Imvitasio Ya Zola Sambu Na Bantu Ya Kulemba

“Beno kwisa na mono, beno yonso bantu yina me lemba, sambu beno ke nata kilo ya nene, ebuna mono ta pesa beno ntangu ya kupema.”​—⁠MATAYO 11:⁠28.

MFINAMA na luyantiku ya mvu 32 T.B., Yezu kuvandaka na nzyetelo na yandi ya tatu ya kulonga na distriki ya Galilea. Yandi kutambulaka na bambanza ti na babwala, na “kulonga bantu na banzo na bo ya bisambu, yandi vandaka kwenda zabisa bo Nsangu ya Mbote sambu na Kimfumu ya Nzambi, yandi vandaka kwenda kubelula bantu yina vandaka na maladi to mpasi ya mutindu na mutindu.” Ntangu yandi vandaka kusala buna, yandi monaka bibuka, ye “yandi wilaka bo mawa, sambu bo vandaka me lemba, kikesa ve, bonso mameme me konda ngungudi ya kutala bo.”​—⁠Matayo 9:​35, 36.

² Kansi, Yezu kusalaka mambu mingi kuluta kuwa mawa mpamba sambu na bibuka. Na nima ya kusonga balongoki na yandi na kusamba “munkwa-bilanga,” Yehowa Nzambi, sambu yandi kutindaka bau na kusadisa bantu. (Matayo 9:38; 10:⁠1) Na nima, yandi kupesaka na bantu lusilu na yandi mosi sambu na nzila ya kenata na nsyamisa mpi na ndembikilu ya kyeleka. Yandi kupesaka bau imvitasio ya zola yai: “Beno kwisa na mono, beno yonso bantu yina me lemba, sambu beno ke nata kilo ya nene, ebuna mono ta pesa beno ntangu ya kupema. Beno baka [vangu (joug) na mono na zulu na beno mpi beno longuka na mono, NW], sambu mono kele muntu ya pima, mono kele muntu ya ntima ya mbote; ebuna beno [tazwa kupema sambu na myoyo na beno, NW].”​—⁠Matayo 11:​28, 29.

³ Bubu yai beto kezinga na ntangu mosi ya bantu mingi kemonana nde bau kenata kizitu ya nene. (Roma 8:22; 2 Timoteo 3:⁠1) Sambu na bantu ya nkaka, kusimbisa luzingu kelombilaka bau ntangu mingi ti ngolo, na mpila nde, bau kebikalaka na yau fyoti sambu na mabuta na bau, banduku to konso kima yina ya nkaka. Bankaka kenata kilo ya maladi, mpasi, kunyokwama na mabanza, mpi makambu ya nkaka ya kinsuni ti ya mawi. Na kuwaka mpasi, bankaka kusosaka kupema fyoti na kusosaka kyese, na kudya, na kunwa malafu to nkutu mpi dyamba. Ya kyeleka, mambu yango yai kezyetisa bau kaka na kati ya mpasi, na kunatilaka bau dyaka makambu ti mpasi ya kuluta mingi. (Roma 8:⁠6) Yau kele pwelele nde, imvitasio ya Yezu kele mfunu bubu yai mutindu yau kuvandaka na ntangu yina ya ntama.

⁴ Kansi, inki kuvandaka kunyokula bantu na bilumbu ya Yezu sambu bau kumonana “me lemba, kikesa ve,” na mpila nde Yezu kuwilaka bau mawa? Inki bizitu ti bakilo bau vandaka kunata, ye inki mutindu imvitasio ya Yezu lendaka kusadisa bau? Bamvutu na bangyufula yai lenda kuvanda mfunu na beto sambu na kubaka mambote ya imvitasio ya Yezu na bantu ya kulemba.

Bayina “Me Lemba mpi Kenata Kilo ya Nene”

⁵ Yau kele mbote na kuzaba nde kaka Matayo mpamba kusonikaka nsangu yai ya kisalu ya Yezu. Sambu yandi kuvandaka kalaki ya mpaku, Matayo, yina kuzabanaka na zina ya Levi, vandaka kuzaba mbotembote kizitu mosi ya bantu vandaka kunata na ntangu yina. (Matayo 9:9; Marko 2:14) Mukanda Daily Life in the Time of Jesus (luzingu ya lumbu na lumbu na ntangu ya Yezu) ketuba nde: “Mpaku yina ya [lombamaka nde Bayuda] kufuta na mbongo mpi na mpila ya nkaka kuvandaka ya kuluta kilo, ebuna yau kuvandaka dyaka ya kuluta kilo sambu mitindu zole ya mpaku vandaka kufutama na mbala mosi, mpaku ya leta ti mpaku ya dibundu, ye mosi ve na kati na yau kuvandaka ya kukonda kilo.”

⁶ Kima ya vandaka kukumisa yau ntetentete kilo kuluta, na ntangu yina, kuvandaka ngidika ya kusalamaka sambu na kufuta mpaku. Bamfumu ya Roma kupesaka nswa ya kufutisa mpaku na ntalu ya mingi na baprovensi na bau. Bau kubakaka bantu na konso kimvuka sambu na kutwadisa kisalu yango ya kufutisa mpaku. Konso muntu, na ngidika yina ya kusosa luta ya mingi, kudimonaka na nswa ya kuyika matabisi na yandi na zulu, to kukatula. Mu mbandu Luka kutaka nde: “Muntu mosi kuna, zina na yandi Zasheo; . . . mfumu ya bakalaki [ya] mpaku, yandi vandaka mpi mvwama.” (Luka 19:⁠2) “Mfumu ya bakalaki ya mpaku,” Zasheo, ti bantu yina yonso kuvandaka na nsi ya lutwadisu na yandi kuzwaka bimvwama mingi na maboko ya bantu ya mpasi. Mbebisa na bau, yina kukatukaka na ngidika ya mutindu yina, kunataka bantu na kutula bakalaki ya mpaku ndonga mosi ti bansumuki mpi bandumba, ye mbala ya mingi, bau kufwanaka na kutadilama buna. (Matayo 9:10; 21:​31, 32; Marko 2:15; Luka 7:34) Sambu bantu vandaka kudiwa na nsi ya kizitu mosi ya bau lendaka kunata ve, mfunu ya kuyituka kele ve kana ntumwa Polo kumonaka mfunu ya kuyibuka bankundi na yandi Bakristu na kuwa makasi ve na nsi ya vangu (joug) ya Baroma kansi nde: “Beno pesa na konso muntu konso kima yina ya beno fweti pesa: beno futa mpaku na bantu yina ya beno fweti futa mpaku.”​—⁠Roma 13:7a; fwanisa ti Luka 23:⁠2.

⁷ Polo mpi kuyibusaka Bakristu nde: “Beno songa luzitu ti lukumu na bantu yonso yina ya beno fweti songa luzitu ti lukumu.” (Roma 13:7b) Baroma kuzabanaka sambu na nkuba mpi ngolo ya ndola ya bansiku na bau. Ndola ya ngolo, fimbu, boloko ya kuluta mpasi, ti kugonda vandaka kusadilama mbala mingi sambu bantu kufula na kulemfuka. (Luka 23:​32, 33; Bisalu 22:​24, 25) Ata bantwadisi ya Bayuda kupesamaka kiyeka na kupesa ndola ya mutindu yina, ya bau kumonaka ya kufwana. (Matayo 10:17; Bisalu 5:40) Ngidika ya mutindu yai kuvandaka mpenza kunyokula bantu ya vandaka kuzinga na nsi na yau.

⁸ Kansi, dyambu ya kuluta mbi, ya kuluta mpaku ti bansiku ya Roma na kizitu, kuvandaka kizitu ya bamfumu ya mabundu ya bilumbu yina kutulaka na zulu ya bantu. Na kutuba ya mbote, yai kuvandaka dyambu ya Yezu vandaka kutubila ntetentete ntangu yandi vandaka kutuba mambu ya “bantu yina me lemba, sambu [bo] ke nata kilo ya nene.” Yezu kutubaka nde na kisika ya kupesa kivuvu ti nsyamisa na bantu ya kunyokwama, bamfumu ya mabundu “ke kangisaka kilo mingi, ebuna bo ke tulaka yo na zulu ya ntu ya bantu ya nkaka, kansi bo mosi ke zolaka ve kusadisa bo na kunata yo ata na musapi mosi.” (Matayo 23:4; Luka 11:46) Muntu lenda ve kukonda kumona na Baevanzile kifwanisu ya mbi ya bamfumu ya mabundu​—⁠mingimingi balongi ya nsiku ti Bafarize​—⁠bonso kimvuka ya kuditombula, ya kukonda mawa, mpi ya luvunu. Bau vandaka kuvweza bantu ya nkaka nde bau kulongukaka ve mpi bau kuvandaka ya mvindu, ye bau vandaka kuvweza banzenza ya kuvandaka na kati na bau. Komantere mosi na yina metadila nkadulu na bau ketuba nde: “Muntu yina kelutisaka kilo na zulu ya punda bubu yai lenda kubaka ndola, mutindu nsiku ketuma. Inki lenda kutubama sambu na muntu yina kutulaka bansiku 613 na zulu ya ‘bantu ya kukonda kiyeka’ yina vandaka ve ti ndongolo ya lusambu; ye mpi, kukonda kusala ata kima mosi sambu na kusadisa bau, na kusambisaka bau bonso bantu ya kukonda vumi?” Ya kyeleka, kizitu ya kyeleka kuvandaka ve Nsiku ya Moize, kansi ndonga ya nda ya bansiku ya bambuta yina vandaka kutumama na bantu.

Kikuma ya Kyeleka ya Mpasi

⁹ Bantangu ya nkaka kizitu ya mbongo na zulu ya bantu kuvandaka ya kuluta kilo, yau yina bunsukami kuvandaka mingi. Bantu ya Izraele vandaka kufuta bampaku yina ya ntalu ya mbote ya kutumamaka na Nsiku ya Moize. Na ntangu yina, na nsi ya luyalu ya Salomo, bantu kusimbaka bisalu ya nsi ya lombaka mbongo mingi, bonso kutunga tempelo ti banzo ya nkaka. (1 Bantotila 7:​1-8; 9:​17-19) Kansi, Biblia kesonga beto nde bantu “vandaka kudia ti kunwa mbote, bo vandaka kumona kiese na luzingu na bo. . . . Na luzingu ya [Salomo] yonso, bantu ya Yuda ti Israele vandaka kuzinga na ngemba ndambu na ndambu, katuka bwala Dani na ndambu ya nordi tii kuna na bwala Beresheba na ndambu ya sudi, konso muntu vandaka na bilanga na yandi ya vinu ti ya bafige.” (1 Bantotila 4:20; 5:⁠5) Luswaswanu kukatukaka na wapi?

¹⁰ Bilumbu yonso ya kikanda kuvandaka ya kukangama na lusambu ya kyeleka, bau vandaka kusepela na lemvo ya Yehowa mpi vandaka kuzwa lusakumunu ya ngemba ti kimvwana ata bau vandaka kupanza mbongo mingi sambu na nsi. Kansi, Yehowa kukebisaka nde “kana [bau] kubikisa [yandi], [bau] landa ve bansiku ya [yandi] pesaka [bau],” yau lombaka nde bau kumona mambu ya mbi ya mutindu ya nkaka. Ya kyeleka, “[yau lombaka nde] bantu ya konso ndambu [ku]seka bantu ya Israele ti kumonisa bo nsoni.” (1 Bantotila 9:​6, 7) Mambu kubwaka mpi kaka mutindu yina. Izraele kukumaka na nsi ya luyalu ya banzenza, mpi kimfumu ya kuvandaka ya nkembo kukumaka na nsi ya kimpika. Mvidisa ya inki mutindu yau kuvandaka sambu bau kuvilaka mikumba na bau ya kimpeve!

¹¹ Mambu yai yonso kesadisa beto na kubakisa sambu na inki Yezu kumonaka nde bantu ya yandi monaka kuvandaka “me lemba, kikesa ve.” Bayai kuvandaka bantu ya Izraele, bantu ya Yehowa, yina vandaka kusala ngolo, na kutuba ya mbote, sambu na kuzinga na kuwakana ti nsiku ya Nzambi, mpi kulungisa lusambu na bau na mutindu mosi ya kundimama. Kansi, bau vandaka kunyokwama mpi kuvwezama, kaka na nsi ya kiyeka ya politiki ti ya kinkita mpamba ve, kansi mpi na bantwadisi ya mabundu na kati na bau, ya kuyambulaka lukwikilu. Bau kuvandaka “bonso mameme me konda ngungudi” sambu bau kuvandaka ti muntu ya kukeba bau to ya kukotila bau ve. Bau kuvandaka na mfunu ya lusadisu sambu na kununga mambu yai ya mpasi. Imvitasio ya Yezu kusalamaka mpenza na ntangu ya mbote!

Imvitasio ya Yezu Bubu Yai

¹² Mambu mefwanana ngolo bubu yai na mitindu mingi. Bantu ya kyeleka yina kele na kusala ngolo na kuzinga na masonga kemona mpasi mpi kezwa malombo ya kukatuka na ngidika ya bima yai ya kubeba mpi ya mpasi na kuzinga. Ata nkutu bayina mepesaka luzingu na bau na Yehowa, bau mekatulama ve. Balapolo kemonisa nde bankaka na kati ya bansadi ya Yehowa kele na kumona nde mpasi kekuma mingi na kulungisa mikumba na bau yonso, ata bau kele na luzolo ya kusala yau. Bau kekudimona na kunataka kizitu, ya kulemba. Bankaka nkutu kemona nde na kupema fyoti yau kelomba kuvila mambu yonso mpi kuvila na meso ya bantu, sambu na kusosa mabanza ya mbote. Keti nge mpi mekudiwaka mutindu yina? Keti nge kezaba muntu mosi ya kewakanaka ti nge ya kele na mvwandilu yina? Ee, imvitasio ya kepesa ntima kyese ya Yezu kele ti ntendula ya mingi sambu na beto bubu yai.

¹³ Na ntwala ya kupesa imvitasio na yandi ya zola, Yezu kutubaka nde: “Tata na mono me songaka mono mambu yonso. Ata muntu mosi ve kuzaba Mwana, kansi Tata kaka muntu kuzaba yandi. Ata muntu mosi ve kuzaba Tata, kansi Mwana mpamba muntu kuzaba yandi, ti bantu yina ya Mwana zola nde bo zaba yandi.” (Matayo 11:27) Sambu na ngwisani ya ngolo yai na kati ya Yezu ti Tata na yandi, beto lenda kutula ntima nde na kundimaka imvitasio ya kukuma balongoki na yandi, beto lenda kukota na ngwisani ya ngolo, ya beto mosi ti Yehowa, “Nzambi ya ndembikilu yonso.” (2 Korinto 1:​3, NW; fwanisa ti Yoane 14:⁠6.) Na kuyika, sambu ‘bima yonso mepesamaka na yandi,’ (NW) kaka Yezu Kristu mpamba kele ti ngolo mpi kiyeka ya kukumisa bizitu na beto ya kukonda kilo. Inki bizitu? Yina ya politiki, kinkita, ti ngidika ya lusambu ya kubeba kepesaka beto, kumosi ti yina ya disumu ti kukonda kukuka ya beto kubakaka. Ngindu ya nsyamisa ti ya kutudila ntima ya inki mutindu yai ya meyita kupesama!

¹⁴ Yezu kulandaka na kutuba nde: “Beno kwisa na mono, beno yonso bantu yina me lemba, sambu beno ke nata kilo ya nene, ebuna mono ta pesa beno ntangu ya kupema.” (Matayo 11:28) Kyeleka mpenza, Yezu vandaka ve kutubila bisalu ya ngolo, sambu ntangu mingi yandi vandaka kulongisila balongoki na yandi na kusala ngolo na bisalu ya bau vandaka na yau. (Luka 13:24) Kansi “kulemba” (“kusala kisalu,” Kingdom Interlinear) kemonisa kisalu ya nda mpi ya kelembisa, mbala mingi ya kele ti lufutu ve. Mpi, “ke nata kilo ya nene” kepesa ngindu ya kuvanda na kilo na kiteso ya kuluta ngolo ya muntu. Luswaswanu lenda kutesana ti yina ya kele na kati ya muntu yina ketimuna dibulu sambu na kusosa kimvwama ti muntu yina ketimuna dibulu na kisika ya ndola. Bau kesala kisalu ya ngolo ya mutindu mosi. Na muntu mosi kisalu kesalama ti mpusa yonso, kansi na muntu ya nkaka, yau kele nkuba ya kele na nsuka ve. Kima ya ketula luswaswanu kele lukanu ya kisalu to kukonda lukanu.

¹⁵ Keti nge kekudiwa nde nge kele “ya kulemba sambu nge ke nata kilo ya nene,” na mpila nde malombo kele mingi na zulu ya ntangu mpi ngolo na nge? Keti kizitu ya nge kele na kunata kemonika ya kuluta kilo sambu na nge? Kana nde ee, yau lenda kusadisa nge na kudiyula nde: ‘Mono kelemba sambu na inki? Inki kizitu mono kele na kunata?’ Na yina metadila yau, ntendudi mosi ya Biblia kutubaka yau meluta kiteso ya bamvula kuluta 80 nde: “Kana beto metadila bizitu ya luzingu, yau kekota na ndonga zole: beto lenda kubinga yau bizitu ya muntu kekudipesaka ti ya muntu lenda kubuya ve: yina ya melombama ti yina ya melombama ve, na bisalu na beto mosi.” Yandi kuyikaka dyaka nde: “Bamingi na kati na beto tayituka, kana bau mekudifimpa mbotembote, na kumona nde kisika ya kuluta nene na bizitu ya muntu kepesamaka na bizitu ya yandi kekudipesaka.”

¹⁶ Inki kele mwa bizitu ya beto lenda kunata na zulu na beto mosi? Bubu yai beto kezinga na inza ya kesosaka bimvwama, byese ya ntoto, mpi mansoni. (2 Timoteo 3:​1-5) Ata Bakristu ya mekudipesaka kele na nsi ya bupusi ya kudikotisa na bamidele ya mpa ti na mitindu ya kuzinga ya nza. Ntumwa Yoane kusonikaka na yina metala “bima yina ya nitu na beto ti meso na beto ke monaka nzala na yo ti bima yina ya beto ke tulaka lulendo sambu na yo.” (1 Yoane 2:16) Yai kele bupusi ya kuluta ngolo ya lenda kubenda beto. Yau mezabanaka nde bankaka vandaka kubaka bamfuka ya ngolo sambu na kuwa mbotembote byese ya inza to sambu na kuvanda ti mutindu mosi ya kuzinga. Ebuna, bau kemonaka nde bau fwete kuyonika ntalu mosi ya ngolo ya ntangu na kisalu, to kusala bisika mingi, sambu na kuzwa mbongo ya kufuta bamfuka na bau.

¹⁷ Ata muntu lenda kuyindula nde mbi kele ve na kuvanda to na kusala bima ya bantu ya nkaka kele na yau to kesalaka, yau kele mfunu na kufimpa sambu na kuzaba kana yandi keyika kilo na zulu ya kizitu na yandi mpambampamba. (1 Korinto 10:23) Sambu yau kelomba muntu kunata kilo fyoti mpamba, yandi fwete kukatula kima mosi sambu na kunata kima ya nkaka. Mbala mingi, bima ya kekatulamaka ntete kele bima ya mfunu sambu na mambote na beto ya kimpeve​—⁠kulonguka na beto mosi, kuvukana na balukutakanu, mpi kisalu ya kusamuna. Malanda kevandaka lufwa ya ngolo ya kimpeve, yina, ya kesalaka nde na nima, kilo yango kukuma mpasi na kunata. Yezu Kristu kukebisaka na kigonsa ya mutindu yina ntangu yandi kutubaka nde: “Beno keba! [sambu ntima na beno kufuluka ve na kilo ya, NW] kusala bafete konso ntangu to na kulauka malafu, beno lenda yindula bampasi ya luzingu yai ve; kana ve, kilumbu yina ta kwisila beno na kintulumukina.” (Luka 21:​34, 35; Baebreo 12:⁠1) Yau kele mpasi na kuzaba mutambu mpi kutina yau kana muntu kele na kilo ya nene mpi ya kulemba.

Ndembikilu mpi Kupema

¹⁸ Yau yina, na zola yonso, Yezu kupesaka nkisi nde: “Beno kwisa na mono, . . . mono ta pesa beno ntangu ya kupema.” (Matayo 11:28) Ngogo kupema yai awa ti na mvese 29 kekatuka na ngogo ya Kigreki ya mbalula ya La Septante kusadilaka na kubalula ngogo ya Kiebreo sambu na “Kilumbu ya Kupema” to “kuzitisa Kilumbu ya Kupema.” (Kubasika 16:23) Yau yina, Yezu kusilaka ve nde bayina takwisa na yandi tavanda dyaka ve na kisalu, kansi yandi kusilaka bau nde yandi tapemisa bau na mpila nde bau kukuka na kisalu ya bau fwete kusala na ngwisana ti lukanu ya Nzambi.

¹⁹ Kansi, inki mutindu muntu ‘ke kwisa na Yezu’? Na balongoki na yandi, Yezu kutubaka nde: “Kana muntu zola kwisa kulanda mono, yandi lenda kulanda diaka ve luzingu na yandi mosi; kansi yandi baka [nti ya mpasi, NW] na yandi, yandi kwisa kulanda mono.” (Matayo 16:24) Na yau, kukwisa na Yezu disongidila kuwakanisa luzolo na nge na yina ya Nzambi ti ya Yezu, kundima kilo mosi ti mukumba, na kusalaka buna ntangu yonso. Keti mambu yina yonso ya melombama kele ya kuluta mingi? Keti yau kele ntalu ya kuluta? Bika nde beto kutala inki Yezu kutubaka na nima ya kupesa imvitasio ya zola sambu na bantu ya kulemba.

[Study Questions]

1. Na nzyetelo na yandi ya tatu ya kusamuna, inki Yezu kumonaka na Galilea?

2. Inki mutindu Yezu kusadisaka bantu?

3. Sambu na inki imvitasio ya Yezu kele mfunu kiteso mosi bubu yai?

4. Inki bangyufula beto fwete kutadila sambu na kubaka mambote na imvitasio ya zola ya Yezu?

5. Sambu na inki yau kufwanaka nde ntumwa Matayo kusonika nsangu yai ya kisalu ya Yezu?

6. (a) Inki ngidika ya mpaku vandaka kusadilama na ntangu ya Yezu? (b) Sambu na inki bakalaki ya mpaku kuvandaka ti lukumu ya mbi? (c) Sambu na inki mambu Polo kumonaka mfunu ya kuyibusa bankundi na yandi Bakristu?

7. Inki mutindu bandola ya bansiku ya Roma kuyikaka kizitu na zulu ya bantu?

8. Inki mutindu bamfumu ya mabundu kutulaka kizitu na zulu ya bantu?

9. Inki mutindu mvwandilu na kati ya bantu ketesama na ntangu ya Yezu ti na bilumbu ya Ntotila Salomo?

10. Inki kuvandaka kikuma ya mvwandilu ya Izraele na mvunkama ya ntete?

11. Sambu na inki Yezu kumonaka nde bantu ya yandi monaka kuvandaka “me lemba, kikesa ve, bonso mameme me konda ngungudi”?

12. Inki mpasi bansadi ya Nzambi ti bantu ya masonga ya nkaka kemona bubu yai?

13. Sambu na inki beto lenda kutula ntima nde Yezu lenda kupesa beto ndembikilu mpi kupema?

14. Sambu na inki kilo ya nene Yezu lenda kupesa beto kupema?

15. (a) Inki bangyufula beto fwete kudiyula kana beto kemona nde beto kenata kizitu ya ngolo na mapeka na beto? (b) Inki beto lenda kutuba na yina metala kisina ya bizitu na beto?

16. Inki bizitu beto lenda kudipesa na buzoba?

17. Inki mvwandilu lenda kukumisa kilo na beto mpasi na kunata, ye inki mutindu beto lenda kuyidika yau?

18. Inki Yezu kupesaka na bayina kukwisaka na yandi?

19. Inki mutindu muntu ‘ke kwisa na Yezu’?

[Caption on page 1]

[Bangyufula]

[Caption on page 11]

[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 11]

Inki kele mwa bizitu ya beto lenda kudipesa?

[Caption on page 1]

Keti Nge Keyibuka?

◻ Na inki mitindu bantu ya bilumbu ya Yezu vandaka kunata kilo?

◻ Inki kuvandaka kikuma ya kyeleka ya mpasi ya bantu?

◻ Inki mutindu beto fwete kudifimpa kana beto kekudiwa na nsi ya kizitu ya ngolo?

◻ Inki bizitu beto lenda kudipesa na buzoba?

◻ Inki mutindu beto lenda kuzwa kupema ya Yezu kusilaka?