1-3. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumaa Esita ewʼa wia wa kũthi vala ve mũũme? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?

ESITA aĩ mũka wa mũsumbĩ. Ĩndĩ Mũthenya ũmwe nĩweewʼaa atelemete mũno athengeee nyũmbanĩ ya mũsumbĩ ĩla yaĩ Susani. Nyũmba ĩsu yaseũvĩtwʼe ũkethĩa mũndũ ailika vo nũkwona nĩ vandũ va ndaĩa. Yaĩ na mĩsolo ya langi syĩ kĩvathũkanyʼo ya nzaũ syĩ na nthwau, andũ mekĩtye maangi, mĩnyambũ ĩsoletwe mavianĩ ala maakĩte nyũmba ĩsu, na ngũta ndaasa syanakavĩtwʼe. O na ĩngĩ, nyũmba ĩsu yaĩ nene vyũ na yaakĩtwe vakuvĩ na Iĩma sya Zagros, ila syekalaa ivwʼĩkĩtwe nĩ ĩa vakuvĩ na ũsĩ wa Choaspes. Kĩeleelo kya maũndũ asu onthe kyaĩ kũlilikanyʼa mũeni ũla wooka kana mũndũ ũla Esita waendete kwona aĩ na ũkũmũ mũnene mũno, na eeyĩtaa “mũsumbĩ mũnene.” Mũsumbĩ ũsu nĩwe waĩ mũũme wa Esita.

² Ũu watonyekie ata? Vate nzika vaiĩ mwĩĩtu Mũyuti mũĩkĩĩku waĩ atonya kũsũanĩa kũtwawa nĩ mũndũ ta Aasuelo!a Kĩtumi nũndũ aĩ kĩvathũkanyʼo na andũ ta Avalaamu, ũla weenyivisye yĩla Ngai wamwĩie ethukĩĩsye Sala mũka wake. (Mwa. 21:12) Mũsumbĩ ũsu eesĩ o maũndũ manini kana o akethĩwa ateesĩ ũndũ o na ũmwe ĩũlũ wa Ngai wa Esita, Yeova, na Mĩao yake. Ĩndĩ Aasuelo nĩweesĩ mĩao ya Velisia na nĩweesĩ ve mwĩao wavatanĩte ũndũ ũla Esita wendaa kwĩka. Waĩtye ata? Wawetete kana mũndũ o na wĩva ũla wĩthi mbee wa mũsumbĩ wa Velisia atetĩtwe aaĩle kũawa. Ĩndĩ o na vailye ũu, Esita nĩwaendie kwona mũsumbĩ o na kau ndamwĩtĩte. Ũndũ ũsu ndwaĩ laisi. O na yĩla wavikie nyũmbanĩ ya mũsumbĩ na weethĩa e vala ũĩ mũsumbĩ no amwone, noĩthwa eewʼaa ta ũendete kũawa.—Soma Esita 4:11; 5:1.

³ Nĩkĩ Esita woosie ĩtambya yĩu yesaa kũmũlikya thĩnanĩ? Na nĩ kyaũ tũkwĩmanyĩsya kumana na mũĩkĩĩo wake? Mbee, eka twone nĩ kyaũ kyeethĩiwe nĩ kana Esita ese ũtwʼĩka no atwawe nĩ mũsumbĩ wa Velisia.

Wumo wa Esita

4. Wumo wa Esita waĩ wĩva, na nĩ kyaũ kyeekĩkie ambĩĩa kwĩkala na Molitekai?

⁴ Esita aĩ mwĩĩtu ndiwa. Mbivilia ndĩwetete maũndũ maingĩ ĩũlũ wa asyai make ala mamwĩtie Atasisa. Ũalyũlo wa ĩsyĩtwa yĩu kwa Kĩevelania nĩ “mũandasi,” ũla nĩ mũtĩ umasya malaa meũ ma kwendeesya mũno. Yĩla asyai make makwie, mũndũ ũmwe woo wa mũsyĩ weetawa Molitekai nĩwamwĩwʼĩie tei mũno. Ĩvindanĩ yĩu mũndũũme ũsu aĩ mũndũ mũima na mũkũũ kwĩ Esita. Kwoou, nĩwoosie Esita amũtwaa mũsyĩ kwake na ambĩĩa kũmũea ta mwĩĩtu wake.—Est. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Molitekai amũeie Esita ata? (b) Maũndũ mailyĩ ata Susani kũla Molitekai na Esita mekalaa?

⁵ Molitekai na Esita maĩ Ayuti mekalaa ũeninĩ ndũanĩ nene ya Velisia, na no nginya methĩwe makwatawa nĩ mawetu maingĩ nũndũ ũthaithi woo waĩ kĩvathũkanyʼo, na matongoeawʼa nĩ Mĩao yĩ kĩvathũkanyʼo. Ĩndĩ no nginya Esita ethĩwe aĩ na ngwatanĩo nzeo mũno na Molitekai, nũndũ Molitekai nĩwamũmanyĩasya ĩũlũ wa Yeova, Ngai wĩ tei, ũla wavonokisye andũ make kuma mathĩnanĩ me kĩvathũkanyʼo ĩvinda ĩvĩtu, na ũla wesaa kũmavonokya ĩngĩ. (Ali. 26:44, 45) Vate nzika, no nginya Esita na Molitekai methĩwe mendanĩte na malũmanĩtye vyũ.

⁶ Nĩvatonyeka ũkethĩa Molitekai athũkũmaa ta ũmwe wa anene nyũmbanĩ ya mũsumbĩ ĩla yaĩ Susani, na mavinda maingĩ ekalaa mbingĩlonĩ ya nyũmba ĩsu e na athũkũmi angĩ ma mũsumbĩ. (Est. 2:19, 21; 3:3) Tũyĩsĩ maũndũ maingĩ ala Esita weekaa e wa mũika, ĩndĩ no twasye nĩwamũtetheeasya Molitekai maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo ma mũsyĩ ta kũmũsũvĩĩa nyũmba. Nĩvatonyeka makethĩwa mekalaa nyũmbanĩ itaĩ sya kĩlasi mũno syaĩ mũingo wa ũsĩ ũla waivakanĩtye na nyũmba ya mũsumbĩ. O na nũtonya kwĩthĩwa atanĩaa mũno kũthi soko Susani, vala andũ ala maseũvasya syĩndũ sya thaavu na vetha matesaa syĩndũ syoo. Esita ndaĩ esa kũsũanĩa o na vanini kana mũthenya ũmwe akeethĩwa na syĩndũ isu, o na ndeesĩ nĩ kyaũ kyesaa kũmũkwata ĩvinda yũkĩte.

“Aĩ Mwanake” Mũno

7. Nĩkĩ Vasiti waveniwe kĩanda kya kwĩthĩwa e mũka wa mũsumbĩ, na nĩ kyaũ kyeekĩkie ĩtina wa vau?

⁷ Mũthenya ũmwe, ndũa ya Susani nĩyaũsũiwe nĩ nzũku syakonetye mũsumbĩ na nyũmba yake. Mũthenya ũsu, Mũsumbĩ Aasuelo nĩwoombanisye mboka nene kwondũ wa anene make onthe me mbee ũsumbĩnĩ. Nĩvauĩtwe malĩu maingĩ ma kwendeesya na vaĩ mbinyu mbingĩ. Maendeee kũtanĩa, mũsumbĩ nĩweetie mũka wake weetawa Vasiti, ũla waĩsaa na aka angĩ o vandũ ũtee. Ĩndĩ Vasiti nĩwaleile kũthi. Kĩu nĩkyamwĩwʼĩthisye mũsumbĩ woo mũno na oona kĩ kĩvũthya kĩnene na kwoou akũlya atai make mamũtavye ũndũ Vasiti waĩlĩte kwĩkanwa nake. Maũndũ maendie ata? Mũsumbĩ nĩwatangaasie kana Vasiti ndeendeea kũtalwa ta we mũka wa mũsumbĩ. Ĩtina wa vau, athũkũmi ma mũsumbĩ nĩmambĩĩie kũmantha eĩtu anake matesĩ aũme nthĩ ĩsu yonthe nĩ kana mũsumbĩ anyuve ũmwe atwʼĩke mũka.—Est. 1:1–2:4.

8. (a) Nĩ kyaũ kyatumaa Molitekai athĩnĩka ĩla Esita waendeee kwĩana? (b) Tũtonya kũatĩĩa ata ũtao wa Mbivilia ĩũlũ wa wanake? (Sisya Nthimo 31:30.)

⁸ No tũsũanĩe Molitekai aimũsisya Esita mavinda kwa mavinda ngoo yake yusũĩtwe nĩ nzika na ĩvindanĩ o yĩu aitana kwona Esita anenevie atwʼĩka mwĩĩtu mwanake mũno. Mbivilia yaĩtye kana Esita, “aĩ mwanake na mũseo.” (Est. 2:7) Mbivilia nĩtũtetheeasya kwĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa wanake nũndũ yonanasya kana mũndũ mwanake nĩwaĩle kwĩthĩwa e mũĩ na e na wĩnyivyo. Wanake no ũtume mũndũ ethĩwa na mĩngʼathĩlĩĩlyo, mĩtũlyo na nguma ingĩ ite sya kwendeesya. (Soma Nthimo 11:22.) We nĩwonete andũ me nguma isu nũndũ nĩ anake? Wʼo wanake wa Esita nĩwesaa kũmũtethya kana wesaa kũtuma ethĩwa na mĩtũlyo? Ũndũ ũsu nĩwesaa kũmanyĩka nesa ĩtina wa ĩvinda.

9. (a) Nĩ kyaũ kyeekĩkie yĩla athũkũmi ma mũsumbĩ moonie Esita, na nĩkĩ ũtaĩ ũndũ wĩ laisi kũtiana na Molitekai? (b) Nĩkĩ Molitekai waekie Esita atwawe nĩ mũndũ ũtamũthaithaa Yeova? (O na ĩngĩ sisya ĩsandũkũ.)

⁹ Athũkũmi ma mũsumbĩ nĩmoonie Esita e mwĩĩtu mwanake. Na nũndũ mamanthaa eĩtu mailye take nĩmamwosie mamũtaananyʼa na Molitekai, na mamũtwaa nyũmbanĩ ya mũsumbĩ ĩla yaĩ mũingo wa ũsĩ. (Est. 2:8) Ũndũ ũsu ndwaĩ laisi nũndũ mekalanasya ta mũndũ na mwĩĩtu wake. Molitekai ndaĩ esa kwĩtĩkĩla mwĩĩtu ũsu waeete atwawe nĩ mũndũ ũtamũthaithaa Yeova, o na ethĩwe nĩ mũsumbĩ, ĩndĩ vai ũndũ waĩ atonya kwĩka.b Tũi na nzika kana Esita nĩweethukĩĩisye ũtao wa Molitekai nesa atanamba kũtwawa kwa mũsumbĩ. O na ĩngĩ, no nginya Esita ethĩwe eekũlasya makũlyo maingĩ atwaĩtwe nyũmbanĩ ya mũsumbĩ ĩla yaĩ Susani. Mo Maũndũ make mesaa kwĩthĩwa mailye ata ĩtina wa vau?

Aĩ Mũndũ Mũka wa Kwendeesya “Methonĩ ma Onthe Ala Mamũsyaĩĩsye”

10, 11. (a) Woni wa Esita waĩ ũtonya kũvĩndũka ata ambĩĩa kwĩkala vala wathamĩĩiwʼe? (b) Molitekai oonanisye ata kana nĩwathĩnĩkĩaa Esita?

¹⁰ Maũndũ ma Esita nĩmavĩndũkie vyũ na eeyĩthĩa vandũ vaeni vyũ. Aĩ ũmwe katĩ wa “eĩtu aingĩ” ala moombanĩtwʼe kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo kĩsionĩ kĩla kyaĩ ungu wa Ũsumbĩ wa Velisia. Syĩthĩo syoo, ithyomo syoo, na mwĩkalĩle woo waĩ kĩvathũkanyʼo vyũ. Eĩtu asu maũngamĩwe nĩ mũnene weetawa Ekai, na vaĩ na mũvango wa mwaka mũima wa kũmanakavya na mauta ma manemane, na syĩndũ syĩ mũuke mũseo. (Est. 2:8, 12) Maũndũ asu onthe maĩ matonya kũtuma eĩtu asu mambĩĩa kũthĩnĩkĩa mũno wanake woo, na kĩu kĩituma mambĩĩa kwĩthĩwa na mĩtũlyo na masindano. We Esita nĩwakwatiwe nĩ maũndũ ta asu?

¹¹ Vaiĩ mũndũ ĩũlũ wa nthĩ wathĩnĩkĩaa Esita kũvĩtũka Molitekai. Mbivilia yonanasya kana mũthenya kũthi ũla ũngĩ, Molitekai nĩwatataa mũno esĩle vakuvĩ na nyũmba ĩla eĩtu asu mekalaa nongi kana nũmanya ũndũ Esita ũendeee. (Est. 2:11) Na no nginya ethĩwe atanaa mũno esa kũtavwʼa nĩ ũmwe athũkũmi ma nyũmbanĩ ya mũsumbĩ kana o mũndũ ũngĩ Esita aendeee nesa. Nĩkĩ ũtonya kwĩthĩwa eewʼaa ũu?

12, 13. (a) Esita atumĩte andũ ala mamũthyũlũlũkĩte methĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wake? (b) Nĩkĩ Molitekai ũtonya kwĩthĩwa atanie kũmanya kana Esita ndaaweta wumo wake?

¹² Ekai nĩwendeeiwʼe mũno nĩ Esita na nĩwamwĩkaa nesa mavinda onthe. O na nĩwamũnengete athũkũmi ma eĩtu mũonza na vandũ vala vaseo vyũ nyũmbanĩ ya eĩtu. Na eka ũu, Mbivilia yaĩtye kana Esita ‘nĩwoonie ũseo methonĩ ma onthe ala mamũsyaĩĩsye.’ (Est. 2:9, 15) Ĩndĩ wanake wʼoka nũtonya kwĩthĩwa watumaa endeesya mũno wĩana ũu? Aiee, ve maũndũ angĩ maingĩ matumaa andũ mamwenda.

¹³ Kwa ngelekanyʼo Mbivilia yaĩtye kana: “Esita ndaamanyĩthanʼya andũ make kana ũko wake; nũndũ Molitekai nĩwamwĩaĩĩte kana ndakaamanyĩthanʼye.” (Est. 2:10) Molitekai nĩwatavĩtye Esita ndakaawete kana we nĩ Mũyuti nũndũ nĩwoonete anene amwe ũsumbĩnĩ ũsu wa Velisia mamenete Ayuti mũno. Vate nzika no nginya ethĩwe atanie mũno kũmanya kana Esita, o na kau aĩ vaasa nake no waendeee kwĩka maũndũ kwa ũĩ na aĩ mwĩwi!

14. Ũmũnthĩ andũ ma mũika matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita ata?

¹⁴ O ta Esita, ũmũnthĩ andũ ma mũika no matanĩthye asyai moo. Yĩla mathi vaasa namo, kana weethĩa mathyũlũlũkĩtwe nĩ andũ athũku na me mwĩkalĩle mũthũku, mayĩtĩkĩlaa kwĩkala tamo, vandũ va ũu maendeea kwĩkala kwosana na myolooto ĩla memanyĩĩtye. Yĩla meeka ũu, nĩmatanĩthasya ngoo ya Ĩthe woo wa ĩtunĩ o ta Esita.—Soma Nthimo 27:11.

15, 16. (a) Nĩ kyaũ kyatumie mũsumbĩ amwenda Esita mũno? (b) Nĩkĩ maũndũ ala mamũkwatie Esita mataĩ laisi kwake kwĩtĩkĩlana namo?

¹⁵ Yĩla ĩvinda yavikie ya Esita kũtwawa kwa mũsumbĩ, nĩwanengiwe mwanya wa kũnyuva kĩndũ o na kĩva kĩla waĩ na vata nakyo o na ethĩwa nĩ kya kwĩyanakavĩĩsya. Ĩndĩ nũndũ aĩ na wĩnyivyo ndaaĩtya kĩndũ kĩngĩ eka o ila Ekai wamũtavĩtye. (Est. 2:15) Nĩvatonyeka akethĩwa eesĩ kana wanake wʼoka ndũtuma mũsumbĩ amwenda. Vandũ va ũu, nĩweesĩ kana ve nguma syĩ mũo ta kwĩsiĩĩa, na wĩnyivyo, ila syaĩ itonya kũmwendeesya mũsumbĩ mũnango. We nĩwavĩtĩtye?

¹⁶ Aiee ndavĩtĩtye nũndũ Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũsumbĩ endie Esita kwĩ aka ala angĩ onthe, na oona waĩlu na ũseo methonĩ make kwĩ eĩtu atheu ala angĩ onthe; kwondũ wa ũu amwĩkĩa ngovia ya kĩũsumbĩ mũtwenĩ wake, na amũtwʼa mũka wa mũsumbĩ vandũ va Vasiti.” (Est. 2:17) No nginya wĩthĩwe waĩ ũndũ wĩ vinya kwa mwĩĩtu ũsu Mũyuti waĩ na wĩnyivyo kwĩtĩkĩlana na maũndũ asu thayũnĩ wake. Ndũkolwe kana aĩ anatwʼĩka mũka wa mũsumbĩ ũla waĩ vinya mũno ĩũlũ wa nthĩ yonthe ĩvindanĩ yĩu! Ĩndĩ kũtwʼĩkĩthwʼa mũka wa mũsumbĩ nĩkwatumie akwatwa nĩ mĩtũlyo? Aiee!

17. (a) Esita aendeeie kwĩthĩwa e mwĩwi ata kwa Molitekai? (b) Nĩkĩ twaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita ũmũnthĩ?

¹⁷ Esita nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mwĩwi kwa Molitekai, ũla wamũeete. O na ndaaĩsa kũweta ĩũlũ wa andũ make Ayuti. O na eka ũu, yĩla Molitekai wavuanisye nzama ĩla yavangĩtwe ya kũwaa Aasuelo, Esita nĩwoonanisye wĩwi kwa kũtavya mũsumbĩ ũndũ ũsu, na andũ ala mavangĩte nzama ĩsu mooawa. (Est. 2:20-23) O na nĩwoonanisye nũmũĩkĩĩe Ngai wake kwa kũendeea kwĩthĩwa e na wĩnyivyo na e mwĩwi. Ũmũnthĩ nĩ ũndũ wa vata mũno tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Esita, nũndũ nthĩ yusũĩtwe nĩ andũ angʼendu na mate ewi o na vanini! Ĩndĩ andũ ala methĩawa na mũĩkĩĩo wa wʼo, methĩawa me ewi o ta Esita.

Mũĩkĩĩo wa Esita Nĩwatatiwe

18. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Molitekai ũtamũkumanĩa Amani? (O na ĩngĩ sisya maelesyo ma kwongeleela.) (b) Ũmũnthĩ aũme na aka aĩkĩĩku maatĩĩaa ngelekanyʼo ya Molitekai ata?

¹⁸ Mũndũũme ũmwe weetawa Amani nĩwatwʼĩkĩthiwʼe mũnene ũsumbĩnĩ wa Aasuelo. Mũsumbĩ nĩwamũnyuvie ethĩwe e mũtai wake mũnene, na amũtwʼĩkĩthya wa kelĩ ũsumbĩnĩ wake. O na eka ũu, mũsumbĩ nĩwaumisye mwĩao wa kana kĩla mũndũ aaĩle kũmũkumanĩa Amani. (Est. 3:1-4) Mwĩao ũsu nĩwatumie Molitekai athĩnĩka mũno. Kĩtumi nũndũ nĩweesĩ nĩwaĩle kũmũnenga mũsumbĩ ndaĩa, ĩndĩ ti kũvĩtũka Ngai. Amani aĩ Mũakaki. Kwoou veonekana aĩ nzyawa ya Akaki, ũla waĩ mũsumbĩ Mũamaleki wooaiwe nĩ mwathani wa Ngai weetawa Samueli. (1 Sam. 15:33) Aamaleki maĩ andũ athũku mũno, nginya o na meetawa nthũ sya Yeova na Isilaeli. Na nũndũ wa ũũ, Ngai ndamonaa me andũ aseo methonĩ make.c (Kũt. 25:19) Kwoou, we Mũyuti mũĩkĩĩku kwa Yeova nĩwaĩ atonya kũkumanĩa Mũamaleki? Molitekai ndaĩ esa kwĩka ũu. Nĩwaleile vyũ kũmũkunamĩa. O ta Molitekai, ũmũnthĩ ve aũme na aka aĩkĩĩku mekĩte ũtwi ũtonya kũtuma masya mathayũ moo nũndũ wa mwolooto ũũ waasya atĩĩ: “No nginya tũmwĩwʼe Ngai nũndũ nĩwe mũsumbĩ, vandũ va kũmewʼa andũ.”—Meko 5:29.

19. Amani endaa kwĩka ata, na eesũvie mũsumbĩ ata?

¹⁹ Amani nĩwathatie mũno. Ĩndĩ ũsengyʼo nĩ kana eewie kũaa Molitekai e weka kũtatoetye kwĩyĩĩvanĩsya. Vandũ va ũu, atĩ avangie kũmũminanĩsya na andũ make onthe! Kwoou, Amani nĩwaanangĩie Aisilaeli ĩsyĩtwa kwa mũsumbĩ nĩ kana etĩkĩlwʼe amoae. Aisye kana Ayuti nĩ andũ matatethya na ameta ũko wa andũ “ũnyaĩĩkĩe kũũ na kũũ katĩ wa ngo sya andũ.” Na kũthũkya ũvoo, aisye kana maikwataa mĩao ya mũsumbĩ na kana mo nĩ ingʼendilĩ nthũku mũno. Na ĩndĩ amwatha mũsumbĩ kana nũkumya mũvothi wa mbesa mbingĩ nĩ kana ũtetheesye wĩa wa kũaa Ayuti onthe ala maĩ kĩsionĩ kĩla kyaĩ ungu wa ũsumbĩ wake.d Nũndũ wa ũu, mũsumbĩ nĩwamũnengie Amani mbete yake ĩla yaĩ na ũsiĩlo wa mĩao, nĩ kana ekĩe ũsiĩlo mwĩao o na wĩva ũla wĩandĩka.—Est. 3:5-10.

20, 21. (a) Mwĩao wa Amani watumie Molitekai vamwe na Ayuti onthe kĩsionĩ kĩla kyasumbĩkĩtwe nĩ Ũsumbĩ wa Velisia mewʼa ata? (b) Molitekai eeie Esita eke ata?

²⁰ Ĩtina wa kavinda kanini aũme nĩmatũmiwe mathi kĩla ngalĩko ya kĩsio kĩla kyasumbĩkĩtwe nĩ ũsumbĩ ũsu matangaasĩte kũawa kwa Ayuti. Kwasũanĩa ũndũ Ayuti meewie mavikĩwa nĩ ũvoo ũsu, na mũno mũno, ala maĩ manasyoka Yelusaleme kuma mũtavonĩ wa Mbaviloni. No nginya methĩwe matanie mũno, nũndũ ĩvindanĩ yĩu maendeee kũtata ũndũ matonya matũngĩĩe ngũta sya ndũa ĩsu, ila syaĩ mbombokangu. Molitekai akwata ũvoo ũsu, nũtonya kwĩthĩwa amathĩnĩkĩaa mũno, o vamwe na anyanya na andũ make ma mũsyĩ ala maĩ Susani. Kĩu kyatumie athĩnĩka mũno, o na atembũa ngũa syake, eekĩa makunia, avaka mũtwe wake mũu, na ĩndĩ atulya mbu nene mũno katĩkatĩ wa ndũa ĩsu. Ĩndĩ kĩvathũkanyʼo nake, we Amani aendeee kũya na kũnywʼa na mũsumbĩ o na ateũmakwʼa nĩ thĩna ũla waetee Ayuti na anyanyae moo ala maĩ Susani.—Soma Esita 3:12–4:1.

²¹ Molitekai nĩweesĩ nĩwaĩle kwosa ĩtambya. Ĩndĩ ve ũndũ waĩ atonya kwĩka? Esita nĩweewie ĩũlũ wa kĩmako kĩla Molitekai waĩ nakyo, na kwoou atũmana anengwe ngũa ĩndĩ alea ũkiakisyo ũsu. No kwĩthĩwa kwa ĩvinda yĩasa asengʼaa nĩkĩ Ngai wake, Yeova, waekete Esita oswe na aitwawa nĩ mũsumbĩ ũthaithaa mĩvwʼanano. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ aĩ akwate ũsũngĩo wa makũlyo make. Molitekai nĩwatũmanie kũla kwĩ Esita amũkũlĩtye aneene na mũsumbĩ na aimwĩsũva ‘kwondũ wa andũ make.’—Est. 4:4-8.

22. Nĩkĩ Esita wakĩaa kũthi mbee wa mũsumbĩ? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

²² No nginya Esita ethĩwe athĩnĩkie mũno ngoonĩ eewʼa ũvoo ũsu. Mũĩkĩĩo wake ndwaĩ waatatwa ũu ĩngĩ. Na ũsũngĩo ũla wanengie Molitekai nĩwoonanisye kana aĩ na wia mwingĩ. Amũlilikanilye mwĩao ũla mũsumbĩ waumĩtye. Mwĩao ũsu waĩtye kana mũndũ athi mbee wa mũsumbĩ ate mwĩte aaĩle kũawa. Yaĩ no nginya mũsumbĩ amũkĩlĩlye ndata yake ya thaavu nĩ kana ndakoawe. Ĩndĩ Esita alilikana kĩla kyamũkwatie Vasiti nũndũ wa kwĩtwa nĩ mũsumbĩ na alea, noĩthwa asũanĩie kana mũsumbĩ nũtonya kũlea kũmũkĩlĩlya ndata yake. Esita eeie Molitekai kana mũsumbĩ aĩ na mĩthenya 30 ũtamwĩta! Na noĩthwa ũndũ ũsu watumaa Esita asũanĩa kana mũsumbĩ nĩ ta ũekete kwendeewʼa nĩwe kana kũmwenda.e—Est. 4:9-11.

23. (a) Molitekai alũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo wa Esita ata? (b) Nĩkĩ twaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Molitekai?

²³ Molitekai amũsũngĩie Esita e na ũkũmbaũ mwingĩ na kĩu kyalũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wake. Amũĩkĩĩthisye kana o na alea kwosa ĩtambya, Ayuti mailea kũvonokwʼa kwa nzĩa ĩngĩ. Ĩndĩ Esita no weesĩ kana Ayuti mambĩĩa kũawa, o nake ti laisi kũvonoka. Ũsungĩo wa Molitekai woonanisye ũtheinĩ kana nĩwamũĩkĩĩe Yeova mũno, na nĩweesĩ kana ndesa kũeka andũ Make moawe ateanĩĩtye mawatho make. (Yos. 23:14) Molitekai akũlilye Esita atĩĩ: “Nũũ wĩsĩ kana ndwaalika ũsumbĩnĩ nũndũ wa ĩvinda ta yĩĩ?” (Est. 4:12-14) Molitekai nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno kwitũ ũmũnthĩ. Kĩtumi nũndũ nĩwamwĩkwatĩtye Ngai wake, Yeova, vyũ. O naitũ twaĩle kwĩka oou.—Nth. 3:5, 6.

Aĩ na Mũĩkĩĩo Mũlũmu Ũkethĩa Ndatelemwʼa Nĩ Kĩkwʼũ

24. Esita oonanisye mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ ata?

²⁴ Ĩvinda nĩyavikie ya Esita ya kwĩka ũtwi. Akũlilye Molitekai atavye Ayuti ala angĩ onthe matĩĩe kũya mĩthenya ĩtatũ, na aminĩĩa kwa kũweta ndeto syoonanisye kana aĩ na mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ mũnene ila syĩsĩkĩe nginya ũmũnthĩ. Aisye atĩĩ: “Ethĩwa nĩ kũkwʼa ngakwʼa.” (Est. 4:15-17, BCK) No nginya Esita ethĩwe avoyie mũno ĩvindanĩ yĩu kũvĩtũka ĩvindanĩ yĩngĩ o na yĩva. Ĩtina, ĩvinda nĩyavikie ya kũthi kwa mũsumbĩ. Eekĩie ngũa ĩla nzeo vyũ ya kĩ-ũsumbĩ, na eeyanakavya vyũ nĩ kana ethĩwe e wa kwendeesya methonĩ ma mũsumbĩ. Na ĩndĩ aumaala akamwone.

25. Elesya ũndũ kwaendie yĩla Esita waendie kũmwona mũũme wake?

²⁵ O tondũ tũwetie mwambĩĩonĩ, Esita nĩwavikie nza ya nyũmba ya mũsumbĩ. No tũvindĩĩsye maũndũ maingĩ ala waendeee kũsũanĩa o vamwe na mboya mbingĩ ila ũtonya kwĩthĩwa avoyaa ngoonĩ yake ndatĩkanĩ ĩsu. Nĩwalikile nyũmbanĩ ya mũsumbĩ na weethĩa e vala ũĩ no one Aasuelo ailyĩ kĩvĩlanĩ kyake kya ũsumbĩ. O na noĩthwa atataa kũsisya ũndũ ũthyũ wa mũsumbĩ ũsu ũilyĩ nĩ kana amanye kana nĩ kũseo. Ethĩwa aĩ no nginya ambe kweteela, vate nzika eewʼaa ta weteele myaka mingĩ mũno. Ĩndĩ ĩtina wa ndatĩka mbũthũ mũsumbĩ nĩwamwonie. Ũndũ ũsu nĩwamũsengʼisye mũno ĩndĩ ausya. Na kwoou ookĩlĩlya Esita ndata yake ya thaavu.—Est. 5:1, 2.

26. Nĩkĩ Aklĩsto ma wʼo maĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ta wa Esita, na nĩkĩ tũkwasya kĩla weekie kyaĩ o mwambĩĩo wa wĩa wake?

²⁶ Yu mũsumbĩ aĩ atonya kwĩthukĩĩsya Esita. Esita nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno kwa athũkũmi ma Ngai ũmũnthĩ nũndũ wa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kwa Ngai wake, na kũlikya thayũ wake mũisyonĩ kwondũ wa andũ make. Esita na angĩ ala moonanisye mũĩkĩĩo take nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno kwa Aklĩsto ũmũnthĩ. Yesũ aisye kana aatĩĩi make ma wʼo maĩ mamanyĩke nũndũ wa kwĩthĩwa na wendo wa kwĩyumya kwondũ wa andũ ala angĩ. (Soma Yoana 13:34, 35.) Nĩ kana twĩthĩwe na wendo ta ũsu, no nginya twĩthĩwe twĩ na ũkũmbaũ ta wa Esita. Ĩndĩ kĩla Esita weekie mũthenya ũsu kwondũ wa andũ ma Ngai, waĩ o mwambĩĩo wa wĩa wake. We esaa kũĩkĩĩthya mũsumbĩ ata kana mũtai wake mũnene, Amani, nĩwavangĩte nzama ya kũwaa Ayuti? Na esaa kũmavonokya ata? Makũlyo asu nĩmeũsũngĩwa kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe.

1-3. (a) Esita eewʼaa ata aendete mbee wa mũsumbĩ? (b) Mũsumbĩ eekie ata oona Esita alika nyũmbanĩ yake?

ESITA aĩ mũtelemu mũno. Atambĩtye o kavola athengeee kĩvĩlanĩ kya mũsumbĩ. Nyũmba ĩsu ya mũsumbĩ wa Velisia yaĩ Susani, na kwakilĩtye ki ũkethĩa o na atambĩtye no ũkwĩwʼa matuu make mwene na ngũa yake mbanake ĩkusĩtye nthĩ. Asisya ũtee aĩ atonya kwona ituĩ syayo ndaasa ila syaĩ mbanakavye nesa vyũ. O na angʼelela ĩũlũ aĩ atonya kwona kĩala kyayo kyanake, kĩla kyaseũvĩtwʼe na mbwaũ mbanake sya mĩkũũ ila syaumĩtwʼe nthĩ ya vaasa ya Levanoni. Ĩndĩ ndaĩ etĩkĩla o na vanini kĩlĩko kyake kyelelũkwʼe nĩ wanake wa nyũmba ĩsu. Atũngĩte mesilya make onthe vala ve mũndũũme ũla wekalĩte kĩvĩlanĩ kĩu kya ũsumbĩ. Nĩkĩ? Nũndũ thayũ wake waĩ mokonĩ ma mũsumbĩ ũsu.

² Mũsumbĩ nĩwaendeeie kũsyaĩĩsya Esita okĩte, na ĩtina amũkĩlĩlya ndata yake ya thaavu. Kũkĩlya ndata ĩsu kwaĩ o ũndũ wĩ laisi, ĩndĩ nĩkwatangĩĩie thayũ wa Esita. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwatũlĩte mwĩao kũka mbee wa mũsumbĩ atemwĩte, na kĩla kyaĩ kĩtonya kũtuma aekewa no mũsumbĩ amũkĩlĩlya ndata ĩsu. Yĩla wavikie mbee wa mũsumbĩ, Esita nĩwatambũũkisye kwʼoko kwake, na e na ndaĩa akwata mũthya wa ndata ya thaavu ya mũsumbĩ.—Est. 5:1, 2.

³ Aasuelo aĩ mũsumbĩ mũthwii mũno na wĩ ũkũmũ mwingĩ. Kwa ngelekanyʼo, ngũa ila syeekĩawa nĩ mũsumbĩ wa Velisia take ĩvindanĩ yĩu, syaĩ sya thooa mũnene, ũla ũmũnthĩ nĩ ta ndola milioni maana maingĩ. Ĩndĩ o na vailye ũu, Esita akomanyʼa metho na mũũme, nĩweene nesa vyũ kana mũũme nũmwendete. Mũsumbĩ amũkũlilye: “Wĩenda kyaũ, Esita, mũka wa mũsumbĩ? Na vata waku nĩ mwaũ? Nũkũnengwa o na ethĩwa nĩ nyunzu ya ũsumbĩ.”—Est. 5:3.

4. Nĩ ũndũ wĩva ũte laisi Esita waaĩlĩte kwĩka?

⁴ Esita nĩwoonanisye kana aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu na ũkũmbaũ mwingĩ yĩla waendie mbee wa mũsumbĩ nĩ kana atetee andũ make maikoawe onthe. Kũvikĩĩa vu, aĩ anathokwʼa nĩ mũsumbĩ ĩndĩ ve mawetu maĩ mbee wake. Aĩ no nginya aĩkĩĩthye mũsumbĩ ũũ waĩ mĩtũlyo kana mũtai wake, ũla wamũĩkĩĩte vyũ aĩ mũndũ mũthũku nũndũ eekie kũmũkenga nĩ kana Ayuti moawe. We esaa kwĩka ata aĩkĩĩthye mũsumbĩ kana maũndũ ala ũkũmũtavya ĩũlũ wa Amani nĩ ma wʼo, na ngelekanyʼo yake yĩtũmanyĩsya kyaũ?

Nĩwanyuvie kwa Ũĩ “Ĩvinda ya Kũneena”

5, 6. (a) Esita aatĩĩie ata mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Mũtavanʼya 3:1, 7? (b) Esita oonanisye nĩ mũĩ ata yĩla waneenaa na mũũme?

⁵ Yo vethĩwa vaendie ata keka Esita atavisye mũsumbĩ thĩna wake andũ ala angĩ me vo? Kwĩka ũu kwĩthĩwa kwoonanisye ndanengete mũũme wake ndaĩa na Amani ethĩwa akwatie mwanya mũseo wa kwĩtetea. Kwoou we Esita eekie ata? Myaka maana maingĩ Mũsumbĩ Solomoni aĩ aveveeiwe kũandĩka atĩĩ: “Kwondũ wa kĩla kĩndũ ve ĩvinda, . . . ĩvinda ya kũvindya, na ĩvinda ya kũneena.” (Mũta. 3:1, 7) Kwavindĩĩsya ũndũ Molitekai wasũvĩie Esita kuma e mwĩĩtu. Aĩ mũndũũme mũĩkĩĩku na vate nzika nĩwamũmanyĩisye myolooto ta ĩsu yĩla wamũeaa. Kwoou no nginya Esita ethĩwe aeleetwe vata wa kũnyuvaa nesa “ĩvinda ya kũneena.”

⁶ Esita eeie mũsumbĩ atĩĩ: “Ethĩwa nĩkwoneka wĩ ũseo kwa mũsumbĩ, mũsumbĩ na Amani nĩmoke mũnthĩ ũũ mbokanĩ ĩla nzeũvĩtye nũndũ wake.” (Est. 5:4) Mũsumbĩ nĩweetĩkĩlile na atũmana Amani. Nũkwona ũndũ Esita woonanisye kana nĩ mũĩ ĩvinda yĩla waneenaa na mũũme? Ndaamũvũthya mũũme o na vanini, na nĩwamanthie vandũ vala vaĩlĩte na saa ila nzeo sya kũmũtavya maũndũ ala mamũthĩnasya.—Soma Nthimo 10:19.

7, 8. Maũndũ maĩlye ata mbokanĩ ya mbee ĩla Esita waseũvisye, na nĩkĩ woonie ataĩle kũtavya mũsumbĩ thĩna wake ĩvindanĩ yĩu?

⁷ Vate nzika Esita oombanisye mboka ĩsu nesa na aĩkĩĩthya kana kĩla kĩndũ kĩĩthĩwa kĩtonya kwendeesya mũũme wake. O na nĩwaĩkĩĩthisye kana ve mbinyu nĩ kana wĩthĩe kĩla mũndũ nĩ mũtanu. (Sav. 104:15) Aasuelo atanie mũno nginya amũkũlya Esita ĩngĩ awete vata wake. Ĩndĩ yo yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda ĩseo ya kũweta thĩna wake?

⁸ Aiee. Esita oonie aĩle kweteelanga. Na kwoou nĩwamũthokisye mũsumbĩ na Amani mbokanĩ ĩngĩ mũthenya ũla waatĩĩe. (Est. 5:7, 8) Nĩkĩ woonie ve vata wa kweteelanga? Ndũkolwe kana andũ ma Esita maĩ mũisyonĩ nũndũ wa mwĩao ũla mũsumbĩ waumĩtye waĩtye kana maĩle kũawa. Na nũndũ wa mũisyo ũsu waĩ mbee wa andũ make aĩ no nginya asũanĩe nesa vyũ nĩ ĩvinda yĩva yaĩlĩte vyũ ya kũneena. Kwoou nĩweeteelile, na amantha ĩvinda yĩngĩ nĩ kana onyʼe mũũme wake ũndũ wamũnengete ndaĩa.

9. Nĩkĩ wũmĩĩsyo nĩ wa vata, na tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita ata?

⁹ Wũmĩĩsyo nĩ nguma ya vata mũno o na kau yĩ mũo. O na kau Esita nĩwathĩnĩkaa na nĩwendaa mũno kũweta kĩla kĩũmũthĩnyʼa, nĩweeteelile ĩvinda yĩla yaĩlĩte ya kũneena. Ngelekanyʼo yake no ĩtũmanyĩsye ũndũ wa vata. Kwa ngelekanyʼo, mavinda kwa mavinda ithyonthe nĩtwonaa maũndũ mathũku na maĩlĩte kũlũngwa. Kwoou, ethĩwa nĩtũkwenda kũneena na mũndũ wĩ na ũkũmũ nĩ kana alũnge maũndũ ta asu, nĩtwaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita na tũyĩthĩwa na wũmĩĩsyo. Ĩandĩko ya Nthimo 25:15 yaasya atĩĩ: “Kwondũ wa kũmĩĩsya ĩvinda ĩasa mũsumbĩki nũtonya kũkikwʼa [kana, kũsesengwa], na ũĩmĩ mwololo nũtũlaa ĩvĩndĩ.” Kwoou, tweethĩwa na wũmĩĩsyo na twaneena ĩvinda yĩla yaĩlĩte twĩ auu o ta Esita, nĩtũtonya kwololosya ngoo ya mũndũ ũtũvĩngaa akatwĩthukĩĩsya. We Yeova, Ngai wa Esita, nĩwaathimie wũmĩĩsyo na ũĩ wake?

Nĩweeteelile e na Wũmĩĩsyo na Akwata Ũsili wa Katĩ

10, 11. Nĩkĩ Amani wathilĩkile ĩtina wa kuma mbokanĩ ya mbee, na mũka na anyanyae mamwĩie eke ata?

¹⁰ Esita nĩweeteelile e na wũmĩĩsyo, na maũndũ mambĩĩa kwĩvuanyʼa o kavola. Amani nĩwaumaalile mbokanĩ ĩsu atanĩte mũno, ayĩsilya kana vaiĩ mũndũ ũngĩ wendetwe take nĩ mũsumbĩ na mũka wa mũsumbĩ. Yĩla wavikie mbingĩlonĩ ya nyũmba ya mũsumbĩ, nĩwoonie Molitekai, ũla Mũyuti waleile vyũ kũmũkumanĩa. O ũndũ tũnoonie ĩsomonĩ ĩvĩtu, kĩeleelo kya Molitekai kya kũlea kũmũkumanĩa kĩyaĩ kũmũvũthya, ĩndĩ we ndendaa kũũmĩsya wasya wake wa ngoo na kwananga ngwatanĩo yake na Yeova Ngai. Ĩndĩ Amani amwona ‘ausũiwe nĩ ũthilĩku.’—Est. 5:9.

¹¹ Yĩla Amani watavisye mũka wake na anyanyae ũndũ Molitekai wamũvũthasya, mamwĩie aseũvye mũtĩ wĩ na ũasa wa mbee wa vuti 72 na aikũlya mũsumbĩ mwanya nĩ kana Molitekai asũwʼe mũtĩnĩ ũsu. Ũndũ ũsu nĩwendeeisye Amani na vau kwa vau atũmana ũseũvwʼe.—Est. 5:12-14.

12. Nĩkĩ mũsumbĩ waisye asomewe lekoti ila syakonetye ũsumbĩ wake, na syamũlilikanilye kyaũ?

¹² Ũtukũ ũsu mũsumbĩ ndaakoma nesa. Mbivilia yaĩtye kana “ndaatonya kũkoma,” na kwoou asya asomewe lekoti ila ikonetye ũsumbĩ wake kwa wasya mũnene. Lekoti isu syasomiwe nĩ vamwe na ũla mũvango wa kĩmbithĩ wa kũwaa Aasuelo. Mũsumbĩ nĩwalilikene ũndũ ũsu nesa vyũ. Ala mendaa kũmũaa nĩmakwatiwe na mooawa. Ĩndĩ nata Molitekai ũla wavuanisye ũndũ ũsu? Vau kwa vau mũsumbĩ nĩwakũlilye ethĩwa Molitekai nĩwatuviwe. Asũngĩiwe ata? Eeiwe kana vaiĩ ũndũ o na ũmwe waaĩkwa.—Soma Esita 6:1-3.

13, 14. (a) Mĩvango ya Amani yambĩĩie kwanangĩka ata? (b) Mũka na anyanyae mamwĩie ata?

¹³ Mũsumbĩ nĩwathatie na akũlya nĩ anene meva maĩ vau nĩ kana mamũtetheesye kwona ũndũ ũtonya kũthĩnĩkĩa ũndũ ũsu. Ũsengyʼo nĩ kana Amani aĩ avikie tene vyũ mbee wa kĩla mũndũ, na veonekana eekie ũu nũndũ nĩwendaa kwĩseũvĩsya ĩsyĩtwa mbee wa mũsumbĩ nĩ kana akwate mwanya wa kũwaa Molitekai. Ĩndĩ atanamba kũkũlya mwanya ũsu, mũsumbĩ nĩwamũkũlilye Amani ũndũ ũtonya kwĩka atuve mũndũ ũla ũmwendeeisye mũno. Amani asũanĩie nĩwe ũkwenda kũtuvwʼa nĩ mũsumbĩ. Kwoou awetie maũndũ maseo mũno. Aisye mũndũ ũsu aĩle kwĩkĩwa ngũa sya kĩ-ũsumbĩ, na ainengwa mũthũkũmi mũnene wa mũsumbĩ aendanyʼe nake e mbalasinĩ ĩla ya mũsumbĩ isionĩ ila syĩ vakuvĩ na Susani, na aikathĩĩwa na wasya mũnene nĩ kana kĩla mũndũ ewʼe. Yu kwavindĩĩsya ũndũ Amani watukisye ũthyũ amanya kana mũndũ ũla ũkũtuvwa nĩ Molitekai! Na wĩĩsilya nũũ weeiwe nĩ mũsumbĩ athi amũkathĩĩe na wasya mũnene? Nĩ Amani!—Est. 6:4-10.

¹⁴ Amani nĩweekie kĩla mũsumbĩ wamũtavisye o na kau ndaaĩka ũu kuma ngoonĩ. Amina kwĩka ũu nĩweekalaatile asyoka kwake ewʼĩte woo mwingĩ mũno. Mũka wake vamwe na anyanyae mamwĩie ethĩwa ũsu nĩ Molitekai, ũla Mũyuti, wambĩĩa kũmũkumya, veonekana kana mũvango wake ndwĩanĩa.—Est. 6:12, 13.

15. (a) Wũmĩĩsyo wa Esita weethĩiwe na mosyao meva maseo? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũĩ ‘kũmweteela’ Ngai?

¹⁵ Nũndũ Esita aĩ na wũmĩĩsyo nĩweeteelile mũthenya ũmwe wavĩta atambĩte kũtavya mũsumbĩ thĩna wake, na kĩu nĩkyatumie Amani akwata mwanya wa kwĩyĩkĩĩthya nthoni. O na nĩvatonyeka ũkethĩa Yeova Ngai nĩwe watumĩte mũsumbĩ atakwata too. (Nth. 21:1) Nĩkyo kĩtumi Ndeto ya Ngai ĩtwĩkĩaa vinya ‘tũmweteele,’ ose ĩtambya ĩvinda yake yavika. (Soma Mika 7:7.) Yĩla twamwĩkwatya Ngai na tweeeteela twĩ na wũmĩĩsyo athĩnĩkĩe mathĩna maitũ, nĩwĩthĩawa atonya kũmathĩnĩkĩa nesa o na kũthonoka ũndũ ithyĩ tũkwĩsaa kũmathĩnĩkĩa.

Nĩwaneenie na Ũkũmbaũ Mwingĩ

16, 17. (a) “Ĩvinda ya kũneena” ya Esita yavikie ĩndĩĩ? (b) Vaĩ kĩvathũkanyʼo kĩva katĩ wa Esita na Vasiti mũka wa mbee wa mũsumbĩ?

¹⁶ Esita ndaĩ etĩkĩla mũsumbĩ aendeee kweteela kũvĩtũka vu ateũmũtavya kĩla kyatumĩte amwĩta. Me mbokanĩ ĩno ya kelĩ aĩ no nginya amũtavye thĩna wake. Ĩndĩ esaa kwambĩĩa ata? Ũseo nĩ kana mũsumbĩ nĩwamũkũlilye ĩngĩ awete vata wake. (Est. 7:2) Yu “ĩvinda ya kũneena” ya Esita yaĩ yĩnavika.

¹⁷ Kwavindĩĩsya Esita ayamba kumya mboya ngoonĩ atanamba kũweta ndeto ii: “Ethĩwa nĩnonete ũseo methonĩ maku, we mũsumbĩ, na ethĩwa nĩwendeesya mũsumbĩ, thayũ wakwa nĩnengwe kwondũ wa vata wakwa, na andũ makwa kwondũ wa kwenda kwakwa.” (Est. 7:3) Ndeto syake syoonanisye kana nũkũnenga ndaĩa ũtwi ũla mũsumbĩ ũkwona waĩlĩte. Wĩnyivyo wake wĩonanyʼa ũndũ we waĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na Vasiti, mũka wa mbee wa mũsumbĩ, ũla wamwĩkĩĩthisye nthoni. (Est. 1:10-12) O na ĩngĩ Esita ndaaumanyʼa mũsumbĩ nũndũ wa kũĩkĩĩa Amani atambĩte kũĩkĩĩthya maũndũ ala wamũtavĩtye kana nĩ ma wʼo. Vandũ va kwĩka ũu, amwĩsũvie mũsumbĩ amũsũvĩe nũndũ wa mũisyo ũla waĩ mbee wake.

18. Esita atavisye mũsumbĩ thĩna wake ata?

¹⁸ Mũsumbĩ nĩwasengʼiwʼe mũno nĩ ũndũ ũsu Esita wamũtavisye. Asaanĩiwʼe mũno nũũ ũsu ũtonya kwĩthĩwa ayenda kũwaa mũka wake! Esita aendeeie kũmwĩa atĩĩ: “Twĩ athoosye, nyie na andũ makwa, twanangwe, tũawe, na kwaa. Ĩndĩ kethĩwa tũthooetwʼe aũme na aka twĩthĩwe ngombo, nĩĩthĩwa nĩvindĩtye, o na kau mũmaitha ũsu ndethĩwa atonya kũĩvĩa wasyo wa mũsumbĩ.” (Est. 7:4) Esita aneenie ateũvithanyʼa kĩndũ, na ongela kwasya kana keka mathooawʼa methĩwe me ngombo we ndona ũsu ta ũndũ o na ndatavya mũsumbĩ. Ĩndĩ nĩwoonie aĩle kũmũtavya nũndũ nĩweesĩ kana we na andũ make mooawa, ũsu nĩ wasyo mũnene mũno o na kwa mũsumbĩ mwene.

19. Ngelekanyʼo ya Esita yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũĩkĩĩthya nesa maũndũ ala tũũweta?

¹⁹ Ngelekanyʼo ya Esita no ĩtũmanyĩsye nzĩa nzeo ya kũĩkĩĩthya mũndũ nesa maũndũ ala tũũweta. Kwa ngelekanyʼo ethĩwa nĩtũkwenda kũtavya mũndũ twendete kana mũndũ wĩ na ũkũmũ thĩna mũito ũũtũthĩnyʼa, kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo, ndaĩa, na kũelesya maũndũ ũtheinĩ, no kũtũtethye mũno.—Nth. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esita avuanisye mũvango wa Amani ata, na ũu watumie mũsumbĩ eka ata? (b) Amani eekie ata avuanwʼa ũndũ ũilye?

²⁰ Aasuelo akũlilye Esita: “Nĩwe ũũ, na aĩva, ũsu ũtatĩte ũtwʼa ngoonĩ yake kwĩka ũu?” Kwasũanĩa Esita olootete Amani ayasya atĩĩ: “Nthũ na mũmaitha, . .  . nĩ Amani ũũ mũthũku.” Kĩla mũndũ eekie kũkwata mũnuka. Amani atelemete ta ve ũndũ ũngĩ! Na we wĩona mũsumbĩ ta wathilĩkĩte ata amanya kana mũtai wake, ũla wamũĩkĩĩe vyũ, aĩ amũkengete ekĩe saii mwĩao wesaa kũtuma mũka wake, ũla wamwendete vyũ oawa? Ndatĩkanĩ o ĩsu mũsumbĩ nĩwaumaalile na mĩtũkĩ ambe kũusya.—Est. 7:5-7.

²¹ Amani, ũla yu waĩ anamanyĩka kana ti mũndũ mũseo, nĩwakwatiwe nĩ wia mwingĩ na ookĩla atulya ndu maaũnĩ ma mũka wa mũsumbĩ. Yĩla mũsumbĩ wasyokie nyũmba na eethĩa Amani akwetye kũmwĩsũva mũka amũekee nĩwathatie na asya endaa kũmũkwata mũka kya vinya. Mũndũ wĩkĩte ũndũ ta ũsu aĩ wa kũawa! Na ndatĩkanĩ ĩsu Amani nĩwavwʼĩkiwe ũthyũ na aumaalwʼa. Maũndũ mekala ũu mũthũkũmi ũmwe wa mũsumbĩ nĩwavangie kũneena na aweta kana Amani nĩwaseũvĩtye mũtĩ mũnene ũla wendaa Molitekai asũwʼe vo. Yĩla Aasuelo weewie ũu, aisye ũ Amani asũwʼe vo newe.—Est. 7:8-10.

22. Ngelekanyʼo ya Esita ĩtonya kũtũtetheesya ata tũikakwʼe ngoo, kana tũeke kũmũĩkĩĩa Yeova?

²² Nũndũ twĩkalĩte nthĩ nthũku na ĩte sila wa katĩ, nĩ laisi kũsũanĩa kana ũsili wa katĩ ndũkesa kwoneka. We waaĩsa kũsũanĩa ũu? O na kau Esita nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maito, ndaakwʼa ngoo, kana akaeka kũmũĩkĩĩa Yeova. Yĩla ĩvinda yavikie nĩwaneenie kĩla kyaĩlĩte e na ũkũmbaũ na amwĩkwatya Yeova amũtetheesye. Ekai tũatĩĩe ngelekanyʼo yake. Yeova ndaaĩsa kũalyũka kuma ĩvinda yĩu. O na ũmũnthĩ, nũtonya kũvuanyʼa andũ athũku na kũtũmĩa mĩvango yoo mĩthũku kũmamina o tondũ weekanie na Amani.—Soma Savuli 7:11-16.

Nĩweenenganie Mwene Kwondũ wa Yeova na Andũ Make

23. (a) Mũsumbĩ atuvie Molitekai na Esita ata? (b) Wathani ũla Yakovo wathanie e vakuvĩ kũkwʼa wakonetye Mbenyamini weanĩie ata? (O na ĩngĩ sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo “Wathani Weanĩiwʼe.”)

²³ Ĩtina mũsumbĩ nĩwamanyie Molitekai aĩ ũũ. Nĩwamanyie kana o vamwe na kwĩthĩwa amũsiĩĩie ndakoawe, atĩ no we waeie na asũvĩa Esita! Aasuelo nĩwanengie Molitekai kĩanda kĩla Amani waĩ nakyo kya kwĩthĩwa e wa kelĩ ũsumbĩnĩ wake. O na nĩwanengie Esita nyũmba ĩla yaĩ ya Amani vamwe na ũthwii mwingĩ wa Amani, nake Esita aia Molitekai ethĩwe mũũngamĩi wa nyũmba ĩsu.—Est. 8:1, 2.

24, 25. (a) Nĩkĩ Esita ũtaausya ĩtina wa kũvuanyʼa mũvango wa Amani? (b) Esita alikilye thayũ wake mũisyonĩ ĩngĩ ata?

²⁴ Yu Esita na Molitekai mayaĩ mũisyonĩ, ĩndĩ mũka wa mũsumbĩ aaĩle kwĩkala nthĩ na kũusya? Ethĩwa eekie ũu ta keka ndendete Ayuti ala angĩ. Ĩvindanĩ yĩu mwĩao ũla Amani wavĩtũkĩthĩtye wa kũaa Ayuti onthe waendeee kũnyaĩĩkwʼa kĩla vandũ ũsumbĩnĩ ũsu. Amani nĩwaĩtye kũkũnwe kula yeetawa Vuli, ĩla yakonetye kũneenanyʼa na maveva mavuku, nĩ kana amanye ĩvinda yĩla yaaĩlĩte vyũ ya kũaa Ayuti. (Est. 9:24-26) O na kau vatialĩte myei kauta ũndũ ũsu wĩthĩwe, ĩvinda yaendeee kũsonga na mĩtũkĩ. Yo ve ũndũ wesaa kwĩkwa mũisyo ũsu ndũkamakwate?

²⁵ Esita nĩwalikilye thayũ wake mũisyonĩ ĩngĩ. Nĩwaendie mbee wa mũsumbĩ ĩngĩ atamwĩtĩte. Ĩvindanĩ yĩĩ aendete kwĩsũvana kwondũ wa andũ make na akũlya mũsumbĩ avĩndũe mwĩao ũsu. Ĩndĩ vaiĩ ũndũ mũsumbĩ waĩ eka nũndũ mwĩao wamina kũvĩtũkĩthwʼa ĩsyĩtwanĩ ya mũsumbĩ wa Velisia ndwaĩ ũvĩndũwa. (Nda. 6:12, 15) Kwoou mũsumbĩ nĩwanengie Esita na Molitekai ũkũmũ wa kũvĩtũkĩthya mwĩao ũngĩ mweũ. Mwĩao ũsu waĩ wa kũnenga Ayuti mwanya wa kwĩyũkitĩa. Atwai ma mbalasi nĩmatũmiwe isionĩ syonthe sya Ũsumbĩ wa Velisia matavanyʼe ũvoo ũsu mũseo kwa Ayuti. Na ũu nĩwatumie Ayuti aingĩ maeka kũkĩa na meethĩwa na wĩkwatyo. (Est. 8:3-16) Kwasũanĩa Ayuti onthe ũsumbĩnĩ ũsu maendeee kũmbanyʼa mĩio ya kaũ na kwĩvanga nesa kwondũ wa kaũ, ũndũ mataĩ mesa kwĩka ta keka mwĩao ũũ wa kelĩ ndwaavĩtũkĩthwʼa. Ĩndĩ we Yeova, “Ngai wa ita,” nĩwesaa kũtetheesya andũ make?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Yeova atetheeisye andũ make masinda nthũ syoo vyũ ata? (b) Kũawa kwa imwana sya Amani kweanĩisye wathani wĩva?

²⁶ Mũthenya ũla watwʼĩtwe wa kũwaa Ayuti ũivika, andũ ma Ngai nĩmeeyũmbanĩtye nesa vyũ. O na anene aingĩ ũsumbĩnĩ ũsu wa Velisia nĩmatetheeisye Ayuti nũndũ Molitekai, ũla waĩ Mũyuti, yu aĩ anatwʼĩkĩthwʼa wa kelĩ ũsumbĩnĩ wa Velisia, na ngewa yake ĩkanyaĩĩka mũno. Yeova nĩwanengie andũ make ũsindi mũnene. Vate nzika nĩwasũvĩie andũ make kwa kũmatetheesya masinde amaitha moo.a—Est. 9:1-6.

²⁷ O na ĩngĩ, vaĩ mũisyo kwa Molitekai kũũngamĩa nyũmba ya Amani, imwana ĩkũmi sya mũndũũme ũsu mũthũku syĩ thayũ. Kwoou o nasyo nĩsyooaiwe. (Est. 9:7-10) Ũu weanĩisye wathani wa Mbivilia, ũla waĩtye kana Aamaleki makaanangwa vyũ nũndũ maĩ nthũ sya andũ ma Ngai. (Kũt. 25:17-19) Nĩvatonyeka imwana sya Amani ikethĩwa nesyo syatialĩte mbaĩnĩ ĩsu yaumanĩwe nĩ Ngai

28, 29. (a) Nĩkĩ kwaĩ kwenda kwa Yeova Esita na andũ make mokite? (b) Nĩkĩ ngelekanyʼo ya Esita nĩ ya vata kwitũ ũmũnthĩ?

²⁸ Esita nĩwalasimĩkie kwĩka motwi maito ma kĩũsumbĩ ala makonetye kaũ na kũaana. Ũndũ ũsu ndwaĩ laisi kwake. Ĩndĩ kwenda kwa Yeova kwaĩ andũ make masũvĩwe maikaminwe. Na kĩtumi nũndũ mbaĩ ĩsu ya Isilaeli nĩyo yaĩ yumĩlye Masia, ũla wathanĩtwe, na waĩ aetee andũ onthe wĩkwatyo na kũmavetangĩa mathĩna. (Mwa. 22:18) Athũkũmi ma Ngai ũmũnthĩ nĩmatanĩaa kũmanya kana yĩla Masia wookie kũũ nthĩ, nĩwavatie aatĩĩi make kwĩlikya kaũnĩ.—Mt. 26:52.

²⁹ Ĩndĩ o na kau Aklĩsto mayũkitaa kaũ wa kĩ-mwĩĩ, nĩmokitaa kaũ wa kĩ-veva, kĩtumi nũndũ Satani nĩwĩthĩawa eyovete kavyũ ũkũlĩ amokite, nĩ kana maeke kũmũĩkĩĩa Yeova Ngai. (Soma 2 Akolintho 10:3, 4.) Kwoou ngelekanyʼo ya Esita nĩ ya vata mũno ũmũnthĩ. O take, ekai tũendeee kwonanyʼa mũĩkĩĩo witũ kwa kwĩthĩwa twĩ oĩ, kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo yĩla tũkũĩkĩĩthya angĩ maũndũ ala tũũweta, kwĩthĩwa na ũkũmbaũ, na kwĩyumya vyũ tũtetee andũ ma Ngai.