũ anini matonya kũwaa ũndũ Yovu wawaĩte. Ĩla mũndũ wa mũsyĩ wawaa ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kũmũthĩnĩkĩa. Ekai twone ũndũ Mbivilia ĩtonya kũtũtetheesya kũmĩanĩsya na ũwau, ũla nĩ mũmaitha andũ matesa kwĩvathana nake vyũ.—Mũtavanʼya 9:11; 2 Timotheo 3:16.

WĨWʼAA ATA ĨLA MŨNDŨ WA MŨSYĨ WAWAA?

5. Andũ ma mũsyĩ mekaa ata ĩla ũmwe woo wawaa kwa kavinda kanini?

⁵ Ĩla mĩvango ya mũsyĩ yaanangĩka, o na ethĩwa yaanangwa nĩ kyaũ, ũyĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi maũndũ kũendeea nesa, na mũno mũno ethĩwa mĩvango ĩsu yaanangĩka nũndũ mũndũ wa mũsyĩ ethĩĩtwe e mũwau kwa ĩvinda yĩasa. O na ethĩwa mũndũ awaa kwa ĩvinda ĩkuvĩ, andũ ala angĩ ma mũsyĩ nĩmatonya kũlasimĩka kwĩka moalyũku mana, kana makaekana na maũndũ amwe maneekaa. Ala angĩ mate awau nĩmatonya kwendeka mavindye nĩ kana manenge ũla mũwau mwanya wa kũthyũmũa. O na ĩngĩ nĩmatonya kwĩyumya kũekana na maũndũ mana mekaa. Nthĩnĩ wa mĩsyĩ mingĩ o na syana nini nĩsyĩwʼaa tei ĩla mũsyai kana ĩla ũmwe masyaanĩwʼe wawaa, o na kau mavinda angĩ no nginya ililikanwʼe kana nĩsyaĩle kũmũthĩnĩkĩa ũsu mũwau. (Akolosai 3:12) Ethĩwa mũndũ wa mũsyĩ nĩwawaa kwa kavinda kanini, andũ ala angĩ nĩmethĩawa meyũmbanĩtye kwĩka kĩla kĩendeka. Kĩla mũndũ mũsyĩ nĩwendaa athĩnĩkĩwe ũndũ vaĩle ĩla wawaa.—Mathayo 7:12.

6. Mavinda amwe andũ ma mũsyĩ mewʼaa ata ĩla ũmwe woo wawaa mũno kwa ĩvinda yĩasa?

⁶ Nata ethĩwa mũndũ wa mũsyĩ nĩwĩthĩĩtwe e mũwau mũno na ũndũ ũsu nĩwanangĩte mĩvango ya mũsyĩ kwa ĩvinda yĩasa? Kwa ngelekanyʼo, andũ ma mũsyĩ matonya kwĩka ata ethĩwa ũmwe woo nĩwaaa mamutha nũndũ wa ũwau ta wa ngoo, kana onzwʼa nĩ ũwau wa kanza, kana ũwau ũngĩ? Kana matonya kwĩka ata ethĩwa ũmwe woo nĩwakwatwa nĩ ũwau wa kĩlĩko ta schizophrenia? Ĩla ũu weethĩwa andũ ala angĩ mũsyĩ nĩmethĩawa na tei, kana kyeva, nũndũ wa kwona ũla mamwendete aithĩna mũno. Ĩndĩ, o na kau nĩmethĩawa na kyeva, ve ũndũ ũngĩ ũtonya kũmakwata. Ĩla moona kana ũwau wa mũndũ ũsu nĩwanangĩte mĩvango yoo, na mai na ũthasyo ũla maneethĩawa nawʼo, ũu nũtonya kũtuma mambĩĩa kwĩwʼa woo ngoonĩ. Nĩmatonya kwĩkũlya: “Nĩkĩ ũndũ ũũ ũtũkwatĩte?”

7. Kĩveti kya Yovu kyeewie ata ĩla mũũme wawaie, na kĩtonya kwĩthĩwa kyoolilwe nĩ kyaũ?

⁷ Nĩvatonyeka mũka wa Yovu o nake akethĩwa eewʼaa woo ngoonĩ nũndũ wa ũwau wa mũũme. Lilikana kana syana syake syaĩ inakwʼa. Veoneka o ũndũ maũndũ asu mathũku maendeeie kwĩkĩka, nowʼo kĩveti kĩu kyaendeeie kwĩthĩwa na woo. Ĩtina wa maũndũ asu, ĩla kyoonie mũũme wakyo, ũla mbeenĩ waĩ na vinya, akwatwa nĩ ũwau mũthũku mũno, nĩvatonyeka kĩkethĩwa kyoolilwe nĩ ũndũ ũla waĩ wa vata mũno kwĩ mathĩna asu. Ũndũ ũsu nĩ ngwatanĩo ĩla maĩ nayo vamwe na Ngai. Mbivilia yaĩtye: “Na ĩndĩ kĩveti [kya Yovu] kyamwĩa, Kũvika o na yu no ũlũmĩtye wĩanĩu waku? uma Ngai noikwʼa.”—Yovu 2:9.

8. Ĩla mũndũ wa mũsyĩ wawaa, nĩ ĩandĩko yĩva yĩtonya kũtetheesya ala angĩ maendeee kwĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte?

⁸ Andũ aingĩ nĩmasaanĩawʼa, o na makewʼa woo, ĩla malasimĩka kwĩka moalyũku manene mũndũ wa mũsyĩ awaa. Ĩndĩ Mũklĩsto ũla ũkũelewa nesa ũndũ ũsu, nĩwaĩle kũmanya kana yĩu nĩyo ĩvinda ĩseo ya kwonanyʼa nũmwendete kuma ngoonĩ mũndũ ũsu mũwau. Wendo wa wʼo “nĩwũmĩĩasya, na nĩwĩkaa moseo; . . . o na ndwĩmanthĩaa syĩndũ, . . . nũvwʼĩkaa maũndũ onthe, nĩwĩtĩkĩlaa maũndũ onthe, nĩwĩkwatasya maũndũ onthe, nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe.” (1 Akolintho 13:4-7) Kwoou, vandũ va kũeka mosũanĩo mathũku matũsumbĩke, nĩ ũndũ wa vata tũtate ũndũ tũtonya tũmasiĩĩe.—Nthimo 3:21.

9. Nĩ Maandĩko meva ala matonya kũtetheesya andũ ma mũsyĩ ethĩwa nĩ mawaĩtye mũno?

⁹ Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkwa nĩ kana andũ ma mũsyĩ maendeee kwĩthĩwa na mawoni maseo, na ngwatanĩo nzeo na Yeova ĩla ve mũndũ mũwau mũno mũsyĩ? Vate nzika, kĩla ũwau nĩwĩthĩawa na nzĩa yawʼo ya kũũthĩnĩkĩa na kũũiita, na kwoou ti ũseo nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ kwonanyʼa nĩ nzĩa syĩva syaĩle sya kũthĩnĩkĩa kana kũiita ũwau mũna. O na vailyĩ ũu, kwa nzĩa ya kĩ-veva Yeova “nũũngamasya onthe ala mavalũkaa, na kũkĩlya onthe ala makunamĩte.” (Savuli 145:14) Mũsumbĩ Ndaviti aandĩkie: “Kũathimwa nĩ ũla ũlilikanaa ngya: mũthenya wa thĩna Yeova akamũvonokya. Yeova akamũsũvĩa, na kũmwĩkalya e thayũ. . . . Yeova nĩwe ũkamũtethya e ũkomonĩ awaa.” (Savuli 41:1-3) Yeova nũmasũvĩaa kĩ-veva athũkũmi make o na ĩla me na ũndũ ũũmathĩnyʼa ngoonĩ, ũla meĩwʼa matatonya kũwũmĩĩsya. (2 Akolintho 4:7) Andũ aingĩ ma mũsyĩ ala me na mũndũ mũwau mũno, nĩmalilikanaa ndeto ii sya mũandĩki wa Savuli: “Nĩngũthĩnwʼa mũno: nthayũũkya, ame Yeova, kwĩanana na ndeto yaku.”—Savuli 119:107.

VEVA WA KŨVOSYA

10, 11. (a) Nĩ ũndũ wĩva wa vata ũtonya kũtetheesya andũ ma mũsyĩ momĩanĩsye na ũwau wa ũmwe woo? (b) Mũndũ mũka ũmwe oomĩanĩisye ata na ũwau wa mũũme?

¹⁰ Mbivilia yaĩtye: “Veva wa mũndũ ũkatwʼĩĩka wonzu wake; ĩndĩ veva mũtũlĩku nũũ ũtonya kũmĩĩsya?” (Nthimo 18:14) Kũthokoeka kĩlĩko nũndũ wa kũkwatwa nĩ mũisyo mũna no kwanange veva, kana woni, wa andũ ma mũsyĩ. O na no kwanange “veva wa mũndũ.” Ĩndĩ, “ngoo nduu nĩ thayũ wa mũndũ.” (Nthimo 14:30) Nĩ kana andũ ma mũsyĩ matonye kũmĩanĩsya na ũwau wa ũmwe woo, no nginya methĩwe na woni ũla waĩle.—Sianĩsya na Nthimo 17:22.

¹¹ Mũndũ mũka ũmwe Mũklĩsto nĩwalasimĩkie kũmĩĩsya kwona mũũme wake aendeee kwonzwʼa nĩ ũwau wa ngoo, myaka thanthatũ ĩtina wa matwaana. Aisye atĩĩ: “Ũwau ũsu nĩwatumie mũũme wakwa ethĩwa atatonya kũneena nesa, na weethĩa kũneena nake nĩ ũndũ wĩ vinya mũno.” Mũndũ mũka ũsu aendeeie kwasya: “Nĩnathĩnĩkaa mũno kĩlĩkonĩ ndyenda kũmanya ũndũ ũkwasya.” Kwasũanĩa ũndũ o nake mũũme wakyo waũmĩawʼa na kũtũlwa ngoo nĩ ũwau ũsu. Mũndũ mũka ũsu na mũũme meekie ata? O na kũtwʼĩka mekalaa vaasa na kĩkundi kya Kĩklĩsto, mũndũ mũka ũsu nĩwatataa ũndũ ũtonya ethĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu kwa kũsoma ũvoo ũla wa mĩtũkĩ kuma kwa ngombo mbũĩ, o na kũsoma makaseti onthe ala mauma ma Mũsyaĩĩsya na Amkeni! Kwĩka ũu nĩkwamwĩkĩie vinya kĩ-veva, na eethĩwa atonya kũendeea kũmũsũvĩa mũũme wake ũla wesie kũkwʼa ĩtina wa myaka ĩna.

12. Mavinda angĩ mũndũ ũla mũwau atonya kũtetheesya ata ala angĩ, o tondũ Yovu weekie?

¹² Kĩvathũkanyʼo na ũu, Yovu aendeeie kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu o na kau nĩwe waĩ mũwau. Amũkũlilye mũka atĩĩ: “Tũkoosa ũseo kwʼokonĩ kwa Ngai, na tũikosa ũthũku?” (Yovu 2:10) Ti ũsengyʼo kana ĩtina mũmanyĩwʼa Yakovo nĩwaisye kana Yovu nĩwatũtiĩe ngelekanyʼo nzeo ya wũmĩĩsyo! Ĩandĩko ya Yakovo 5:11 yaĩtye: “Nĩmweewie ũvoo wa wũmĩĩsyo wa Yovu, na ĩngĩ nĩmwoonie mũminũkĩlyo wa Mwĩaĩi, ũndũ Mwĩaĩi wusũĩte ĩnee na tei.” Mavinda maingĩ ĩla mũndũ ũla mũwau weethĩwa na ũkũmbaũ, ũndũ ũsu nũtetheeasya andũ ala angĩ ma mũsyĩ maikakwʼe ngoo.

13. Andũ ma mũsyĩ ala mawaĩtye maĩle kwĩsũvĩa maikeyĩelekanyʼe naaũ?

¹³ Andũ aingĩ ala methĩĩtwe na mũndũ mũwau nĩmonete kana mwambĩĩonĩ ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwoo kũĩkĩĩa kana ũu nĩwĩthĩiwe. O na nĩmawetaa kana andũ ala angĩ ma mũsyĩ no matetheke meethĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa ũwau ũsu. Mwambĩĩonĩ, andũ ma mũsyĩ no mewʼe wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩka moalyũku mana nthĩnĩ wa mĩvango yoo ya mũsyĩ. Ĩndĩ ũu no ũtonyeke meekĩa kĩthito. Ĩla mekwĩka ũu, nĩ ũndũ wa vata mesũvĩe maikambĩĩe kwĩyĩelekanyʼa na ala matawaĩtye, mayona andũ asu ta mate na mathĩna, na kana mainaĩle kũkwatwa nĩ ũndũ ũsu. Vai nzika kana nĩ ũndũ wĩ vinya kũmanya nesa mathĩna ala andũ asu maendeee na kũmĩĩsya. Aklĩsto onthe nĩmakwataa ũkiakisyo kumana na ndeto ii sya Yesũ: “Ũkai kwakwa, inywʼonthe ala mũthĩnĩaa wĩa na ala mwĩ na mĩio mĩito, nakwa ngamũthũmũsya.”—Mathayo 11:28.

KŨMANYA MAŨNDŨ ALA MA VATA

14. Maũndũ ala ma vata matonya kũthĩnĩkĩwa ata?

¹⁴ Ĩla andũ ma mũsyĩ mawasya mũno, nũseo makalilikana ndeto ii mbeveee: “Vala ve wingĩ wa atai [maũndũ] nĩmalũlũmĩlawʼa.” (Nthimo 15:22) Nĩvatonyeka andũ ma mũsyĩ makombana na kũneenea ũwau ũsu? Wĩthĩwa wĩ ũndũ waĩle kũmbana na kũvoya vamwe, o na kũmantha myolooto ya Ndeto ya Ngai ĩũlũ wa ũndũ ũsu. (Savuli 25:4) Nĩ maũndũ meva maĩle kũneenewa ũmbanonĩ ũsu? Nĩmatonya kũneenea maũndũ ta ũiiti ũla waĩle, mbesa ila ikwendeka, na motwi ala maĩle kwĩkwa. Ĩngĩ, no mende kũmanya nũũ katĩ woo ũkekalanasya na mũwau ũsu aimũsũvĩa. O na no mende kũmanya ũndũ makatetheanĩasya nthĩnĩ wa kũmũsũvĩa. Nũseo makasũanĩa ũndũ mĩvango ĩsu ĩtonya kũlikĩlĩĩla maũndũ moo. O na ĩngĩ, nĩmaĩle kũsũanĩa ũndũ mavata ma kĩ-veva na ma kĩ-mwĩĩ ma ũla ũnũũmũsũvĩa matonya kwĩanĩwʼa.

15. Yeova amatetheeasya ata andũ ma mũsyĩ ala mawaĩtye mũno?

¹⁵ Mavinda maingĩ nĩtũkwataa moathimo maingĩ ĩla twamũvoya Yeova na kĩthingʼĩĩsyo atwonyʼe ũndũ twaĩle kwĩka, ĩla twasũanĩa kwa ũliku Ndeto yake, na twatwʼa kũatĩĩa ũndũ Mbivilia yaĩtye. Mũndũ wa mũsyĩ ũla mũwau nũtonya kũlea kwĩwʼa kavaa. Ĩndĩ kũmwĩkwatya Yeova kĩla ĩvinda nĩkũtetheeasya maũndũnĩ onthe. (Savuli 55:22) Mũandĩki wa Savuli aisye: “Mwĩai Ngai wendo waku ũtaolekaa nĩwangwatĩĩie. Yĩla nĩ na kĩũũyũ kingĩ ngoonĩ, nũngiakiasya na kũtuma nĩwʼa mũyo.”—Savuli 94:18, 19, BCK; ĩngĩ sisya Savuli 63:6-8.

KŨTETHEESYA SYANA

16, 17. Ethĩwa kana kamwe nĩ kawau, nĩ maũndũ meva asyai matonya kũelesya syana ila ingĩ ĩũlũ wa ũwau ũsu?

¹⁶ Kũwasya mũndũ wa mũsyĩ mũno no kũtume syana ithĩnĩka. Nĩ ũndũ wa vata asyai makatetheesya syana sielewe mavata ala methĩĩtwe vo nũndũ wa ũwau ũsu, na maisielesya ũndũ itonya kũtetheesya. Ethĩwa kana nĩko kawau, syana ila ingĩ nĩsyaĩle kũtetheewʼa ielewe kana, o na vala asyai metũmĩa ĩvinda yingĩ vamwe na kana kau, ũu ti kwasya kana maisyendete. Vandũ va asyai kũeka syana syĩwʼanĩe woo kana syambĩĩe kũsindana ĩũlũ wa nũũ ũla mũseo kana wendetwe mũno katĩ wasyo, nĩmaĩle kũitetheesya syĩthĩwe na wendo na ngwatanĩo ĩla iendeee kũtetheanĩsya namo kũthĩnĩkĩa kana kala kawau.

¹⁷ Syana ila nini nitonya kũelewa mĩtũkĩ syoona kana asyai nĩmeũmanya ũndũ syĩkwĩwʼa, vandũ va kũitavya maũndũ maingĩ itatonya kũelewa ĩũlũ wa ũwau mũna. O na ũu wĩ o vo, nitonya kũelewʼa o vanini imanye kĩla kana kala kangĩ kawaĩte. Ĩla syana ila ite ndwau syoona ũndũ ũwau ũsu ũsiĩĩe kana kau kawau kwĩka maũndũ maingĩ ala syonaa mate vinya kwĩka, nĩvatonyeka ‘ikakenda’ na kwĩthĩwa na “ngoo yĩ ĩnee” kũkelekela.—1 Vetelo 3:8.

18. Syana ila mbũangĩ itonya kũtetheewʼa ata ielewe mathĩna ala maumĩlaa ĩla ũmwe wa mũsyĩ wawaa, na ũu ũtonya kũitethya ata?

¹⁸ Syana ila mbũangĩ nasyo nĩsyaĩle kũtetheewʼa imanye kana ve ũndũ mũito ũkwatĩte mũsyĩ woo, na kana kĩla mũndũ nĩwaĩle kũtetheesya. Nũndũ wa kũĩva ngalama sya sivitalĩ, nĩvatonyeka asyai makaemwa nĩ kwĩanĩsya ũndũ vaĩle mavata ma syana ila ingĩ. Syana nĩsyaĩle kwĩwʼa woo na kwona asyai ta meũlea kwĩanĩsya mavata masyo? Kana syaĩle kũelewa ũndũ maũndũ mailyĩ na iyĩthĩwa syĩsĩ no ikose syĩndũ imwe? Ũndũ ũsu ũtengemeaa ũndũ asyai mekũelesya syana syoo, na mawoni ma andũ ma mũsyĩ ĩũlũ wa ũwau ũsu. Nthĩnĩ wa mĩsyĩ mingĩ, ĩla ũmwe wawaa, ũwau ũsu no ũtume syana iatĩĩa ũtao ũũ wa Vaulo: “Mũikekae ũndũ mwĩanĩĩsye o itumi syenyu ene, kana mwĩthĩwe na ngathĩĩo sya mana, ĩndĩ ĩnyivasyei na mũyosaa andũ ala angĩ ta mo aseo kwĩ inywʼĩ. Kĩla ũmwe wenyu ndakamanthae kwĩyĩuna o we mwene, ĩndĩ amanthae kũuna andũ ala angĩ o namo.”—Avilivi 2:3, 4, BCK.

WAĨLE KWĨTHĨWA NA WONI MWAŨ ĨŨLŨ WA ŨIITI

19, 20. (a) Aũme ala me na mĩsyĩ maĩle kwĩanĩsya maũndũ meva ĩla mũndũ wa mũsyĩ wawaa? (b) O na vala Mbivilia ti ĩvuku yĩeleetye maũndũ ma ũiiti, ĩnenganĩte myolooto yĩva ĩũlũ wa kũthĩnĩkĩa ũwau?

¹⁹ Aklĩsto ala me na mawoni maĩle maileaa mayĩiitwa ethĩwa ũiiti ũsu ndũũvĩngana na mĩao ya Ngai. Ĩla mũndũ wa mũsyĩ wawaa, nĩmethĩawa meyũmbanĩtye kũmũtetheesya aiitwe nĩ kana aeke kũthĩna. O na ũu wĩ o vo, nĩmatonya kũkwata mawoni me kĩvathũkanyʼo kuma kwa matakĩtalĩ. Kwoou nĩmaĩle kũnyuva nĩ woni wĩva waĩle. O na ĩngĩ, ĩvindanĩ yĩĩ nĩkwĩthĩĩtwe na mowau maingĩ, na vainamba ũkwatĩkana nzĩa yaĩlĩte vyũ ya kũiita amwe ma mowau asu. O na mavinda angĩ mũndũ no athimwe, na ailea kũmanyĩka nesa kĩla ũwaĩte. Veethĩwa vailyĩ ũu, Mũklĩsto aĩle kwĩka ata?

²⁰ Mbivilia nĩ ĩvuku yĩtetheeasya andũ kĩ-veva na yĩimonyʼa ũndũ maĩle kwĩkala. Ĩndĩ ti ĩvuku yĩeleetye maũndũ ma ũiiti, o na kau mũandĩki ũmwe wayo aĩ ndakĩtalĩ, nake mũtũmwa Vaulo nĩwamũnengie Timotheo ũtao waĩ ũtonya kũmũtetheesya ĩla waĩ mũwau. (Akolosai 4:14; 1 Timotheo 5:23) Kwoou, aũme Aklĩsto nĩmaĩle kwĩka motwi maĩlĩte ĩũlũ wa maũndũ ala makonetye ũiiti nthĩnĩ wa mĩsyĩ yoo. Nĩmatonya kwona vaĩlĩte kũmantha mawoni asu kuma kwa matakĩtalĩ me kĩvathũkanyʼo. (Sianĩsya na Nthimo 18:17.) Vate nzika, aũme asu methĩawa mayenda mũndũ wa mũsyĩ ũla mũwau aiitwe kwa nzĩa ĩla yaĩle vyũ, na aingĩ moo mamanthaa ũtethyo ũsu kuma sivitalĩ. Angĩ nĩmewʼaa me eanĩe kũmantha ũiiti wa mũthemba ũngĩ. Ũsu nawʼo nĩ ũndũ mũndũ waĩle kwĩtwʼĩĩa. O na vailyĩ ũu, ĩla Aklĩsto meũthĩnĩkĩa ũwau, mavinda onthe nĩmendaa ‘Ndeto ya Ngai yĩthĩwe taa wa maaũ moo na kyeni kya nzĩa yoo.’ (Savuli 119:105) Ĩvinda yonthe nĩmaatĩĩaa myolooto ĩla ĩnenganĩtwe Mbivilianĩ. (Isaia 55:8, 9) Kwoou, Aklĩsto mayĩendaa kwa awe kana makatũmĩa ndawa syumanĩte na ũwe. O na nĩmevathanaa na ũiiti ũla ũvĩnganaa na myolooto ya Mbivilia.—Savuli 36:9; Meko ma Atũmwa 15:28, 29; Ũvuanʼyo 21:8.

21, 22. Mũndũ mũka ũmwe wa nthĩ ya Asia atũmĩie ata mwolooto wa Mbivilia, na nĩkĩ tũtonya kwasya eekie ũtwi mũseo?

²¹ Sũanĩa ũndũ kweethĩiwe kwa mũndũ mũka wa mũika wa nthĩ ya Asia. Kavinda kanini ĩtina wa ambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia na ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova, nĩwasyaie kana kate kaviku, kala kaĩ na ũito wa ta kĩlo kĩmwe na nusu. Mũndũ mũka ũsu nĩwakwie ngoo ĩla ndakĩtalĩ wamũtavisye kana ti laisi kana kau kwĩana nesa, o na kaikethĩwa katonya kũthi na maaũ. Nĩwamwĩie akatwae kũla kũeeawa syana ta isu. Mũũme wake ndeesĩ ũndũ matonya kwĩka. Mũndũ mũka ũsu esaa kwĩka ata?

²² Aisye atĩĩ: “Nĩngũlilikana ngĩsoma Mbivilianĩ kana ‘syana nĩ ũtiĩwa kuma kwa Yeova; na ũsyao wa ĩvu nĩ ĩtuvi yake.’” (Savuli 127:3) Kwoou, nĩwatwie kwĩnũkya “ũtiĩwa” ũsu na kũũsũvĩa. Mwambĩĩonĩ maũndũ mayaĩ laisi, ĩndĩ anyanyae make kuma kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto nĩmamũtetheeisye, na eethĩwa atonya kũsũvĩa kana kau ũndũ vaaĩlĩte. Myaka 12 ĩtina wa vau, kana kau nĩkaendaa maũmbanonĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, na nĩkatanĩaa kwĩthĩwa na syana ila ingĩ vo. Aendeeie kwasya: “Nĩ na ũtanu mũno nũndũ myolooto ya Mbivilia nĩyandetheeisye kwĩka ũndũ vaĩlĩte. Mbivilia nĩyandetheeisye naendeea kwĩthĩwa na wasya mũseo wa ngoo mbee wa Yeova Ngai. O na ĩngĩ, nĩyandetheeisye ndikeke ũndũ waĩ ũtonya kũtuma nĩlila thayũnĩ wakwa wʼonthe.”

23. Nĩ ũkiakisyo wĩva Mbivilia ĩnengete ala awau na ala mamasũvĩaa?

²³ Ũwau ũkavetwa vyũ. Mwathani Isaia nĩwathanie ĩũlũ wa ĩvinda yĩla ‘vate mũndũ ũkasya, Nyie nĩ mũwau.’ (Isaia 33:24) Wathani ũsu ũkeanĩwʼa nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ, ĩla yĩ vakuvĩ mũno. Kwoou ĩvinda yĩu yĩtanamba kũvika, no nginya tũendeee kũwaa na kũkwʼa. Ĩndĩ ũndũ ũla wa kũtanĩthya nĩ kana, Ndeto ya Ngai nĩtũtongoeasya na kũtũtetheesya. Maũndũ ala Mbivilia ĩneenete ĩũlũ wa mwĩkalĩle maialyũkaa, na nĩ maseo kwĩ mawoni ma andũ nũndũ mawoni moo matindĩaa kũalyũka. Kwoou, mũndũ ũla mũĩ nĩwĩtĩkĩlanaa na mũandĩki wa Savuli ũla waisye: “Mĩao ya Yeova nĩ mĩanĩu, ĩkĩvuũkya ngoo; ũkũsĩ wa Yeova nĩ mũlũmu, nũmũĩvasya ũla ũte na ũmanyi. . . . Motwʼĩo ma Yeova nĩ ma wʼo, na malũngalu ki. . . . Kwĩ ĩtuvi ĩnene kwondũ wa kũmasũvĩaa.”—Savuli 19:7, 9, 11.