Bakristu Ya Bankento Fwete Kubaka Lukumu Mpi Luzitu
“Beno babakala mpi kiteso mosi, [beno fula na kuzinga ti bau na nzayilu, na kupesaka bau lukumu bonso mbungu ya kuluta petepete, mbungu ya bunkento, “NW”].”—1 PIERE 3:7.
NA DIBULU ya masa ya ntama penepene na mbanza Sikare, na ntangu ya midi, na nsuka ya mvu 30 T.B., Yezu kumonisaka mutindu yandi banzaka nde bankento fwete kutadilama. Na ntwala ya midi, yandi kuvandaka na nzyetelo na ntoto ya biwanda ya Samaria ye yandi kukumaka na dibulu ya masa ya kulemba, ti nzala mpi kiwina. Ntangu yandi kufongaka penepene na dibulu ya masa, nkento mosi ya Samaria kwisaka sambu na kubaka masa. Yezu kusongaka yandi nde: “Pesa mono masa ya kunwa.” Yau fwete kuvanda nde nkento kutalaka yandi ti ngituka yonso. Yandi kuyufulaka nde: “Kansi nge kele Muyuda! Nki mutindu nge ke lomba masa ya kunwa na mono, nkento ya Samaria?” Na nima, ntangu balongoki na yandi kwisaka kuvutuka na kusumba bima ya kudya, bau kuyitukaka mingi, na kudiyufulaka sambu na inki Yezu “ke solula ti yandi.”—Yoane 4:4-9, 27.
2 Inki kuvumbulaka nswalunswalu ngyufula ya nkento yina ti dikebi ya balongoki? Yandi kuvandaka muntu ya Samaria ye Bayuda vandaka kuwakana ve ti bantu ya Samaria. (Yoane 8:48) Kansi yau kele pwelele nde kuvandaka mpi ti kikuma ya nkaka ya dikebi. Na ntangu yina, bansiku ya bambuta ya balongi ya nsiku vandaka kubuyisa babakala na kusolula ti bankento na ntwala ya bantu.a Kansi, Yezu kulongaka na mpenza nkento yina ya masonga, na kusongaka yandi nkutu nde yandi kuvandaka Mesya. (Yoane 4:25, 26) Na nsadilu yina, Yezu kumonisaka nde yandi talanda kwa yandi ve bansiku ya bambuta ya kele na Masonuku ve, kumosi ti yina kukitisaka bankento. (Marko 7:9-13) Kansi, na yina yandi kusalaka ti yina yandi kulongaka, Yezu kumonisaka nde bankento fwete kutadilama ti lukumu mpi luzitu.
Inki Mutindu Yezu Kutadilaka Bankento
3 Nkenda ya mingi ya Yezu sambu na bantu kumonanaka na mutindu yandi vandaka kutadila bankento. Na okazio mosi, nkento mosi ya vandaka kubela maladi ya menga bamvula 12 kusosaka Yezu na kati ya bantu. Mvwandilu na yandi kukumisaka yandi mvindu na kisika ya bantu mingi, yau yina yandi lungaka ve kuvanda pana. (Levi 15:25-27) Kansi, yandi kusalaka yonso ya yandi lendaka na mpila nde yandi kukotaka na kinsweki na nima ya Yezu. Na ntangu yandi kusimbaka lele na yandi, yandi kubelukaka na mbala mosi! Ata yandi kuvandaka na nzila sambu na kukwenda na nzo ya Yairusi, sambu mwana na yandi ya nkento vandaka kubela mingi, Yezu kutelamaka. Sambu yandi kuwaka ngolo mosi kebasika na yandi, yandi kusosaka na nima muntu ya kusimbaka yandi. Na nsuka, nkento yango kwisaka mpi fukamaka na ntwala na yandi na kutekitaka. Keti yau kulombaka nde Yezu kunganina yandi sambu yandi kukotaka na kati ya kibuka to sambu yandi kusimbaka bilele na yandi nkatu nswa na yandi? Ve, nkutu yandi kumonaka yandi nkento ya kikesa mpi ya ntima ya mbote. Yandi songaka yandi nde: “[Mwana nkento, NW] lukwikilu na nge me belula nge.” Yai kele mbala mosi mpamba ya Yezu kubingaka nkento nde “mwana nkento.” Inki mutindu ngogo yina fwete kuvanda nde yau kulembikaka ntima na yandi!—Matayo 9:18-22; Marko 5:21-34.
4 Yezu vandaka kutala ntama na nima ya Nsiku. Yandi monaka ngindu ya kubumbanaka na nima na yau ye monaka mfunu ya kumonisa nkenda ti mawa. (Fwanisa ti Matayo 23:23.) Yezu kumonaka mvwandilu ya konda kivuvu ya nkento ya mbefu yina mpi kutadilaka mutindu yandi kupusamaka na lukwikilu. Na kusalaka buna, yandi kupesaka mbandu sambu na babakala Bakristu, ntetentete bankengi. Kana mpangi ya nkento kele na kunwana ti dikambu mosi to mvwandilu mosi ya mpasi, bankuluntu fwete kumeka na kutala na nima ya bangogo to nsadilu ya mbala mosi. Ye tadila mvwandilu mpi ngolo ya kepusa. Ntadilu ya ngangu ya mutindu yina lenda kumonisa nde nzizidi, mbakisa, mpi nkenda kele na mfunu kuluta ndongisila ti nsungika.—Bingana 10:19; 16:23; 19:11.
5 Na kukangamaka na nsiku ya bambuta ya balongi ya nsiku, bankento ya kuzingaka na ntangu Yezu kuvandaka na zulu ya ntoto, kuvandaka na nsiku ya kusala bonso bambangi ya vandaka na nswa.b Beto tadila inki kubwaka ntangu fyoti na nima ya lufutumuku ya Yezu na bafwa na menemene ya Nisani 16, ya mvu 33 T.B. Banani fwanaka kuvanda bantu ya ntete na kumona Yezu ye kuta kimbangi na balongoki ya nkaka nde Mfumu na bau mefutumuka? Yau kwisaka kumonana nde yau kuvandaka bankento yina kubikalaka na kisika ya kugomama na yandi tii ntangu ya yandi kufwaka.—Matayo 27:55, 56, 61.
6 Na sukasuka ya kilumbu ya ntete ya mposo, Maria ya Magdala ti bankento ya nkaka kukwendaka na mazyami ti mafuta ya nsudi ya mbote sambu na kutula na nitu ya Yezu. Ntangu bau kumonaka mazyami ya mpamba, Maria kubakaka ntinu na kwenda kusonga Piere ti Yoane. Bankento yina ya nkaka kubikalaka. Ntama mingi ve, wanzyo mosi kubasikilaka bau mpi songaka bau nde Yezu kufutumukaka. Wanzyo kutumaka bau nde: “Beno kwenda zabisa balongoki na yandi.” Ntangu bankento yai vandaka kusansuka na kwenda kupesa nsangu, Yezu yandi mosi kubasikilaka bau. Yandi songaka bau nde: “Beno kwenda kuzabisa bampangi na mono.” (Matayo 28:1-10; Marko 16:1, 2; Yoane 20:1, 2) Nkatu kubakisa kukwisa ya wanzyo ti kukatulama ya ntantu, Maria Magdala kuvutukaka dyaka na mazyami ya mpamba. Yezu kumonanaka na yandi kuna, ye na nima ya kuzaba yandi na nsukansuka, yandi tubaka nde: “Kwenda na bampangi na mono, tubila bo nde mono ke tombuka na Tata na mono, yina kele mpi Tata na beno; mono ke tombuka na Nzambi na mono, yina kele mpi Nzambi na beno.”—Yoane 20:11-18; fwanisa ti Matayo 28:9, 10.
7 Yezu lungaka kubasika ntete na Piere, Yoane, to na longoki ya nkaka ya bakala. Kansi, yandi sosaka kumonisa lemvo na bankento yina na kukumisaka bau bambangi ya ntete ya kumonaka na meso na bau lufutumuku na yandi mpi na kutindaka bau na kuta kimbangi na balongoki na yandi ya babakala. Ntete inki babakala kusalaka? Nkenda ketuba nde: “Kansi bantumwa monaka nde mambu yina ya bankento vandaka kutuba yo kele ya mpamba, yo yina bo kwikilaka bo ve.” (Luka 24:11) Keti yau lenda kuvanda nde bau kumonaka mpasi na kundima kimbangi yina sambu yau kukatukaka na bankento? Kana nde buna, na ntangu ya kulandaka bau kubakaka banzikisa mingi nde Yezu kutelemaka na bafwa. (Luka 24:13-46; 1 Korinto 15:3-8) Bubu yai, yau tavanda nsadilu ya mayele na Bakristu kana bau ketula dikebi na bangindu ya bampangi na bau ya bankento.—Fwanisa ti Kuyantika 21:12.
8 Yau kesyamisa mpenza bantima na kuzaba mutindu Yezu kutadilaka bankento. Na nkenda mingi ti bukatikati yonso na nsadilu na yandi ti bankento, yandi kumatisaka bau ve, yandi mpi kufyotisaka bau ve. (Yoane 2:3-5) Yandi kubuyaka bansiku ya bambuta ya balongi ya nsiku yina vandaka kukatula lukumu na bau ye vandaka mpi kuvweza Ndinga ya Nzambi. (Fwanisa ti Matayo 15:3-9.) Na kutadilaka bankento ti lukumu mpi luzitu, Yezu kutendulaka mbala mosi mutindu Yehowa kezolaka bau kutadilama. (Yoane 5:19) Yezu mpi kumonisaka mbandu ya mbote sambu Bakristu ya babakala kulanda.—1 Piere 2:21.
Malongi ya Yezu ya Metadila Bankento
9 Yezu kubuyaka bansiku ya bambuta ya balongi ya nsiku mpi kukumisaka bankento kaka na bisalu na yandi mpamba ve kansi na malongi na yandi mpi. Baka mu mbandu, yina yandi kulongaka ya metadila kufwa dikwela ti bizumba.
10 Na yina metadila kufwa dikwela, Yezu kubakaka ngyufula yai: “Keti bansiku na beto ke pesaka muntu nswa na kubikisa nkento na yandi na konso mambu ya mbi ya yandi me sala?” Na kutadilaka nkenda ya Marko, Yezu kutubaka nde: “Kana muntu me bikisa nkento na yandi [katula kaka dyambu ya pite, NW], ebuna yandi kwela diaka nkento ya nkaka, yandi me sala [bizumba na ntwala na yandi, NW]. Mutindu mosi kana nkento kubikisa bakala na yandi, ebuna yandi kwela bakala ya nkaka, nkento yina mesala [bizumba].” (Marko 10:10-12; Matayo 19:3, 9) Bangogo ya petepete yina kumonisaka luzitu sambu na lukumu ya bankento. Inki mutindu?
11 Ntete na bangogo “[katula kaka dyambu ya pite, NW]” (ya kele na Evanzile ya Matayo), Yezu kumonisaka nde kinkundi ya dikwela kele ve kima ya nsaka to ya kufwa nkatu mpasi. Malongi ya balongi ya nsiku ya bau vandaka kusadila vandaka kupesa nswa na kufwa dikwela sambu na bikuma ya mpamba bonso kupodisa mbisi to madya to kusolula ti bakala ya nzenza. Taleti, kufwa dikwela kupesamaka nkutu nswa na bakala ya memona nkento ya kuluta kitoko na meso na yandi! Ntendudi mosi ya Biblia ketuba nde: “Ntangu Yezu kutubaka yau kuvandaka bonso yandi . . . kupesaka dyaka mpema na bankento na kuvutulaka dikwela na pozisio ya yau kuvanda ntete.” Ya kyeleka, dikwela kuvandaka mvukana mosi ya lombamaka kufwa ve, na kati na yau nkento lendaka kuwa lutaninu.—Marko 10:6-9.
12 Ya zole, na ntubilu yai nde “yandi me sala bizumba [na ntwala na yandi],” Yezu kukotisaka mboninu ya vandaka kutadilama ve na kinzonzi ya balongi ya nsiku—ngindu ya bakala kesalaka bizumba na ntwala ya nkento na yandi. Mukanda The Expositor’s Bible Commentary ketendula nde: “Na balongi ya nsiku ya Bayuda, nkento ya konda kwikama lendaka kusala bizumba na ntwala ya bakala na yandi; ye bakala, na kusalaka bizumba ti nkento ya muntu ya nkaka, lendaka kusala mpi bizumba na ntwala na yandi. Kansi bakala lenda ve ata fyoti kusala bizumba na ntwala ya nkento na yandi ata yandi mesala konso inki kima yina. Yezu, na kutulaka bankento ti babakala na nsi ya bansiku ya bikalulu ya mbote mosi kaka, kubongisaka mvwandilu ti lukumu ya bankento.”
13 Ya tatu, na kitini ya nsa “kubikisa bakala na yandi,” Yezu kundimaka nswa ya nkento na kubikisa bakala yina kele na kwikama ve—nsadilu ya vandaka kuzabana kansi kusadilamaka mingi ve na nsiku ya Bayuda na bilumbu yina.c Yau vandaka kutubama nde “nkento, yandi kuzola go ve, bau lenda kuyambula yandi, kansi bakala kaka kana yandi mezola.” Kansi, na yina metadila Yezu, na nsi ya ngidika ya Bukristu, yau kulombaka nde bansiku yau yina mosi kusadilama sambu na bankento mpi na babakala.
14 Malongi ya Yezu kumonisaka dikebi ya ngolo sambu na mambote ya bankento. Yau yina, yau kele mpasi ve na kubakisa kikuma ya bankento ya nkaka kuvandaka ti zola ya mutindu yina sambu na Yezu na mpila nde bau kulungisaka bampusa na yandi ti bima na bau mosi. (Luka 8:1-3) Yezu kutubaka nde: “Malongi yai ya mono ke pesaka beno kele ya mono ve, kansi yo ke katukaka na muntu yina tindaka mono.” (Yoane 7:16) Na mambu ya yandi kulongaka, Yezu kumonisaka mutindu Yehowa ketadilaka bankento ti zola ya mingi.
“Na Kupesaka Bau Lukumu”
15 Ntumwa Piere kumonaka yandi mosi kibeni mutindu Yezu vandaka kutadila bankento. Bamvula 30 na nima, Piere kupesaka ndongisila ya zola ya bankento ye kusonikaka nde: “Beno babakala mpi kiteso mosi, [beno fula na kuzinga ti bau na nzayilu, na kupesaka bau lukumu bonso mbungu ya kuluta petepete, mbungu ya bunkento, NW], sambu bo mpi ta baka na Nzambi makabu ya moyo nzila mosi ti beno. Beno fweti sala mpidina, ebuna ata kima mosi ve ta bebisa bisambu na beno.” (1 Piere 3:7) Inki Piere kezola kutuba na bangogo yai nde “na kupesaka bau lukumu”?
16 Longoki ya bangogo mosi ketuba nde, zina ya Kigreki ya mebalulama na “lukumu” (ti·meʹ) ketendula “ntalu, mbalu, lukumu, luzitu.” Mitindu ya nkaka ya ngogo yai kebalulamaka “makabu” mpi “ya mbalu.” (Bisalu 28:10; 1 Piere 2:7) Beto kekota na mbakisa ya ngangu ya disongidila ya kukumisa muntu kana beto mefimpa nsadilu ya Piere ya mutindu ya nkaka ya ngogo yai mosi na 2 Piere 1:17. Kuna, na yina metadila lukituku ya Yezu, yandi kutubaka nde: “Tata Nzambi pesaka yandi luzitu ti lukumu. Na ntangu yo yina, na lukumu na yandi yonso, Nzambi tindilaka yandi ndinga nde: ‘Yai kele mwana na mono ya mono ke zolaka; mono kele na kiese mingi sambu na yandi.’ ” Na lukituku ya Yezu, Yehowa kukumisaka Mwana na yandi na kumonisaka kundima na yandi ya Yezu na kubasisaka ndinga, ye Nzambi salaka buna na makutu ya bankaka. (Matayo 17:1-5) Yau yina, muntu yina kekumisaka nkento na yandi kesimbisaka yandi nsoni ve to kefyotisaka yandi ve. Kansi, yandi kemonisaka na bansadilu to bangogo na yandi—na kingenga mpi na meso ya bantu yonso—nde yandi kezolaka yandi.—Bingana 31:28-30.
17 Piere ketuba, Bakristu ya babakala fwete ‘kupesa’ lukumu yai na bankento na bau. Yau fwete kupesama ve bonso kusala mambote, kansi bonso nswa ya fwete kupesama ya bankento na bau. Sambu na inki bankento kepesama lukumu ya mutindu yina? Piere ketendula nde, sambu “bo mpi ta baka na Nzambi makabu ya moyo nzila mosi ti beno.” Na mvunkama ya ntete T.B., babakala ti bankento yonso yina kubakaka mukanda ya Piere kubingamaka na kuvanda bamvingidi-difwa na mvukana ti Kristu. (Roma 8:16, 17; Galatia 3:28) Bau kuvandaka ve ti mikumba ya mutindu mosi na kati ya dibundu, kansi nsukansuka yau kulombamaka nde bau kubaka kabu na kuyalaka ti Yezu na zulu. (Kusonga 20:6) Bubu yai mpi, ntangu bamingi na kati ya bantu ya Nzambi kele ti kivuvu ya ntoto, yau tavanda kifu ya nene na konso Mukristu ya bakala na kudimona nde sambu na mikumba ya yandi lenda kuvanda na yau na dibundu, yandi kele na mbalu kuluta bankento na meso ya Nzambi. (Fwanisa ti Luka 17:10.) Babakala ti bankento kele ti mvwandilu ya kimpeve kiteso mosi na meso ya Nzambi, sambu nkudulu ya lufwa ya Yezu kukangulaka na bankento ti na babakala dibaku yau yina mosi—yina ya kuguluka na ndola ya masumu ti lufwa, ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula.—Roma 6:23.
18 Piere kupesaka kikuma ya nkaka ya mfunu ya bakala fwete kukumisa nkento na yandi, “ebuna ata kima mosi ve ta bebisa bisambu na [yandi].” Ngogo “kubebisa” kekatuka na kisongi dyambu mosi ya Kigreki (en·koʹpto) ya kesongidila ntetentete “kuzenga na bitini.” Na kutadilaka mukanda ya Vine: Expository Dictionary of New Testament Words, yau “vandaka kusadilama sambu na kudingika bantu na kufwaka nzila, to na kutulaka lukakilu mosi ya nene na nzila.” Yau yina bakala yina ya kenunga ve na kupesa nkento na yandi lukumu lenda kumona nde nzila kele ya kukangama na kati ya bisambu na yandi ti kuwa ya Nzambi. Bakala lenda kudiwa ya kukuka ve na kutubila Nzambi, to Yehowa lenda mpi kubuya na kuwidikila yandi. Yau kele pwelele nde Yehowa kekudipesaka mingi na mutindu babakala ketadilaka bankento na bau.—Fwanisa ti Mawa 3:44.
19 Ntuma ya kumonisa lukumu mepesama kaka na babakala mpamba ve. Kana yau kelomba nde bakala kukumisa nkento na yandi na kutadilaka yandi na zola yonso ti lukumu, nkento fwete kukumisa bakala na yandi na kulemfukaka mpi na kumonisaka luzitu ya ngolo na bakala na yandi. (1 Piere 3:1-6) Kuluta dyaka, Polo kukebisaka Bakristu na ‘kumonisa lukumu bamosi ti bankaka.’ (Roma 12:10, NW) Yai kele nsyamisa sambu na babakala ti bankento na dibundu na kusala kumosi ti luzitu bamosi na bankaka. Kana mvwandilu ya mutindu yina keyala, Bakristu ya bankento takwendaka ve kutubatuba na mutindu mosi ya kebebisa kiyeka ya bayina kebaka lutwadisu. Kansi, bau tasimbisa bankuluntu mpi kusala kumosi ti bau. (1 Korinto 14:34, 35; Baebreo 13:17) Na lweka na bau, Bakristu ya bankengi ta “sala na bankento yina kele bambuta mutindu [bau] ke salaka ti mama . . . mpi na kinzambi yonso na bana-bankento mutindu [bau] ke salaka na bampangi . . . bankento.” (1 Timoteo 5:1, 2) Ti mayele yonso, bankuluntu tandimaka na ntima ya mbote ndinga ya bampangi na bau Bakristu ya bankento. Yau yina, ntangu mpangi ya nkento kesonga luzitu sambu na lutwadisu ya teokrasi mpi nkento kuyufula ngyufula to nkutu kumonisa kima mosi ya kelomba dikebi, bankuluntu na kyese yonso tatula dikebi na ngyufula ti dikambu na yandi.
20 Banda ntama, tuka kukota ya disumu na Edeni, na bisika mingi, bankento kutulamaka na pozisio mosi ya kukonda lukumu. Kansi, ntadilu ya mutindu yina kele ve yina Yehowa kukanaka na kisina sambu na bau. Nkatu kulanda yina nsiku ya bambuta lenda kutuba na yina metadila bankento, mambu ya kele na Masonuku ya Kiebreo ti yina Bukristu ya Kigreki kemonisa pwelele nde bankento ya vumi fwete kutadilama ti lukumu mpi luzitu. Kele nswa na bau ya Nzambi kupesaka bau.
[Footnotes]
a The International Standard Bible Encyclopedia ketendula nde: “Bankento vandaka kudya ve ti banzenza ya babakala, ye babakala kubuyisamaka na kusolula ti bankento. . . . Masolo ti bankento na kisika ya bantu yonso kuvandaka kima mosi ya nsoni.” Mishnah ya Bayuda, mukanda ya malongi ya balongi ya nsiku, kulongisilaka nde: “Kusolulaka mingi ve ti bankento. . . . Muntu yina ketuba mingi ti bankento kenata mambi na zulu na yandi mosi mpi kevila mbalu ya kulonguka Nsiku ye na nsuka yandi takota na Gehenna.”—Aboth 1:5.
b Mukanda Palestine in the Time of Christ ketuba nde: “Bantangu ya nkaka bankento vandaka kutulama kiteso mosi ti bampika. Mu mbandu, yandi lendaka ve kuta kimbangi na ntwala ya kisika ya kinzonzi, katula kaka kuta kimbangi ya lufwa ya bakala na yandi.” Na kutadilaka Levi 5:1, The Mishnah ketendula nde: “[Nsiku ya ketubila] ‘ndefi ya kimbangi’ ketadila babakala mpamba kansi bankento ve.”—Shebuoth 4:I.
c Josephus, Muyuda nsoniki ya bankenda na mvunkama ya ntete, keta nde Salome, mpangi ya Herode ya nkento kutindilaka bakala na yandi “mukanda mosi ya kufwa dikwela, yau kuvandaka kuwakana ve ti nsiku ya Bayuda. Sambu, na beto, kele (kaka) bakala muntu kele na nswa ya kusala buna.”—Jewish Antiquities, XV, 259 [vii, 10].
[Study Questions]
1, 2. (a) Disolo ya Yezu ti nkento ya Samaria na dibulu ya masa kuvumbulaka inki dikebi, ye sambu na inki? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.) (b) Na kusamunaka na nkento ya Samaria, inki Yezu kumonisaka?
3, 4. (a) Inki Yezu kutubaka na nkento yina kusimbaka lele na yandi? (b) Inki mutindu Yezu kupesaka mbandu ya mbote sambu na Bakristu ya babakala mingimingi bankengi?
5. (a) Na inki mutindu bankento kupesamaka nsiku na bansiku ya bambuta ya balongi ya nsiku? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.) (b) Banani kuvandaka bantu ya ntete na kumona mpi kuta kimbangi ya metadila lufutumuku ya Yezu?
6, 7. (a) Inki Yezu kusongaka na bankento yina kukwisaka na mazyami? (b) Balongoki ya Yezu ya babakala kusalaka ntete inki na kimbangi ya bankento, ye inki beto fwete kulonguka na mambu yai?
8. Na mutindu ya yandi vandaka kutadila bankento, inki Yezu kumonisaka?
9, 10. Inki mutindu Yezu kubuyaka nsiku ya bambuta ya balongi ya nsiku yina ketadila bankento, mpi inki yandi kutubaka ntangu Bafarize kuyulaka ngyufula mosi na yina metadila kufwa dikwela?
11. Bangogo ya Yezu “katula kaka dyambu ya pite” kemonisa inki na yina metadila kinkundi ya dikwela?
12. Na bangogo “yandi me sala [Bizumba na ntwala na yandi],” inki dilongi Yezu vandaka kunata?
13. Na yina metadila kufwa dikwela, inki mutindu Yezu kumonisaka nde na nsi ya ngidika ya Bukristu, yau lombamaka kuvanda kaka nsiku mosi sambu na bankento mpi babakala?
14. Na malongi na yandi, inki Yezu kumonisaka?
15. Inki ntumwa Piere kusonikaka na yina metadila mutindu babakala fwete kutadila bankento na bau?
16. (a) Inki kele disongidila ya ngogo ya Kigreki ya mebalulama “lukumu”? (b) Inki mutindu Yehowa kukumisaka Yezu na ntangu ya lukituku, ye inki beto kelonguka na mambu yai?
17. (a) Sambu na inki lukumu kele nswa ya fwete kupesama na Bakristu ya bankento? (b) Sambu na inki bakala lenda kuyindula ve nde yandi kele na mbalu kuluta nkento na meso ya Nzambi?
18. Inki kikuma ya nkaka ya mfunu Piere kupesaka sambu bakala kukumisa nkento?
19. Inki mutindu bankento ti babakala lenda kusala kumosi na kati ya dibundu ti luzitu bamosi ti bankaka?
20. Na yina metadila nsangu ya Masonuku, inki mutindu bankento fwete kutadilama?
[Caption on page 1]
[Noti]
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 16]
[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 16]
Na kyese yonso, bankento ya vumi kuvandaka bantu ya ntete ya kumonaka Yezu ya kufutumukaka, yina kutumaka bau na kuta kimbangi na yau na bampangi na yandi
[Caption on page 1]
Mvutu na Nge Kele Inki?
◻ Inki bambandu kemonisa nde Yezu kutadilaka bankento ti lukumu mpi luzitu?
◻ Inki mutindu malongi ya Yezu kumonisaka luzitu sambu na lukumu ya nkento?
◻ Sambu na inki bakala fwete kupesa lukumu na nkento na yandi ya Mukristu?
◻ Inki ntuma ya kumonisa lukumu Bakristu yonso kele na yau?