Ðe-wezuu caɣʋ nɛ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ kpɛlɩkʋʋ takayaɣ taa tɔm kɩñɩnɩtʋ
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3-9 JUILLET
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | ƐSƖDRASƖ 4-6
«Ɩtaakaɖɩnɩ Ɛsɔ ɖɩɣa ŋga ka-tʋmɩyɛ»
Ŋnaɣ mbʋ Zakarii nawa yɔ?
13 Paaɖɩɣ nʋmɔʋ Templo maʋ tʋmɩyɛ. Paa mbʋ yɔ, Cɔjɔ Kɩlɩm Yesuwa nɛ egeetiye Ñʋʋdʋ Zorobabɛɛlɩ mba paalɩzaa se pɛɖɛɛ samaɣ nɔɔ yɔ, ‘paɖaɣnɩ paɣzʋʋ Ɛsɔ kuduyuu maʋ.’ (Ɛsd. 5:1, 2) Pʋtɔma yɔ, pɩlakaɣ Yuuda mba nabɛyɛ ɛzɩ pɩtaakɛ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ yɔ. Yuuda mba taapɩzɩɣ se pama templo mɛsaɣ tɛɛ nɛ po-koyindinaa ɩtaana. Nɛ paanawa se po-koyindinaa kaɣ labʋ mbʋ payɩ papɩzɩɣ yɔ se pasɩnzɩ tʋmɩyɛ nɖɩ. Pɩɩpɔzaa se Yesuwa nɛ Zorobabɛɛlɩ mba pɛɖɛɣaɣ nɔɔ yɔ, pa-taa ɩtɛ se Yehowa wɛɛ nɛ ɛɖʋʋ-wɛ nesi. Nɛ pa-taa kaatɛmnɩ tɔm ndʋ. Ɛzɩma tɩyɛ?
w86 1/2 29, aɖakaɣ § 2-3
Yehowa «cɔŋnaɣ Yuuda mba ɛzʋtʋyaa yɔɔ»
Yuuda mba lɩnɩ Babilɔɔnɩ nɛ papɩsɩ pɛ-tɛ lɛ, palabɩ pɩnzɩ 16 nɛ patɩla tʋmɩyɛ naɖɩyɛ se pɔñɔɔzɩ Ɛsɔ ɖɩɣa. Nayaa Agee nɛ Zakarii paakpazɩ ɖoŋ Yuuda mba nɛ peseɣti-wɛ nɛ paɖaɣnɩ maʋ Yehowa templo. Ɛlɛ pitileɖi lɛ, Pɛrɩsɩ ñʋndɩnaa paɣzɩ-wɛ kaɖɩnʋʋ nɛ pañɩnɩɣ se pasɩnzɩ tʋmɩyɛ nɖɩ. Pɔpɔzɩ-wɛ se: «Aha-mɩ nʋmɔʋ se ɩma ɖɩɣa kanɛ nɛ ɩtɛzɩ tʋmɩyɛ ɖɩnɛ?».—Ɛsɩdrasɩ 5:1-3.
Ɛzɩma Yuuda mba kaɣ cosuu tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ, pɩ-tɔm cɛyaa kpem. Ye ɛzʋtʋyaa iyeba nɛ sɔɔndʋ kpa-wɛ yɔ, peyeki nɛ samaɣ yele templo maʋ tʋmɩyɛ. Ye ɛzʋtʋyaa ɩkaɖɩnɩ ñʋndɩnaa mba kaɣlaa yɔ, paba pɩzɩɣ nɛ paɖʋ-wɛ paɣtʋ kpayɩ se peyele maʋ templo. Pʋyɔɔ ɛzʋtʋyaa cosini nɔɔ kɩbaŋa nɛ lɛɣtʋ (pɩtʋʋ fɛyɩ se egeetiye yɔɔ cɔnɩyʋ Zorobabɛɛlɩ nɛ cɔjɔ kɩlɩm Yozuwee kaaɖɛnɩ-wɛ nɔɔ). Pɔtɔzɩ ñʋndɩnaa mba paɣtʋ ndʋ Siiruusi kaaɖʋwa nɛ tɩhaɣ-wɛ nʋmɔʋ se paɖaɣnɩ maʋ templo yɔ, tɩ-yɔɔ. Pɔsɔ paɣtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ pileɖaa. Ñʋndɩnaa mba panawa se Pɛrɩsɩ mba paɣtʋ natʋyʋ tɔŋ se paapɩzɩɣ nɛ pɛlɛɣzɩ wiyaʋ paɣtʋ; pʋyɔɔ patɩkaɖɩnɩ wiyaʋ paɣtʋ ndʋ. Paha Yuuda mba nʋmɔʋ se powolo pa-tʋmɩyɛ yɔɔ. Nɛ pʋwayɩ lɛ, wiyaʋ Dariyusi ɖʋ paɣtʋ se pɛtɛzɩ tʋmɩyɛ nɖɩ!—Ɛsɩdrasɩ 5:11-17; 6:6-12.
Ŋnaɣ mbʋ Zakarii nawa yɔ?
7 Lɛɣzɩtʋ natʋyʋ kaayeba nɛ templo mayaa hiɣ laŋhɛzɩyɛ pazɩ. Lɛɣzɩtʋ ndʋ lɛ ndʋ? Ɛyʋ kɩfalʋ nɔɔyʋ pɩsɩ Pɛrɩsɩ wiyaʋ, payaɣaɣ-ɩ se Dariyusi Ier. E-kewiyitu tɔɔʋ pɩnaɣ naalɛ ñɩŋga taa, pʋ-tɔbʋʋ se pɩnaɣ 520 P.P.Y., ɛkɔm nɛ eɖiɣzina se pasɩnzʋʋ templo maʋ tʋmɩyɛ yɔ, pamanɩ paɣtʋ yɔɔ. Peeɖe Dariyusi yɔɔdaa se pɩpɔzʋʋ se pɛtɛzɩ maʋ templo. (Ɛsd. 6:1-3) Lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ wiyaʋ kpaɣaa yɔ ɖɩɩɖɩɣzɩ paa anɩ. Ɛlɛ, pɩtasɩnɩ se wiyaʋ ha nʋmɔʋ se pama templo lɛ, ɛlabɩ nabʋyʋ ɖɔɖɔ. Wiyaʋ ɖʋ paɣtʋ ɛyaa mba paacɔ Yuuda mba nɛ pata yɔ se peyele-wɛ kaɖɩnʋʋ, nɛ ɛɖʋ-wɛ paɣtʋ ɖɔɖɔ se paha liidiye nɛ mbʋ payɩ pɩpɔzʋʋ-wɛ se pɛtɛzɩnɩ templo maʋ yɔ. (Ɛsd. 6:7-12) Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se pɩlabɩ pɩnzɩ naanza nɛ pɩcɛzɩ pɩ-yɔɔ pazɩ pʋwayɩ lɛ, Yuuda mba tɛm templo maʋ. Pɩɩkɛ pɩnaɣ 515 P.P.Y.—Ɛsd. 6:15.
Ŋnaɣ mbʋ Zakarii nawa yɔ?
16 Nʋmɔʋ lɛɛkʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Yehowa tɩŋɩɣna nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ nʋmɔʋ yɔ, ŋgʋ lɛ «yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ.» (Mat. 24:45) Nabʋyʋ taa, yom ɛnʋ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛwɩlɩ-ɖʋ nʋmɔʋ nakʋyʋ nɛ ɖɩɩnɩɣ kɩ-taa camɩyɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Yom ɛnʋ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛtasɩ-ɖʋ lɔŋ nɩɩyɩ ɖeyi ɖeyi se pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ alɩwaatʋ ndʋ asɛyʋʋ nakʋyʋ lakɩ yɔ, pɩtaakɔnɩ ɖe-wezuu kaɖɛ; ɛlɛ ɖɩmaɣzɩ se pɩɩkaɣ labʋ mbʋ ɖe-egeetiye taa. Yaa pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ ɛzɩ yom ɛnʋ ɛkɩlɩɣ ɖʋʋ paɣtʋ alɩwaatʋ ndʋ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ lɩɣ yɔ. Ye pɩlakɩ-ɖʋ ɛzɩ lɔŋ weyi yom ɛnʋ ɛtasɩɣ-ɖʋ yɔ ɛtɩmʋna yɔ, ɛbɛ pɩpɔzʋʋ se ɖɩla? Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ nɛ ɖɩna ɛzɩma Izrayɛɛlɩ piya ɖɔm lɔŋ weyi Yesuwa nɛ Zorobabɛɛlɩ paatasɩ-sɩ yɔ ɩ-yɔɔ nɛ pɩwazɩ-sɩ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩmaɣzɩ Bibl taa kɛdɛsɩ lɛɛsɩ nzɩ ɖɩkalɩɣ yɔ sɩ-yɔɔ. Nabʋyʋ taa, paatasɩ Ɛsɔ samaɣ lɔŋ nɩɩyɩ; nɛ ɛyaa ɛsɩndaa lɛ, pɩɩwɛ ɛzɩ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩtɩmʋna yɔ, ɛlɛ pɩɩyabɩ ka-ñʋʋ.—Th. 7:7; 8:10.
Fezuu taa ñɩm
w93 15/6 32 § 3-5
Ŋtaɣ Bibl liu na?
Polubi liidiye pɔɔyaɣ ŋga Tarsiisi. Tɛtʋ ndʋ tɩwɛ ɛjaɖɛ nɖɩ payaɣ sɔnɔ se Turkii yɔ, ɖɩ-tɛ hayo kiŋ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa. Polubi-kɛ pɩnzɩ naanza ñɩŋga taa P.P.Y, alɩwaatʋ ndʋ wiyaʋ Mazayusi tɔkaɣ kewiyitu yɔ. Nɛ kawɩlɩɣ se ɛtɔkaɣ kewiyitu egeetiye nɖɩ ɖɩwɛ «Pɔɔ nɛ Wayɩ», pʋ-tɔbʋʋ se Efratɩ Pɔɔ yɔ ɖɩ-taa.
Ɛlɛ ɛbɛ yɔɔ tɔm loyaɣ ŋga kɔ-tɔm cɛyaa? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ hɩɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɖɔɖɔ Bibl taa. Ɛsɩdrasɩ 5:6–6:13 yɔɔdʋʋ takayaɣ nakɛyɛ, ŋga Pɛrɩsɩ wiyaʋ Dariyusi tiyini egeetiye ñʋʋdʋ Tatenayi yɔ kɔ-tɔm. Takayaɣ ŋga kɔyɔɔdaɣ waɖɛ nɖɩ paha Yuuda mba se patasɩ maʋ templo yɔ ɖɩ-tɔm. Ɛsɩdrasɩ kaakɛ Ɛsɔ tɔm mayʋ kɩbanʋ siŋŋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɛma tɔm ndʋ tɩlabɩ ɖeyi ɖeyi nɛ tɩkɛ toovenim yɔ. Ɛsɩdrasɩ 5:6 nɛ 6:13 taa ɛya Tatenayi se egeetiye nɖɩ ɖɩwɛ «Pɔɔ nɛ Wayɩ yɔ ɖɩ-ñʋʋdʋ.»
Ɛsɩdrasɩ ma tɔm ndʋ pɩnaɣ 460 P.P.Y., pʋ-tɔbʋʋ se pɩnzɩ 100 pʋcɔ nɛ poluki liidiye pɔɔyaɣ ŋga. Ɛyaa nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩ se payaʋ caanaʋ taa ñʋʋdʋ nɔɔyʋ hɩɖɛ yɔ, pɩtɩkɛ mbʋ pɩ-tɔm cɛyaa yɔ. Ɛlɛ ye Bibl mayaa ɛpɩzaa nɛ pɔyɔɔdɩ tɔm tɩŋa pɩkpɛndɩnɩ ndʋ nabɛyɛ maɣzɩɣ se tɩtɩcɛyɩ yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se pɩmʋnaa se ɖɩtaa-wɛ liu tɔm ndʋ payɩ pamawa yɔ tɩ-yɔɔ?
10-16 JUILLET
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | ƐSƖDRASƖ 7-8
«Ɛsɩdrasɩ lakasɩ ha samtʋ Yehowa»
w00 1/10 14 § 8
Kpɛlɩkʋʋ wazɩɣ-ɖʋ nɛ pɩhaɣ-ɖʋ taa leleŋ
8 Toovenim lɛ, pɩpɔzʋʋ se sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ, pɩlɩɩnɩ ɖa-laŋɩyɛ taa. Ða-laŋɩyɛ taa ɖɛ-wɛtʋ kpeekpe lɩɣna. Pɩpɔzʋʋ se ɖɩkpaɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩtazɩ hɔɔlɩŋ weyi ɖɩkalaa yɔ, ɩ-taa nɛ taa leleŋ. Pɩwɛɛ se ɖɩtazɩ hɔɔlɩŋ ɛnɩ ɩ-taa tete nɛ ɖɩmaɣzɩ ɩ-yɔɔ camɩyɛ. Pɩsa nɛ ɖɩla mbʋ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩcaɣ ɖenɖe kɔkɔɖɛ fɛyɩ yɔ nɛ ɖɩtɩmnɩ Yehowa. Pɩpɔzʋʋ se ɖɩñɔɔzɩ ɖa-laŋɩyɛ ɛzɩ Ɛsɩdrasɩ yɔ, pʋcɔ nɛ ɖɩkalɩ yaa ɖɩkpɛlɩkɩ Bibl. Pɔyɔɔdɩ ɛ-tɔm se: «Ɛsɩdrasɩ kaañɔɔzɩ ɛ-laŋɩyɛ se ɛpɩzɩ nɛ ɛtazɩ Yehowa Paɣtʋ taa nɛ ɛɖɔ tɩ-yɔɔ, nɛ ɛwɩlɩ tɩ-taa ɖʋtʋ nɛ tɔm hʋʋ paɣtʋ Izrayɛɛlɩ taa.» (Ɛsɩdrasɩ 7:10) Lɩmaɣza naadozo wena a-yɔɔ Ɛsɩdrasɩ ñɔɔzaɣ ɛ-laŋɩyɛ yɔ ana yɔ: Ɛñɔɔzaɣ ɛ-laŋɩyɛ se ɛkpɛlɩkɩ Ɛsɔtɔm, ɛlabɩnɩ-tʋ tʋmɩyɛ nɛ ɛwɩlɩ-tʋ lalaa.
si 75 § 5
Bibl taa takayaɣ 13 ñɩŋga—1 Kroniiki
5 Ɛsɩdrasɩ kaamʋnɩnaa siŋŋ se ɛma Izrayɛɛlɩ mba tɔm. Ɛbɛ yɔɔ? «Ɛsɩdrasɩ kaañɔɔzɩ ɛ-laŋɩyɛ se ɛpɩzɩ nɛ ɛtazɩ Yehowa Paɣtʋ taa nɛ ɛɖɔ tɩ-yɔɔ, nɛ ɛwɩlɩ tɩ-taa ɖʋtʋ nɛ tɔm hʋʋ paɣtʋ Izrayɛɛlɩ taa.» (Ɛsɩdrasɩ 7:10) Yehowa kaatɩŋnɩ e-fezuu kiɖeɖeu yɔɔ nɛ ɛsɩnɩ-ɩ. Pɛrɩsɩ kewiyaɣ kaawɛ ɖoŋ siŋŋ nɛ ka-ñʋʋdʋ nawa se Ɛsɩdrasɩ kaawɛnɩ Ɛsɔ lɔŋsɩnɖɛ lɛ, ɛha-ɩ waɖɛ nɛ ɛwɛɛnɩ ɖoŋ sɔsɔŋ siŋŋ Yuuda egeetiye yɔɔ. (Ɛsɩdrasɩ 7:12-26) Ɛsɩdrasɩ kaalabɩnɩ tʋmɩyɛ ɖoŋ weyi Ɛsɔ nɛ wiyaʋ paaha-ɩ yɔ nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛñɩnɩ tɔm takayɩsɩ kɩbanzɩ nzɩ sɩɩwɛ ɛ-alɩwaatʋ taa yɔ sɩ-taa nɛ ɛmanɩ ɛ-takayaɣ.
it-1 1155 § 8
Tɩ luzuu
Piyeki se peɖiyi-ɖʋ camɩyɛ. Weyi eluzuu ɛ-tɩ Ɛsɔ tɛɛ yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛtaa liu se Ɛsɔ kaɣ-ɩ ɖiyuu. Ɛsɩdrasɩ kaawɛnɩ sʋʋtʋ sɔsɔtʋ natʋyʋ. Ɛɛwɛnɩ sʋʋtʋ se eɖiyi abalaa mba pɛcɛzɩ 1500 yɔ, pɩtasɩnɩ cɔjɔnaa, Netiinimwaa, nɛ halaa nɛ piya nɛ pakʋyɩ Babilɔɔnɩ nɛ powolo Yeruzalɛm. Pɩtasɩ lɛ, pɩɩwɛɛ se pɛkpɛndɩnɩ sika nɛ liidiye sakɩyɛ nɛ powona nɛ pacanɩ Yeruzalɛm templo. Pɩɩpɔzaa se pakandɩyɩ pɔ-yɔɔ nʋmɔʋ ɖɔm mbʋ pɩ-taa, ɛlɛ Ɛsɩdrasɩ taapɔzɩ Pɛrɩsɩ wiyaʋ se ɛha-wɛ sɔɔjanaa nɛ pakandɩyɩ pɔ-yɔɔ. Ye ɛɛlabɩ mbʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɩlɩ se ɛyaa ɖoŋ pataɣ liu. Toovenim taa lɛ, ɛɛtɛm heyuu wiyaʋ se: «Ðɛ-Ɛsɔ nesi kɩbanzɩ wɛ mba pa-tɩŋa pañɩnɩɣ-ɩ yɔ pɔ-yɔɔ.» Pʋyɔɔ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se samaɣ ɛhɔkɩ nɔɔ nɛ pɩsa nɛ koluzi ka-tɩ Yehowa tɛɛ. Yehowa cosi Izrayɛɛlɩ mba adɩma yɔɔ nɛ ɛkandɩyɩ pɔ-yɔɔ nɛ po-koyindinaa tɩpɩzɩ nɛ palabɩ-wɛ nabʋyʋ nʋmɔʋ kaɖɛ ñɩŋgʋ ŋgʋ pɔɖɔŋaɣ yɔ kɩ-taa. (Ɛsd 8:1-14, 21-32) Nayʋ Danɩyɛɛlɩ weyi ɛɛwɛ Babilɔɔnɩ yɔ, eeluzi ɛ-tɩ Ɛsɔ tɛɛ nɛ ɛpɔzɩ-ɩ se eɖiyi-i nɛ ɛha-ɩ lɔŋsɩnɖɛ. Yehowa labɩ-ɩ lootiye siŋŋ nɛ etiyini-i Ɛsɔ tiyiyu nɔɔyʋ nɛ ɛwɩlɩ-ɩ ɖɔɖɔ natʋ natʋyʋ.—Dan 10:12.
Fezuu taa ñɩm
w06 15/1 19 § 10
Ɛsɩdrasɩ takayaɣ taa lɩmaɣza sɔsɔna
7:28–8:20—Ɛbɛ yɔɔ pɩɩwɛ Yuuda mba nabɛyɛ kaɖɛ se pakpaɣ lɩmaɣzɩyɛ nɛ pa nɛ Ɛsɩdrasɩ papɩsɩ Yeruzalɛm? Yuuda mba kajalaɣ ñɩma pɩsʋʋ pɛ-tɛtʋ taa yɔ, pɩcɛzɩ pɩnzɩ 60; paa mbʋ yɔ, ɛyaa mba paawɛ Yeruzalɛm yɔ pataaɖɔɔ paa ññɩɩ. Ye mbʋ, mba pakpakɩɣ lɩmaɣzɩyɛ se papɩsɩɣ peeɖe yɔ, powoki nɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ wezuu kɩfalʋʋ caɣʋ lone nɖɩ ɖɩ-taa yɔ, kaɖɛ wɛ ɖɩ-taa. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, nabʋyʋ fɛyɩ Yeruzalɛm tɛtʋ taa se pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwazɩ Yuuda mba tomnaɣ yɔɔ, ŋgʋ paawɛnɩ mbʋ pɩpɔzʋʋ-wɛ yɔ Babilɔɔnɩ. Ðɩtaasɔɔ ɖɔɖɔ se nʋmɔʋ ŋgʋ pɩɩwɛɛ se pɔɖɔ yɔ, kɩɩwɛ kaɖɛ kpem. Ye mbʋ pʋcɔ nɛ nɔɔyʋ kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛpɩsɩɣ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɛwɛɛnɩ tisuu siŋŋ Yehowa yɔɔ, ɛwɛɛ kpekpeka toovenim Ɛsɔ sɛtʋ taa nɛ ɛwɛɛnɩ ɖɔɖɔ abalɩtʋ. Halɩ Ɛsɩdrasɩ maɣmaɣ pɩzaa Yehowa nesi nzɩ sɩɩwɛ ɛ-yɔɔ yɔ sɩ-yɔɔ nɛ ehiɣ ɖoŋ kpazʋʋ. Pɩtɩŋnɩ Ɛsɩdrasɩ ɖoŋ kpazʋʋ yɔɔ lɛ, hɔŋ 1500—pɩtɩla ɛyaa 6000—tisi faaa se papɩsɩɣ. Ɛsɩdrasɩ tasɩ kpazʋʋ samaɣ ɖoŋ lɛ, Leevi mba 38 nɛ Netiinimwaa 220 suyi ɛyaa mba pɔ-yɔɔ.
17-23 JUILLET
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | ƐSƖDRASƖ 9-10
«Pee kɩdɛkɛda wena kaañamtʋ lʋlʋʋ yɔ»
w06 15/1 20 § 1
Ɛsɩdrasɩ takayaɣ taa lɩmaɣza sɔsɔna
9:1, 2—Ɛbɛ yɔɔ pɩɩkɛnɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm kpem Izrayɛɛlɩ mba nɛ ajɛɛ lɛɛna taa ɛyaa pɔɖɔkɩ nesi? Ɛjaɖɛ nɖɩ Yehowa lɩzaa yɔ, pɩɩwɛɛ se ɖɩkandɩyɩ kele kele sɛtʋ yɔɔ pɩkɔɔ nɛ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ Mesiya kɔŋ yɔ. Ye Izrayɛɛlɩ mba nɛ ajɛɛ lɛɛna taa mba pɔɖɔkɩ nesi yɔ, pepisiɣ toovenim Ɛsɔ sɛtʋ. Izrayɛɛlɩ mba nabɛyɛ nɛ sɩɩnaa layaa nabɛyɛ kaaɖɔkɩ nesi nɛ pʋyɔɔ lɛ, sɩɩnaa latʋ pɩzaɣ se tɩwɛɛnɩ ɖoŋ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ. Pɩpɩzaɣ se piyele nɛ kɛlɛ kele sɛtʋ sɩɩ tɩnaɣ tɛtʋ kpeekpe yɔɔ. Ye pɩɩlabɩ mbʋ yɔ, le paalʋlɩ Mesiya? Pʋyɔɔ lɛ, mbʋ pɩɩlakaɣ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩɩkpa Ɛsɩdrasɩ sɔɔndʋ siŋŋ!
w09 1/10 10 § 6
Ɛbɛ Yehowa pɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩla?
Ɛzɩma ɖitisiɣ nɛ ɖɩñaŋ Yehowa faaa yɔ, pɩkɔŋnɩ-ɖʋ wazasɩ. Moyizi mawa se: ‘Ðɔ paɣtʋ ndʋ manɖʋʋ-ŋ sɔnɔ yɔ tɩ-yɔɔ nɛ pɩwazɩ-ŋ.’ (Kalɩtʋ 13) Toovenim Yehowa paɣtʋ tɩŋa—mbʋ payɩ ɛpɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩla yɔ—ɖa pɩwazɩɣ. Ɛbɛ yɔɔ pɩmʋnɩ mbʋ? Bibl cosaa se: «Ɛsɔ kɛ sɔɔlɩm». (1 Yohanɛɛsɩ 4:8) Pʋyɔɔ lɛ, paɣtʋ ndʋ payɩ ɛɖʋʋ-ɖʋ yɔ tɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖihiɣ tamtam koboyaɣ. (Izaayii 48:17) Ye ɖɩlakɩ mbʋ payɩ Yehowa pɔzʋʋ-ɖʋ yɔ, ɖɩfɛɣ nɩɣzɛ sakɩyɛ sɔnɔ nɛ cee wayɩ lɛ, ɖɩkaɣ hiɣu tamtam wazasɩ e-kewiyaɣ tɛɛ.
Fezuu taa ñɩm
w06 15/1 20 § 2
Ɛsɩdrasɩ takayaɣ taa lɩmaɣza sɔsɔna
10:3, 44—Ɛbɛ yɔɔ paaɖɔɔnɩ halaa nɛ pɩkpɛndɩnɩ pe-piya? Ye paayebi piya yɔ, piiyeba nɛ si-ɖoonaa la mbʋ payɩ papɩzaɣ yɔ se papɩsɩ nɛ pɔkɔɔ. Pɩtasɩ lɛ, pɩpɔzʋʋ se piya ɩwɛɛ si-ɖoonaa cɔlɔ nɛ pɔcɔnɩ sɩ-yɔɔ camɩyɛ.
24-30 JUILLET
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | NEHEMIYA 1–2
«Kpaagbaa mbʋ lɛ mantɩmɩ»
w08 15/2 3 § 5
Yehowa ɛwɛɛ ñɛ-ɛsɩndaa tam
5 Nabʋyʋ taa pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɔzɩ se ɖɩtɩmnɩ Yehowa kpɛdɛyɛ se ɛsɩnɩ-ɖʋ. Kɩyakʋ nakʋyʋ Pɛrɩsɩ wiyaʋ Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ nawa se ɛ-sʋlʋm cɛɖʋ Nehemiya wɛ nɩɣzɛ taa. Peeɖe wiyaʋ pɔzɩ-ɩ se: «Ɛbɛ yɔɔ ñɛ-ɛsɩndaa ñɩŋ kpem mbʋ?» ‘Kpaagbaa mbʋ lɛ, Nehemiya tɩmnɩ Ɛsɔdaa Ɛsɔ’. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Nehemiya kaalabɩ adɩma wena e-liu tɛɛ yɔ, atɩɖaɣlɩ. Ɛlɛ Ɛsɔ cosi ɛ-adɩma yɔɔ, pʋyɔɔ wiyaʋ ha nʋmɔʋ Nehemiya se ɛɖaɣnɩ Yeruzalɛm kolonzi maʋ nɛ wiyaʋ kaaɖʋ-ɩ ɖɔɖɔ nesi. (Kalɩ Nehemiya 2:1-8.) Toovenim paa ɖɩlabɩ adɩma wena awɛ tobi ɖe-liu tɛɛ yɔ, Yehowa welisiɣ-yɛ.
be 177 § 4
Tɔm ndʋ ŋtaañɔɔzɩ yɔ
Ye nɔɔyʋ ɛpɔzɩ-ŋ se ŋlɩzɩ-ɩ mbʋ pʋyɔɔ ŋtisiɣ yɔ pɩ-taa, ŋgʋ ŋtaañɔɔzɩ ña-tɩ yɔ, ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋcosi-i camɩyɛ? Maɣzɩnɩ Nehemiya weyi ɛɛtɩmɩ e-liu tɛɛ pʋcɔ nɛ ecosi wiyaʋ Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ yɔ. (Neh. 2:4) Pʋwayɩ lɛ, ŋmaɣzɩ ña-ñʋʋ taa ɛzɩma ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpaɣna nɛ ŋcosi-i yɔ. Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛzɩ nɩŋgbanzɩ sɩnɛ nɛ pɩsɩnɩ-ŋ: (1) Lɩzɩ lɩmaɣzɩyɛ kʋɖʋmɖɩyɛ yaa lɩmaɣza naalɛ wena ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlabɩnɩ tʋmɩyɛ yɔ (ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlabɩnɩ tʋmɩyɛ lɩmaɣza wena awɛ takayaɣ ŋga payaɣ se Comment raisonner à partir des écritures yɔ ka-taa yɔ). (2) Ñɩnɩ Bibl masɩ nzɩ ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlabɩnɩ tʋmɩyɛ nɛ ŋñɩɣ niye lɩmaɣza ana a-yɔɔ yɔ. (3) Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ŋpɩzɩɣ nɛ ŋpaɣzɩ ñɔ-tɔm yɔɔdʋʋ nɛ nɔɔ kɩbaŋa nɛ piyele nɛ ɖɩɣdʋ tisi nɛ ewelisini-ŋ yɔ. Pʋwayɩ lɛ, ŋpaɣzɩ kɛdaɣ.
Fezuu taa ñɩm
w86 15/2 25
Kele kele sɛtʋ waba
Aayɩ, pʋtɔdɩyɛ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa Yeruzalɛm tɛtʋ kaawɛɛ yɔ tiyeba nɛ Nehemiya lakɩ adɩma «wɩsɩ nɛ ɖoo» nɛ ɛpaɣzʋʋ-yɛ labʋ yɔ, pɩlakɩ avema sakɩyɛ. (1:4, 6) Ehiɣ waɖɛ se eheyi wiyaʋ Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ lɩmaɣza wena ɛɛwɛna se ɛɖaɣnɩ maʋ Yeruzalɛm kolonzi yɔ lɛ, ɛɖaɣnɩ tɩmʋʋ ɛzɩ ɛɛtɛm labʋ tam sakɩyɛ yɔ. Yehowa cosi ɛ-adɩma yɔɔ nɛ piyele nɛ paɖʋ Nehemiya tʋmɩyɛ se ɛɖaɣnɩ maʋ tɛtʋ kolonzi.
Lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ yɔ: Nehemiya pɔzaɣ Yehowa se ɛsɩnɩ-ɩ. Pʋcɔ nɛ ɖa ɖɔɖɔ ɖɩkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛ « adɩma yɔɔ tam» nɛ ɖɩla mbʋ pɩlabɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Yehowa lɔŋ tasʋʋ yɔ.—Roma mba 12:12.
31 JUILLET–6 AOÛT
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | NEHEMIYA 3–4
«Ŋmaɣzɩɣ se pɩtɩmʋna se ŋla tʋma ɖoŋ ñɩna na?»
w06 1/2 10 § 1
Nehemiya takayaɣ taa lɩmaɣza sɔsɔna
3:5, 27. Pɩfɛyɩ se ɖɩmaɣzɩ se ɖɩcɛzaa se ɖɩla tʋma ɖoŋ ñɩna wena pɩmʋnaa se pala kele kele sɛtʋ taa yɔ, ɛzɩ Tekowa ñɩma mba «pa-hɩla kaasɛwa yɔ» paalabʋ yɔ. Ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩmaɣzɩnɩ Tekowa mba lalaa mba paaha pa-tɩ faaa nɛ pala tʋma ana nɛ kpekpeka yɔ.
Ɛbɛ Yehowa sɔɔlaa se ŋpɩsɩ nɛ ɛ-sɔɔlɩm la?
11 Pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ pʋwayɩ lɛ, Yehowa yele nɛ Saalum pɛlaa wɛɛ mba ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ se pɔñɔɔzɩ Yeruzalɛm kolonzi yɔ pa-taa. (Neh. 2:20; 3:12) Paa pa-caa kaakɛ sɔsɔ samaɣ taa yɔ, Saalum pɛlaa kaatisi faaa se palakɩ tʋmɩyɛ nɖɩ, paa ɖɩɩwɛ ɖoŋ nɛ ɖɩpɩzaɣ se ɖɩkɔnɩ-wɛ kaɖɛ yɔ. (Neh. 4:9-12) Paawɛ ndɩ kpem nɛ Tekowa ñɩma mba pa-hɩla kaasɛwa nɛ pataasɔɔlɩ se poluzi pa-tɩ nɛ ‘paɖʋ nesi’ tʋmɩyɛ yɔ! (Neh. 3:5) Maɣzɩ taa leleŋ weyi Saalum pɛlaa hiɣ alɩwaatʋ ndʋ tʋmɩyɛ tɛm kɩyakɩŋ 52 taa ɖeke yɔ ɩ-yɔɔ nɛ ŋna! (Neh. 6:15) Ða-alɩwaatʋ taa koobiya halɩñɩma mba pɔsɔɔlɩ faaa yɔ, pa-taa wɛ leleŋ se paɖʋʋ nesi ŋgee Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ. Pamaɣ kuduyuŋ weyi ɩ-taa pɛsɛɣ Yehowa yɔ, nɛ pɔcɔŋnɩ ɩ-yɔɔ. Ɛzɩma pɛwɛ niye, pɛwɛɛ kpekpeka nɛ pɛwɛɛ siɣsiɣ ɖɔɖɔ yɔ, piyeba nɛ tʋmɩyɛ ɖɛɣnɩ ɛsɩndaa.
w04 1/8 18 § 16
Wɛɛnɩ Krɩstʋ lɩmaɣza sɔsɔtʋ yɔɔ
16 Pɩpɔzʋʋ se Krɩstʋ ñɩma tɩŋa paa patɩɩkɛ piya evelisi yaa mba pasʋtʋyaa yɔ, pɛwɛɛnɩ Krɩstʋ lɩmaɣza sɔsɔtʋ yɔɔ. Tʋma wena pɩpɔzʋʋ se pala ɛgbɛyɛ taa yɔ, aɖɔ sakɩyɛ. Ye pɔpɔzɩ-ŋ se ŋla tʋmɩyɛ nɖɩ nabɛyɛ maɣzɩɣ se ɖɩtɩlɩɩ pʋyʋ yɔ, pɩtaacɛyɩ-ŋ. (1 Samɩyɛɛlɩ 25:41; 2 Awiya 3:11) Lʋlɩyaa, iseɣtiɣ mi-piya nɛ piya evelisi se sɩla tʋma wena payɩ paɖʋʋ-sɩ yɔ nɛ taa leleŋ paa pɩtɩɩkɛ Kewiyaɣ kpaaŋ taa yaa kigbeɣluu ɖɩlaɖɛ yɔ? Mɩ-maɣmaɣ ɩlakɩ tʋma ana nɛ sɩnaɣ-mɩ? Koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ lakɩ tʋmɩyɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ sɔsɔɖɛ taa; ɛtɔzʋʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ ɛ-lʋlɩyaa kaaha-ɩ yɔ kɩ-yɔɔ nɛ taa leleŋ. Ɛyɔɔdaa se: «Paɖʋwaɣ nesi nɛ pɔñɔɔzʋʋ Kewiyaɣ kpaaŋ taa yaa kigbeɣluu ɖɩlaɖɛ, piyeba nɛ mana se pɩkɛ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩmʋ ñɩm siŋŋ pɛ-ɛsɩndaa yɔ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, pahaɣaɣ pa-tɩ nɛ palakɩ tʋma wena awazɩɣ ɛgbɛyɛ yaa koobiya kpeekpe yɔ, paa tʋma ana atɩlɩɩ pʋyʋ yɔ. Pɛ-wɛtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ-m nɛ mentisiɣ faaa nɛ malakɩ tʋma wena payɩ paɖʋʋ-m Betɛɛlɩ taa yɔ.»
Fezuu taa ñɩm
w06 1/2 9 § 1
Nehemiya takayaɣ taa lɩmaɣza sɔsɔna
4:17, 18—Ɛzɩma ɛyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛma kuduyuŋ nɛ nesi kʋɖʋmsɩ? Pɩtaawɛɛ kaɖɛ mba pakpakaɣ wondu yɔ. Pañɩtɩɣ nɛ patɩnɩ sʋʋtʋ pa-hazasɩ yɔɔ lɛ, pɩwɛɣ-wɛ kɛlɛʋ se pɔɖɔkɩ-tʋ nɛ nesi kʋɖʋmsɩ nɛ pɔɖɔkɩ «you wonuu nesi lɛɛsɩ taa.» Koloŋa mayaa mba pɩpɔzɩ-wɛ se palabɩnɩ tʋmɩyɛ pe-nesi naalɛ yɔ, pa-taa paa weyi lɛ, «ɛtam laɣɖɛ tambaɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɛ-tɩnaɣ taa yɔ ɖɩ-yɔɔ.» Pɔñɔɔzɩ pa-tɩ nɛ paɖaŋ koyindinaa mba papɩzɩɣ nɛ pakʋyɩ se poyooni-wɛ yɔ.
7-13 AOÛT
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | NEHEMIYA 5-7
«Nehemiya kaasɔɔlaa se ɛɖʋ lalaa lɩm, ɛtaasɔɔlɩ se lalaa ɩɖʋ-ɩ lɩm»
w02 1/11 27 § 3
Ɛzɩma paaɖʋ nesi toovenim Ɛsɔ sɛtʋ caanaʋ taa nɛ sɔnɔ yɔ
Nehemiya kaakpaɣ ɛ-alɩwaatʋ nɛ lɛɣtʋ ndʋ ɛɛwɛna wondu ñɔɔzʋʋ hɔɔlʋʋ taa yɔ, nɛ ɛɖʋnɩ nesi kele kele sɛtʋ. Ɛlɛ ɛlaba nɛ pɩcɛzɩ mbʋ. Ɛlabɩnɩ tʋmɩyɛ e-tomnaɣ yɔɔ ñɩm nɛ ɛɖʋnɩ nesi kele kele sɛtʋ. Ɛkpaɣ ɛ-maɣmaɣ e-liidiye nɛ ɛyabɩnɩ e-koobiya Yuuda ñɩma mba paawɛ yomiye taa yɔ pa-ñʋʋ. Ɛkɩndɩ-wɛ liidiye nɛ ɛtɩpɔzɩ kɛzɛɣa pɩ-yɔɔ. Ɛtɩsʋʋ «samaɣ sʋʋtʋ» sɔsɔtʋ natʋyʋ ɛzɩ ñʋndɩnaa lalaa mba paacɔ-wɛ nɛ pata yɔ, paalabʋ yɔ. Ɛlɛ ɛtʋlaɣ ɛ-nɔnɔsɩ paa ɛzɩmtaa «nɛ ɛyaa 150 tɔkaɣ ɛ-taabɩlɩ yɔɔ, pɩtasɩnɩ mba paalɩnɩ ajɛɛ lɛɛna taa yɔ.» Paa evemiye nɖɩ lɛ, ɛhaɣaɣ «nɔ abalɩñɩnʋ kʋɖʋm, heŋ kɩbaŋ 6 nɛ sumasɩ,» mba ɛmʋwaɣ-wɛ ɛgɔndʋ yɔ. Pɩtasɩ lɛ, tam kʋɖʋmam paa kɩyakɩŋ hiu weyi ɩ-taa lɛ, ɛhaɣaɣ-wɛ ‘sʋlʋm ndɩ ndɩ sakɩyɛ’—nɛ ɛ-maɣmaɣ e-liidiye ɛlakaɣnɩ mbʋ.—Nehemiya 5:8, 10, 14-18.
«Ñe-nesi itaatii yɔɔɔ»
16 Yehowa kpazɩ Nehemiya nɛ ɛ-ɛyaa ɖoŋ nɛ pakpaɣ kɩyakɩŋ 52 ɖeke nɛ pamanɩ Yeruzalɛm kolonzi. (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemiya taacɔnɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ yem na. Ɛlɛ ɛ-maɣmaɣ ɛɖʋ nesi nɛ pama kolonzi. (Neh. 5:16) Mbʋ ɖɔɖɔ sɔnɔ, ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa sakɩyɛ maɣzɩɣnɩ Nehemiya nɛ paɖʋʋ nesi Ɛsɔ sɛtʋ kuduyuŋ maʋ tʋmɩyɛ yaa pɔñɔɔzʋʋ Kewiyaɣ Kpaamɩŋ se ɩwɛɛ cɩɖɩ cɩɖɩ. Pɩtasɩ lɛ, pakpazɩɣ koobiya mba pitibi-wɛ yɔɔɔ yɔ ɖoŋ alɩwaatʋ ndʋ pa nɛ wɛ posusuu tɔm yaa powoki nɛ pekilimiɣ pɔ-yɔɔ yɔ.—Kalɩ Izaayii 35:3, 4.
w00 1/2 32
Yehowa kaɣ tɔzʋʋ ñɔ-yɔɔ?
Bibl taa lɛ, alɩwaatʋ ndʋ pɔyɔɔdʋʋ se Ɛsɔ «tɔzʋʋ» yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛkaɣ labʋ nabʋyʋ se ɛsɩnɩ nɔɔyʋ yaa nabɛyɛ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ, tɛʋ sɔsɔʋ nɩwa nɛ pɩla kɩyakɩŋ 150 lɛ, «Ɛsɔ tɔzɩ Noowa yɔɔ . . . , nɛ Ɛsɔ la nɛ helim nabʋyʋ ma tɛtʋ yɔɔ nɛ lɩm paɣzɩ pasʋʋ.» (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 8:1) Pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ wayɩ, Filistii mba kpa Samsɔɔ nɛ pɔyɔkɩ ɛ-ɛsa lɛ, ɛla adɩma anɛ Yehowa: «Yehowa, mentendi-ŋ tɔzɩ mɔ-yɔɔ, hayɩ Ɛsɔ, mentendi-ŋ kpazɩ-m ɖoŋ, cɛɛkɛ tam kʋɖʋm pʋnɛ yɔ.» Yehowa tɔzɩ Samsɔɔ yɔɔ nɛ ɛha-ɩ ɖoŋ weyi ɛcɛzɩ ɛyaa ɖoŋ yɔ nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛkpa kɩmɩyɛ e-koyindinaa. (Tɔm Hʋyaa 16:28-30) Nehemiya lɛ, Yehowa wazɩ ɛ-pana ñaɣʋ yɔɔ nɛ paɖaɣnɩ paɣzʋʋ kele kele sɛtʋ Yeruzalɛm tɛtʋ taa.
Fezuu taa ñɩm
w07 1/7 30 § 15
«Tɩŋɩnɩ kɩbandʋ labʋ yɔɔ nɛ ŋwɛɛ kɩdɛkɛdɩm wabʋ yɔɔ»
15 Nabudozo lɛ, Nehemiya koyindinaa kaatɩŋnɩ Semayaa weyi ɛkɛ ɛyaa wayɩ lɩyʋ yɔ, ɛ-yɔɔ se etuyi Nehemiya nɛ ɛmaanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ. Semayaa heyi Nehemiya se: «Ðɩkatɩ, Ɛsɔ toovenim tʋ ɖɩɣa taa, templo taa, nɛ ɖɩɖɩɣ templo nɔnɔsɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ peɖiɣni kɔm se pakʋ-ŋ.» Semayaa yɔɔdaa se pañɩnɩɣ se pakʋ Nehemiya nɛ pʋyɔɔ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ewolo nɛ ɛmɛlɩ templo taa. Ɛlɛ Nehemiya taakɛ cɔjɔ. Nɛ ye ewoba nɛ ɛmɛlɩ Ɛsɔ ɖɩɣa taa yɔ, pɩkɛɣnɩ-ɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm. Ɛkaɣ manʋʋ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ se ɛkandɩyɩ e-wezuu yɔɔ? Nehemiya cosaa se: «Ɛyʋ ɛzɩ ma yɔ pɩzɩɣ nɛ ɛsʋʋ templo taa nɛ ɛtasɩ wezuu caɣʋ na? Maakaɣ kɩ-taa sʋʋ!» Ɛbɛ yɔɔ Nehemiya tɩtɔlɩ kpaca ŋgʋ kɩ-taa? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ eɖiɣzinaa se paa Semayaa ɛkɛ e-koobu Izrayɛɛlɩ tʋ yɔ, «pɩtɩkɛ Ɛsɔ tiyini-i.» Toovenim taa lɛ, nayʋ toovenim tʋ nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ eseɣti-i se ɛmaanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ. Wɛtʋ tʋnɛ tɩ-taa ɖɔɖɔ Nehemiya tiyele kɩdɛkɛdɩm wabɩ-ɩ. Pɩlabɩ mbʋ nɛ pɩla pazɩ lɛ, ɛyɔɔdɩ se: «Ðɩtɛzɩ koloŋa maʋ tʋmɩyɛ kɩyakɩŋ 52 taa, Eluulɩ fenaɣ kɩyakʋ 25 ñɩŋgʋ wiye.»—Nehemiya 6:10-15; Kɩgalʋʋ 1:51; 18:7.
14-20 AOÛT
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | NEHEMIYA 8–9
«Yehowa taa leleŋ kɛnɩ mi-ɖoŋ»
w13 15/10 21 § 2
«Lɔŋ weyi adɩma wena pɔñɔɔzɩ-yɛ camɩyɛ yɔ akpɛlɩkɩɣ-ɖʋ yɔ»
2 Yuuda mba maʋ Yeruzalɛm kolonzi yɔ pɩlakɩ fenaɣ yɔ. (Neh. 6:15) Kɩyakɩŋ 52 ɖeke Ɛsɔ samaɣ kpaɣaa nɛ kalabɩnɩ tʋmɩyɛ nɖɩ; nɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, kakam ka-lɩmaɣza ɛzɩma kɔcɔnɩ ke-fezuu taa kɩcɛyɩm ɖeɖe yɔ pɩ-yɔɔ. Pʋyɔɔ fenaɣ ŋga katɩŋ pʋwayɩ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se Tisirii fenaɣ kajalaɣ kɩyakʋ wiye, samaɣ kpeɣli kadaɣ sɔsɔɔ nakɛyɛ taa se kewelisini Ɛsɩdrasɩ nɛ Leevi mba lalaa nɛ pakalɩ-kɛ Ɛsɔtɔm nɛ nɔɔ kɩkʋyaɣ nɛ palɩzɩ-kɛ ɖɔɖɔ pɩ-taa. (Kɩlɛmʋʋ 1) Hɔŋ kpeekpe pɩkpɛndɩnɩ «mba payɩ papɩzɩɣ nɛ panɩɩ tɔm tɔbʋʋ yɔ» pasɩŋaa nɛ pewelisiɣ camɩyɛ «kpaɣnɩ tanaŋ tɛɛ nɛ piwolo nɛ pɩtalɩ wɩsɩ siɣu.» Pɩkɛnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ siŋŋ ɖa mba ɖiwoki kediɣzisi kewiyaɣ kpaamɩŋ weyi ɩ-taa wɛ ɖeu siŋŋ yɔ ɩ-taa yɔ. Ɛlɛ ɛzɩ nabʋyʋ taa pɩwɛ-ŋ kaɖɛ se ŋka ña-lɩmaɣza tɔm ndʋ pɔyɔɔdʋʋ kpaaŋ taa yɔ tɩ-yɔɔ? Yaa nabʋyʋ taa ŋyeki ña-lɩmaɣza nɛ ayɛlɩɣ alɩwaatʋ ndʋ palakɩ kediɣzaɣ yɔ? Ye mbʋ yɔ, tɔzɩ caanaʋ taa Izrayɛɛlɩ ñɩma mba pɔ-yɔɔ. Pataawelisi tɔm yem, ɛlɛ pamaɣzɩ tɩ-yɔɔ camɩyɛ nɛ titukuni-wɛ siŋŋ nɛ pewii mbʋ pʋyɔɔ yɔ peɖiɣzina se pamanɩ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ.—Neh. 8:1-9.
w07 15/7 22 § 9-10
Ŋkaɣ wobu pɩ-yɔɔ nɛ ‘ŋɖɔŋ fezuu taa’
9 Taa leleŋ kɛnɩ koboyaɣ sɔsɔɔ wɛtʋ natʋyʋ. Yehowa kɛ «Ɛsɔ koboyaɣ tʋ.» (1 Timootee 1:11; Keɣa 104:31) Ɛ-sɔɔlɩm labʋ haɣ taa leleŋ ɛ-pɩyalʋ. (Keɣa 40:8; Ebree mba 10:7-9) Nɛ ɖa lɛ, ‘Yehowa taa leleŋ kɛnɩ ɖo-ɖoŋ.’—Nehemiya 8:10.
10 Taa leleŋ weyi ɩlɩɣnɩ Ɛsɔ cɔlɔ yɔ, ɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩnɩɩ leleŋ paa ɖɩwɛ kaɖɛ alɩwaatʋ taa, laŋwɛɛkɩyɛ taa yaa nazɩm taa yɔ. ‘Ɛsɔ sɩmtʋ’ haɣ-ɖʋ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɖɩ-wayɩ fɛyɩ yɔ. (Aduwa 2:1-5) Ðɩwɛnɩ Ɛsɔ sɩmtʋ siŋŋ nɛ ɖitisiɣ Ɛsɔ yɔɔ nɛ ɖitisiɣ Yesu kɩlaʋ sɩm yɔɔ. Piyeba nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ ɖa nɛ Ɛsɔ ɖɛ-hɛkʋ taa nɛ pɩhaɣ-ɖʋ taa leleŋ. (1 Yohanɛɛsɩ 2:1, 2) Ðihikiɣ ɖɔɖɔ taa leleŋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩwɛ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ koobiya hɔʋ kɩbaŋʋ taa. (Sofonii 3:9; Agee 2:7) Lidaʋ ŋgʋ ɖɩwɛnɩ Kewiyaɣ yɔɔ nɛ waɖɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩwɛna se ɖisusi tɔm kɩbandʋ yɔ, pɩhaɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ taa leleŋ. (Maatiyee 6:9, 10; 24:14) Taa leleŋ weyi ɖɩwɛna yɔ, ɩlɩɣnɩ ɖɔɖɔ wezuu maatɛŋ lidaʋ ŋgʋ ɖɩwɛna yɔ, kɩ-cɔlɔ. (Yohanɛɛsɩ 17:3) Pɩwɛɛ se lidaʋ sɔsɔʋ ŋgʋ kiseɣti-ɖʋ nɛ ‘ɖɩwɛɛ taa leleŋ ɖeke taa.’—Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 16:15.
Fezuu taa ñɩm
it-1 151 § 7
Arameya
Yuuda mba lɩnɩ Babilɔɔnɩ nɛ papɩsɩ pɛ-tɛ nɛ pɩla pɩnzɩ sakɩyɛ lɛ, cɔjɔ Ɛsɩdrasɩ kalɩ paɣtʋ takayaɣ se Yuuda mba nɛ mba paakpeɣli Yeruzalɛm yɔ pewelisi; nɛ Leevi mba nabɛyɛ lɩzɩ samaɣ tɔm ndʋ ɛkalaa yɔ tɩ-taa. Ðɩkalɩɣ Nehemiya 8:8 taa se: «Nɛ paawɛɛ nɛ pakalɩɣ takayaɣ taa tɔm, Ɛsɔ toovenim tʋ Paɣtʋ nɛ nɔɔ kɩkʋyaɣ, palɩzɩɣ tɩ-taa camɩyɛ nɛ peyeki nɛ panɩɣ tɩ-tɔbʋʋ; mbʋ pasɩnɩ samaɣ se kanɩɩ tɔm ndʋ pakalaɣ yɔ tɩ-taa.» Pɩtɩla alɩwaatʋ ndʋ palɩzaɣ tɔm ndʋ pakalaɣ yɔ tɩ-taa yɔ, pɛɖɛzɩ Ebree hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ Arameya kʋnʋŋ taa. Pɩwɛ ɛzɩ Ebree mba kpɛlɩkɩ Arameya kʋnʋŋ alɩwaatʋ ndʋ paawɛ Babilɔɔnɩ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se palɩzaɣ tɔm taa tete se pɩsa nɛ paa Yuuda mba ɩnɩɣ Ebree kʋnʋŋ yɔ, papɩzɩ nɛ panɩɩ tɔm ndʋ tɩ-tɔbʋʋ camɩyɛ kpayɩ kpayɩ nɛ pɩkɩlɩ.
21-27 AOÛT
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | NEHEMIYA 10-11
«Yehowa yɔɔ lɛ pala kɩlaŋ sakɩyɛ»
w98 15/10 22 § 13
Hɩɖɛ nɖɩ paha Yeruzalɛm tɛtʋ yɔ ɖɩmʋnɩ-tʋ
13 Poɖuu «ŋgee ɖuutu» natʋyʋ Nehemiya ɛsɩndaa nɛ tɩsɩnɩ Ɛsɔ samaɣ nɛ kɔñɔɔzɩ ka-tɩ nɛ kaɖaŋ alɩwaatʋ ndʋ pakaɣ ɖʋzʋʋ Yeruzalɛm kolonzi nzɩ paɖaɣnɩ maʋ yɔ, Ɛsɔ nesi tɛɛ yɔ. Ɛlɛ pɩɩkazɩ tɔm natʋyʋ se pɔcɔnɩ ti-ɖeɖe kpɛdɛyɛ. Lɛɛlɛɛyɔ pama koloŋa sɔsɔ nakɛyɛ nɛ kɔcɔɔ Yeruzalɛm tɛtʋ nɛ kata, nɛ kɛwɛnɩ nɔnɔsɩ 12. Ye mbʋ pɩpɔzʋʋ se ɛyaa sakɩyɛ ɩwɛɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa. Izrayɛɛlɩ mba nabɛyɛ kaawɛ tɛtʋ taa, paa mbʋ yɔ Bibl yɔɔdaa se: «Tɛtʋ kaapaɣlaa nɛ tɩwalɩ, ɛlɛ ɛyaa pazɩ kaawɛnɩ tɩ-taa.» (Nehemiya 7:4) Pɩsa nɛ pɔcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe lɛ, samaɣ tɔ «piye se hɔŋ 10 yɔɔ lɛ, kʋɖʋmʋʋ ewolo nɛ kɩcaɣ Yeruzalɛm, tɛtʋ kiɖeɖetu taa.» Nabɛyɛ tisi faaa nɛ paɖʋ nesi ɖʋtʋ ndʋ, piyeba nɛ «samaɣ wazɩ abalaa mba payɩ paha pa-tɩ se powoki nɛ pacaɣ Yeruzalɛm yɔ.» (Nehemiya 11:1, 2) Sɔnɔ, toovenim Ɛsɔ sɛyaa mba pɛ-wɛtʋ haɣ-wɛ nʋmɔʋ yɔ, petisiɣ faaa nɛ powoki nɛ paɖʋʋ nesi lona wena a-taa pɩpɔzʋʋ Krɩstʋ ñɩma mba papɩ fezuu taa yɔ. Izrayɛɛlɩ ñɩma mba, pɛkɛnɩ-wɛ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ siŋŋ!
w86 15/2 26
Kele kele sɛtʋ waba
Mba peyeki pa-ñɩm se papɩsɩ Yeruzalɛm yɔ, pɩkaɣ-wɛ pɔzʋʋ liidiye se payabɩnɩ wondu natʋyʋ nɛ pɩkaɣ-wɛ ɖʋzʋʋ ɖɔɖɔ hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa. Pɩtasɩ lɛ, mba paawɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩtɩla pakataɣ kala ndɩ ndɩ sakɩyɛ. Wɛtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ lɛ, nabɛyɛ maɣzaa se mba paha pa-tɩ faaa se papɩsɩɣ yɔ, pamʋnɩ samtʋ nɛ pɩtʋʋ fɛyɩ se patɩmnɩ Yehowa se ɛwazɩ-wɛ.
Ye ɖɩwɛ siɣsiɣ yɔ, ɖɔ-tɔm kɛdɩɣnɩ Yehowa
15 Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkpaɣ ɖa-tɩ nɛ ɖɩha Yehowa yɔ, ɖiɖuwaa se ɖɩlakɩ ɛ-sɔɔlɩm nɛ ɖa-laŋɩyɛ pilim. Ðɩnawa se pʋcɔ nɛ ɖɩɖɔ ɖo-ɖuutu yɔɔ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ laʋ lɩmaɣza. Ɛlɛ, ye pɔpɔzɩ-ɖʋ se ɖɩla mbʋ ɖɩtɩsɔɔlɩ yɔ, pɩtakɩɣ ɖe-siɣsiɣ wɛtʋ pɩŋŋ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlaɣ kɩlaŋ nɛ ɖɩsɛɣ Yehowa paa pɩpɔzʋʋ se ɖiyele ɖa-maɣmaɣ ɖɛ-kɛzɛɣa yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛ siɣsiɣ. Ye ɖɩlabɩ mbʋ yɔ, Yehowa wazɩɣ-ɖʋ nɛ pɩkɩlɩ kɩlaŋ weyi ɖɩlawa yɔ ɩ-tɩŋa. (Malakii 3:10) Ɛlɛ ɛzɩma Yɛftee pɛlɛ ñakaɣ labʋ?
Fezuu taa ñɩm
w06 1/2 11 § 1
Nehemiya takayaɣ taa lɩmaɣza sɔsɔna
10:34—Ɛbɛ yɔɔ paapɔzɩ samaɣ se kacaa ɖasɩ nɛ kɔkɔna? Pɩtɩkɛ Moyizi paɣtʋ kaapɔzɩna se samaɣ ɛca ɖasɩ nɛ kɔkɔna. Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa paawɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, ndʋ yebina nɛ pɩcɛyɩ se pacaa ɖasɩ. Pɩɩpɔzaa se pacaa ɖasɩ sakɩyɛ nɛ papɩzɩ nɛ pañaɣzɩ miŋ kɩlaŋ weyi palaɣaɣ altaaru yɔɔ yɔ. Pɩwɛ ɛzɩ templo taa tʋmlaɖaa mba patɩkɛ Izrayɛɛlɩ mba nɛ payaɣ-wɛ se Netiinimwaa yɔ, pataaɖɔɔ. Pʋyɔɔ paatɔ piye se samaɣ ɛcaɣ ɖasɩ ɖoŋ ɖoŋ nɛ kowokina.
28 AOÛT–3 SEPTEMBRE
ÑƖM MBƲ PƖWƐ ƐSƆTƆM TAA YƆ | NEHEMIYA 12-13
«Alɩwaatʋ ndʋ ŋlɩzɩɣ ña-taabalaa yɔ, wɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa»
it-1 100 § 8
Amooni mba
Pɔɖɔɔnɩ Tobiya templo taa nɛ pɩtɛ lɛ, palabɩnɩ tʋmɩyɛ Ɛsɔ paɣtʋ ndʋ tɩwɛ Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 23:3-6 taa yɔ. Paɣtʋ ndʋ tɩtɔŋ se pɩtɩmʋna se Amooni mba nɛ Mowaabʋ mba pasʋʋ Izrayɛɛlɩ samaɣ taa. (Neh 13:1-3) Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, paɖʋʋ paɣtʋ ndʋ yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ 1000 mbʋ yɔ. Nɛ paɖʋ paɣtʋ ndʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ Amooni mba nɛ Mowaabʋ mba paakizaa se paasɩɣnɩ Izrayɛɛlɩ mba alɩwaatʋ ndʋ paba kaañɔtɩnɩ Lidaʋ Tɛtʋ yɔ. Panɩɣaɣ paɣtʋ ndʋ tɩ-taa se Amooni tʋ nɔɔyʋ yaa Mowaabʋ tʋ nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛpɩsɩ Izrayɛɛlɩ tʋ nɛ ɛwɛɛnɩ wala wena Izrayɛɛlɩ mba wɛna yɔ. Ɛlɛ pɩɩwɩlɩɣ se Amooni tʋ nɔɔyʋ yaa Mowaabʋ tɔ nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛkpɛndɩ Izrayɛɛlɩ mba yɔɔ ɖenɖe pɛwɛɛ yɔ nɛ ehiɣ wazasɩ nzɩ Ɛsɔ kɔŋnɩ ɛ-samaɣ yɔɔ yɔ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Daviid ɛyaa ɖoŋ tɩnaa taa lɛlʋ lɛ Zelɛɛkɩ, weyi ɖɩɩyɔɔdɩ ɛ-tɔm nɛ pɩɖɛɛ yɔ, Ruti ɖɔɖɔ kaakɛ Mowaabʋ tʋ.—Rut 1:4, 16-18.
w13 15/8 4 § 5-6
Papɩsɩ-mɩ kiɖeɖema
5 Kalɩ Nehemiya 13:4-9. Azuluma wondu sakɩyɛ cɔ-ɖʋ nɛ pɩta, nɛ pʋyɔɔ lɛ pɩwɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩɖɔkɩ ɖe-kele kele wɛtʋ kpam. Maɣzɩ Eliyasiib nɛ Tobiya pa-kɩɖaŋ yɔɔ nɛ ŋna. Eliyasiib kaakɛ cɔjɔ kɩlɩm nɛ Tobiya kaakɛ Amooni tʋ nɛ ɛɛkɛ Pɛrɩsɩ wiyaʋ tʋmlaɖʋ sɔsɔ nɔɔyʋ Yuuda mba cɔlɔ. Tobiya nɛ ɛ-taabalaa nabɛyɛ paakaɖɩnɩ Nehemiya alɩwaatʋ ndʋ ɛlɛ ñakaɣ pana se ɛɖaɣnɩ maʋ Yeruzalɛm kolonzi yɔ. (Neh. 2:10) Paaɖʋ paɣtʋ se pɩtɩpɔzɩ se Amooni tʋ nɔɔyʋ ɛsʋʋ templo taa. (Wp. 23:3) Ye mbʋ ɛbɛ yɔɔ cɔjɔ kɩlɩm kaaha Tobiya tɔɔnaɣ ɖɩdɔɔyɛ kuduyuu nakʋyʋ templo taa?
6 Tobiya kaakɔma nɛ ɛkɛ Eliyasiib taabalʋ sɔsɔ nɔɔyʋ. Tobiya nɛ ɛ-pɩyalʋ Yehohanaanɩ paakpaɣ Yuuda halaa nɛ Izrayɛɛlɩ mba sakɩyɛ yɔɔdaɣ tɔm kɩbandʋ Tobiya yɔɔ. (Neh. 6:17-19) Eliyasiib sayɩ nɔɔyʋ kpaɣ Sanɩbalaatɩ pɛlɛ; Sanɩbalaatɩ kaakɛ Samaarii egeetiye yɔɔ cɔnɩyʋ nɛ ɛɛkɛ ɖɔɖɔ Tobiya taabalʋ sɔsɔ nɔɔyʋ. (Neh. 13:28) Pɩtɩla taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ Tobiya nɛ Eliyasiib pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖɩ-yɔɔ Eliyasiib yeba nɛ weyi ɛɛsɛɣ Yehowa nɛ ɛkɛ ɖɔɖɔ Ɛsɔ samaɣ koyindu yɔ, ɛwɛɛnɩ ɖoŋ ɛ-yɔɔ. Ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ Nehemiya kpaɣ Tobiya wondu ndʋ tɩwɛ templo taa tɔɔnaɣ ɖɩdɔɔyɛ kuduyuu taa nɛ ɛlɔ awayɩ yɔ, ɛwɩlaa se ɛwɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa.
w96 15/3 16 § 6
Ñaɣ pana nɛ ŋwɛɛ siɣsiɣ
Ye ɖɩwɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa yɔ, ɖɩɩɖʋʋ taabalɩyɛ nɛ mba payɩ pɛkɛ e-koyindinaa yɔ. Pʋyɔɔ tɔm kpɛlɩkɩyʋ Yakubu mawa se: «Acɛyɛ tɩnaa mɩ, ɩɩsɩŋ se ɛyʋ ɛkɛ ɛjaɖɛ taabalʋ yɔ ɛpɩsɩɣ Ɛsɔ koyindu na? Pʋyɔɔ lɛ, weyi ɛsɔɔlaa se ɛkɛ ɛjaɖɛ taabalʋ yɔ, eɖiɣni ɛ-tɩ pɩsʋʋ Ɛsɔ koyindu.» (Yakubu 4:4) Ðɩsɔɔlaa se ɖɩwɛɛ siɣsiɣ ɛzɩ Daviid yɔ. Ɛyɔɔdaa se: «Hayɩ Yehowa, ɛzɩ maapaɖɩɣ mba papaɖɩɣ-ŋ yɔ? Nɛ mba pakaɖɩɣnɩ-ŋ yɔ, patɩcaɣ-m kiniŋ na?» (Keɣa 139:21, 22) Ðɩtɩsɔɔlɩ se ɖɩɖʋ taabalɩyɛ nɛ mba pɔsɔɔlɩ labʋ kɩwɛɛkɩm yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ natʋyʋ fɛyɩ ɖa nɛ wɛ ɖɛ-hɛkʋ taa. Ðɩsɔɔlaa se ɖɩwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa; pʋyɔɔ lɛ, pɩwɛɛ se pituyi-ɖʋ nɛ ɖise e-koyindinaa tɩŋa, paa pɩtɩɩkɛ mba ɖɩkatɩɣ-wɛ ɖe-wezuu caɣʋ taa yaa mba ɖɩnaɣ teelee yɔɔ yɔ?
Fezuu taa ñɩm
it-2 359 § 7
Minziiki
Templo taa lɛ, hendu teu tɔm kaacɛyɩ siŋŋ. Masɩ sakɩyɛ taa pɔyɔɔdɩ hendu teyaa tɔm nɛ pɔtɔ se «pataalakɩ tʋma lɛɛna» ɛzɩ Leevi mba lalaa yɔ, se pɩsa nɛ paka pa-lɩmaɣza kpeekpe hendu teu tʋmɩyɛ nɖɩ paɖʋ-wɛ yɔ ɖɩ-yɔɔ. (1Kr 9:33) Paakɛ Leevi mba tindimiye nɖɩ ɖɩwɛ ŋgee yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ alɩwaatʋ ndʋ pɔyɔɔdaɣ mba palɩnɩ Babilɔɔnɩ nɛ papɩsɩ yɔ pɔ-tɔm yɔ, patɩkpɛndɩ-wɛ lalaa yɔɔ, ɛlɛ pɔyɔɔdɩ pɔ-tɔm nɛ ŋgee. (Ɛsd 2:40, 41) Halɩ Pɛrɩsɩ wiyaʋ Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ (Longimanus) kaaɖʋ-wɛ nesi. Ɛɛɖʋ paɣtʋ se pɩfɛyɩ se pamʋ «lambuu, tikee yaa habɩyɛ yɔɔ ɖɔm liidiye», pa nɛ ɛyaa lalaa mba palakaɣ ŋgee tʋma naayɛ yɔ pɔ-cɔlɔ. (Ɛsd 7:24) Pʋwayɩ wiyaʋ kɔma nɛ ɛɖʋ paɣtʋ se pɛcɛlɩ hendu teyaa «mbʋ pɩpɔzʋʋ-wɛ paa evemiye nɖɩ yɔ.» Paa pamaɣzɩɣ se Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ ɖʋnɩ paɣtʋ ndʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se Ɛsɩdrasɩ kaalabɩnɩ tʋmɩyɛ ɖoŋ weyi wiyaʋ Artaazɛɛrɩzɛɛsɩ ha-ɩ yɔ nɛ ɛɖʋ paɣtʋ ndʋ. (Neh 11:23; Ɛsd 7:18-26) Pʋyɔɔ paa hendu teyaa ɩkɛ Leevi mba yɔ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ, Bibl yɔɔdʋʋ «hendu teyaa nɛ Leevi mba» pɔ-tɔm, pɩwɩlɩɣ se hendu teyaa kaakɛ tindimiye nɖɩ ɖɩwɛ ŋgee yɔ.—Neh 7:1; 13:10.