Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
1-7 RE JUNIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GÉNESIS 44, 45
«Laj José naxkuyebʼ xmaak li ras»
w15 1/5 14, 15
«Ma yosin tabʼiʼ laaʼin»?
Laj José kixtaqla xsikʼbʼalebʼ li ras re xtawbʼal li xʼukʼlebʼ sekʼ. Naq keʼxtaw li sekʼ aʼin saʼ li xsaak laj Benjamín, keʼxqʼabʼa joʼ aj elqʼ, joʼkan naq ebʼ li ras keʼrochbʼeni toj saʼ rochoch laj José. Anaqwan laj José truuq xnawbʼal ma ak xeʼxjal xnaʼlebʼebʼ li ras. Laj Judá kixye re laj José naq teʼkanaaq choʼq xmoos. Abʼan laj José kixye naq kaʼajwiʼ laj Benjamín tkanaaq Egipto (Génesis 44:2-17).
Laj Judá kixye aʼin chi anchal xchʼool: «Kaʼaj chik aʼan [laj Benjamín] xkanaak saʼ xyanqebʼ li ralal li xnaʼ, ut qʼaxal raaro xbʼaan li xyuwaʼ». Li aatin aʼin kiwulak saʼ xchʼool laj José xbʼaan naq riitzʼinebʼ ribʼ rikʼin laj Benjamín. Joʼ laj Jacob, laj José naxjultika ajwiʼ li xRaquel, li xnaʼ, li kikamk naq kiyoʼlaak laj Benjamín. Joʼkan peʼ naq jwal naxra li riitzʼin (Génesis 35:18-20; 44:20, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]).
Laj Judá kixtzʼaama wiʼ chik re laj José naq inkʼaʼ tixkanabʼ laj Benjamín choʼq xmoos. Kixtzʼaama naq tkanaaq saʼ xnaʼaj ut kixye re: «Chan ta ru tinxik laaʼin wan wiʼ linyuwaʼ wi inkʼaʼ wochbʼeenaq li al? Inkʼaʼ nawaj rilbʼal li rahilal taachalq saʼ xbʼeen linyuwaʼ» (Génesis 44:18-34, SBG). Nakʼutunk naq laj Judá kixjal li xnaʼlebʼ. Kixyotʼ xchʼool, kixkʼoxlahebʼ li junchʼol, kixkʼut li xchaabʼilal ut kitoqʼobʼank u.
Laj José inkʼaʼ chik kixkuy li narekʼa. Joʼkan naq kirisihebʼ li xmoos ut kixjap re chi yaabʼak toj reetal naq kiʼabʼiik saʼ rochoch laj faraón. Tojaʼ naq kixkʼe ribʼ chi naweʼk: «Laaʼin laj José leeriitzʼin». Sachamil xchʼool keʼkanaak ebʼ li ras. Abʼan laj José kixqʼaluhebʼ ut kixtzʼubʼebʼ ru, chi joʼkan kixkʼutbʼesi naq kixkuyebʼ xmaak (Génesis 45:1-15, SBG). Kiʼuxtaanank u joʼ naxbʼaanu li Jehobʼa naq naxkuy qamaak (Salmo 86:5). Ma joʼkan ajwiʼ naqabʼaanu laaʼo?
Qasikʼaq li tertokil pek
it-2 788
Qʼichok aqʼ
Chi joʼkan nekeʼxkʼutbʼesi li xrahilebʼ xchʼool laj Judiiy ut li wankebʼ Oriente, ut qʼaxal wiʼ chik nekeʼxbʼaanu naq nakamk junaq li xkomon. Nekeʼxqʼich li raqʼ toj reetal nakʼutunk li re xmaqabʼebʼ, abʼan wank sut nekeʼxqʼich chixjunil li raqʼ ut inkʼaʼ chik nekeʼruuk roksinkil.
Li naʼlebʼ aʼin natawmank xbʼeen sut saʼ li Santil Hu naq laj Rubén, li xbʼeen ralal laj Jacob, kixqʼich li raqʼ naq inkʼaʼ chik kixtaw laj José: «Li al maaʼani chik. Bʼar tinxik anaqwan?». Tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen rilbʼal li riitzʼin xbʼaan naq aʼan li xbʼeen alalbʼej. Laj Jacob kixqʼich ajwiʼ li raqʼ xbʼaan naq kirahoʼk saʼ xchʼool naq kiyeheʼk re, naq xkamk li ralal (Gé 37:29, 30, SBG, 34). Joʼkan ajwiʼ keʼxbʼaanu li ras laj José saʼ Egipto naq keʼxqʼabʼa laj Benjamín choʼq aj elqʼ (Gé 44:13).
w04 15/8 15 raqal 15
Xikʼ nokooʼeʼril chi maakʼaʼ xyaalal
15 Kʼaʼut inkʼaʼ tqaxok saʼ qachʼool naq xikʼ tooʼeʼril chi maakʼaʼ xyaalal? Qajultikaq naq laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej qʼaxal xikʼ nokooʼeʼril (Efesios 6:12). Usta wankebʼ yal nekeʼraj qarahobʼtesinkil, abʼan naabʼalebʼ nekeʼxbʼaanu xbʼaan naq maakʼaʼ nekeʼxnaw chiqix malaj yal taqlanbʼilebʼ (Daniel 6:4-16; 1 Timoteo 1:12, 13). Li Jehobʼa «naraj naq chixjunilebʼ teʼkoleʼq ut toxeʼxtaw ru kʼaru li yaal» (1 Timoteo 2:4, SBG). Wankebʼ xikʼ kooʼeʼril chaq abʼan anaqwan qech aj paabʼanelebʼ chik xbʼaan naq keʼril li xchaabʼilal qanaʼlebʼ (1 Pedro 2:12). Tqataw ajwiʼ qanaʼlebʼ rikʼin laj José, li ralal laj Jacob. Usta xikʼ kiʼileʼk xbʼaanebʼ li ras, inkʼaʼ kixkʼe saʼ xchʼool. Xbʼaan naq kixkʼe reetal chanru li Jehobʼa kiroksi aʼin re naq ttzʼaqloq ru li rajom (Génesis 45:4-8). Wi yooko xnumsinkil junaq li rahilal, li Jehobʼa truuq ajwiʼ roksinkil aʼin re xnimankil li xkʼabʼaʼ (1 Pedro 4:16).
8-14 RE JUNIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GÉNESIS 46, 47
«Nawank li tzakahemq saʼ xqʼehil li weʼej»
w87 1/5 15 raqal 2
Keʼkoleʼk saʼ xqʼehil li weʼej
2 Kichalk li weʼej naq kiraqeʼk li wuqubʼ chihabʼ bʼarwiʼ numtajenaq li tzakahemq joʼ kixye chaq li Jehobʼa. Li weʼej aʼin moko kaʼaj tawiʼ kixkʼe saʼ chʼaʼajkilal li tenamit Egipto, kisutunk bʼan «saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ». Naq maakʼaʼ chik li tzakahemq, keʼok xtzʼaamankil re laj faraón, tojaʼ naq kixye rehebʼ: «Ayuqex rikʼin laj José: bʼaanuhomaq li tixye chaq eere». Laj José kixkʼayi li tzakahemq rehebʼ toj naq keʼosoʼk xtuminebʼ. Kixkʼulubʼa ebʼ li xketomq re naq teʼxtoj li xwa. Tojaʼ naq keʼchalk wiʼ chik rikʼin laj José ut keʼxye re: «Choohaaloqʼ laaʼo ut li qachʼochʼ choʼq xtzʼaq li qawa. Laaʼo tookanaaq choʼq aj mun chiru laj Parahón ut tqakʼanjela li qachʼochʼ choʼq re aʼan». Joʼkan naq laj José kixloqʼ chixjunil li xchʼochʼebʼ laj Egipto choʼq re laj faraón (Génesis 41:53-57, SBG; 47:13-20, SBG).
kr 234, 235 raqal 11, 12
Li Xʼawabʼejilal li Yos yook xbʼaanunkil li rajom li Yos saʼ Ruuchichʼochʼ
11 Numtajenaq xkʼihal. Li ruuchichʼochʼ chanchan tawiʼ wank saʼ weʼej saʼ li xpaabʼal joʼ kixye li Santil Hu: «Taawulaq xkutankil naq tintaqla chaq li tzʼokaak saʼ li ruuchichʼochʼ, abʼanan maawaʼ chirix leewa leerukʼaʼ, textzʼokaaq bʼan chirix rabʼinkil raatin li Qaawaʼ» (Amós 8:11, SBG). Ma wankebʼ ajwiʼ saʼ weʼej li wankebʼ rubʼel xwankil li Xʼawabʼejilal li Yos? Moko joʼkan ta. Li Jehobʼa ak kixye naq jalanaqo chiruhebʼ li xikʼ nekeʼilok re: «Ebʼ laj kʼanjel chiwu wanqebʼ xtzekemq, ut laaʼex texʼosoʼq xbʼaan tzʼokaak; ebʼ laj kʼanjel chiwu sa teʼukʼaq bʼiin, ut laaʼex texʼosoʼq xbʼaan li chaqiʼeel; ebʼ laj kʼanjel chiwu kʼajoʼaq xsahil saʼ xchʼoolebʼ, ut laaʼex texkanaaq saʼ xutaan» (Is. 65:13, SBG). Ma yookat rilbʼal chanru natzʼaqlok ru aʼin?
12 Li Jehobʼa naxkʼe qe li xchaqʼalil ut xnimal ru naʼlebʼ li chanchan jun li nimaʼ li naxkawresi qapaabʼal, joʼ ebʼ li tasal hu, li chʼutam, li nimla chʼutam, li bʼideo ut rabʼinkil li yaabʼ kuxej joʼ ajwiʼ li qanaʼaj saʼ Internet. Numtajenaq li chaabʼil naʼlebʼ li naxkʼe li Jehobʼa re xkawresinkil qapaabʼal usta li ruuchichʼochʼ wank saʼ weʼej (Ezeq. 47:1-12; Joel 3:18). Peʼyaal naq nasahoʼk saʼ qachʼool rilbʼal chanru yook chi tzʼaqlok ru li kixyeechiʼi chaq li Jehobʼa? Ma yooko xkʼebʼal qaqʼe chi roksinkil li naxkʼe qe re xkawresinkil li qapaabʼal?
Qasikʼaq li tertokil pek
it-2 691 raqal 16
Rekʼasinkil li junxaqalil
Xtzʼapbʼal saʼ ru li ak xkamk. Li xbʼeen alalbʼej tenebʼanbʼil chaq saʼ xbʼeen xbʼaanunkil aʼin. Naq li Jehobʼa kixye re laj Jacob: «Laj José taatzʼapoq re xsaʼ laawu» (Gé 46:4, SBG), kixkʼut chiru naq laj José tkanaaq choʼq xbʼeen alalbʼej (1Cr 5:2, 3).
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 7:14
75 chi poyanam: Naq laj Esteban kixye aʼin, maare inkʼaʼ yook roksinkil junaq li xraqal li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ hebreo. Li ajl aʼin inkʼaʼ natawmank saʼebʼ li hu li keʼxnumsi saʼ hebreo. Qilaq jun li eetalil, saʼ Génesis 46:26, SBG, naxye: «Chixjunilebʼ li koxeʼokaq Ejiipt rochbʼeenebʼ laj Jakob, ebʼ li tzʼaqal ralalebʼ (chi inkʼaʼ kʼeebʼilebʼ saʼ ajl li rixaqilebʼ li ralalebʼ laj Jakob), chixjunilebʼ aʼan waqibʼ xkaakʼaalebʼ (66) chi alalbʼejebʼ». Ut li raqal 27 naxye: «Chixjunilebʼ li koxeʼokaq Ejiipt, yoʼlajenaqebʼ saʼ rochoch laj Jakob, lajeebʼ xkaakʼaalebʼ (70)». Li raqal 26 kaʼajwiʼ naʼaatinak tana chirixebʼ li ralal xkʼajol laj Jacob ut li raqal 27 naʼaatinak chirix chixjunilebʼ li keʼok Egipto. Saʼ Éxodo 1:5 ut Deuteronomio 10:22 naxye ajwiʼ naq 70 li ralal xkʼajol laj Jacob. Abʼanan, laj Esteban kiʼaatinak chirix 75 chi poyanam. Wankebʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu nekeʼxye naq saʼ xyanq li 75 chi poyanam kʼebʼilebʼ saʼ ajl jalanebʼ chik li rech-alal laj Jacob, maare ebʼ li ralal ut li ri laj Manasés ut laj Efraín (ralalebʼ laj José), li nayeemank saʼ Génesis 46:20 saʼ li Septuaginta saʼ griego. Wankebʼ ajwiʼ nekeʼxye naq kʼebʼil saʼ ajl ebʼ li ralibʼ laj Jacob, li inkʼaʼ naxye Génesis 46:26. Laj Esteban kiʼaatinak tana chirix chixjunilebʼ li keʼok Egipto. Maare kiroksi ajwiʼ ebʼ li hu saʼ hebreo li wank saʼ xkutankilebʼ li apóstol. Chiru naabʼal chihabʼ, keʼxkʼoxla naq li 75 chi poyanam li naxye Génesis 46:27 ut Éxodo 1:5 kaʼajwiʼ natawmank saʼ li Septuaginta saʼ griego. Abʼan, saʼ li Bʼotbʼilhu re li Kamenaqil Palaw li keʼxtaw tana chiru li chihabʼ 1950 wank wiibʼ xjachalil chirix Éxodo 1:5 saʼ hebreo bʼarwiʼ natawmank li ajl 75. Joʼkan naq, laj Esteban maare kiroksi ajwiʼ aʼin. Maakʼaʼ naxye chanru kixbʼaanu, laj Esteban yal jalan chanru kirajlahebʼ li ralal xkʼajol laj Jacob.
15-21 RE JUNIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | GÉNESIS 48-50
«Naabʼal naru naqatzol rikʼinebʼ li tiix»
it-2 12 raqal 1
Laj Jacob
Naq ak kamk re laj Jacob, kirosobʼtesi ebʼ li ralal xkʼajol laj José, xbʼeenwa laj Efraín, li iitzʼinbʼej, moqon chik laj Manasés, li asbʼej. Chirix chik aʼan, kixye re laj José naq tixkʼul li xkabʼ xkʼihal li trechani raj li xbʼeen alalbʼej: «Laaʼin qʼaxal chik xkʼihal li chʼochʼ tinkʼe aawe chiruhebʼ laawas: anaqwan tinqʼaxtesi aawe Sikem, li naʼajej xweechani saʼ ruqʼebʼ laj Amor rikʼin linchʼiichʼ ut linsimaj» (Gé 48:1-22, SBG; 1Cr 5:1). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Jacob kixloqʼ li xchʼochʼ ebʼ li ralal laj Hamor chixkʼatq Siquem (Gé 33:19, 20), aʼin kixkʼut naq chʼolchʼo chiru naq ttzʼaqloq ru li kixyeechiʼi re laj José, naq ebʼ li ralal xkʼajol teʼrechani li naʼajej Canaán. Naq laj Jacob kixye aʼin, chanchan tawiʼ ak kirechani rikʼin li xchʼiichʼ ut li xsimaj (chaawil AMORREO). Laj José kixkʼul li xkabʼ xkʼihal li chʼochʼ li keʼrechani chaq xbʼaan naq laj Efraín ut laj Manasés keʼxkʼul junjunq rehebʼ.
it-2 1167
Rosoʼjikebʼ li kutan
Li propesiiy li kixye laj Jacob naq ak kamk re. Naq laj Jacob kixye rehebʼ li ralal: «Chʼutubʼomaq eeribʼ ut tinye resil eere li kʼaru teekʼul saʼebʼ li kutan chaalel», aʼin tkʼulmanq naq t-oq chi tzʼaqlok ru li raatin (Gé 49:1, SBG). Ak xnumeʼk wiibʼ siʼeent chihabʼ chalen chaq naq li Jehobʼa kixye re laj Abrán (Abrahán), li xyuwaʼchin laj Jacob, naq ebʼ li ralal teʼrahobʼtesiiq chiru 400 chihabʼ (Gé 15:13). Joʼkan naq, naq laj Jacob kiʼaatinak chirix «li kutan chaalel», aʼin ttiklaaq raj naq ak xeʼrahobʼtesiik chiru 400 chihabʼ (chaawil xkomon li naʼlebʼ saʼ li tasal 49 re Génesis chirixebʼ li ralal xkʼajol laj Jacob). Moqon chik ttzʼaqloq ajwiʼ ru aʼin rikʼin «li xʼIsrael li Yos» (Gál 6:16, SBG; Ro 9:6).
w07 1/6 28 raqal 10
Ebʼ li tiix: jun li nimla maatan choʼq rehebʼ li saaj
10 Ebʼ li tiix naru teʼxtenqʼa ebʼ li rechpaabʼanel. Naq tiix chik laj José kixkʼutbʼesi naq kaw xpaabʼal, aʼin kixtenqʼa chi miyon ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa. Naq wank 110 chihabʼ re «kixkʼe xchaqʼrabʼinkilebʼ chirix kʼaru tkanaaq wiʼ li xbʼaqel», naq ebʼ laj Israel teʼelq Egipto teʼxkʼam chirixebʼ (Hebreos 11:22, SBG; Génesis 50:25). Li aatin aʼin kixtenqʼahebʼ laj Israel naq keʼwank choʼq moos naq kikamk laj José, xbʼaan naq kixkʼut chiruhebʼ naq teʼkoleʼq saʼ junaq kutan.
Qasikʼaq li tertokil pek
Us xaq rehebʼ li nekeʼxkʼe xloqʼal li Jehobʼa
4 Naq toj maajiʼ nekeʼok saʼ li naʼajej yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ, li xteep laj Gad kixsikʼ jun li naʼajej li wank saʼ relebʼl saqʼe re Jordán bʼarwiʼ teʼxkʼirisi li xketomq (Números 32:1-5). Chʼaʼaj wank saʼ li naʼajej aʼan. Li wankebʼ saʼ rokebʼl saqʼe sa teʼxkol ribʼ xbʼaan naq wankebʼ saʼ xyanq li tzuul re Jordán (Josué 3:13-17). Saʼ jun li tasal hu li kixtzʼiibʼa laj George Adam Smith kixye naq chixjunil li naʼajej li wank saʼ relebʼl saqʼe, «wankebʼ saʼ xtaqʼahil bʼarwiʼ inkʼaʼ nekeʼruuk xkolbʼal ribʼebʼ. Joʼkan naq, junelik wankebʼ saʼ xiwxiwal xbʼaanebʼ laj numel, wankebʼ chi tuubʼ nekeʼwulak rajlal chihabʼ chi xsikʼbʼal xwahebʼ li xketomq» (Geografía histórica de la Tierra Santa).
5 Chanru tixkol ribʼ laj Gad chiru li chʼaʼajkilal aʼin? Naq ak kamk re laj Jacob, kixye chaq: «Laj Gad taayaleʼq rix xbʼaanebʼ laj elqʼ; aʼut aʼan tixkut ribʼ chirixebʼ» (Génesis 49:19, SBG). Li aatin aʼin chanchan tawiʼ naxkʼut naq moko us ta teʼelq; abʼan naraj xyeebʼal naq ebʼ laj Gad teʼxkol ribʼebʼ. Laj Jacob kixye naq wi teʼxkol ribʼebʼ, ebʼ li xikʼ nekeʼilok rehebʼ teʼeleliq.
it-1 313 raqal 5
Laj Benjamín
Saʼ li propesiiy li kixye laj Jacob naq ak kamk re kixkʼe chi naweʼk naq ebʼ li ralal xkʼajol laj Benjamín seebʼaqebʼ xchʼool chi yalok. Kixye: «Laj Benjamín aʼan josqʼ aj xojbʼ: eqʼla naxtiw li naxchap, ut ewu naxjekʼi li xtzak» (Gé 49:27, SBG). Ebʼ laj Benjamín nekeʼxnaw roksinkil chiʼus li rantʼin malaj li uul; rikʼin li xnim uqʼ malaj li xtzʼe naru nekeʼxkut chi pek «junaq ismal chi inkʼaʼ nekeʼxkol» (Jue 20:16, SBG; 1Cr 12:2). Laj Ehúd aj raqol aatin ut aj Benjamín kixkamsi li awabʼej Eglón rikʼin li xtzʼe uqʼ (Jue 3:15-21). Joʼkan ajwiʼ li xbʼeen awabʼej re Israel, laj Saúl, ralal laj Quis, kichalk saʼ xteepal laj Benjamín, usta aʼan «li teep jwal kachʼin». Li awabʼej aʼin kaw kiyalok saʼ xbʼeenebʼ laj Filisteo (1Sa 9:15-17, 21, SBG). Ut moqon chik, saʼ li xteep laj Benjamín kiʼelk ajwiʼ li awabʼej Ester ut laj Mardoqueo li xbʼeen aj jolominel, li keʼxtenqʼa ebʼ laj Israel re naq inkʼaʼ teʼsacheʼq xbʼaanebʼ laj Persa (Est 2:5-7).
22-28 RE JUNIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | ÉXODO 1-3
«Laaʼin li Laaʼinin»
Qoxloqʼihaq li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa
4 Taayaabʼasi Éxodo 3:10-15, SBG. Naq wank 80 chihabʼ re laj Moisés, li Yos kixye re: «Taawisihebʼ chaq Ejiipt lintenamit Israel». Li patzʼom li kixbʼaanu laj Moisés naxkʼut jun xnimal ru naʼlebʼ. Kixpatzʼ re ani li xkʼabʼaʼ usta ak junxil nanawmank chaq li xkʼabʼaʼ li Yos. Joʼkan naq, kʼaru tzʼaqal kiraj xnawbʼal laj Moisés? Kiraj xnawbʼal li xnaʼlebʼ li Yos li nakʼamok re li kʼabʼaʼej aʼin, re naq tixkʼut chiruhebʼ li xtenamit li Yos naq aʼan tkoloq rehebʼ. Wank xyaalalil naq kixkʼoxla aʼin xbʼaan naq li xtenamit li Yos junxil nekeʼok choʼq moos, joʼkan naq maare teʼchʼaʼajkoʼq chiru xpaabʼankil naq li Yos truuq xkolbʼalebʼ. Wankebʼ nekeʼxloqʼoni li xyosebʼ laj Egipto (Ezeq. 20:7, 8).
kr 43, kaaxukuut
LI XYAALALIL LI XKʼABʼAʼ LI YOS
LI KʼABʼAʼEJ Jehobʼa chalenaq saʼ li aatin hebreo li naraj xyeebʼal «tixbʼaanu li naraj». Wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq aʼin naraj xyeebʼal naq junaq malaj anihaq tixbʼaanu li naʼajmank. Joʼkan naq naabʼalebʼ nekeʼxtaw ru naq aʼin li xyaalalil li xkʼabʼaʼ li Yos: «Aʼan tixbʼaanu li naraj». Aʼin naxchap ribʼ rikʼin li xkʼanjel li Jehobʼa joʼ aj Yobʼtesinel. Aʼan kibʼaanunk re li choxachʼochʼ ut ebʼ li poyanam. Ut toj yook ajwiʼ chi kʼanjelak re naq ttzʼaqloq ru li rajom.
Chanru tqataw ru li kixye li Jehobʼa re laj Moisés saʼ Éxodo 3:13, 14, SBG? Laj Moisés kixye re: “Wi laaʼin tinxik rikʼinebʼ laj Israel ut tinye rehebʼ: «Li xYos leexeʼtoonil yuwaʼ xinxtaqla chaq eerikʼin», ebʼ aʼan teʼxpatzʼ we: «Ani li xkʼabʼaʼ? Tojaʼ naq kʼaru tinye rehebʼ?»”. Li Jehobʼa kixye re: «Laaʼin li Laaʼinin».
Laj Moisés moko yook ta xpatzʼbʼal li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa. Ak naxnaw aʼin, joʼ ajwiʼ ebʼ laj Israel. Laj Moisés kiraj xkawresinkil li xpaabʼal joʼkan naq kiraj xnawbʼal ani chi Yosil li Jehobʼa ut tixnaw rikʼin li xyaalalil li xkʼabʼaʼ. Naq kixye re: «Laaʼin li Laaʼinin», li Jehobʼa kixkʼut jun li xnimal ru xnaʼlebʼ, naxbʼaanu chixjunil li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru li rajom. Chiru laj Moisés ut ebʼ laj Israel li Jehobʼa kikʼanjelak joʼ aj kolonel, aj kʼehol chaqʼrabʼ, aj kʼaakʼalenel ut jalan chik. Li Jehobʼa naru tixbʼaanu chixjunil li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru li kixyeechiʼi re li xtenamit. Abʼanan, moko kaʼaj tawiʼ aʼin naraj xyeebʼal li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa, naxbʼaanu ajwiʼ naq li xyobʼtesihom tixbʼaanu li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru li rajom.
Qasikʼaq li tertokil pek
g04 8/4 6 raqal 4
Ma tzʼaqal yaal naq kiwank laj Moisés?
Ma yaal tawiʼ naq li rabʼin li awabʼej re Egipto kixxok jun li kʼuulaʼal? Yaal, xbʼaan naq saʼebʼ li xpaabʼal keʼkʼuteʼk chaq chiruhebʼ li uxtaanank re naq teʼruuq chi xik saʼ choxa. Li xJoyce Tyldesley kixye aʼin naq naxokeʼk jun li kʼuulaʼal: «Saʼ li tenamit Egipto juntaqʼeet xwankil li ixq ut li winq chiru li chaqʼrabʼ ut li bʼihomal ut nayeemank naq li ixq, [...] wank xkʼulubʼ xxokbʼal junaq li kʼuulaʼal». Jun li najteril hu naxye naq jun li ixq re Egipto kixxokebʼ li xmoos choʼq ralal. Ut, kʼaru naru naqaye chirix li xJokébed, li xnaʼ laj Moisés? Jun li tasal hu naxye: «Saʼebʼ li hu li kitawmank saʼ Mesopotamia chirix li xxokbʼalebʼ li kokʼal naxye naq kitojeʼk li xnaʼ laj Moisés re xtuʼresinkil» (The Anchor Bible Dictionary).
w04 15/3 24 raqal 4
Li xqatzol saʼ li hu Éxodo
3:1 Kʼaru li kʼanjel kixbʼaanu laj Jetró joʼ aj tij? Najter qʼe kutan, li najolomink re li junkabʼal nakʼanjelak joʼ aj tij choʼq re li xjunkabʼal. Chanchan naq laj Jetró aʼan chaq xjolomil li xteepebʼ laj Madián. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ralalebʼ laj Abrahán rikʼin li xQueturá, keʼxnaw tana chirix xloqʼoninkil li Jehobʼa (Génesis 25:1, 2).
29 RE JUNIO TOJ 5 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | ÉXODO 4, 5
«Laaʼin wanqin saʼ laawe»
w19.12 17 raqal 7
Joʼnimal naqanaw chirix li Jehobʼa?
7 Laj Moisés inkʼaʼ kixkanabʼ xtzolbʼal li xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa ut xbʼaanunkil li rajom. Jun eetalil, naq li Jehobʼa kixtaqla chi risinkil li tenamit Israel rubʼel xwankil laj Egipto, laj Moisés kixuwak ut naabʼal sut kixye re li Jehobʼa naq moko kawresinbʼil ta re xbʼaanunkil li kʼanjel aweʼ. Abʼan li Yos qʼaxal kixtoqʼobʼa ru ut kixtenqʼa (Ex. 4:10-16). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, laj Moisés kiruuk xyeebʼal re laj faraón li kawil esil chirix li raqbʼa aatin. Moqon, kiril chanru naq li Jehobʼa kiroksi li xwankilal naq kixkolebʼ laj Israel ut kixsach ru laj faraón ut ebʼ laj puubʼ saʼ li Kaqi palaw (Ex. 14:26-31; Sal. 136:15).
Ma naqil «Li inkʼaʼ naʼilmank ru»?
5 Naq laj Moisés maajiʼ nasutqʼiik Egipto, li Yos kixkʼut chiru jun xchaqʼalil ru naʼlebʼ li kixtzʼiibʼa laj Moisés saʼ li hu Job: «Wi laaʼex nikineepaabʼ [...] eetawom chik li choxahil naʼlebʼ» (Job 28:28, SBG). Re naq laj Moisés tixpaabʼ ut tnaʼlebʼaq chiʼus, li Yos kixkʼut chiru naq ebʼ li poyanam jalanebʼ chiru li Nimajwal Yos. Kixye re: «Ani xkʼehok li ehej re li winq? Ani aj bʼan wank li mem ut li tzʼap xik, li naʼilok ut li mutzʼ? Ma inkʼaʼ tabʼiʼ inbʼaan laaʼin li Qaawaʼ?» (Éx. 4:11, SBG).
6 Kʼaru naxkʼut aʼin? Naq inkʼaʼ raj txuwaq laj Moisés xbʼaan naq li Jehobʼa kikʼehok re li kʼanjel aʼin ut tixkʼe raj re li naʼajmank re xbʼaanunkil. Joʼkan ajwiʼ, laj faraón maakʼaʼ xwankil chiru li Nimajwal Yos. Moko aʼin ta raj li xbʼeen sut naq ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos keʼwank chaq rubʼel xwankil li tenamit Egipto. Maare laj Moisés kixkʼoxla rix chanru li Jehobʼa kixtenqʼa chaq laj Abrahán, laj José joʼ ajwiʼ aʼan naq keʼawabʼejink chaq ebʼ laj faraón rubʼelaj (Gén. 12:17-19; 41:14, 39-41; Éx. 1:22–2:10). Saʼ xkʼabʼaʼ naq kiril «Li inkʼaʼ naʼilmank ru» xkoho rikʼin laj faraón ut kixkʼe li esil li kiyeheʼk re xbʼaan li Yos.
w18.09 24, 25 raqal 7, 8
Usta aʼan li Nimajwal Yos naxtaw ru chanruho
7 Naq wank 80 chihabʼ re laj Moisés, kixkʼul jun li kawil kʼanjel saʼ ruqʼ li Jehobʼa: risinkilebʼ laj Israel rubʼel li xwankil li tenamit Egipto (Ex. 3:10). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Moisés kikʼanjelak joʼ aj kʼaakʼalenel karneer chiru 40 chihabʼ aran Madian, kʼajoʼ tana kisach xchʼool xbʼaan li nimla kʼanjel aʼin. Joʼkan naq, kixye re li Jehobʼa: «Anihin laaʼin re naq tinxik rikʼin laj Parahón ut twisihebʼ chaq Ejiipt laj Israel?». Li Yos kixye re chi chʼolchʼo ru: «Laaʼin wanqin aawikʼin» (Ex. 3:11, 12, SBG). Joʼkan ajwiʼ, kixye re, naq li xcheekelal ebʼ laj Israel teʼxkʼe xchʼool chi rabʼinkil li tixye rehebʼ. Usta joʼkan, laj Moisés kixye re: «Chakuy inmaak, inkʼaʼ tineʼxpaabʼ, chi moko teʼrabʼi xyaabʼ inkux» (Ex. 3:18; 4:1, SBG). Relik chi yaal naq laj Moisés yook xqʼetbʼal ribʼ chiru li Jehobʼa. Abʼan, li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ kiwank xkuyum rikʼin, kixkʼe bʼan xwankil re xbʼaanunkil ebʼ li sachbʼachʼoolej. Us xjultikankil naq laj Moisés aʼan li xbʼeen winq li naxye li Santil Hu naq kʼebʼil re li wankil aʼin (Ex. 4:2-9, 21).
8 Usta joʼkan, laj Moisés inkʼaʼ kixkanabʼ xsikʼbʼal chanru risinkil ribʼ saʼ li kʼanjel ut kixye re, naq natʼilk li ruʼuj raqʼ. Li Jehobʼa kixye re: «Laaʼin wanqin saʼ laawe ut tinkʼut chawu li kʼaru toxaaye». Ma kituqlaak xchʼool laj Moisés? Chanchan naq inkʼaʼ xbʼaan naq kixtzʼaama re li Yos naq tixtaqla jalan chik choʼq reqaj. Tojaʼ naq kipoʼk li Jehobʼa, ut rason re. Abʼan moko kaw ta kiraatina, kixkʼe bʼan xchʼool chi xtawbʼal ru laj Moisés joʼkan naq kixye re, naq laj Aarón t-aatinaq choʼq ruuchil (Ex. 4:10-16, SBG).
Qasikʼaq li tertokil pek
w04 15/3 24 raqal 6
Li xqatzol saʼ li hu Éxodo
4:16, SBG. Kʼaʼut nayeemank naq laj Moisés tkʼanjelaq joʼ «ruuchil li Yos» choʼq re laj Aarón? Laj Moisés kikʼanjelak joʼ ruuchil li Yos. Joʼkan naq kikanaak joʼ «Yos» choʼq re laj Aarón, li kiʼaatinak choʼq reqaj laj Moisés.
it-2 42 raqal 5
Li Jehobʼa
Li aatin «xnawbʼal» moko kaʼaj tawiʼ naraj xyeebʼal rabʼinkil malaj xnawbʼal chirix anihaq. Laj Nabal jun li winq li maakʼaʼ xnaʼlebʼ ak naxnaw li xkʼabʼaʼ laj David, abʼan kixye: «Ani laj David?», chanchan tawiʼ kiraj xyeebʼal: «Kʼa put ru xwankil?» (1Sa 25:9-11, SBG; juntaqʼeeta rikʼin 2Sa 8:13). Joʼkan ajwiʼ, laj faraón kixye re laj Moisés: «Ani put li Qaawaʼ re naq tinpaabʼ xyaabʼ xkux ut tinkanabʼ chi elk ebʼ laj Israel? Inkʼaʼ ninnaw ru li Qaawaʼ ut inkʼaʼ tinkanabʼebʼ chi xik laj Israel» (Éx 5:1, 2, SBG). Laj faraón yook chaq xyeebʼal naq inkʼaʼ naxnaw ru li Jehobʼa joʼ li tzʼaqal Yos, chi moko naxkʼulubʼa naq wank xwankil saʼ xbʼeen li awabʼej re Egipto joʼ ajwiʼ saʼ li xkʼanjel, ut inkʼaʼ ajwiʼ naxkʼulubʼa naq li Yos wank xwankil re xbʼaanunkil li rajom joʼ kixye chaq laj Moisés ut laj Aarón. Abʼan twulaq xhoonalil naq laj faraón, ebʼ laj Egipto ut ebʼ laj Israel teʼxnaw tzʼaqal ani li Yos ut li xyaalalil li xkʼabʼaʼ. Joʼ kixye chaq li Jehobʼa re laj Moisés, aʼin tkʼulmanq naq ttzʼaqloq ru li rajom chirix li tenamit Israel: tixkolebʼ ut tixkʼe rehebʼ li Naʼajej Yeechiʼinbʼil chaq rehebʼ ut ttzʼaqloq ru li sumwank li kixbʼaanu rikʼinebʼ li xxeʼtoonil yuwaʼ. Chi joʼkan tkʼulmanq joʼ kixye li Jehobʼa: «Teenaw naq Laaʼinin li Qaawaʼ leeYos» (Éx 6:4-8, SBG; chaawil TODOPODEROSO).