Kapu ya Ntete
Mukanda ya Daniele, Mfunu na Yo Sambu na Nge
1, 2. (a) Tanga mwa mambu ya kuyituka ya bo ketubila na mukanda ya Daniele. (b) Na bilumbu na beto, inki bangyufula bantu keyulaka sambu na yina metala mukanda ya Daniele?
NTOTILA mosi ya ngolo kekana na kufwa bantu na yandi ya mayele sambu bo kekuka ve kusonga mpi kutendudila yandi ndosi ya mpasi ya yandi melala. Bana-babakala tatu mebuya kusambila kiteki mosi ya nda mpenza, ebuna bo melosa bo na furu ya tiya ya ngolo, kansi bo mefwa ve. Na katikati ya feti mosi, bantu mingi memona diboko mosi kesonika bangogo ya kuyituka na kibaka ya nzo ya mfumu. Bambeni ya ntima ya mbi mewakana sambu na kulosa mununu mosi na kati ya dibulu ya bantambu, kansi bantambu melwadisa yandi ve ata mputa mosi. Profete mosi ya Nzambi kemona bambisi iya na mbonameso, mpi ntendula na yo ya mbikudulu ketadila bamvu-nkama mingi ya bilumbu kekwisa.
2 Yai kele kaka mwa ndambu ya masolo ya kele na mukanda ya Daniele. Keti yo mefwana mpenza nde beto tadila yo na dikebi yonso? Inki mambote beto lenda baka na kutadila mukanda yai ya ntama na bilumbu na beto? Sambu na nki beto fwete kudiyangisa sambu na mambu yina kusalamaka bamvula kiteso ya 2600 meluta?
MUKANDA YA DANIELE: MUKANDA MOSI YA NTAMA YA KELE MFUNU SAMBU NA BILUMBU NA BETO
3, 4. Sambu na nki bantu mingi kele na kikuma ya mbote ya kudiyangisa sambu na luzingu ya bantu na bilumbu kekwisa?
3 Kitini ya nene ya mukanda ya Daniele ketubila dyambu mosi ya keyangisa mpenza bantu mingi bubu yai. Dyambu yango kele mutindu bantu keyala inza. Ata muntu mosi ve lenda tula ntembe nde beto kezinga na ntangu mosi ya mpasi. Konso kilumbu beto kewa bansangu ya mbi yina kemonisa nde bantu kemona mpasi mingi, ata siansi mpi teknolozi kesala mambu mingi ya nene.
4 Yindula fyoti: Muntu metambulaka na zulu ya ngonda, kansi na bisika mingi awa na ntoto, yandi lenda tambula ve na babalabala kukonda boma. Yandi lenda fulusa nzo ti bima ya mpila na mpila ya bilumbu yai, kansi yandi lenda katula ve mambu yina kesalaka nde mabuta kukabwana. Dyaka, yandi lenda tinda bansangu nswalu na nzila ya ordinatere to ya bima yankaka, kansi yandi kekukaka ve kulonga bantu na kuzinga kumosi na ngemba. Profesere mosi ya Istware, Hugh Thomas, kusonikaka nde: “Mayele ti malongi mingi yina bo kelongaka bantu na nzo-nkanda, kelongaka bo ve mutindu ya kudiyala to mpi ya kuzinga na ngemba ti bantu yankaka.”
5. Mbala mingi, inki bambuma baluyalu ya bantu kebutaka?
5 Sambu na kumeka kutula ndonga na bisika bo kezingaka, bantu meyidikaka baluyalu ya mutindu na mutindu. Kansi bukyeleka ya mambu yai ya Ntotila Salomo kutubaka memonanaka na baluyalu yango yonso: “Kisika bantu ya nkaka kele bamfumu ebuna bankaka ke mona mpasi.” (Longi 4:1; 8:9) Ya kyeleka, bamfumu mingi kevandaka ti bangindu ya mbote kibeni. Kansi, ata ntotila mosi ve, to prezida to diktatere lenda manisa maladi ti lufwa kimakulu. Ata muntu mosi ve lenda kumisa ntoto Paladisu mutindu Nzambi kuzolaka.
6. Sambu na nki Yehowa kele ve na mfunu ya lusadisu ya baluyalu ya bantu sambu na kulungisa luzolo na yandi?
6 Kansi, Ngangi na beto ke ti luzolo mpi mayele ya kusala mambu ya mutindu yai. Yandi kele ve na mfunu ya nswa ya baluyalu ya bantu sambu na kulungisa lukanu na yandi, sambu na meso na yandi “makanda yonso ya nsi-ntoto kele bonso ditonzi mosi ya masa, bonso mbuma mosi ya zelo [yina] me bwa na kilo.” (Yezaya 40:15) Ya kyeleka, Yehowa kele Mfumu ya Kuluta Nene na inza ya mvimba. Yo yina, kiyeka na yandi meluta mpenza kiyeka ya baluyalu ya bantu. Kima tayinga baluyalu yonso ya bantu kele Kimfumu ya Nzambi, yina tapesa bantu lusakumunu ya mvula na mvula. Ziku kele ve ti mukanda yankaka ya ketubila dyambu yai pwelele kibeni bonso mukanda ya Daniele.
NZAMBI KUZOLAKA DANIELE MINGI KIBENI
7. Daniele kuvandaka nani, mpi nki mutindu Yehowa vandaka kutadila yandi?
7 Yehowa Nzambi vandaka kuzola Daniele mingi. Daniele vandaka profete na yandi na nsungi ya bamvula mingi. Yo yina, wanzyo ya Nzambi kubingaka Daniele nde “[muntu ya bo, NW] ke zolaka [mingi].” (Daniele 9:23) Ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula nde “muntu ya bo ke zolaka mingi” lenda tendula “muntu ya bo kesongaka zola mingi kibeni,” to “muntu yina bo kesepilaka na yandi mingi kibeni,” to nkutu “muntu yina bo ketulaka na ntima.” Daniele kuvandaka na valere mingi mpenza na meso ya Nzambi.
8. Inki mutindu Daniele kukwendaka na Babilone?
8 Beto tubila na bunkufi mambu ya nene yina kusalamaka na luzingu ya profete yai ya Nzambi vandaka kuzola mingi. Na mvu 618 ya N.T.B., Ntotila ya Babilone Nabukodonozore kuzyungaka Yeruzalemi sambu na kunwanisa yo. (Daniele 1:1) Ntangu fyoti na nima, bo nataka mwa baleke ya Bayuda ya kulonguka mbote na kimpika na Babilone. Daniele kuvandaka na kati na bo. Ziku yandi vandaka toko na ntangu yina.
9. Inki malongi bo longaka Daniele ti banduku na yandi ya Baebreo?
9 Daniele ti banduku na yandi Anania, Mishaele, ti Azaria kuvandaka na kati ya Baebreo yina bo ponaka sambu na kulonguka ‘kutanga ti kusonika ndinga ya bantu ya Babilone.’ (Daniele 1:3, 4) Bantu mingi ya mayele ketubaka nde malongi yango kusukaka ve kaka na kulonguka ndinga. Mu mbandu, Profesere C. F. Keil ketuba nde: “Yo lombaka nde bo longa Daniele ti banduku na yandi mayele ya banganga-nzambi ya Kaldea mpi ya bantu ya kulonguka, yina bo vandaka kulonga na banzo-nkanda ya Babilone.” Yo yina, bo longaka Daniele ti banduku na yandi sambu na kusala bisalu ya leta.
10, 11. Inki mambu ya mpasi Daniele ti banduku na yandi kukutanaka na yo, mpi nki lusadisu Yehowa kupesaka bo?
10 Mambu yai kubalulaka mpenza luzingu ya Daniele ti ya banduku na yandi! Na Yuda, bo vandaka kuzinga ti bantu yina vandaka kusambila Yehowa. Kansi ntangu yai, bo kumaka na kati ya bantu yina vandaka kusambila binzambi-nzambi ya babakala ti ya bankento. Ata mpidina, batoko yai: Daniele, Anania, Mishaele, ti Azaria vandaka kutekita ve na boma. Bo bakaka lukanu ya kukangama ngolo na lusambu ya kyeleka ata luzingu ya bo vandaka na yo vandaka kumeka lukwikilu na bo.
11 Yo vandaka ve dyambu ya pete. Ntotila Nabukodonozore vandaka nsambidi mosi ya ngolo ya Marduku, nzambi ya ntetentete ya Babilone. Bantangu yankaka ntotila vandaka kulomba bo mambu yina nsadi ya Yehowa lenda sala ve. (Mu mbandu, tala Daniele 3:1-7) Ata mpidina, Yehowa vandaka kutwadisa Daniele ti banduku na yandi ntangu yonso. Na bamvula tatu yina bo salaka na kulonguka, Nzambi kusakumunaka bo mingi mpenza na mpila yandi “pesaka bo ngangu ya kisalu ya mikanda ti mayele ya kuyindula mambu.” Dyaka, Nzambi kupesaka Daniele mayele ya kubakisa ntendula ya bambonameso ti bandosi. Nsukansuka, ntangu ntotila kutalaka mbotembote baleke yai iya, yandi monaka nde “mayele ya bana yai iya me luta mbala kumi mayele ya banganga-ngombo ti banganga-nkisi yonso ya kimfumu na yandi.”—Daniele 1:17, 20.
KUSAMUNA BANSANGU YA NZAMBI
12. Inki kisalu ya nene Daniele kuvandaka na yo?
12 Na bamvula mingi yina yandi zingaka na Babilone, Daniele vandaka kusala bonso kinati-nsangu ya Nzambi na bantu bonso Ntotila Nabukodonozore ti Baltazare. Kisalu ya Daniele kuvandaka ya mfunu mpenza. Yehowa kupesaka Nabukodonozore nzila ya kufwa Yeruzalemi mpi Nzambi sadilaka yandi bonso kisadilu na Yandi. Na nima ya bamvula, bo zolaka mpi kufwa Babilone. Ya kyeleka, mukanda ya Daniele kepesaka Yehowa Nzambi lukumu mingi sambu yandi kele Muntu ya Kuluta Kuzanguka mpi Mfumu na “kimfumu ya bantu.” —Daniele 4:17, NW.
13, 14. Inki kukuminaka Daniele na ntangu Babilone kubwaka?
13 Daniele landaka kusala kisalu ya leta kiteso ya bamvula makumi nsambwadi, tii kuna Babilone kufwaka. Yandi vandaka na luzingu ntangu Bayuda mingi kuvutukaka na bwala na bo na mvu 537 ya N.T.B., ata Biblia ketuba ve na sikisiki yonso kana yandi mpi kwendaka ti bo. Daniele kuvandaka kaka kikesa mingi na kisalu tii na mvula ya tatu ya luyalu ya Ntotila Sirusi, yina kusalaka Kimfumu ya Persia. Na ntangu yina, yo fwete vanda nde Daniele kukumaka ti bamvula penepene ya 100!
14 Na nima ya kubwa ya Babilone, Daniele yantikaka kusonika mambu ya kuluta mfunu ya luzingu na yandi. Mukanda ya yandi sonikaka mekumaka kitini mosi ya mfunu ya Biblia ya Santu mpi bo kebingaka yo nde mukanda ya Daniele. Kansi sambu na nki beto fwete tula dikebi na mukanda yai ya ntama?
BITINI ZOLE KANSI NSANGU MOSI
15. (a) Tanga bitini zole ya mukanda ya Daniele. (b) Inki mambote kitini yina keta masolo lenda natila beto?
15 Mukanda ya Daniele kele na bitini zole ya kuswaswana. Kitini mosi keta masolo, ebuna kitini yankaka ketubila bambikudulu. Kansi bitini yonso zole lenda tunga lukwikilu na beto. Inki mutindu? Kitini yina keta masolo (ya kele na kati ya masolo ya tiyatiya ya kele na Biblia) kemonisa beto nde Yehowa Nzambi tasakumuna mpi tatanina bantu yina kebikalaka ya kwikama na yandi. Daniele ti banduku na yandi tatu kubikalaka ya kwikama na luzingu na bo ya mvimba ata na ntangu kumekama ya ngolo kutulaka luzingu na bo na kigonsa. Bubu yai, bantu yonso yina kezola kubikala ya kwikama na Yehowa tabaka kikesa mingi kana bo tadila mbandu ya Daniele ti banduku na yandi na dikebi yonso.
16. Inki dilongi beto kebaka na kitini ya mukanda ya Daniele yina ketubila bambikudulu?
16 Kitini yina ketubila bambikudulu ketunga lukwikilu na beto na mpila yo kemonisa beto nde Yehowa mezaba mambu yina tasalama bamvu-nkama, to nkutu bamvu-funda mingi na ntwala. Mu mbandu, Daniele ketubila mambu ya fyotifyoti yina metala kutelama mpi kubwa ya bangolo ya inza banda na ntangu ya Babilone ya ntama tii na “ntangu ya nsuka.” (Daniele 12:4) Daniele kebenda dikebi na beto na Kimfumu ya Nzambi yina kele na maboko ya Ntotila na Yandi ya yandi meponaka mpi ya ‘bantu ya santu’ yina tasala kumosi ti yandi. Yandi kemonisa nde luyalu yango tazinga kimakulu. Luyalu yai talungisa mpenza lukanu ya Yehowa kevandaka na yo sambu na ntoto mpi tasakumuna bantu yonso yina kezolaka kusadila Nzambi.—Daniele 2:44; 7:13, 14, 22.
17, 18. (a) Inki mutindu kulonguka mukanda ya Daniele na dikebi yonso takumisa lukwikilu na beto ngolo? (b) Inki dyambu beto fwete tadila ntete na ntwala ya kulonguka mukanda yai ya bambikudulu na mudindu?
17 Beto kepesa mersi mingi sambu Yehowa kebumbaka ve mambu yina tasalama na bilumbu kekwisa sambu na yandi mosi mpamba. Kansi, yandi kele ‘Muntu yina ke songaka mambu ya kinsweki.’ (Daniele 2:28) Ntangu beto ketadila mutindu bambikudulu yina kele na mukanda ya Daniele ke na kulungana, lukwikilu na beto na balusilu ya Nzambi takuma ngolo. Yo tasadisa beto na kundima dyaka ngolo nde Nzambi talungisa lukanu na yandi na ntangu ya sikisiki yina yandi meponaka mpi na mutindu ya yandi mosi mezola.
18 Bantu yonso yina kelonguka mukanda ya Daniele mpi kendima mambu yina yo ketuba takuma na lukwikilu mosi ya ngolo. Kansi, na ntwala ya kutadila mukanda yai na mudindu, beto fwete tadila ntete banzikisa yina kendimisa beto nde mukanda yai ketubaka mpenza mambu ya kyeleka. Bantu yina ketulaka ntembe na Biblia kevwezaka mukanda ya Daniele. Bo ketubaka nde bo sonikaka bambikudulu yina kele na kati na yo ntangu mambu ya bo ketubila kuvandaka yo melunganaka dezia. Keti mambu yai ya bantu ya ntembe ketubaka kele ya kyeleka? Mukapu yina kelanda tatubila dyambu yai.
INKI MAMBU NGE MESIMBA?
• Sambu na nki mukanda ya Daniele kele mfunu na bilumbu na beto?
• Inki mutindu Daniele ti banduku na yandi kumaka kusala kisalu ya leta na Babilone?
• Inki kisalu ya nene Daniele vandaka kusala na Babilone?
• Sambu na nki beto fwete tula dikebi na mbikudulu ya Daniele?
[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 4]
[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 11]