We Nĩwĩsĩ?

Yo tene andũ nĩmatũmĩaa makangaa kũseũvya masiwa?

ANDŨ aingĩ nĩmesĩ kana Amisili ma tene makothaa kũandĩka mathangũnĩ maseũvĩtwʼe na makangaa. O namo Akiliki na Alomi matũmĩaa mathangũ maseũvĩtwʼe na makangaa.a Ĩndĩ no andũ anini mesĩ kana makangaa nĩmatũmĩawa kũseũvya masiwa.

Tũsiwa tũũ twĩlĩ twa makangaa tũilye tũla twatũmĩawa nĩ andũ, na tweethĩiwe mbũanĩ ya Amisili

Myaka mbee wa 2,500 mĩvĩtu, mwathani Isaia awetie kana andũ ala matwĩe “mũingo wa mbũsĩ sya Ethiovia” nĩmatũmie “atũmwa nzĩanĩ ya ũkanga, tũkalawanĩ twa malula [kana, makangaa] manzĩnĩ.” O na mwathani Yelemia esie kwathana kana yĩla ndũa ya Mbaviloni ĩkavithũkĩwa nĩ Ametia na Avelisia, makavĩvya “masiwa ma makangaa” ma Ambaviloni nĩ kana maikavonoke.—Isa. 18:1, 2; Yel. 51:32, NWT.

Mbivilia yaveveeiwe nĩ Ngai. Nũndũ wa ũu, ala mendete kũmĩsoma maisengʼaa mamanya kana ve syĩndũ sya tene syĩkũĩkĩĩthya kana makangaa nĩmatũmĩawa kũseũvya masiwa ĩvinda ya tene. (2 Tim. 3:16) Nĩ kyaũ kyonekete? Ala menzaa syĩndũ sya tene nĩmakwatĩte syĩndũ syĩkũĩkĩĩthya nesa vyũ kana Amisili nĩmaseũvasya masiwa matũmĩĩte makangaa.

MASIWA MASEŨVAWʼA NA MAKANGAA ATA?

Ngunga ila Amisili matũmĩaa ta mbũa syeethĩawa isoletwe mavisa, na ikavanĩĩwa andũ meũkolanyʼa makangaa na kũmatũmĩa kũseũvya masiwa. Andũ matema makangaa, mamovaa tũtundu, na ĩndĩ maisyoka mayovanyʼa tũtundu tũu. Mũthamba wa ĩkangaa wĩ kona itatũ. Kwoou, yĩla mĩthamba ĩsu yoovanwʼa vamwe, kona isu ilikanaa nesa vyũ ũkethĩa katundu kala koovwa nĩ kalũmu ki. Ĩvuku yĩmwe yĩtawa A Companion to Ancient Egypt, yĩwetete kana andũ maĩ matonya kũseũvya ĩsiwa ya makangaa yĩ na ũasa wa vuti mbee wa 55 (mita 17), na yĩ na mĩko 10 kana 12 kĩla ngalĩko.

Amisili mavanĩĩwe ũkũtanĩ maiseũvya ĩsiwa ya makangaa

NĨKĨ MATŨMĨAA MAKANGAA?

Makangaa maĩ maingĩ mũno mwandanĩ ũla waĩ na Ũsĩ wa Naeli. O na ĩngĩ, kũseũvya masiwa ma makangaa kwaĩ laisi mũno. O na yĩla andũ mambĩĩie kũseũvya masiwa manene matũmĩĩte mbwaũ, veonekana kana atei ma makũyũ na asyĩmi maendeeie kũtũmĩa tũsiwa twa makangaa.

Andũ mekalile mũno maitũmĩa masiwa ma makangaa. Mũandĩki ũmwe Mũkiliki weetawa Plutarch, ũla wekalaa ĩvinda ya Aklĩsto ma mbee, awetie kana ĩvinda yake andũ amwe no matũmĩaa mũno tũsiwa twa makangaa.

a Makangaa mendete kũmea kũla kwĩ isoo kana mbũsĩnĩ ila itasembete. Ĩkangaa no yĩvikye ũasa wa vuti ta 16 (mita 5), na kĩtina kya mũthamba wayo no kĩthĩwe na ũthanthau wa inzi ta 6 (sendimita 15).