KAPU 4

“Bantu Yina Me Longukaka Ve mpi ya Mpamba-Mpamba”

Bantumwa me yantika kulonga ti kikesa mpi Yehowa ke sakumuna bo

1, 2. Inki mambu ya kuyituka Piere ti Yoane salaka pene-pene ya porte ya tempelo?

KIMVUKA ya bantu ke tambula na nsi ya ntangu na nima ya midi. Bayuda ya ke zolaka Nzambi mpi balongoki ya Kristu ke kota nswalu na tempelo. Kubika fioti “ngunga ya kisambu” kulunga.a (Bis. 2:46; 3:1) Piere ti Yoane ke kota ti kimvuka yango na porte ya bo ke bingaka Kitoko. Makelele ya masolo ya bantu ke bula mpi ya makulu na bo ke wakana ngolo. Bakala mosi ya me butukaka makulu-kifu kele mpi pana. Yandi ke lombaka makabu ya mawa.—Bis. 3:2; 4:22.

² Ntangu Piere ti Yoane me kuma pene-pene ya muntu yina ke lombaka makabu ya mawa, muntu yango me lomba bo mbongo kaka mutindu yandi ke lombaka. Bantumwa yai me telama, yo me benda dikebi ya muntu yango mpi yandi ke yindula nde bo ke pesa yandi mbongo. Piere me songa yandi nde: “Mono kele ve na arza mpi wolo, kansi mono ke pesa nge kima ya mono kele na yo. Na zina ya Yezu Kristu muntu ya Nazareti, tambula!” Yindula mutindu bantu mingi yina kele pana ke yituka ntangu Piere me simba bakala yina mpi bakala yango me telama na mbala ya ntete na luzingu na yandi! (Bis. 3:6, 7) Yindula mutindu bakala yango ke tala-tala makulu na yandi ya me beluka mpi ke yituka mutindu yandi ke tambula na mbala ya ntete. Beto ke bakisa sambu na nki yandi ke pumbuka na kiese mpi ke kumisa Nzambi na ndinga ya ngolo!

3. Inki dikabu ya kuluta nene muntu yina vandaka ntete kikata mpi kimvuka yina ya bantu bakaka?

³ Kimvuka yina ya bantu me kwenda ntinu kisika yina Piere ti Yoane kele, kisika ya bo ke bingaka ndonga ya makunzi ya Salomo. Yezu me telamaka mpi me longaka na kisika yai. Piere me tendudila bantu sambu na nki mambu yina ya kuyituka me salama. (Yoa. 10:23) Yandi me pesa kimvuka yina ya bantu mpi muntu yina vandaka ntete kikata dikabu mosi ya mfunu mingi kuluta mbongo to wolo. Dikabu yina yandi me pesa bo me luta nkutu kubelula muntu. Bantu yai kele ti dibaku ya kubalula ntima sambu Nzambi kulolula masumu na bo mpi sambu bo kuma balongoki ya Yezu Kristu, “Ntwadisi ya Ntete ya luzingu” yina Yehowa me tulaka.—Bis. 3:15.

4. (a) Inki mambu bantu ya vandaka ti kiyeka sosaka kusala Piere ti Yoane ntangu bo belulaka bakala mosi? (b) Beto ta pesa bamvutu na nki bangiufula?

⁴ Yo vandaka kilumbu mosi ya kiese! Muntu mosi belukaka mpi yandi yantikaka kutambula. Bantu mingi kibeni vandaka ti dibaku ya kubeluka na kimpeve sambu bo kuma kutambula na mutindu ya me fwana na meso ya Nzambi. (Bakol. 1:9, 10) Diaka sambu na mambu ya salamaka na kilumbu yango, bantu ya vandaka ti kiyeka sosaka kukanga balongoki ya Yezu nzila ya kulonga nsangu ya mbote, kisalu yina Kristu pesaka bo. (Bis. 1:8) Inki dilongi beto ke baka na mutindu Piere ti Yoane, “bantu ya me longukaka ve mpi ya mpamba-mpamba,” longaka kimvuka yina ya bantu nsangu ya mbote?b (Bis. 4:13) Inki mutindu beto lenda monisa kikesa mutindu Piere, Yoane mpi balongoki ya nkaka monisaka ntangu bantu vandaka kutelemina bo?

“Na Ngolo na Beto Mosi” Ve (Bisalu 3:11-26)

5. Mutindu Piere longaka kimvuka yina ya bantu ke longa beto nki?

⁵ Piere ti Yoane vandaka kulonga kimvuka yina ya bantu mpi bo zabaka nde mbala ya nkaka bantu ya nkaka ya vandaka pana lombaka na ndinga ya ngolo nde bo fwa Yezu. (Mar. 15:8-15; Bis. 3:13-15) Yindula kikesa yina Piere monisaka ntangu yandi tubaka ti kikesa mpenza nde kikata yina belukaka na zina ya Yezu. Piere longaka ti kikesa kibeni Ndinga ya Nzambi. Yandi monisaka pwelele nde kimvuka yina ya bantu salaka kifu mutindu bo ndimaka nde bo fwa Kristu. Kansi Piere kangilaka bo ve kimbeni sambu yandi zabaka nde bo salaka yo “kukonda kuzaba.” (Bis. 3:17) Piere bakaka bo bonso bampangi na yandi mpi yandi bendaka mingi dikebi na bo na nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi. Kana bo balula ntima mpi bo monisa lukwikilu na Kristu, bo ta kota na “bansungi ya kupema” ya Yehowa. (Bis. 3:19) Mutindu mosi mpi, beto fwete monisa kikesa mpi kutuba kukonda boma lusambisu ya Nzambi na bilumbu ke kwisa. Beto fwete sala yo ti luzitu mpi kusambisa ve ata fioti bantu. Kansi beto fwete tula ntima nde bantu yina beto ke longaka ta kuma bampangi na beto mpi bonso Piere, beto fwete benda mingi dikebi ya bantu na nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi.

6. Inki mutindu Piere ti Yoane monisaka kudikulumusa?

⁶ Bantumwa vandaka bantu ya kudikulumusa. Bo tubaka ve nde bo belulaka muntu yina na ngolo na bo mosi. Piere songaka kimvuka yina ya bantu nde: “Sambu na nki beno ke tala beto bonso nde beto me tambusa yandi na ngolo na beto mosi to na kukangama na beto na Nzambi?” (Bis. 3:12) Piere mpi bantumwa ya nkaka zabaka nde bo vandaka kusala mambu yonso yina ya mbote na ngolo ya Nzambi kansi na ngolo na bo ve. Yo yina, ti kudikulumusa yonso bo pusaka bantu na kukumisa Yehowa mpi Yezu.

7, 8. (a) Inki dikabu beto ke pesaka bantu? (b) Inki mutindu mambu ya Nzambi silaka ya ‘kuvutula bima yonso’ ke lungana bubu yai?

⁷ Beto fwete monisa mpi kudikulumusa ya mutindu mosi ntangu beto ke longa nsangu ya mbote. Ya kieleka, bubu yai Nzambi ke pesaka beto ve ngolo ya kubelula bantu. Ata mpidina, beto ke sadisaka bantu na kukuma kukwikila na Nzambi mpi na Kristu mpi na kubaka dikabu bonso yina Piere pesaka bantu, disongidila Yehowa kulolula masumu na bo mpi yandi lembika bo. Konso mvula, bantu mingi kibeni ke sepelaka ti dibaku yai, yo yina bo ke bakaka mbotika mpi ke kumaka balongoki ya Kristu.

⁸ Bubu beto ke zinga na ntangu yina Piere ke binga ntangu ‘ya kuvutula bima yonso.’ Kimfumu ya Nzambi yantikaka kuyala na zulu na 1914. Yo kele kulungana ya mambu yina “Nzambi tubilaka na munoko ya [baprofete] na yandi ya santu ya ntangu ya ntama.” (Bis. 3:21; Nk. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Ntangu fioti na nima, Kristu yantikaka kusadisa balongoki na yandi na kuvutula lusambu ya kieleka awa na ntoto. Yo yina, bantu mingi kibeni ke ndima kukota na paladisu ya kimpeve mpi ke kuma bantu ya Kimfumu ya Nzambi. Bantu yango ke salaka bikesa ya kuyambula bikalulu na bo ya mbi mpi ‘ke kumaka ti kimuntu ya mpa yina bo me gangaka na kuwakana ti luzolo ya Nzambi.’ (Baef. 4:22-24) Mpeve santu ya Nzambi kele kima ya belulaka kikata yina vandaka kulomba makabu. Mutindu mosi mpi, beto ke salaka kisalu ya kuyituka bubu yai na ngolo ya mpeve santu ya Nzambi kansi na ngolo ya bantu ve. Bonso Piere, beto fwete sadila mbote-mbote Ndinga ya Nzambi mpi kulonga yo ti kikesa. Konso ntangu ya beto ke sadisaka bantu na kukuma balongoki ya Kristu, beto ke salaka yo na ngolo ya Nzambi kansi na ngolo na beto mosi ve.

‘Beto Lenda Bika Ve Kutuba’ (Bisalu 4:1-22)

9-11. (a) Inki bamfumu ya Bayuda salaka ntangu bo waka mambu yina Piere ti Yoane longaka? (b) Inki bantumwa salaka?

⁹ Diskure ya Piere mpi milolo ya kiese ya bakala yina vandaka ntete kikata mpi mpila bakala yango vandaka kupumbuka na kiese, pusaka kimvuka yina ya bantu na kutula mpi milolo ya kiese. Yo yina kapitene ya tempelo, yina vandaka kutanina kisika yai, mpi bamfumu ya banganga-nzambi, kwisaka nswalu sambu na kuzaba mambu ya ke salama. Yo ke monana nde kapitene yai mpi bamfumu ya banganga-nzambi vandaka Basaduse, kimvuka mosi ya bamvwama mpi ya bamfumu ya politiki, yina bantu ya Roma pesaka kiyeka. Bafarize vandaka kulemfuka na nsiku ya Bayuda kansi Basaduse ve. Basaduse vandaka nkutu ve kukwikila na lufutumuku.c Yo yangisaka bo mingi mpenza ntangu bo monaka Piere ti Yoane ke longa ti kikesa na tempelo nde Yezu me futumukaka!

¹⁰ Bambeni yina vandaka na makasi kangaka Piere ti Yoane mpi bo tulaka bo na boloko mpi na kilumbu yina landaka, bo nataka bo na ntwala ya tribinale ya nene ya Bayuda. Bamfumu vandaka kutuba nde Piere ti Yoane vandaka ve ti nswa ya kulonga na tempelo sambu bo vandaka kumona bo “bantu yina me longukaka ve mpi ya mpamba-mpamba” mpi sambu bo tangaka ve na banzo-nkanda yina vandaka kulonga bantu bansiku ya Nzambi. Ata mpidina, bo vandaka kutuba pwelele mpi ti kikesa, yo yina yo yitukisaka bantu ya Sanedreni. Inki sadisaka Piere ti Yoane na kutuba ti kikesa? Kikuma mosi kele nde “bo vandaka ti Yezu.” (Bis. 4:13) Mfumu na bo Yezu vandaka kulonga ti kikesa mpenza kansi ve bonso balongi ya nsiku ya Bayuda.—Mat. 7:28, 29.

¹¹ Bamfumu ya Sanedreni buyisaka bantumwa na kulonga nsangu ya mbote. Na ntangu yina, bantu ya Sanedreni vandaka ti kiyeka mingi. Mwa bamposo na ntwala ntangu bo nataka Yezu na Sanedreni, bantu ya Sanedreni tubaka nde: “Yandi fwete fwa.” (Mat. 26:59-66) Ata mpidina, Piere ti Yoane waka ve boma. Bo telamaka na ntwala ya bamvwama yai, ya longukaka mingi mpi ya vandaka ti kiyeka mingi mpi bo tubaka na luzitu mpenza kansi kukonda boma nde: “Kana yo kele mbote na meso ya Nzambi na kuwila beno na kisika ya kuwila Nzambi, beno zenga beno mosi. Kansi beto, beto lenda bika ve kutubila mambu yina beto monaka mpi beto waka.”—Bis. 4:19, 20.

NGANGA-NZAMBI YA NENE MPI BAMFUMU YA BANGANGA-NZAMBI

Nganga-Nzambi ya nene vandaka kumonisa bantu ya Izraele na ntwala ya Nzambi. Na bilumbu ya Yezu mpi ya balongoki na yandi, nganga-nzambi ya nene vandaka mpi mfumu ya Sanedreni ya Bayuda. Yandi vandaka kusala ti bamfumu ya banganga-nzambi, disongidila bantu yina vandaka ntete banganga-nzambi ya nene, mu mbandu Ana, mpi babakala ya nkaka ya bambuta ya mabuta yina bo vandaka kupona banganga-nzambi ya nene. Yo vandaka mabuta fioti mpamba mbala ya nkaka 4 to 5. Emil Schürer, muntu mosi ya mayele, sonikaka nde “bantu vandaka kuzitisa mingi banganga-nzambi ya mabuta yai kuluta banganga-nzambi ya mabuta ya nkaka.”

Biblia ke monisa nde banganga-nzambi ya nene vandaka kaka ti kiyeka na bo yai luzingu na bo ya mvimba. (Kut. 35:25) Kansi na bilumbu ya Bakristu ya ntete, baguvernere ya Roma mpi bantotila ya Roma vandaka kutula bantu banganga-nzambi ya nene mpi kukatula bo kiyeka yai konso ntangu ya bo me zola. Ata mpidina, yo ke monana nde bamfumu yai ya vandaka ve bansadi ya Nzambi, vandaka kupona banganga-nzambi ya nene kaka na dibuta ya Aaroni.

12. Inki ta sadisa beto na kukuma kikesa mingi mpi na kukuma diaka kundima mpenza malongi ya Biblia?

¹² Keti nge lenda monisa mpi kikesa ya mutindu mosi? Inki mutindu nge ke kudiwaka ntangu yo ke lombaka nde nge longa nsangu ya mbote na bamvwama, bantu ya me longukaka mingi to bayina kele ti kiyeka mingi? Inki nge ke salaka ntangu bantu ya dibuta na beno, bantu ya nge ke tangaka ti bo to bayina nge ke salaka ti bo ke seka nge sambu na mambu ya nge ke kwikilaka? Keti nge ke waka boma? Kana mpidina, zaba nde boma na nge lenda mana. Ntangu Yezu vandaka na ntoto, yandi longaka bantumwa na yandi mutindu ya kulonga ti kikesa mpi luzitu. (Mat. 10:11-18) Ntangu Yezu futumukaka, yandi songaka balongoki na yandi nde yandi ta landa kuvanda ti bo ‘bilumbu yonso tii na nsuka ya nsi-ntoto.’ (Mat. 28:20) Yezu ke sadilaka “mpika ya kwikama mpi ya mayele” sambu na kusonga beto mutindu ya kulonga nsangu ya mbote ti kikesa. (Mat. 24:45-47; 1 Pie. 3:15) Mpika ke songaka beto mambu yango na balukutakanu ya dibundu, mu mbandu lukutakanu Luzingu mpi Kisalu na Beto ya Bukristu, na mikanda na beto, mu mbandu masolo ya kitini “Bamvutu na Bangiufula ya Biblia” na site na beto jw.org. Keti nge ke kwendaka na balukutakanu mpi ke sadilaka mikanda yai? Kana nge ke sala mpidina, nge ta kuma kundima mpenza malongi ya Biblia mpi nge ta kuma diaka kikesa mingi. Bonso bantumwa, nge ta bika ve nde ata kima mosi kukanga nge nzila ya kutubila malongi ya kitoko ya Biblia yina nge me longukaka.

Mpangi-nkento mosi ke nwa kafe na ntangu ya kupema ti nkento mosi ya yandi ke salaka ti yandi; mpangi-nkento ke longa nkento yango nsangu ya mbote. — Kubika ve ata fioti nde kima mosi kukanga nge nzila ya kulonga bantu malongi ya kitoko yina nge me longukaka na Biblia

“Bo Sambaka Nzambi” (Bisalu 4:23-31)

13, 14. Inki beto fwete sala ntangu bantu ke telemina beto mpi sambu na nki?

¹³ Kaka ntangu Piere ti Yoane basikaka na boloko, bo kwendaka kukutana ti bampangi na bo ya dibundu. “Bo sambaka Nzambi” na kimvuka sambu yandi pesa bo kikesa ya kulanda kulonga nsangu ya mbote. (Bis. 4:24) Piere bakisaka mbote nde ntangu beto ke sosa kusala luzolo ya Nzambi, yo kele mbi na kuditudila ntima. Mwa bamposo na ntwala, Piere kuditudilaka ntima ntangu yandi songaka Yezu nde: “Ata bantu yonso ya nkaka kubula sakuba sambu na nge, mono ta bula ve sakuba ata fioti!” Kansi kaka mutindu Yezu tubaka, Piere waka bantu boma mpi yandi tubaka nde yandi me zaba ve nduku mpi longi na yandi. Ata mpidina, Piere bakaka malongi na kifu yina yandi salaka.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Ata nge me bakaka lukanu ya kulanda kulonga nsangu ya mbote ya Kristu, nge fwete sala mpi mambu mingi ya nkaka. Ntangu bambeni ke sosa kukanga nge nzila ya kusadila Yehowa to ya kulonga nsangu ya mbote, landa mbandu ya Piere ti Yoane. Samba Yehowa sambu yandi pesa nge ngolo. Lomba bampangi na kusadisa nge. Songa bankuluntu mpi bampangi ya nkaka ya kuyela na kimpeve bampasi yina nge ke kutana ti yo. Bisambu ya bampangi ya nkaka ta sadisa nge mpenza.—Baef. 6:18; Yak. 5:16.

15. Sambu na nki bampangi yina yambulaka kulonga nsangu ya mbote ntangu fioti fwete lemba ve nitu?

¹⁵ Kana na bilumbu ya me luta nge yambulaka ntangu fioti kulonga nsangu ya mbote sambu bantu kangaka nge nzila ya kusala yo, kulemba ve nitu. Kuvila ve nde bantumwa ya Yezu yambulaka kulonga nsangu ya mbote ntangu fioti na nima ya lufwa ya Yezu. Kansi na nima, bo kumaka diaka kulonga yo ti kikesa. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Kulemba ve nitu sambu na bifu na nge ya bilumbu me luta kansi bakila yo malongi mpi sadila malongi yango sambu na kupesa bantu ya nkaka kikesa.

16, 17. Kisambu yina balongoki ya Kristu salaka na Yeruzalemi ke longa beto nki?

¹⁶ Beto fwete samba sambu na nki mambu ntangu bantu ya kele ti kiyeka ke niokula beto? Simba nde, balongoki ya Yezu lombaka ve nde Nzambi kutanina bo sambu bo kutana diaka ve ti bampasi. Bo yibukaka na mbala mosi mambu yai ya Yezu songaka bo: “Kana bo monisaka mono mpasi, bo ta monisa beno mpi mpasi.” (Yoa. 15:20) Balongoki ya Yezu lombaka Yehowa na ‘kutula dikebi na mutindu’ bambeni vandaka kupesa bo mpasi. (Bis. 4:29) Balongoki ya Yezu bakisaka mambu ya kuluta mfunu. Bo bakisaka nde bampasi yina bantu vandaka kupesa bo vandaka kulungisa mambu yina Biblia tubaka. Bo zabaka mpi nde mutindu Yezu longaka bo na kusamba, luzolo ya Nzambi ta ‘salama na ntoto’ ata bantu ya kele ti kiyeka me sepela ve.—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Balongoki ya Yezu vandaka na mfunu ya kusala luzolo ya Nzambi. Yo yina bo sambaka Yehowa nde: “Pesa bampika na nge kikesa yonso sambu bo landa [kulonga] ndinga na nge.” Yehowa pesaka bo mvutu kaka na ntangu yina! Biblia ke tuba nde: “Kisika yina bo vukanaka nikanaka, mpi bo yonso fulukaka ti mpeve santu mpi bo vandaka [kulonga] ndinga ya Nzambi ti kikesa.” (Bis. 4:29-31) Ata kima mosi ve lenda kanga Nzambi nzila ya kusala luzolo na yandi. (Yez. 55:11) Yo vanda beto ke kutana ti bampasi ya ngolo to bambeni na beto kele ngolo mingi, beto fwete zaba nde kana beto ke samba Nzambi, yandi ta pesa beto ngolo sambu beto landa kulonga ndinga na yandi ti kikesa.

Beto Sosa Kusepedisa “Bantu Ve Kansi Nzambi” (Bis. 4:32–5:11)

18. Inki Bakristu ya dibundu ya Yeruzalemi salaka sambu na kusadisana?

¹⁸ Ntangu fioti na nima, dibundu yina vandaka na Yeruzalemi kumaka ti Bakristu kuluta 5 000.d Balongoki ya Yezu katukaka na bisika ya mutindu na mutindu. Ata mpidina, bo vandaka “ntima mosi mpi moyo mosi.” Bo vandaka na bumosi, mabanza mosi mpi ngindu mosi. (Bis. 4:32; 1 Bak. 1:10) Balongoki yai sukaka ve kaka na kusamba Yehowa sambu yandi sakumuna bikesa na bo. Bo vandaka mpi kusadisana sambu na kulanda kuvanda ti lukwikilu ya ngolo mpi bantangu ya nkaka, bo vandaka kukabila bampangi bima yina bo vandaka na yo. (1 Yoa. 3:16-18) Mu mbandu longoki Yozefi, yina bantumwa vandaka kubinga mpi nde Barnabasi, tekaka ntoto na yandi mpi na luzolo yonso yandi pesaka mbongo yina yonso sambu na kusadisa bantu yina katukaka na bisika ya ntama mpi bikalaka mwa fioti na Yeruzalemi sambu na kulonguka mambu mingi ya Ndinga ya Nzambi.

19. Sambu na nki Yehowa fwaka Ananiasi ti Safira?

¹⁹ Ananiasi ti nkento na yandi Safira, tekaka mpi bima na bo sambu na kupesa makabu. Bo kusaka bantumwa nde bo me pesa mbongo yonso ya bima ya bo tekaka kansi bo “katulaka na kinsweki ndambu ya mbongo.” (Bis. 5:2) Yehowa fwaka bakala yai ti nkento na yandi sambu bo pesaka mbongo yina ti bangindu ya mbi mpi sambu bo kusaka kansi ve nde sambu mbongo ya bo pesaka vandaka fioti. Bo ‘kusaka bantu ve kansi Nzambi.’ (Bis. 5:4) Ananiasi ti Safira vandaka bonso bantu ya luvunu yina fwaka Yezu. Bo vandaka kusosa mpenza nde bantu kukumisa bo na kisika ya kusosa nde Nzambi kundima bo.—Mat. 6:1-3.

20. Inki malongi beto ke baka na yina me tala kupesa Yehowa makabu?

²⁰ Na bilumbu ya bantumwa na Yeruzalemi, balongoki mingi ya Yezu vandaka mpenza kukaba. Bubu yai mpi, Bambangi ya Yehowa mingi ke kabaka mpi ke pesaka makabu sambu kisalu ya kulonga nsangu ya mbote na ntoto ya mvimba kulanda kusalama. Bo ke pusaka bo ve na kupesa ngolo, ntangu to mbongo na bo sambu na kisalu yai. Ya kieleka, Yehowa ke zolaka ve nde beto sadila yandi ti kubokuta-bokuta to sambu bantu ke pusa beto. (2 Bak. 9:7) Ntangu beto ke pesaka Yehowa makabu, kima ya ke sepedisaka yandi kele ve mingi ya makabu kansi bikuma yina ke pusaka beto na kupesa yandi yo. (Mar. 12:41-44) Beto fwete vanda ve ata fioti bonso Ananiasi ti Safira. Beto fwete sosa ve kusadila Nzambi sambu na mambote na beto mosi to sambu bantu kukumisa beto. Kansi bonso Piere, Yoane mpi Barnabasi, beto fwete landa kusadila Yehowa sambu beto ke zolaka yandi ti bampangi na beto na masonga mpenza.—Mat. 22:37-40.

PIERE—MULOBI-MBISI YINA KUMAKA NTUMWA YA KIKESA

Biblia ke bingaka Piere na bazina 5. Yo ke bingaka yandi Simeoni na Kiebreo mpi Simoni na Kigreki. Yo ke bingaka yandi mpi Piere to Sefasi na Kiarameye. Biblia ke bingaka yandi mpi Simoni Piere, bazina zole ya kuvukisa.—Mat. 10:2; Yoa. 1:42; Bis. 15:14.

Piere vandaka ti nkento mpi yandi vandaka kuzinga nzo mosi ti mpangi na yandi ya bakala mpi bokilo na yandi ya nkento. (Mar. 1:29-31) Yandi vandaka kuloba bambisi na Betsaida, mbanza mosi na nordi na lweka ya Nzadi-Mungwa ya Galilea. (Yoa. 1:44) Na nima, Piere kwendaka kuzinga na Kapernaumi, mbanza mosi ya pene-pene. (Luka 4:31, 38) Yezu vandaka na maswa ya Piere ntangu yandi longaka bantu mingi kibeni yina vukanaka na lweka ya Nzadi-Mungwa ya Galilea. Na nima, Yezu songaka Piere na kulosa bafile na yandi na masa mpi Piere kangaka bambisi mingi na mutindu ya kuyituka. Yo pesaka Piere boma mingi, kansi Yezu songaka yandi nde: “Kuwa diaka boma ve. Yantika ntangu yai nge ta kangaka bantu ya moyo.” (Luka 5:1-11) Piere vandaka kuloba bambisi ti mpangi na yandi Andre mpi Yakobo ti Yoane. Bo yonso iya yambulaka kisalu na bo ya kuloba mpi ndimaka kukuma balongoki ya Yezu ntangu Yezu bingaka bo. (Mat. 4:18-22; Mar. 1:16-18) Kiteso ya mvula mosi na nima, Piere kumaka ntumwa na kati ya “bantumwa” 12, disongidila ‘bantu yina bo tindaka.’—Mar. 3:13-16.

Yezu ponaka Piere, Yakobo mpi Yoane na kuvanda ti yandi na bantangu ya mfunu mingi mpenza. Bo monaka mutindu nitu ya Yezu kitukaka (sobaka) mpenza. Bo monaka mutindu Yezu futumunaka mwana ya Yairusi ya nkento mpi bo vandaka ti Yezu ntangu yandi vandaka na mpasi ya ngolo na kilanga ya Getsemane. (Mat. 17:1, 2; 26:36-46; Mar. 5:22-24, 35-42; Luka 22:39-46) Bantumwa yai tatu ti Andre, yulaka Yezu na kusonga bo kidimbu yina ta monisa nde yandi me kuma Ntotila.—Mar. 13:1-4.

Piere vandaka kutuba kukonda kudia munoko mpi bantangu ya nkaka yandi vandaka kutuba mambu yonso yina vandaka kukwisila yandi na ntu. Yo ke monana nde mbala mingi Piere vandaka kutuba na ntwala nde bantumwa ya nkaka kutuba. Baevanzile ke tubila mingi mambu yina Piere tubaka kuluta yina bantumwa yonso ya nkaka 11 tubaka. Piere vandaka kuyula bangiufula ata ntangu bantumwa yina ya nkaka vandaka pima. (Mat. 15:15; 18:21; 19:27-29; Luka 12:41; Yoa. 13:36-38) Yandi mpamba muntu buyaka nde Yezu kuyobisa yandi makulu mpi na nima, Yezu nganinaka yandi yo yina yandi lombaka Yezu na kuyobisa yandi makulu, maboko ti ntu!—Yoa. 13:5-10.

Piere vandaka kuzola Yezu mingi, yo yina yandi sosaka kundimisa Yezu nde Yezu ta niokwama ve mpi ta fwa ve. Kansi Yezu sadisaka yandi mpenza na kukatula bangindu yina ya mbi. (Mat. 16:21-23) Na mpimpa ya nsuka ya Yezu awa na ntoto, Piere tubaka nde ata bantumwa yonso ya nkaka kuyambula Yezu, yandi ta yambula yandi ve ata fioti. Ntangu bambeni kangaka Yezu, Piere monisaka kikesa. Yandi sadilaka mbele sambu na kukotila Yezu mpi yandi landaka Yezu tii na nzo ya nganga-nzambi ya nene. Kansi kaka na mpimpa yina, Piere buyaka Mfumu na yandi mbala tatu mpi na nima yandi dilaka ngolo ntangu yandi bakisaka mambu yina yandi salaka.—Mat. 26:31-35, 51, 52, 69-75.

Ntangu fioti na ntwala nde Yezu kubasikila bantumwa na yandi na Galilea na nima ya lufutumuku na yandi, Piere songaka bantumwa nde yandi ke kwenda kuloba, yo yina bantumwa ya nkaka kwendaka mpi ti yandi. Ntangu Piere bakisaka nde muntu yina kele na lweka ya nzadi kele Yezu, yandi basikaka na maswa, bwaka na masa mpi yantikaka kukasa tii ntangu yandi basikaka na lweka ya masa. Yezu yokilaka bantumwa na yandi bambisi mpi ntangu bo vandaka kudia, yandi yulaka Piere kana Piere ke zolaka yandi kuluta “yai,” disongidila bambisi yina vandaka na ntwala na bo. Yezu sadisaka Piere na kupona kusala kisalu ya ntangu yonso na kisika ya kupona kisalu ya nkaka, mu mbandu kisalu ya kuloba bambisi.—Yoa. 21:1-22.

Pene-pene ya mvula 62 tii na mvula 64 ya ntangu na beto, Piere longaka nsangu ya mbote na Babilone, insi yina bo ke binga bubu Irak, kisika yina Bayuda vandaka mingi mpenza. (1 Pie. 5:13) Na Babilone, Piere sonikaka mukanda na yandi ya ntete mpi mbala ya nkaka yandi sonikaka mukanda ya 2 Piere kuna. Yezu “pesaka Piere kiyeka ya kuvanda ntumwa ya bantu yina bo me yotisaka.” (Bag. 2:8, 9) Piere salaka kisalu na yandi ti kikesa mpi yandi vandaka kuwila bantu mawa.

YOANE—LONGOKI YINA YEZU VANDAKA KUZOLA MINGI

Ntumwa Yoane vandaka mwana ya Zebedeo mpi mpangi ya ntumwa Yakobo. Yo ke monana nde mama na yandi Salome vandaka mpangi ya Maria, mama ya Yezu. (Mat. 10:2; 27:55, 56; Mar. 15:40; Luka 5:9, 10) Yo yina, yo lenda vanda nde Yoane ti Yezu vandaka bampangi. Yo ke monana mpi nde Yoane vandaka na dibuta ya bamvwama. Zebedeo vandaka ti kompani na yandi ya nene ya kuloba bambisi, yo yina yandi bakaka nkutu bantu ya kisalu. (Mar. 1:20) Salome vandaka kutambula ti Yezu, yandi vandaka kusadisa Yezu ntangu Yezu vandaka na Galilea mpi ntangu Yezu fwaka, yandi nataka bima ya nsudi ya kitoko sambu bo pakula na nitu ya Yezu na ntwala nde bo zika Yezu. (Mar. 16:1; Yoa. 19:40) Yo fwete vanda nde Yoane vandaka ti nzo na yandi mosi.—Yoa. 19:26, 27.

Yo kele pwelele nde Yoane vandaka mosi ya balongoki ya Yoane Mbotiki yina telamaka ti Andre ntangu Yoane Mbotiki monaka Yezu mpi tubaka nde: “Tala, Mwana-Dimeme ya Nzambi!” (Yoa. 1:35, 36, 40) Yo lenda vanda nde na nima ya kuwa mambu yai, Yoane mwana ya Zebedeo kwendaka ti Yezu na Kana mpi yandi monaka mambu ya ntete ya kuyituka yina Yezu salaka. (Yoa. 2:1-11) Mutindu Yoane ke tubila pwelele mpi mbote-mbote mambu yina Yezu tubaka mpi salaka ntangu yandi vandaka kulonga nsangu ya mbote na Yeruzalemi, na Samaria mpi na Galilea ke monisa nde Yoane yandi mosi mpi vandaka pana. Bonso Yakobo, Andre mpi Piere, Yoane yambulaka na mbala mosi bafile, maswa mpi kisalu na yandi mpi yandi landaka Yezu ntangu Yezu lombaka yandi na kulanda yandi. Mambu yai monisaka nde Yoane vandaka kukwikila na Yezu.—Mat. 4:18-22.

Baevanzile ke tubila ve mingi Yoane mutindu yo ke tubila Piere. Kansi Yoane vandaka mpi muntu ya kikesa bonso Piere. Yo yina Yezu pesaka yandi ti mpangi na yandi Yakobo zina ya Boanergesi, yina ke tendula “Bana ya Makelele ya Nzasi.” (Mar. 3:17) Ntete, Yoane vandaka kuzola mingi mpenza lukumu, yo yina yandi ti mpangi na yandi lombaka mama na bo na kusonga Yezu na kupesa bo bisika ya lukumu na Kimfumu na yandi. Mpusa yai vandaka mbi, ata mpidina yo monisaka mpi nde bo vandaka kundima mpenza nde Kimfumu ya Nzambi kele ya kieleka. Nzala ya kuvanda ti lukumu yina Yoane mpi mpangi na yandi vandaka na yo pesaka Yezu dibaku ya kulonga bantumwa na yandi yonso mfunu ya kuvanda bantu ya kudikulumusa.—Mat. 20:20-28.

Yoane monisaka nde ntete yandi vandaka makambu ngolo ntangu yandi sosaka kukanga muntu mosi, yina vandaka ve longoki ya Yezu, nzila ya kubasisa bademo na zina ya Yezu. Na dibaku ya nkaka, yandi zolaka nkutu kulomba nde tiya ya zulu kukita sambu yo yoka bantu ya bwala mosi ya Samaria yina buyaka kuyamba Yezu ti balongoki na yandi. Yo yina Yezu nganinaka Yoane sambu na mambu yai. Yo kele pwelele nde na nima, Yoane vandaka diaka ve makambu ngolo mpi yandi kumaka mpenza kuwila bantu mawa. (Luka 9:49-56) Ata Yoane vandaka kusala bifu, yandi vandaka ‘longoki yina Yezu vandaka kuzola mingi.’ Yo yina, na ntwala nde Yezu kufwa, yandi bikaka mama na yandi Maria na maboko ya Yoane sambu Yoane kusadisa yandi.—Yoa. 19:26, 27; 21:7, 20, 24.

Yoane zingaka mingi kuluta bantumwa yonso, kaka mutindu Yezu tubaka. (Yoa. 21:20-22) Yoane sadilaka Yehowa na ntima ya mvimba bamvula kiteso ya 70. Na bamvula ya nsuka ya luzingu ya Yoane awa na ntoto, ntangu ntotila Domitien ya Roma vandaka kuyala, bo nataka Yoane na boloko na kisanga ya Patmosi sambu yandi ‘vandaka kutuba mambu ya Nzambi mpi kulonga nsangu ya mbote sambu na Yezu.’ Kuna na Patmosi, pene-pene ya mvula 96 ya ntangu na beto, Nzambi tadisaka Yoane mambu mingi ya kuyituka yina yandi sonikaka na mukanda ya Kusonga. (Kus. 1:1, 2, 9) Bantu mingi ke ndimaka nde ntangu bo basisaka Yoane na boloko, yandi kwendaka na Efezo mpi kuna yandi sonikaka Evanzile ya Yoane mpi mukanda ya 1 Yoane, 2 Yoane mpi 3 Yoane mpi nde yandi fwaka kuna pene-pene ya mvula 100 ya ntangu na beto.

a Bantu vandaka kusambila na tempelo ntangu bo vandaka kupesa bimenga ya suka mpi ya nkokila. Bo vandaka kupesa bimenga ya nkokila na “ngunga ya uvwa,” disongidila pene-pene ya ngunga ya tatu ya nima ya midi (15 heure)

b Tala balupangu “Piere—Mulobi-Mbisi Yina Kumaka Ntumwa ya Kikesa,” mpi “Yoane—Longoki Yina Yezu Vandaka Kuzola Mingi.”

c Tala lupangu “Nganga-Nzambi ya Nene mpi Bamfumu ya Banganga-Nzambi.”

d Yo ke monana nde na Yeruzalemi na mvula 33 ya ntangu na beto, Bafarize vandaka kaka kiteso ya 6 000 mpi Basaduse vandaka kaka fioti. Yo yina mbala ya nkaka, bo vandaka kuwa boma mingi mpi bo vandaka kuzola ve nde bantumwa kulonga malongi ya Yezu.