Kivuvu ya Kyeleka

“Banda na ntangu ya muntu kebutukaka, ntangu yonso mpila kemonanaka nde yandi lenda fwa na konso ntangu yina; ebuna nsukansuka yau kesalamaka kaka.”—ARNOLD TOYNBEE, NSONIKI YA NKENDA YA GRANDE-BRETAGNE.

1. Inki dyambu ya kyeleka bantu fwete ndima, ye yau kebasisa inki bangyufula?

NANI lenda tula ntembe na dyambu ya kyeleka ya beto metubila awa na zulu? Ntangu yonso yau kelombaka nde bantu kundima kyeleka yai ya ngolo ya metala lufwa. Nitu kelembaka beto mpenza kana muntu ya beto kezolaka mingi mefwa! Ebuna mpila ya kubuya dyambu yai kevandaka ve ata fyoti. Keti mpila kele ya kuvukana dyaka ti bantu na beto ya kuzolama ya mefwaka? Inki kivuvu Biblia kepesa sambu na bafwa? Landa disolo yai.

‘Nduku na Beto Mefwa’

2-5. (a) Ntangu nduku na yandi Lazare kufwaka, inki mutindu Yezu monisaka luzolo na yandi ya mbote ti ndenda ya kufutumuna yandi? (b) Katula kuvutula Lazare na luzingu, inki dyaka kimangu ya lufutumuku lungisaka?

² Yau vandaka na mvula 32 T.B. Lazare ti bampangi na yandi ya bankento Marta ti Maria, vandaka zinga na kambanza mosi zina na yau Betania. Katuka na kambanza yina tii na Yeruzalemi bakilometre kele tatu. Bau vandaka banduku ya Yezu ya ngolo. Kilumbu mosi, Lazare belaka ngolo kibeni. Bampangi na yandi ya bankento ya kuvandaka na mawa, tindaka nswalu ndinga na Yezu, yina vandaka na simu ya Nzadi ya Yordani. Sambu Yezu vandaka zola Lazare ti bampangi na yandi ya bankento, yandi simbaka nzila ya kukwenda na Betania. Na nzila, Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Nduku na beto Lazare me lala mpongi, kansi mono ke kwenda kutedimisa yandi.” Sambu balongoki bakisaka ve dyambu yai na mbala mosi, Yezu tubilaka bau pwelele nde: “Lazare me fwa.”​—⁠Yoane 11:​1-15.

³ Ntangu bau waka nde Yezu mekuma na Betania, Marta kwendaka ntinu sambu na kukutana ti yandi. Ntangu mawa ya Marta mesimba Yezu, yandi mendimisa Marta nde: “Mpangi na nge [“tafutumuka,” NW].” Marta vutulaka nde: “Mono zaba nde yandi [“tafutumuka,” NW] na kilumbu ya nsuka.” Na nima Yezu tubilaka yandi nde: “[“Mono kele lufutumuku mpi luzingu,” NW]. Konso muntu yina me ndimaka mono [“tafutumuka,” NW], ata yandi me fwa.”​—⁠Yoane 11:​20-25.

⁴ Na nima, Yezu kwendaka na mazyamu mpi yandi songaka bantu nde bau katula ditadi yina vandaka fika dibulu ya mazyamu yango. Na nima ya kusamba na ndinga ya ngolo, yandi tumaka nde: “Lazare, kwisa kubasika!” Ebuna, mutindu meso ya bantu yonso vandaka na mazyamu, Lazare basikaka mpenza. Yezu futumunaka Lazare. Yandi pesaka dyaka luzingu na muntu yina vandaka ya kufwa tuka bilumbu iya!​—⁠Yoane 11:​38-44.

⁵ Marta vandaka dezia ti lukwikilu na kivuvu ya lufutumuku. (Yoane 5:​28, 29; 11:​23, 24) Kimangu ya kuvutula Lazare na luzingu pesaka dyaka lukwikilu na yandi ngolo mpi yau kotisaka lukwikilu na ntima ya bantu yankaka. (Yoane 11:45) Kansi ngogo “lufutumuku” ketendula inki mpenza?

“Yandi Tafutumuka”

6. Ngogo “lufutumuku” ketendula inki?

⁶ Ngogo ya Kigreki yai a·naʹsta·sis, yau yina bau kebalula nde “lufutumuku.” Yau ketendula ntetentete nde “kutelama dyaka.”a Bantu yina balulaka Kigreki na Kiebreo balulaka ngogo yai a·naʹsta·sis nde techi·yathʹ ham·me·thimʹ na Kiebreo, disongidila “kuzinga dyaka ya bafwa.” Yau yina, lufutumuku ketendula kutedimisa muntu na nkadilu ya lufwa ya kukonda luzingu​—⁠kupesa dyaka muntu ngolo ya kuzinga.

7. Sambu na inki lufutumuku ya bantu kele kima mosi ya mpasi ve sambu na Yehowa Nzambi ti Yezu Kristu?

⁷ Sambu Yehowa Nzambi kele ya kuluta mayele mpi ya kukuka na mabanza, yandi lenda futumuna muntu kukonda mpasi. Kuyibuka mutindu ya luzingu ya bafwa​—⁠bumuntu na bau, nkenda ya luzingu ya muntu na muntu, ti bidimbu ya fyoti fyoti ya kuzabila bau​—⁠kele kwa yau ve kima mosi ya mpasi sambu na yandi. (Yobi 12:13; fwanisa ti Yezaya 40:26.) Yehowa kele mpi Mubandisi ya luzingu. Yau yina, yandi lenda vutula muntu yina mosi na luzingu kukonda mpasi, na kupesaka yandi kaka bumuntu yina ya yandi vandaka na yau na nitu mosi ya mpa. Dyaka, mutindu yau kemonana na mbandu ya Lazare, Yezu Kristu kele ti luzolo ya mbote mpi yandi mefwana na kufutumuna bafwa.​—⁠Fwanisa ti Luka 7:​11-17; 8:​40-56.

8, 9. (a) Sambu na inki lufutumuku kewakana ve ti ngindu ya moyo yina kefwaka ve? (b) Inki kele nkisi ya lufwa?

⁸ Kansi, malongi ya Masonuku sambu na yina metala lufutumuku, kewakana ve ti dilongi ya kutuba nde moyo kefwaka ve. Kana moyo mosi ya kefwaka ve kezingaka na nima ya lufwa, ata muntu mosi ve zolaka vanda na mfunu ya lufutumuku, to ya kuvutulama dyaka na luzingu. Ntembe kele ve nde Marta basisaka ve ata ngindu mosi ya moyo mosi ya kefwaka ve yina vandaka zinga kisika yankaka na nima ya lufwa. Yandi kwikilaka ve nde Lazare vandaka mekwendaka na kisika mosi ya kimpeve sambu na kulanda kuzinga. Kansi, yandi monisaka lukwikilu na yandi na lukanu ya Nzambi kevandaka na yau ya kukatula malanda ya lufwa. Yandi tubaka nde: “Mono zaba nde yandi [“tafutumuka,” NW] na kilumbu ya nsuka.” (Yoane 11:​23, 24) Mutindu mosi, Lazare yandi mosi kutaka ve ata disolo mosi ya mambu yina kelutaka na nima ya lufwa. Yandi vandaka ve ata ti kima mosi ya kuta.

⁹ Yau kemonana pwelele nde, na ngindu ya Biblia, moyo kefwaka mpi nkisi ya lufwa kele lufutumuku. Kansi bantu mingi kibeni mefwaka banda muntu ya ntete, Adami, dyataka dikulu na zulu ya ntoto. Ebuna nani tafutumuka, mpi na wapi?

‘Bayina Yonso Kele na Mazyamu ya Mbambukilu’

10. Inki lusilu Yezu pesaka na yina metala bantu yina kele na mazyamu ya mbambukilu?

¹⁰ Yezu Kristu tubaka nde: “Ntangu ke kwisa, bantu yonso yina me fwaka kele na maziamu [“ya mbambukilu,” NW], bo ta wa ndinga na yandi [ya Yezu]; ebuna bo ta basika.” (Yoane 5:​28, 29) Ee, Yezu Kristu silaka nde bantu yina yonso kele na mabanza ya Yehowa tafutumuka. Bantu mingi kibeni mezingaka mpi mefwaka. Banani na kati na bau kele na mabanza ya Nzambi, na kuvingila lufutumuku?

11. Banani tafutumuka?

¹¹ Bansadi ya Yehowa yina landaka na kuzinga luzingu mosi ya lunungu tafutumuka. Kansi mafunda ya bantu yankaka kufwaka nkatu kumonisa kana bau zolaka kulanda bansiku ya lunungu ya Nzambi to ve. Na kati ya bantu yango, kele ti bantu ya kuzabaka kwa bau ve malombu ya Yehowa to bau kondaka ntangu ya kusala bansoba. Bantu yai mpi kele na mabanza ya Nzambi ye bau tafutumuka, sambu Biblia kesila nde: “Bantu ya mbote ti bantu ya mbi ta telama na lufwa.”​—⁠Bisalu 24:⁠15.

12. (a) Inki mbona-meso ntumwa Yoane monaka na yina metala lufutumuku? (b) Inki ‘talosama na dizanga ya tiya,’ mpi ntubilu yina ketendula inki?

¹² Ntumwa Yoane monaka na mbonameso mosi ya kyese bafutumuki metelama na ntwala ya kiti ya kimfumu ya Nzambi. Na kutendula yau, yandi sonikaka nde: “Nzadi-mungwa vutulaka bantu ya kufwa yina fwaka na masa. Lufwa ti [“Hadesi,” NW], yo vutulaka mpi bantu na yo. Ebuna Nzambi sambisaka bantu yonso, konso muntu na mambu yina ya yandi salaka. Bo losaka na dizanga ya tiya, lufwa ti [“Hadesi,” NW]. (Dizanga yina ya tiya kele lufwa ya zole).” (Kusonga 20:​12-14) Yindula inki dyambu yina kezola kutuba! Bafwa yonso yina kele na mabanza ya Nzambi tabasika na Hadesi to Sheole, mazyamu ya bantu yonso. (Nkunga 16:10; Bisalu 2:31) Na nima ‘lufwa ti Hadesi’ bo talosa yau na yina kebingama nde ‘dizanga ya tiya,’ kidimbu ya lufwa ya kimakulu. Mazyamu ya bantu yonso kekwendaka tavanda dyaka ve.

Bau Tafutumuka na Wapi?

13. Sambu na inki Nzambi mebongisaka nde ndambu ya bantu kufutumuka sambu na kwenda kuzinga na zulu, mpi inki nitu Yehowa tapesa bau?

¹³ Ntalu ya babakala ti ya bankento fyoti tafutumuka sambu na kuzinga na zulu. Bau tayala ti Kristu bonso bantotila mpi banganga-Nzambi ye bau tavukana na kukatula malanda yonso ya lufwa yina bantu mebakaka na muntu ya ntete, Adami. (Roma 5:12; Kusonga 5:​9, 10) Biblia ketuba nde, ntalu na bau kele kaka 144000 mpi bau meponamaka na kati ya balandi ya Kristu, banda na bantumwa ya kwikama. (Luka 22:​28-30; Yoane 14:​2, 3; Kusonga 7:4; 14:​1, 3) Yehowa tapesa nitu ya kimpeve na konso muntu ya tafutumuka na mpila nde bau kuka kuzinga na zulu.​—⁠1 Korinto 15:​35, 38, 42-45; 1 Piere 3:⁠18.

14, 15. (a) Bantu mingi yina mefwaka tafutumuka sambu na kuvanda ti luzingu ya inki mutindu? (b) Inki balusakumunu bantu ya bulemfu tabaka?

¹⁴ Kansi, ntalu ya kuluta mingi ya bantu yina mefwaka, tafutumuka sambu na kuzinga na zulu ya ntoto. (Nkunga 37:29; Matayo 6:10) Ntoto ya inki mutindu? Bubu yai ntoto kele ya kufuluka ti bitumba, kutyamuka ya menga, mbebisa, ti mubulu. Kana yau vandaka nde bafwa takwisa dyaka na luzingu na ntoto ya mutindu yai, ya kyeleka, konso kyese yina bau tamona tavanda ya nkufi. Kansi, Ngangi mesilaka nde kubika fyoti yandi tasukisa inza ya bantu yai ketwadisama na Satana. (Bingana 2:​21, 22; Daniele 2:44) Na ntangu yina, kimvuka ya bantu ya mpa ya lunungu​—⁠“ntoto ya mpa”​—⁠takuma dyambu mosi ya kyeleka. (2 Piere 3:13) Na ntangu yina, “Ata muntu mosi ve . . . ta tuba diaka nde: ‘Mono ke bela.’ ” (Yezaya 33:24) Ata susi ya lufwa tavila, sambu Nzambi “ta kusula mansanga yonso na meso na bo. Lufwa ta vandaka diaka ve, bantu ta lwataka mpidi diaka ve, bo ta dilaka diaka ve, bo mpi ta waka diaka mpasi ve. Na ntangu yina mambu ya ntama ta vanda me vila.”​—⁠Kusonga 21:⁠4.

¹⁵ Na inza ya mpa yina ya Nzambi kesila, bantu ya kudikulumusa “ta zinga mbote na ngemba mpenza na ntoto.” (Nkunga 37:11) Luyalu ya zulu ya Kristu Yezu ti bankundi na yandi ya kisalu 144000 tanata bantu ya bulemfu malembemalembe tii bau kuma ya kukuka. Kukuka yina ya bibuti na beto ya ntete, Adami ti Eva, vidisaka. Bafutumuki tavanda mpi na kati ya bantu yina tazinga na zulu ya ntoto.​—⁠Luka 23:​42, 43.

16-18. Inki kyese lufutumuku tanata na mabuta?

¹⁶ Biblia kemonisa beto fyoti kyese yina lufutumuku tanata na mabuta. Yindula kyese yina mufwidi ya nkento mosi ya Naini vandaka na yau na ntangu Yezu tedimisaka bantu yina vandaka kwenda na mazyamu mpi futumunaka mwana na yandi ya bakala mosi kaka! (Luka 7:​11-17) Na nima, penepene na Nzadi-mungwa ya Galilea, ntangu Yezu pesaka dyaka moyo na mwana-nkento mosi ya bamvula 12, bibuti na yandi “yitukaka ngolo.”​—⁠Marko 5:​21-24, 35-42; tala mpi 1 Bantotila 17:​17-24; 2 Bantotila 4:​32-37.

¹⁷ Sambu na mafuku ya bantu yina kelala ntangu yai na lufwa, bau tafutumuka sambu na kuzinga na inza ya mpa ya ngemba. Yindula fyoti kivuvu ya kyese dyambu yai kepesa sambu na Tommy ti muntu ya mumbongo, yina beto tubilaka na luyantiku ya kamukanda yai! Ntangu Tommy tatelama sambu na kuzinga na Paladisu na zulu ya ntoto, yandi tavanda kaka Tommy yina ya mama na yandi zabaka​—⁠kansi ya kukonda maladi. Mama na yandi takuka kusimba yandi, kunata yandi na maboko na yandi, mpi kuzola yandi. Mutindu mosi, na kisika ya kubutukabutukaka kukonda nsuka, muntu ya mumbongo yina ya Inde kele ti kivuvu ya kitoko ya kukangula meso na yandi na kati ya inza ya mpa ya Nzambi mpi ya kumona bana na yandi.

¹⁸ Kuzaba kyeleka na yina metala moyo, na yina metala yina beto kekumaka kana beto mefwa, mpi na yina metala kivuvu ya lufutumuku lenda mpi kuvanda ti malanda ya mudindu na zulu ya bayina kezinga na ntangu yai. Inki mutindu? Bika beto tala.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 26]

Lufutumuku tanata kyese ya kukonda nsuka