KAPÍTLU 14

“Nos tudu nu konkorda”

Grupu enkaregadu di óbra toma un disizon ki djuda kongregason bira más unidu.

1, 2. (a) Ki perguntas inportanti grupu enkaregadu di óbra na Jiruzalen tinha ki respondeba? (b) Kuzê ki djuda kes irmon toma un bon disizon?

UN DISIZON inportanti sta kuazi ta tomadu. Kes apóstlu i kes ansion sta tudu djuntu na un sala na Jiruzalen i es sta ta djobe pa kunpanheru. Es da kónta ma kel-li é un disizon txeu inportanti. Kes irmon meste responde perguntas inportanti sobri sirkunsizon. Kristons debe sigi Lei di Muizés? Pa Jeová kristons judeu é diferenti di kristons di otus nason?

² Kes ómi ki ta toma kónta di kongregason analiza txeu informason. Dja es papiaba sobri kes profesia ki sta na Palavra di Deus i tanbê di kes rilatóriu ki ta prova ma Jeová staba ta abênsua kes kriston di otus nason. Tudu es dja flaba tudu kel ki es sabia sobri kel asuntu. Es ten tudu kes informason ki es meste pa es toma un disizon. Spritu santu di Jeová sta ta mostra klaru kal ki é disizon ki es debe toma. Kes ómi li ta ben sigi orientason di spritu santu di Jeová?

3. Kuzê ki nu ta ben prende ku livru di Atus kapítlu 15?

³ Kes ómi li ta ben meste txeu fé i koraji pa seta orientason di spritu santu na kel asuntu li. Kes xéfi di relijion di judeus talvês ta ben odia-s inda más pamodi kel disizon li. I alguns irmon di kongregason ki krê poba povu di Deus ta vive di akordu ku Lei di Muizés, pode nega seta kel disizon li. Kuzê ki grupu enkaregadu di óbra ta faze? Nu ben odja. Tanbê nu ta ben prende modi ki kes ómi da un bon izénplu pa Grupu Enkaregadu di Óbra di Tistimunhas di Jeová sigi na nos ténpu. Nos tanbê, nu debe sigi ses izénplu óras ki nu ta toma disizons ô óras ki nu ta pasa pa prublémas.

‘Kes palavra li sta di akordu ku kes di Profétas’ (Atus 15:13-21)

4, 5. Ki profesia di Palavra di Deus Tiagu pâpia di el?

⁴ Disiplu Tiagu, ki éra irmon di Jizus sô pa ladu mai, kumesa ta pâpia.a Talvês na kel momentu el foi prizidenti di kel runion. Ta parse ma kuzê ki el fla ta mostraba kal ki éra disizon ki kel grupu toma. Tiagu fla kes ómi ki staba la: “Simion konta tintin pa tintin modi ki Deus pa primeru bês volta se atenson pa kes algen di nason pa el tra di ses meiu un povu pa se nómi. I kes palavra li sta di akordu ku kes ki Profétas skrebe”. — Atus 15:14, 15.

⁵ Tiagu dja obiba Simion, ki tanbê ta txomadu di Simon Pedru, i kes rilatóriu di Barnabé ku Paulu. Kel-li talvês pô-l ta lenbra di alguns testu di Skrituras ki djuda kes irmon intende kal ki éra vontadi di Jeová. (Juan 14:26) Dipôs di fla: “Kes palavra li sta di akordu ku kes ki Profétas skrebe”, Tiagu pâpia di kes palavra di Amós 9:11, 12. Kel livru li ta staba na kel párti di Skrituras Ebraiku ki ta txomadu di “Profétas”. (Mat. 22:40; Atus 15:16-18) Kantu Tiagu pâpia di Amós 9:11, 12 el uza palavras diferenti di kes ki nu ta lé na livru di Amós oji. Talvês Tiagu uza palavras di Septuaginta, ki é un traduson gregu di Skrituras Ebraiku.

6. Modi ki Skrituras djuda irmons sabe kal ki éra vontadi di Jeová?

⁶ Através di proféta Amós, Jeová fla ma ta ben txigaba ténpu ki el ta labantaba “ténda di Davidi”, ki krê fla ma un algen di família di Davidi ta ben ser Rei na Govérnu di mil anu. (Eze. 21:26, 27) Kel-li krê fla ma Jeová ta torna biraba nason di Israel un nason spesial? Nau. Kel profesia tanbê ta fla ma “pesoas di tudu nason” ta ben djuntadu i es ta ben biraba ‘pesoas ki ta txomadu pa nómi di Deus’. Lenbra ma Pedru dja flaba ma Deus “ka faze ninhun diferénsa entri nos [kristons judeu] i es [kristons di nason], má el bira ses korason linpu pamodi ses fé.” (Atus 15:9) Nton, éra di vontadi di Deus pa judeus i pa kes algen di nason bira erderu di Reinu. (Rom. 8:17; Efé. 2:17-19) Profesias di Bíblia nunka ka fla ma kristons di nason meste sirkunsidadu ô bira pruzélitu antis di es bira erderu di Reinu.

7, 8. (a) Ki sujiston Tiagu da? (b) Tiagu staba ta insisti ma el tinha autoridadi pa flaba kes otu irmon kuzê ki es debe fazeba? Splika.

⁷ Pamodi kes próva klaru di profesias i di kes rilatóriu di Pedru, Barnabé i Paulu, Tiagu fla: “Pur isu, nha opinion é pa nu ka kria prubléma pa kes algen di nason ki krê sirbi Deus, má pa skrebe-s pa es ka seta kes kuza kontaminadu pa imajen, konportamentu seksual mariadu, sangi i animal ki matadu i ki ka tradu sangi. Pamodi désdi ténpu antigu ten kes ki ta prega sobri livru di Muizés na tudu sidadi, pamodi el ta ledu ku vós altu na sinagógas tudu sábadu.” — Atus 15:19-21.

⁸ Tiagu, ki éra prizidenti di kel runion, staba ta insisti ma el tinha autoridadi pa fla kes otu irmon kal ki é disizon ki es debe tomaba? Klaru ki nau! Enbóra Tiagu fla “nha opinion é”, el ka staba ta toma disizon na nómi di tudu kes irmon. Envês di kel-li, el staba ta da sujiston di kuzê ki es pode fazeba, ku bazi na próvas ki es obi i na kuzê ki Skrituras ta fla sobri kel asuntu li.

9. Modi ki kel sujiston ki Tiagu da ta djudaba irmons?

⁹ Tiagu da un bon sujiston? Klaru ki sin, pamodi dipôs kes apóstlu i kes ansion aprova kel sujiston li. Modi ki kel-li ta djudaba irmons? Primeru, kel sujiston di Tiagu ka ta ba kriaba “prubléma” pa kes kriston di nason pamodi es ka meste sigiba Lei di Muizés. (Atus 15:19) Sugundu, kel disizon ta mostraba ruspetu pa konsénsia di kes kriston judeu ki dja tinha txeu anu ta obiba “livru di Muizés... ta ledu ku vós altu na sinagógas tudu sábadu.”b (Atus 15:21) Sujiston di Tiagu di serteza ta ba djudaba kristons judeu i kristons di otus nason bira más amigu di kunpanheru. Más inportanti inda, kel disizon ta ba agradaba Jeová Deus pamodi el staba di akordu ku se vontadi. Kel-li foi un bon manera di rezolve un prubléma ki staba ta amiasa pas i union na tudu kongregason di povu di Deus. I kel-li é un bon izénplu pa kongregason oji!

Irmon *Albert Schroeder* sta faze un diskursu na un kongrésu internasional na anu 1998

10. Modi ki Grupu Enkaregadu di Óbra oji ta sigi izénplu di grupu enkaregadu di óbra na ténpu di apóstlus?

¹⁰ Na kapítlu ki pasa, nu odja ma grupu enkaregadu di óbra na ténpu di apóstlus, ta kunfiaba na Jeová, ki ten direitu di governa, i na Jizus, ki é Kabésa di kongregason. Oji Grupu Enkaregadu di Óbra di Tistimunhas di Jeová ta faze mésmu kuza na tudu disizon ki es ta toma.c (1 Kor. 11:3) Modi ki es ta faze kel-li? Irmon Albert Schroeder, ki ta fazeba párti di Grupu Enkaregadu di Óbra, di anu 1974 ti fin di se vida li na téra na marsu di 2006, fla: “Tudu kuarta-fera, Grupu Enkaregadu di Óbra ta faze un runion. Es ta kumesa kel runion ku orason i es ta pidi orientason di spritu santu di Jeová. Grupu Enkaregadu di Óbra ta djobe dretu si tudu kuza ki es ta pâpia i tudu disizon ki es ta toma sta di akordu ku Bíblia, ki é Palavra di Deus.” Di mésmu manera, irmon Milton Henschel, ki ta fazeba párti di Grupu Enkaregadu di Óbra duránti txeu ténpu i tirmina se vida li na téra na marsu di 2003, faze un pergunta txeu inportanti pa alunus di turma nunbru 101 di Skóla di Jiliádi di Tori di Vijia. El pergunta-s: “Ten algun otu organizason na téra ki ta djobe orientason na Bíblia, ki é Palavra di Deus, antis di toma disizons inportanti?” Klaru ki nau.

Es ‘skodje alguns ómi i es manda-s’ (Atus 15:22-29)

11. Modi ki grupu enkaregadu di óbra dexa kongregasons sabe di kel disizon ki es toma?

¹¹ Tudu kes irmon ki ta fazeba párti di grupu enkaregadu di óbra na Jiruzalen konkorda ku kel disizon sobri sirkunsizon. Má pa djudaba irmons kontinua unidu, es meste dexaba kes kongregason sabe di kel disizon ki es toma di un manera klaru i ki ta daba irmons koraji. Modi ki es pode fazeba kel-la di midjór manera? Bíblia ta fla: “Kes apóstlu i kes ansion, djuntu ku kongregason interu, disidi skodje alguns ómi na ses meiu i manda-s pa Antiokia djuntu ku Paulu i Barnabé. Es manda Judas ki es ta txomaba di Barsabás i Silas, ki éra ómis ki ta tomaba kónta di irmons.” Tanbê, es da kes ómi li un karta pa ledu na tudu kes kongregason na Antiokia, na Síria i na Silísia. — Atus 15:22-26.

12, 13. (a) Pamodi ki foi un bon disizon manda Judas ku Silas pa vizita kongregasons? (b) Modi ki kel karta di grupu enkaregadu di óbra djuda kongregasons?

¹² Dja ki Judas ku Silas éra ómis ki ta “tomaba kónta di irmons”, es staba kualifikadu pa es reprizentaba grupu enkaregadu di óbra. Kes kuatu ómi debe dexaba klaru ma mensajen ki es staba ta leba ka éra sô respósta pa kel pergunta sobri sirkunsizon, má éra un orientason novu di grupu enkaregadu di óbra. Kes ómi ki es skodje ta ba djudaba kes kriston judeu na Jiruzalen fikaba más unidu ku kes kriston di otus nason na kes otu kongregason. Manda kes ómi li foi un disizon ki mostra sabedoria i amor. Di serteza, kel-li djuda povu di Deus ten pas i union.

MODI KI GRUPU ENKAREGADU DI ÓBRA STA ORGANIZADU OJI

Sima kristons na ténpu di apóstlus, Tistimunhas di Jeová oji ta resebe orientason di un grupu di ómis lial ki skodjedu ku spritu santu. Kel grupu di irmons li ta txomadu di Grupu Enkaregadu di Óbra, i es ta faze runion tudu simana. Tanbê es sta organizadu na 6 kumison, i kada un di kes kumison ten ses responsabilidadi.

Kumison Editora é responsável pa inprimi i distribui publikasons ki ten bazi na Bíblia. Tanbê es ta kuida di kes lugar di faze inpreson, di kes propriadadi di organizason di Tistimunhas di Jeová, di konstruson di prédius di Betel, Salons di Reinu i Salons di Asenbleia. Kel kumison li ta kuida tanbê di kes kontribuison ki ta fazedu.
Kumison di Ensinu é responsável pa pripara matéria pa inxina na asenbleias, kongrésus i runions, i tanbê prugramas di gravasons ku vídiu. Kel kumison li tanbê ta pripara matéria pa Skóla di Jiliádi, Skóla pa Pioneru i otus skóla. I es ta pripara matéria pa prugramas spritual pa tudu kes ki ta sirbi na Betel.
Kumison di Kordenadoris ta kuida di asuntus ki ten aver ku lei i es é responsável pa da orientasons óras ki nu meste da jornalistas kes informason izatu ki ta splika kuzê ki nu ta kridita na el. Tanbê es ta djuda nos irmons óras ki kontise disgrasas, pirsigison, i otus imerjénsia ki ta afeta Tistimunhas di Jeová na mundu interu.
Kumison di Pesoal ta kuida di kes kuza ki betelitas na mundu interu ta meste. Tanbê kel kumison li ta aprova pa más algen sirbi na Betel.
Kumison di Redason é responsável pa faze kes publikason ki ten bazi na Bíblia pa kongregasons i pa públiku. Tanbê es ta responde perguntas sobri Bíblia, es ta orienta trabadju di traduson na mundu interu i es ta aprova kes testu di drama i kes sbosu di diskursus.
Kumison di Sirvisu ta orienta trabadju di pregason i kes asuntu ki ta afeta ansions na kongregasons, kes enkaregadu di grupu di kongregason i kes ki sta na sirvisu pa ténpu interu. Tanbê kel kumison li ta konvida alunus pa Skóla di Jiliádi, asi pa dipôs es fortalese kongregasons na mundu interu.

Grupu Enkaregadu di Óbra ta sigi orientason di spritu santu di Deus. Kes irmon ki ta faze párti di Grupu Enkaregadu di Óbra ka ta atxa ma es é líder di povu di Jeová. Envês di kel-li, sima tudu kes otu kriston skodjedu ku spritu santu ki sta li na téra, es ta “kontinua ta sigi Korderu [Jizus Kristu] pa undi ki el bai.” — Apo. 14:4.

¹³ Kel karta da orientasons klaru pa kes kriston di otus nason ka sô sobri sirkunsizon, má tanbê sobri kuzê ki es debe fazeba pa es resebeba aprovason i bensons di Jeová. Más inportanti inda, kel karta ta flaba: “Parse dretu pa spritu santu i pa nos tanbê, ka poi nhos más ninhun karga alén di kes kuza li ki nhos meste: pa nhos kontinua ka ta seta kes kuza ki sakrifikadu pa imajen, sangi, kes animal ki matadu i ki ka tradu sangi i konportamentu seksual mariadu. Si nhos kontinua ta ivita kes kuza li, tudu ta kóre dretu. Nu ta manda nhos mantenha!” — Atus 15:28, 29.

14. Modi ki povu di Jeová ta konsigi kontinua unidu na es mundu ki sta divididu?

¹⁴ Enbóra Tistimunhas di Jeová é más di 8 milhon i es sta na más di 100 mil kongregason na mundu interu, es sta unidu pamodi es ta kridita na mésmu kuza i es ta faze mésmu trabadju. Oji pesoas sta txeu divididu i ten txeu prubléma na mundu. Nton, modi ki es ta konsigi sta unidu? Kel union li é rezultadu di kel orientason klaru i dirétu ki Jizus Kristu, ki é Kabésa di kongregason, ta da através di “skravu fiel i prudenti”, ki é Grupu Enkaregadu di Óbra. (Mat. 24:45-47) Tanbê, nu sta unidu pamodi irmons na mundu interu sta prontu pa sigi kes orientason di Grupu Enkaregadu di Óbra.

“Es fika kontenti ku kes palavra di inkorajamentu” (Atus 15:30-35)

15, 16. Modi ki kongregasons reaji kantu grupu enkaregadu di óbra da kel orientason, i pamodi ki es reaji asi?

¹⁵ Livru di Atus ta fla ma kantu kes irmon ki staba na Jiruzalen txiga na Antiokia, “es djunta kel grupu interu i es intrega-s kel karta.” Modi ki kes irmon di la reaji kantu es obi kel orientason di grupu enkaregadu di óbra? “Kantu es lé kel karta, es fika kontenti ku kes palavra di inkorajamentu.” (Atus 15:30, 31) Alén di kel-li, Judas ku Silas “faze txeu diskursu ki djuda kes irmon i da-s forsa.” Pamodi kes irmon li djuda otus algen konxe vontadi di Deus, Bíblia ta txoma-s di “proféta”, sima Barnabé, Paulu i otus sérvu di Jeová. — Atus 13:1; 15:32; Êxo. 7:1, 2.

¹⁶ Fika klaru ma Jeová abênsua kel disizon di grupu enkaregadu di óbra i pur isu, tudu kongregason fika inkorajadu. Pamodi ki kel-li kontise? Pamodi grupu enkaregadu di óbra da un orientason klaru i na momentu sértu, di akordu ku Palavra di Deus i spritu santu. I tanbê pamodi grupu enkaregadu di óbra dexa kes kongregason sabe di kel disizon di un manera ki ta mostraba amor i konpaxon.

17. Modi ki trabadju ki enkaregadus di grupu di kongregason ta faze oji é sima kel di Paulu, Barnabé, Judas i Silas?

¹⁷ Sima na kel ténpu, oji Grupu Enkaregadu di Óbra di Tistimunhas di Jeová ta da orientasons na óra sértu pa irmons na mundu interu. Óras ki Grupu Enkaregadu di Óbra ta toma un disizon, es ta da orientasons klaru i dirétu pa kongregasons. Un di kes manera ki es ta faze kel-li, é através di kes vizita di enkaregadus di grupu di kongregason. Kes irmon li ta faze sakrifisius pa viaja di un kongregason pa kel otu pa ba leba kes orientason klaru i pa inkoraja irmons ku amor. Sima Paulu ku Barnabé, es ta gasta txeu ténpu na pregason “ta inxina i ta pâpia di kes notísia sábi di palavra di Jeová djuntu ku txeu otus algen.” (Atus 15:35) Sima Judas ku Silas, es ta inkoraja irmons ku “txeu diskursu” ki ta da-s forsa.

18. Kuzê ki povu di Deus meste faze pa kontinua ta ten bensons di Jeová?

¹⁸ Kuzê ki ta djuda kongregasons oji na mundu interu kontinua ta ten pas i union na un mundu ki sta divididu? Lenbra ma foi disiplu Tiagu ki skrebe kel-li más tardi: “Kel sabedoria ki ta ben di riba, primeru di tudu el é puru, dipôs el é di pas, ikilibradu, prontu pa obi... Tanbê, kel frutu di justisa ta simiadu undi ki ten pas pa kes ki ta inpenha pa pas.” (Tia. 3:17, 18) Nu ka sabe si Tiagu staba ta pensa na kel union na Jiruzalen kantu el skrebe kes palavra li. Má, na Atus kapítlu 15, nu prende ma sô nu ta ten bensons di Jeová, si nu sta unidu i nu obidese kes instruson di kes ki ta toma kónta di kongregason.

19, 20. (a) Kuzê ki ta mostra ma kongregason na Antiokia fika na pas i unidu dipôs ki es resebe disizon di grupu enkaregadu di óbra? (b) Kuzê ki Paulu ku Barnabé pode kontinua ta fazeba?

¹⁹ Dipôs ki irmons na kongregason di Antiokia fika ta sabe di kel disizon di grupu enkaregadu di óbra, es fika na pas i unidu. Envês di diskuti ku kes irmon di Jiruzalen, kes irmon di Antiokia fika txeu kontenti ku kel vizita ki Judas ku Silas faze-s. Bíblia ta fla: “Dipôs ki es pasa algun ténpu la, kes irmon manda-s di vólta na pas pa kes ki mandaba es”. Kel-li krê fla ma es torna volta pa Jiruzalen.d (Atus 15:33) Nu pode ten serteza ma kes irmon na Jiruzalen tanbê fika txeu kontenti kantu kes ómi fla-s sobri kel viajen ki es faze. Pamodi kel grandi bondadi di Jeová, es konsigi ten bons rezultadu na kunpri ses diziginason!

²⁰ Dipôs ki asuntu di sirkunsizon rezolvedu, Paulu ku Barnabé kontinua na Antiokia, asi pa es pode kontinuaba konsentradu na toma kónta di trabadju di pregason. Oji enkaregadus di grupu di kongregason ta faze mésmu kuza óras ki es ta vizita kongregasons. (Atus 13:2, 3) Kel-li é un benson pa povu di Jeová! Má modi ki Jeová uza i abênsua Paulu ku Barnabé, ki éra zelozu na trabadju di pregason? Nu ta ben odja kel-li na kel otu kapítlu.

Un mai ku se fidju-fémia na un kongrésu sta lé livru “Bons respósta pa perguntas ki jóvens ta faze”, Volumi 2. — Oji nu ta tra pruvetu di kes instruson spritual ki Grupu Enkaregadu di Óbra i ses reprizentanti ta da

TIAGU, KEL “IRMON DI SINHOR”

Tiagu, ki éra un di kes fidju di Juzé ku Maria, é kel primeru ki ta parse na lista di kes irmon más novu di Jizus sô pa ladu mai. (Mat. 13:54, 55) Pur isu, pode ser ki el é sugundu fidju di Maria. Tiagu kria djuntu ku Jizus i el odja se trabadju di pregason. Si el ka odjaba “kes milagri” di Jizus, peloménus el sabia di es. Duránti trabadju di pregason di Jizus, Tiagu i se irmons “ka staba ta mostra fé na [Jizus]”, ki éra ses irmon más grandi. (Juan 7:5) Talvês Tiagu staba ta pensa sima kes otu família di Jizus ki fla: “Dja el bira dodu.” — Mar. 3:21.

Tudu kel-li muda dipôs ki Jizus móre i resusita. Enbóra Skrituras Gregu ta pâpia di kuatu algen ki txoma Tiagu, tudu ta mostra ma é pa se irmon Tiagu ki Jizus parse un bês duránti kes 40 dia dipôs ki el resusita. (1 Kor. 15:7) Pode ser ki kel-la djuda Tiagu intende ma se irmon más grandi éra Misías. Di kalker manera, ménus di 10 dia dipôs ki Jizus subi pa séu, Tiagu, se mai i se irmons staba djuntu ku apóstlus na un sala na andar di riba, ta faze orason. — Atus 1:13, 14.

Ku ténpu, Tiagu bira un irmon txeu ruspetadu na kongregason na Jiruzalen. Ta parse ma es ta odjaba el sima un apóstlu, ô un “algen ki mandadu” pa kel kongregason. (Gál. 1:18, 19) Fika klaru ma Tiagu éra un irmon inportanti na kongregason, pamodi dipôs ki kontise un milagri ki apóstlu Pedru tradu di kadia, el fla disiplus: “Nhos konta Tiagu i kes otu irmon kes kuza li.” (Atus 12:12, 17) Kantu kel asuntu sobri sirkunsizon lebadu pa “kes apóstlu i kes ansion” na Jiruzalen, ta parse ma Tiagu éra prizidenti di kel runion. (Atus 15:6-21) Apóstlu Paulu fla ma Tiagu, Séfas (Pedru) i apóstlu Juan “éra sima pilar” na kongregason di Jiruzalen. (Gál. 2:9) Mésmu dipôs di alguns anu, kantu Paulu volta pa Jiruzalen, dipôs di se tirseru viajen misionáriu, el faze un rilatóriu pa Tiagu, i “tudu kes ansion staba la.” — Atus 21:17-19.

Ta parse ma é kel mésmu Tiagu li ki Paulu txoma di “irmon di Sinhor” ki skrebe kel karta, ô kel livru di Bíblia ki ten se nómi. (Gál. 1:19) Ku umildadi, na kel karta Tiagu ka txoma se kabésa di apóstlu, nen di irmon di Jizus, má el fla ma el éra “skravu di Deus i di Sinhor Jizus Kristu”. (Tia. 1:1) Karta di Tiagu ta mostra ma sima Jizus, Tiagu gostaba di odja naturéza i manera ki pesoas ta konportaba. Tiagu konpara kes verdadi di Deus ku kes kuza ki ta kontise na naturéza, sima mar brabu, séu ku strélas, sól kenti, flor, florésta ta pega lumi i animal ki biradu mansu. (Tia. 1:6, 11, 17; 3:5, 7) Deus djuda-l intende modi ki pesoas ta pensa i ta aji. I kel sabedoria i konsedju ki nu ta atxa na livru di Tiagu ta djuda-nu da dretu ku otus algen. — Tia. 1:19, 20; 3:2, 8-18.

Kes palavra di Paulu na 1 Koríntius 9:5 ta mostra ma Tiagu éra kazadu. Bíblia ka ta mostra ki ténpu ô modi ki Tiagu móre. Má Juzefu, ki éra un storiador judeu, skrebe ma poku ténpu dipôs ki governador romanu Pórsiu Festu móre, pa vólta di anu 62 D.K, i antis di Albinu bira governador, Ananus (Ananias), ki éra saserdóti prinsipal, “txoma kes juís di Sinédriu i el leba-s un ómi ki txomaba Tiagu, irmon di Jizus ki es ta txomaba Kristu, i alguns otu algen.” Di akordu ku Juzefu, Ananus “akuza-s di viola lei i el manda pa da-s ku pédra.”

a Odja kuadru “Tiagu, kel ‘irmon di Sinhor’”.

b Ku sabedoria, Tiagu pâpia di kes kuza ki Muizés skrebe. Kel-li ta inklui Lei di Muizés i kes kuza ki kontise ki ta mostraba kal ki éra vontadi di Deus pa tudu algen mésmu antis di Lei di Muizés izistiba. Pur izénplu, livru di Génesis ta mostra klaru kuzê ki Deus ta pensa sobri sangi, adultériu i idolatria. (Gén. 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Di es manera, Jeová mostra kes prinsípiu ki tudu algen debe sigi, sikrê el é judeu ô di otu nason.

c Odja kuadru “Modi ki Grupu Enkaregadu di Óbra sta organizadu oji”.

d Na alguns traduson di Bíblia, sima Almeida, revista e corrigida, na versíklu 34 ta fla ma Silas skodje kontinua na Antiokia. Má, ta parse ma kel ideia li podu dipôs ki livru di Atus tirmina di skrebedu.