Mono Me Ndimaka nde Nzambi Ke Tadilaka Menga na Mutindu ya Mbote
MUNGANGA MOSI KE TA DISOLO YA LUZINGU NA YANDI
MONO vandaka na opitale na biro mosi ya beto ke salaka balukutakanu. Mono vandaka kusonga kimvuka mosi ya minganga mambu yina mono monaka na ekzame yina mono salaka muntu mosi ya kufwa (autopsie). Mbefo yina vandaka ti maladi ya mosi buna (tumeur maligne). Mono tubaka nde: “Na bunkufi beto ke tuba nde, muntu yai me fwa sambu baselile ya mbwaki ya menga na yandi fwaka [hémolyse] mpi sambu bipiku (reins) na yandi vandaka kusala diaka ve mbote. Yandi belaka maladi yai sambu bo vutulaka yandi menga mingi.”
Profesere mosi telamaka mpi nganaka nde: “Nge ke zola kutuba nde beto vutulaka yandi menga ya mbote ve?” Mono songaka yandi nde: “Ve, mono zolaka ve kutuba mpidina.” Mono songaka na écran bitini ya bipiku ya mono zengaka na nitu ya muntu yina fwaka mpi mono tubaka diaka nde: “Mutindu beto ke mona yo awa, baselile mingi ya mbwaki ya menga kotaka na bipiku, yo yina beto ke ndima nde yai kele kima yina salaka nde bipiku na yandi kusala diaka ve mbote.”a Mambu ya mono tubaka basisaka makelele mpi mate kawukaka mono na munoko sambu na kutuba. Mono vandaka doktere ya leke kansi yandi vandaka profesere. Ata mpidina, mono lendaka ve kusoba mambu ya mono tubaka.
Ntangu mambu yai salamaka, mono vandaka ve Mbangi ya Yehowa. Mono butukaka na 1943 na mbanza Sendai na nordi ya Japon. Mono bakaka lukanu ya kulonguka sambu na kukuma munganga, sambu papa na mono vandaka doktere yina longukaka bamaladi (pathologiste) mpi yina vandaka kusansa bantu yina ke belaka maladi ya ntu (psychiatre). Na mvula ya zole yina mono vandaka kulonguka, mono kwelanaka ti Masuko, leke mosi ya nkento, na 1970.
Mono Yantikaka Kulonguka Siansi ya Bo Ke Bingaka Pathologie
Masuko vandaka kusala kisalu sambu na kusadisa mono na kumanisa nzo-nkanda. Kulonguka kimunganga vandaka kusepedisa mono mingi. Mono vandaka kuyituka mingi na kuzaba mutindu nitu ya muntu me salamaka! Ata mpidina, mono vandaka ve ata fioti kuyindula nde yo kele ti Muntu Yina Salaka Bima Yonso. Mono vandaka kuyindula kaka nde bansosa na mambu ya kimunganga ta sadisa mono na kuvanda na kiese na luzingu. Yo yina ata mono kumaka doktere, mono kwendaka diaka kulonguka Pathologie, disongidila siansi ya ke longukaka bidimbu (symptômes) ya ke monisaka bamaladi, mambu ya ke salaka nde bantu kubela mpi bampasi yina bamaladi ke natilaka beto.
Ntangu mono vandaka kusala bantu ya vandaka kufwa na maladi ya kansere ekzame (autopsie), mono kumaka kumona nde kuvutula bantu menga vandaka ve lusansu ya mbote. Bambefo yina ke belaka kansere ya ngolo mpenza ke manaka menga bantangu ya nkaka, sambu menga ke basikaka bo mingi. Bima yina bo ke sadilaka sambu na kusansa maladi (chimiothérapie) ya kansere ke manisaka bo diaka menga mingi. Yo yina mbala mingi, badoktere ke lombaka nde bo vutula bo menga. Kansi, mono bakisaka nde kuvutula bantu menga vandaka kusala nde kansere kupanzana kibeni na nitu. Bubu yai badoktere mingi ke zabaka nde, kuvutula bantu ya ke bela kansere menga lenda lembisa bo diaka mingi. Yo lenda sala nde kansere kuvutuka diaka na zero mpi yo lenda fiotuna diaka mingi shanse na bo ya kulanda kuzinga.b
Na 1975, mono kutanaka ti mambu yina mono tubilaka na luyantiku. Profesere yina vandaka muntu ya me zaba mbote (spécialiste) mambu ya bamaladi ya ke vandaka na menga (hématologie). Yo yina, yo yitukisaka na kumona yandi ke wa makasi ntangu yandi waka mono ke tuba nde kima ya nataka muntu yina na lufwa vandaka menga yina bo vutulaka yandi! Ata mpidina, mono landaka kutubila mambu yango tii ntangu yandi yantikaka kulembama malembe-malembe.
Maladi mpi Lufwa Ta Vandaka Diaka Ve
Na ntangu yina, nkento mosi ya mbuta yina vandaka Mbangi ya Yehowa kwisaka kutala nkento na mono. Nkento yango tubaka ngogo “Yehowa” ntangu yandi vandaka kusonga nkento na mono kana yandi kele nani mpi nkento na mono yulaka yandi inki ngogo yina Yehowa ke tendula. Nkento yina tubaka nde, “Yehowa kele zina ya Nzambi ya kieleka.” Nkento na mono Masuko vandaka kutanga Biblia banda kileke, kansi Biblia yina yandi vandaka kutanga vandaka ve ti zina ya Nzambi. Bo katulaka yo mpi bo tulaka titre “MFUMU” na kisika na yo. Banda pana, yandi zabaka nde Nzambi kele ti zina!
Na mbala mosi Masuko yantikaka kulonguka Biblia ti nkento yina ya mbuta ya vandaka Mbangi ya Yehowa. Ntangu mono katukaka na opitale mpi vutukaka na nzo pene-pene ya 1h00, nkento na mono songaka mono ti kiese ya mingi nde: “Tala Biblia ke tuba nde maladi mpi lufwa ta vandaka diaka ve!” Mono songaka yandi nde: “Oh yo ta vanda mbote kibeni!” Yandi songaka mono diaka nde: “Sambu nsi-ntoto ya mpa me kuma pene-pene, mono ke zola ve nde nge lutisa ntangu na nge mpamba.” Mono yindulaka nde yandi vandaka kusonga mono na kuyambula kisalu ya kimunganga. Yo yina mono waka makasi mpi beto kumaka kuzinga na mavwanga na makwela na beto.
Ata mpidina, nkento yambulaka ve kusonga mono mambu ya Biblia. Yandi sambaka Nzambi mpi lombaka yandi na kusadisa yandi na kuzwa baverse ya me fwana sambu na mono mpi yandi songaka mono yo. Mambu yai ya kele na Longi 2:22, 23 simbaka kibeni ntima na mono: “Inki luta muntu ke bakaka kibeni na kisalu na yandi yonso ya ngolo mpi na nzala yina ke pusaka yandi na kusala ngolo awa na ntoto? . . . Ata na mpimpa ntima na yandi ke pemaka ve. Diambu yai mpi kele mpamba.” Mambu ya baverse vandaka kutadila mono kibeni: Mono vandaka kusala na kilumbu mpi na mpimpa, kansi kisalu yango vandaka kunatila mono ve kiese ya kieleka.
Na Yuli 1975, Lumingu mosi na suka, nkento na mono kwendaka na lukutakanu ya Bambangi ya Yehowa na Nzo ya Kimfumu. Mono bakaka mpi mbala mosi lukanu ya kulanda yandi. Nkento na mono yitukaka mingi kibeni na kumona mono na lukutakanu yina mpi Bambangi ya Yehowa yambaka mono na kiese kibeni. Banda pana, mono yantikaka kukwenda na balukutakanu konso Lumingu. Ngonda mosi na nima, Mbangi ya Yehowa mosi yantikaka kulonguka Biblia ti mono. Nkento na mono bakaka mbotika bangonda tatu na nima kutanaka sambu na mbala ya ntete ti Bambangi ya Yehowa.
Mono Me Ndimaka Mutindu Nzambi Ke Tadilaka Menga
Ntangu fioti na nima, mono longukaka nde Biblia ke songaka Bakristu na ‘kubuya menga.’ (Bisalu 15:28, 29; Kuyantika 9:4) Mutindu mono mosi mono vandaka kundima ve nde kuvutula bantu menga vandaka lusansu ya mbote bo, mono ndimaka kukonda mpasi mutindu Nzambi ke tadilaka menga.c Mono kuditubilaka nde: ‘Kana yo kele ti Muntu Yina Me Salaka beto mpi kana yai kele mambu yina yandi ke lomba beto, mono ke ndima nde yandi ke tuba masonga.’
Mono longukaka mpi nde beto ke belaka mpi ke fwaka sambu beto me bakaka disumu ya Adami. (Baroma 5:12) Na ntangu yina, mono vandaka kusala bansosa sambu na maladi ya bo ke bingaka artériosclérose. Ntangu beto ke yelaka, batiyo (artères) ya ke bakaka menga na ntima mpi ke lutisaka yo na bisika ya nkaka ya nitu ke kumaka ngolo mpi ke kumaka fioti. Yo ke salaka nde muntu kubela bamaladi bonso maladi ya ntima, maladi ya AVC (accident cérébrovasculaire) mpi maladi ya bipiku. Yo me fwana na kutuba nde masumu yina beto me bakaka ke salaka nde beto kutana ti mambu ya mutindu yai. Banda pana, kikesa ya mono vandaka kusala sambu na mambu ya kimunganga yantikaka kumana. Yehowa mpamba muntu ta manisa maladi mpi ta katula lufwa!
Na Marsi 1976, bangonda nsambwadi banda ntangu mono yantikaka kulonguka Biblia, mono yambulaka bansosa yina mono vandaka kusala na Iniversite. Mono vandaka kubanga nde mono ta kuka diaka ve kusala kisalu ya kimunganga, kansi mono zwaka kisalu na opitale ya nkaka. Mono bakaka mbotika na Mayi 1976. Mono tubaka nde sambu mono sadila luzingu na mono mbote, mono fwete kuma longi ya nsangu ya mbote ya ntangu yonso to mupasudi-nzila. Yo yina, mono yantikaka kisalu yai na Yuli 1977.
Mono Ke Sadisaka Bantu na Kutadila Menga Mutindu Nzambi Ke Tadilaka Yo
Na Novembri 1979, mono ti nkento na mono Masuko, beto kwendaka na dibundu ya Chiba, kisika yina bo vandaka kibeni ti mfunu ya bansamuni. Mono zwaka kisalu na opitale mosi kuna mpi mono vandaka ntangu fioti. Na kilumbu ya ntete yina mono yantikaka kisalu, kimvuka mosi ya minganga yina ke salaka operasio kwisaka kuziunga mono. Bo yulaka mono nde: “Nge kele Mbangi ya Yehowa, ebuna nki nge ta sala kana bo me nata mbefo mosi yina yo ke lomba nde bo vutula yandi menga?”
Mono songaka bo na luzitu yonso nde mono ta zitisa mambu yina Nzambi ke tubaka sambu na menga. Mono songaka bo nde yo kele ti mambu ya bo lenda sala sambu na kusansa bambefo kukonda kuvutula bo menga, mpi nde mono ta sala yonso ya mono lenda sala sambu na kusadisa bambefo yina mono ke sansa. Beto solulaka ngunga mosi ti bo mpi munganga yina vandaka mfumu ya minganga yina vandaka kusala bantu operasio tubaka nde: “Mono me bakisa. Kansi kana bo me natila beto mbefo mosi ya me mana kibeni menga, beto mosi ta sansa yandi.” Bantu yonso zabaka nde mfumu yina vandaka makambu ngolo. Ata mpidina, na nima ya kutubila mambu yina, beto kumaka kusolula mbote ti yandi mpi yandi vandaka kuzitisa mambu yina mono ke kwikilaka.
Mono Zitisaka Mutindu Nzambi Ke Tadilaka Menga Ata Ntangu Yo Vandaka Mpasi
Ntangu beto vandaka na Chiba, Bambangi ya Yehowa vandaka kutunga Betele na mbanza Ebina na Japon. Mono ti nkento na mono beto vandaka kukwenda kuna mbala mosi na mposo sambu na kusansa Bambangi ya Yehowa ya bavolontere yina vandaka kusala kisalu ya kutunga. Mwa bangonda na nima, bo lombaka beto na kusala ntangu yonso na Betele ya mbanza Ebina. Yo yina na Marsi 1981, beto kumaka kuvanda na banzo yina bavolontere kuluta 500 vandaka dezia kulala. Na suka mono ti bantu ya nkaka, beto vandaka kupesa maboko na bisalu ya kutula bunkete na batwalete ya kisika yina bo vandaka kusala kisalu yina ya kutunga mpi na nima ya midi, mono vandaka kusala kisalu na mono ya kidoktere.
Mono sansaka mpi Ilma Iszlaub, misionere mosi ya Mbangi ya Yehowa yina katukaka na Australie mpi kwisaka kusala kisalu ya kimisionere na Japon na 1949. Yandi vandaka ti maladi ya bo ke bingaka leucémie. Minganga songaka yandi nde yandi ta zinga bangonda fioti mpamba. Yandi buyaka nde bo vutula yandi menga sambu na kuzinga diaka mwa mingi. Yo yina yandi bakaka lukanu ya kukwenda kuzinga na Betele tii kuna yandi ta fwa. Na ntangu yina, beto vandaka ve ti bankisi yina ke salaka nde baselile ya mbwaki ya menga kubutuka nswalu, mu mbandu nkisi yina bo ke bingaka érythropoïétine. Yo yina, ba protéine na yandi yina bo ke bingaka hémoglobine vandaka kukita mingi kibeni tii na 3 to 4 grammes! (Ntalu na yo ya mbote ke vandaka banda na 12 tii na 15 grammes.) Ata mpidina, mono salaka yonso yina mono lendaka kusala sambu na kusansa yandi. Ilma fwaka na Yanuari 1988, bamvula nsambwadi banda ntangu yandi yina minganga tubaka nde yandi me bikala kaka ti bangonda fioti sambu yandi fwa. Ata mpidina yandi vandaka kaka ti lukwikilu ya ngolo na Nzambi tii ntangu yandi fwaka!
Mwa bantangu na nima, bavolontere mingi ya Betele ya Japon lombaka nde bo sala bo operasio. Beto vandaka na kiese mutindu badoktere ya baopitale yina vandaka pene-pene ndimaka kusala bo operasio kukonda kuvutula bo menga. Mbala mingi bo vandaka kulomba mono na kukota na kisika bo vandaka kusala bo operasio, sambu na kutala mutindu bo vandaka kusala yo, mpi bantangu ya nkaka nkutu mono vandaka mpi kusadisa bo. Mono ke pesa badoktere yina zitisaka mutindu Bambangi ya Yehowa ke tadilaka menga mersi mingi. Ntangu mono vandaka kusala ti bo, mono vandaka kuzwa mabaku mingi ya kusonga bo mambu ya Biblia yina mono ke kwikilaka. Nkutu doktere mosi na kati na bo me katuka kubaka mbotika mpi me kuma Mbangi ya Yehowa.
Ya kieleka, bikesa yina minganga ke salaka sambu na kusansa Bambangi ya Yehowa kukonda kuvutula bo menga, me sadisaka mpi mingi sambu kisalu ya kimunganga kukwenda na ntwala. Kusala bantu operasio kukonda kuvutula bo menga me butaka mbuma ya mbote kibeni. Bansosa ke monisa nde bantu yina bo ke salaka operasio kukonda kuvutula bo menga ke belukaka nswalu.
Mono Ke Landaka Kulonguka na Munganga ya Kuluta Nene
Mono ke salaka yonso sambu na kulonguka mambu ya mpa yina bantu ke basisa na kisalu ya kimunganga. Ata mpidina, mono ke landaka mpi kulonguka na Yehowa, Munganga ya Kuluta Nene. Yandi ke monaka ve kaka mutindu muntu ke monana na nganda, kansi yandi ke talaka muntu ya mvimba. (1 Samuele 16:7) Na kisalu na mono ya kimunganga, ntangu mono ke sansaka konso mbefo, mono ke sansaka muntu ya mvimba kansi ve kaka maladi na yandi. Kusala mutindu yai ke sadisaka mono na kusansa mbote mpenza.
Mono ke salaka kaka tii bubu yai na Betele mpi mono ke sadisaka bantu ya nkaka na kuzaba Yehowa mpi mutindu yandi ke tadilaka menga. Yo kele na kati ya mambu yina ke pesaka mono kiese mingi. Mono ke sambaka sambu Yehowa Nzambi, Munganga ya Kuluta Nene, kukatula nswalu maladi yonso mpi lufwa.—Disolo ya Yasushi Aizawa.
[Banoti na nsi ya lutiti]
a Mukanda Babanki ya Menga Bubu Yai mpi Kikalulu ya Kuvutula Bantu Menga (na Kingelesi) yina doktere Denise Harmening sonikaka ke tuba nde: “Kana bo me vutula muntu menga yina ke wakana ve ti menga na yandi mu mbandu mbefo, nkento ya kele ti divumu to muntu yina bo me sala operasio mpi bo me katula yandi kitini mosi ya nitu ya ke bela mpi bo me tula kitini ya nkaka na kisika na yo (transplantation), na nima ya bantangu yo lenda fwa baselile ya mbwaki ya menga mpi bipiku ya muntu yango (hémolyse).” Na mambu yai, “baapareyi yina bo ke sadilaka sambu na kusala baekzame ya menga na ntwala ya kuvutula yo muntu na nitu ke monisaka ve” baselile (anticorps) yina ke nwanisaka bamaladi na nitu ya muntu. Mukanda Bakomantere ya Dailey na Mambu ya Menga (na Kingelesi) ke tuba nde baselile ya mbwaki ya menga (globules rouges) mpi bipiku ya muntu “lenda fwa ata ntangu bo me vutula yandi menga fioti mpamba ya ke wakana ve ti menga na yandi . . . Kana bipiku ke sala diaka ve mbote, yo ta kuka mpi ve kubasisa bamvindu ya kele na menga. Yo yina malembe-malembe muntu ke belaka.”
b Zulunalu mosi (Journal of Clinical Oncology) ya Augusti 1988, ke tuba nde: “Bambefo yina bo ke vutulaka bo ve menga na ntangu bo vandaka kusala bo operasio ke vandaka ti shanse mingi ya kubeluka kuluta bayina bo ke vutulaka bo menga.”
c Sambu na kuzaba mambu ya nkaka yina Biblia ke tubaka sambu na menga, tala kamukanda Comment le sang peut-il vous sauver la vie ? yina Bambangi ya Yehowa me basisaka.
[Bangogo sambu na kubenda dikebi]
“Mono songaka bo nde kele ti mambu ya bo lenda sala sambu na kusansa bambefo kukonda kuvutula bo menga, mpi nde mono ta sala yonso ya mono lenda sala sambu na kusadisa bambefo yina mono ke sansa”
[Bangogo sambu na kubenda dikebi]
“Kusala bantu operasio kukonda kuvutula bo menga me butaka mbuma ya mbote kibeni”
[Bifwanisu]
Kuna na zulu: Mono ke sala diskure
Na diboko ya kitata: Mono ti nkento na mono Masuko bubu yai