Keti Nge Zabaka Yo?
Ntangu banganga-nzambi na tempelo ya Yeruzalemi vandaka kufwa bambisi yina bo vandaka kutambika na mesa-kimenga, nki bo vandaka kusala ti menga na yo?
KONSO mvula na Izraele ya ntama, banganga-nzambi vandaka kutambika bambisi mingi na mesa-kimenga ya tempelo. Josèphe, Muyuda yina longukaka mbote mambu ya istware mpi yina zingaka na bilumbu ya Bakristu ya ntete, tubaka nde bo vandaka kutambika mameme kuluta 250 000 mpi menga na yo vandaka kubwa mingi na nsi ya mesa-kimenga. (Levi 1:10, 11; Kut. 28:16, 19) Na wapi menga yina yonso vandaka kukwenda?
Bantu yina ke salaka bansosa ya mambu ya ntama me monaka na tempelo ya Erode, nzila mosi ya nene yina bo timunaka mpi yina bo vandaka kusadila tii ntangu bantu ya Roma fwaka tempelo na mvula 70 ya ntangu na beto. Yo ke monana nde bo vandaka kusadila nzila yango sambu na kulutisa menga ya bambisi mpi kunata yo ntama ti tempelo.
Beto tubila mambu zole yina bo vandaka kusala sambu na kutula bunkete na mesa-kimenga:
Mabulu na nsi ya mesa-kimenga: Mukanda mosi ya ntama ya bansiku ya Bayuda yina bo sonikaka na nima ya mvula 200 ya ntangu na beto ke tubila mpi nzila ya mutindu mosi yina bo timunaka. Yo ke tuba nde: “Mabulu vandaka zole na nsongi ya mesa-kimenga. Menga ya bambisi yina bo vandaka kutambika mpi masa yina bo vandaka kusadila sambu na kuyobisa mesa-kimenga vandaka kubwa na mabulu yango mpi kukita na nzila yina bo timunaka tii na muwanda ya Kidroni.”
Mukanda yina ya ntama ke tubaka nde “mabulu” vandaka pembeni ya mesa-kimenga mpi mambu yango ke wakana ti mambu yina bantu yina ke salaka bansosa ya mambu ya ntama me monaka na bilumbu na beto. Mukanda mosi (The Cambridge History of Judaism) ke monisa nde bo me monaka pembeni ya tempelo “mabulu ya nda yina bo vandaka kulutisa menga ya bambisi yina bo vandaka kutambika na mesa-kimenga mpi masa yina bo vandaka kuyobisila mesa-kimenga yango.” Yo ke tuba nde: “Yo ke monana nde bo vandaka kusadila mabulu yango sambu na kulutisa masa ti menga ya bimenga yina vandaka kukatuka na Ngumba ya Tempelo.”
Masa mingi: Banganga-nzambi vandaka na mfunu ya masa mingi sambu na kutula bunkete na nsi ya mesa-kimenga mpi na nzila yina bo timunaka sambu na kulutisa menga. Sambu na kusala kisalu yai ya mfunu, banganga-nzambi vandaka kubaka mbala na mbala masa ya bunkete yina bo vandaka ti yo mfunu na mbanza. Masa vandaka kukatuka na batanki mpi biziba mpi yo vandaka kuluta na banzila yina bo timunaka mpi kukwisa tii na mesa-kimenga. Joseph Patrich, muntu mosi ya ke salaka bansosa ya mambu ya ntama ke tuba nde: “Ata tempelo mosi ve na ntangu ya ntama vandaka ti banzila ya mutindu yina ya vandaka kunata masa ya bunkete na tempelo mpi kubasisa masa ya mvindu na nganda ya tempelo.”