Bambangi Ti Banzambi Ya Luvunu
“ ‘Beno kele bambangi na mono,’ kele ndinga ya Yehowa, ‘ee, nsadi na mono ya mono meponaka.’ ”—YEZAYA 43:10, NW.
NANI kele Nzambi ya kyeleka? Bubu yai, ngyufula yai ya kuluta mfunu ketadila bantu yonso. Ata nkutu bantu kesambaka banzambi mingi, kaka Mosi lenda kupesa beto luzingu mpi kupesa beto makwisa ya kyese. Kaka sambu na Mosi yau lenda kutubama nde: “Na ngolo na yandi beto ke na moyo, beto ke mona mpila ya kutambula, beto mpi ke na luzingu na beto.” (Bisalu 17:28) Ya kyeleka, kaka Nzambi mosi kele na nswa ya kubaka lusambu. Mutindu nkunga ya zulu ya kele na mukanda ya Kusonga ketuba nde: “Nge melunga, Yehowa, ee, Nzambi na beto, na kubaka nkembo mpi lukumu mpi ngolo, sambu kele nge muntu kugangaka bima yonso, ye mpi sambu na luzolo na nge yau zingaka mpi yau gangamaka.”—Kusonga 4:11, NW.
2 Na masamba ya Edeni, Satana kutulaka ntembe na luvunu yonso sambu na nswa ya Yehowa ya kubaka lusambu. Na kusadilaka nyoka, yandi kutubilaka Eva nde kana yandi kukolama na nsiku ya Nzambi mpi kudya dimbuma ya nti yina Yehowa kubuyisaka, yandi mosi zolaka kukuma bonso Nzambi. Bangogo na yandi kuvandaka nde: “Nzambi . . . zaba nde kilumbu ya beno ta dia yo, meso na beno ta kanguka, beno ta vanda bonso yandi Nzambi, beno ta zaba mambu ya mbote ti ya mbi.” (Kuyantika 3:5) Eva kukwikilaka nyoka mpi kudyaka mbuma ya kubuyisamaka.
3 Ya kyeleka, Satana kukusaka. (Yoane 8:44) Na mutindu mosi kaka, Eva kukumaka “bonso Nzambi” ntangu yandi kusumukaka kuvandaka nde yandi kubakaka yandi mosi mukumba ya kuzenga yina kuvandaka mbote mpi yina kuvandaka mbi, kima mosi ya yandi zolaka kubikisila Yehowa. Mpi ata nkutu luvunu ya Satana, nsukansuka, yandi kufwaka. Ebuna muntu mosi kaka ya kubakaka mpenza mambote ya disumu ya Eva kuvandaka Satana. Ya kyeleka, lukanu ya Satana, ya kukondaka kutubama, sambu na kundimisa Eva na kusumuka kuvandaka nde yandi mosi kukuma nzambi. Ntangu Eva kusumukaka, yandi kukumaka landi na yandi ya ntete ya muntu, mpi nswalu, Adami kulandaka yandi. Bana na bau mingi kubutukaka “na masumu” kaka ve, kansi mpi kubwaka na bupusi ya Satana, mpi na nima ya ntangu fyoti, inza yonso ya kuvandaka ntama ti Nzambi ya kyeleka kubasikaka.—Kuyantika 6:5; Nkunga 51:5.
4 Inza yango kubungulamaka na Mvula ya Ngolo. (2 Piere 3:6) Na nima ya Mvula ya Ngolo, inza ya zole ya kuvandaka ntama ti Yehowa kuyelaka, mpi yau kele tii bubu yai. Sambu na yau, Biblia ketuba nde: “Inza ya mvimba kele na nsi ya kiyeka ya nkwa mambi.” (1 Yoane 5:19, NW) Na kubuyaka ntendula ya kyeleka ya nsiku ya Yehowa, inza yai kesadilaka balukanu ya Satana. Yandi kele nzambi na yau. (2 Korinto 4:4) Kansi, yandi kele mpenza nzambi mosi ya kukonda ngolo. Yandi lenda ve kupesa bantu kyese to kupesa bau luzingu; kaka Yehowa muntu lenda kusala yau. Yau yina, bantu yina kezola luzingu mosi ya kufuluka na ntendula mpi inza ya kuluta mbote fwete kulonguka ntete nde Yehowa kele Nzambi ya kyeleka mpi na nima kulonguka na kusala luzolo na yandi. (Nkunga 37:18, 27, 28; Longi 12:13) Na yau, mfunu ya nswalunswalu kele sambu na babakala ti bankento ya lukwikilu na kuta kimbangi, to na kusamuna kyeleka, na yina metala Yehowa.
5 Kaka na luyantiku, bantu ya kwikama ya mutindu yina kumonanaka na inza. Ntumwa Polo, na Baebreo kapu 11, kepesa lisiti na bau ya nda mpi kebinga bau “dituti ya nene ya bambangi.” (Baebreo 12:1) Mwana ya Adami ti Eva ya zole, Abele, kuvandaka muntu ya ntete na lisiti ya Polo. Enoki ti Noa metubilama mpi kubanda na ntangu ya kuyitaka Mvula ya Ngolo. (Baebreo 11:4, 5, 7) Abrahami, nkaka ya kikanda ya Bayuda, kele mfunu mingi. Abrahami, yina kebingama “nduku ya Yehowa,” kukumaka nkaka ya Yezu, “mbangi ya kwikama mpi ya kyeleka.”—Yakobo 2:23, NW; Kusonga 3:14, NW.
Kimbangi ya Abrahami Sambu na Kyeleka
6 Inki mutindu Abrahami kusalaka bonso mbangi? Na nsadisa ya lukwikilu na yandi ya ngolo mpi bulemfu ya kwikama na Yehowa. Ntangu yandi kubingamaka sambu na kuyambula mbanza ya Ure mpi na kuzinga kitini ya luzingu na yandi ya kubikalaka na nsi mosi ya ntama, Abrahami kulemfukaka. (Kuyantika 15:7; Bisalu 7:2-4) Bikanda ya ketambulatambulaka tasosa mbala na mbala kuyambula luzingu na bau ya kutambulatambula sambu na kuzinga luzingu ya kuluta lutaninu ya mbanza. Na yau, ntangu Abrahami kuyambulaka mbanza sambu na kundima kuzinga na batenta, yandi kupesaka nzikisa ya ngolo ya kutula ntima na yandi na Yehowa Nzambi. Bulemfu na yandi kuvandaka kimbangi na bayina vandaka kutala nkadilu na yandi. Yehowa kusambulaka Abrahami mingi kibeni sambu na lukwikilu na yandi. Ata nkutu yandi vandaka kuzinga na batenta, Abrahami kukumaka mvwama na bima ya kinsuni. Ntangu Loti ti dibuta na yandi kunatamaka na kimpika, Yehowa kunungisaka Abrahami na nsosa na yandi, na mpila nde yandi kukukaka na kugulusa bau. Nkento ya Abrahami kubutaka mwana na kinunu na yandi, mpi na yau, lusilu ya Yehowa yina ketuba nde Abrahami takuma tata ya nkuna kundimisamaka. Na nzila ya Abrahami, bantu kumonaka nde Yehowa kele Nzambi ya kezinga yina kelungisaka balusilu na yandi.—Kuyantika 12:1-3; 14:14-16; 21:1-7.
7 Ntangu yandi kukatukaka na kugulusa Loti, Abrahami kukutanaka ti Melkizedeki ntotila ya Salemi (yina kubingamaka na nima Yeruzalemi), yina kuyambaka Abrahami, na kutubaka nde: “Bika nde Abrahami muntu ya Nzambi ya Kuluta Kuzanguka kusambulama.” Ntotila ya Sodomi kwisaka kutala yandi mpi zolaka kupesa yandi makabu. Abrahami kubuyaka. Sambu na inki? Yandi zolaka ve nde mwa mbefula kuvanda na yina metala Nto ya balusakumunu na yandi. Yandi kutubaka nde: “Na meso ya [Yehowa Nzambi ya kuluta Kuzanguka, NW], yina salaka bima yonso, mono ta baka ata kima na nge ve, to nsinga ya kutungila lele to nsinga ya sandale. Mbaimbai nge ta tuba nde: ‘O Abrahami me kuma mvwama sambu na bima na mono.’ ” (Kuyantika 14:17-24) Mbangi ya mbote ya inki mutindu yai Abrahami kuvandaka!
Dibuta ya Bambangi
8 Moize, muntu ya kikanda ya Abrahami, kemonana mpi na lisiti ya Polo ya bambangi. Moize kuyambulaka bimvwama ya Ezipte mpi na nima yandi kunungaka na kikesa yonso mpenza mfumu ya luyalu ya inza ya kuluta ngolo sambu na kutwadisa bana ya Izraele na kimpwanza. Na wapi yandi kubakaka kikesa? Na lukwikilu na yandi. Polo ketuba nde: “[Moize] tulaka kaka ngolo bonso nde yandi ke mona na meso na yandi Nzambi yina ke monikaka ve.” (Baebreo 11:27) Banzambi ya Ezypte vandaka kumonana, kusimbama. Ata nkutu bubu yai, biteki na bau keyitukisaka bantu. Kansi, ata nkutu Yehowa kemonanaka ve, yandi vandaka kibeni muntu ya kyeleka sambu na Moize kuluta banzambi yina yonso ya luvunu. Moize kuvandaka ve ti mbefula ata fyoti nde Yehowa kuvandaka mpi nde yandi tapesa nsendo na Bansambidi na yandi. (Baebreo 11:6) Moize kukumaka mbangi ya ngolo mpenza.
9 Na nima ya kutwadisa bana ya Izarele na kimpwanza, Moize kukumaka muwakanisi ya ngwakana na kati ya Yehowa ti bana ya Abrahami na nzila ya Yakobi. Na yau, dibuta ya Izraele kubasikaka bonso bantu ya Yehowa ya sipesiali. (Kubasika 19:5, 6) Sambu na mbala ya ntete, kimbangi ya dibuta kupesamaka. Bangogo ya Yehowa na nzila ya Yezaya, kiteso ya bamvula 800 na nima, kulunganaka na lufulu kubanda na luyantiku ya kubasika ya dibuta: “ ‘Beno kele bambangi na mono,’ kele ndinga ya Yehowa, ee, ‘nsadi na mono ya mono meponaka, na mpila nde beno lenda kuzaba mpi kuvanda na lukwikilu na mono, ye mpi beno lenda kuzaba nde mono kele kaka mutindu mosi.’ ” (Yezaya 43:10) Inki mutindu dibuta yai ya mpa zolaka kusala bonso bambangi ya Yehowa? Na lukwikilu na bau ti na bulemfu na bau mpi na nzila ya bisalu ya Yehowa sambu na bau.
10 Kiteso ya bamvula 40 na nima ya luyantiku na yau, Izraele kuvandaka penepene na kubaka Ntoto ya Lusilu. Mineki (espions) kwendaka kutala mbanza ya Yeriko, mpi Rahabi, muntu ya vandaka kuzinga na Yeriko, kutaninaka bau. Sambu na inki? Yandi kutubaka: “Beto waka mutindu Mfumu Nzambi yumisaka nzadi ya Mbwaki sambu beno luta ntangu beno basikaka na nsi ya Ezipte. Beto waka mpi mutindu beno salaka bantotila yai zole ya bantu ya Amore, Sihoni ti Ogi, kuna na simu ya Yordani; beno fwaka bo ti bima na bo yonso. Ntima na beto pasukaka ntangu beto waka nsangu yai, ata muntu mosi kele diaka na kikesa ve ya kunwana ti beno. Ya kieleka Mfumu Nzambi na beno kele Nzambi ya zulu ti ntoto.” (Yozue 2:10, 11) Nsangu ya bisalu ya Yehowa ya ngolo kupusaka Rahabi ti dibuta na yandi na kuyambula Yeriko ti banzambi na yau ya luvunu sambu na kusambila Yehowa kumosi ti Izraele. Yau kemonana pwelele nde, Yehowa kupesaka kimbangi ya ngolo na nzila ya Izraele.—Yozue 6:25.
11 Ntangu bantu ya Izraele kuvandaka dyaka na Ezipte, Yehowa kutindaka Moize na Falao mpi kutubaka nde: “Kwenda na mfumu ya Ezipte. Mono kumisaka yandi ti bantu na yandi ntu-ngolo sambu mono vandaka kuzola kusonga bo bidimbu ya ngolo na mono; mono vandaka kuzola mpi nde beno ta telaka bana na beno ti batekolo na beno mutindu mono kumisaka bantu ya Ezipte bazoba ntangu mono salaka bidimbu yai yonso na nsi na bo. Beno yonso beno ta zaba nde mono kele [Yehowa, NW].” (Kubasika 10:1, 2) Bantu ya Izraele ya bulemfu zolaka kutubila bana na bau bisalu ya ngolo ya Yehowa. Na nima, bana na bau zolaka kutubila yau na bana na bau, mpi mpila yina yau zolaka kusalama na bambandu yonso. Mpila yina, bisalu ya ngolo ya Yehowa zolaka kuyibusama. Mutindu mosi bubu yai, bibuti kele ti mukumba ya kuta kimbangi na bana na bau.—Kulonga 6:4-7; Bingana 22:6.
12 Lusakumunu ya nene ya Yehowa na zulu ya Izraele ntangu yau kuvandaka ya kwikama kuvandaka bonso kimbangi sambu na makanda ya nzyunga. Bonso Moize kutubaka na nima ya kumonisa balusakumunu ya Yehowa kusilaka nde: “Ebuna bantu yonso ya nsi-ntoto ta mona nde [zina ya Yehowa mebingama na zulu, NW] na beno, mpidina bo ta tina beno boma.” (Kulonga 28:10) Salomon kupesamaka mayele ti kimvwama sambu na lukwikilu na yandi. Na nsi ya luyalu na yandi dibuta kukumaka ti kimvwama mpi kusepelaka na nsungi mosi ya nda ya ngemba. Sambu na yina metala ntangu yango beto ketanga nde: “Bantotila yonso ya nsi-ntoto waka nsangu ya mayele ya Salomo, bo tindaka bantu na kwisa kuwa yandi.” (1 Bantotila 5: 5, 9, 10, 14) Ntotila-nkento ya nsi ya Saba kuvandaka na kati ya bantu ya nene ya kwisaka kutala Salomo. Na nima ya kumona yandi mosi lusakumunu ya Yehowa na zulu ya dibuta mpi ntotila na yau, yandi kutubaka nde: “Lukumu na Mfumu Nzambi, Nzambi na nge! Yandi me tulaka nge na kuvanda ntotila ya bantu ya Israele na zina na yandi. Yandi ke zolaka bantu na yandi.”—2 Bansangu 9:8.
13 Ntumwa Polo kutubilaka yina kuvandaka mbala ya nkaka kimbangi ya kuluta ngolo ya Izraele. Ntangu yandi vandaka kutubila Izraele ya kinsuni ti dibundu ya Bukristu ya Roma, yandi kutubaka nde: “Bau kupesamaka mambu ya santu ya Nzambi.” (Roma 3:1, 2, NW) Kubanda na Moize, bantu ya Izraele ya nkaka ya kwikama kupemamaka sambu na kusonika mitindu ya Yehowa vandaka kusala ti Izraele, ye mpi ndongisila na yandi, bansiku na yandi, mpi bambikudulu na yandi. Na nzila ya bansonama yai, balongi ya bansiku yina ya ntama kutaka kimbangi na bambandu yonso—ti ya beto bubu yai—nde Nzambi kele kaka mosi, mpi zina na yandi kele Yehowa.—Daniele 12:9; 1 Piere 1:10-12.
14 Mawa mingi, mbala na mbala Izraele vandaka ve kumonisa lukwikilu, mpi na nima yau vandaka kulomba nde Yehowa kutinda bambangi na dibuta na yandi mosi. Mingi na kati na bau vandaka kunyokwama. Polo kutubaka nde: “Bantu ya nkaka, bo vandaka kuseka bo, bo vandaka kubula bo fimbu; bankaka, bo kangaka bo na miniololo, ebuna bo tulaka bo na boloko.” (Baebreo 11:36) Ya kyeleka, Bambangi ya kwikama! Mawa ya inki mutindu yau kele na kumona nde minyoku na bau vandaka kukatuka mbala mingi na bankundi bamambere ya dibuta ya kuponama ya Yehowa! (Matayo 23:31, 37) Ya kyeleka, disumu ya dibuta kukumaka nene na mpila nde na 607 N.T.B., Yehowa kukotisaka Bantu ya Babilone sambu na kubungula Yeruzalemi ti tempelo na yau mpi na kunata bantu ya Izraele mingi yina kugulukaka na kimpika. (Yeremia 20:4; 21:10) Keti yina kuvandaka nsuka ya kimbangi ya dibuta sambu na zina ya Yehowa? Ve.
Kusambisama ya Banzambi
15 Ata nkutu na kati ya kimpika na Babilone, bamambere ya kwikama ya dibuta kudyenganaka ve mbundu na kuta kimbangi na yina metala Kinzambi mpi ngolo ya Yehowa. Mu mbandu, Daniele kutendulaka na kikesa yonso bandosi ya Nabukodonozore, kutendudilaka Beltazare bansonama na zulu ya kibaka, mpi kubuyaka na kusala disumu na ntwala ya Dariusi na dyambu ya metala kisambu. Baebreo tatu mpi, ntangu bau kubuyaka na kufukimina kiteki, kupesaka Nabukodonozore kimbangi ya mbote kibeni.—Daniele 3:13-18; 5:13-29; 6:4-27.
16 Ata mpila yina, Yehowa kukanaka nde kimbangi ya dibuta zolaka kupesama dyaka na ntoto ya Izraele. Ezekiele, yina kubikulaka na kati ya Bayuda ya kuvandaka na kimpika na Babilone, kusonikaka lukanu ya Yehowa na yina metala nsi ya kubungulamaka nde: “Mono ta sala mpi na mpila nde bantu na beno kukuma mingi na konso dikanda. Beno ta zinga na babwala, beno ta tunga diaka banzo yina yonso bebaka.” (Ezekiele 36:10) Sambu na inki Yehowa zolaka kusala yau? Ntetentete, bonso kimbangi sambu na zina na yandi mosi. Na nzila ya Ezekiele yandi kutubaka nde: “Mambu ya mono ke sala yo kele ve nde sambu na beno bantu ya Israele, kansi yo kele sambu na [busantu, NW] ya zina na mono ya beno bebisaka na konso bisika ya beno vandaka kwenda.”—Ezekiele 36:22; Yeremia 50:28.
17 Mbikudi Yezaya kupemamaka sambu na kusonika bangogo ya Yezaya 43:10, yina ketuba nde Izraele kuvandaka mbangi ya Yehowa, nsadi na yandi, na ntangu ya kubikulama ya kubasika ya Izraele na kimpika ya Babilone. Na Yezaya 43 ti 44, Yehowa metendulama bonso Ngangi, Ngidiki, Nzambi, Santu, Ngulusi, Musumbi, Ntotila, mpi Musadi ya Izraele. (Yezaya 43:3, 14, 15; 44:2) Kimpika ya Izraele kupesamaka nzila sambu dibuta ya Izraele kunungaka ve mbala na mbala na kukembila yandi mutindu yina. Kansi, bau kuvandaka kaka bantu na yandi. Yehowa kutubilaka bau nde: “Kuwa boma ve, mono ke katula nge na kimpika; mono me binga nge na zina na nge, nge kele ya mono.” (Yezaya 43:1) Yau kulombamaka nde kimpika ya Izraele na Babilone kumana.
18 Ya kyeleka, Yehowa kukatulaka Izraele na kimpika na Babilone na kati ya kusambisama ya banzambi. Yandi kutulaka na ntembe banzambi ya luvunu ya makanda sambu na kubasisa bambangi na bau, mpi yandi kupesaka Izraele zina ya bambangi na yandi. (Yezaya 43:9, 12) Ntangu yandi kukatulaka Izraele na kimpika, yandi kumonisaka nde banzambi ya Babilone kuvandaka ve banzambi ata fyoti mpi nde yandi kele Nzambi mosi kaka ya kyeleka. (Yezaya 43:14, 15) Ntangu, kiteso ya bamvula 200 na ntwala ya dyambu yango, yandi kubingaka Sirusi ya nsi ya Persia bonso nsadi na yandi sambu na kupesa kimpwanza na Bayuda, yandi kupesaka banzikisa ya nkaka ya Kinzambi na yandi. (Yezaya 44:28) Izraele zolaka kukatulama na kimpika. Sambu na inki? Yehowa ketendula nde: “Bo [Izraele] ta pesa mono lukumu!” (Yezaya 43:21) Yau zolaka kupesa dibaku ya nkaka sambu na kimbangi.
19 Ya ntangu yango kulungaka, Sirusi muntu ya nsi ya Persia kunungaka Babilone kaka mutindu yau kubikulamaka. Sirusi, ata nkutu mumpani, kusamunaka Kinzambi ya Yehowa ntangu yandi kubasisaka ntubilu sambu na Bayuda na Babilone nde: “Beno yonso bayina kele bantu na yandi beno vutuka na Yeruzalemi kuna na ntoto ya Yuda, beno tunga diaka nzo ya [Yehowa Nzambi ya Israele—yandi kele Nzambi ya Kyeleka, NW] Nzambi yina ya bo ke sambaka na Yeruzalemi. Mbote yandi Nzambi kuvanda ti beno yonso.” (Esdrasi 1:3) Bayuda mingi kundimaka. Bau kusalaka nzyetolo ya nda sambu na kwenda na Ntoto ya Lusilu mpi bau kutungaka mesa ya kimenga na kisika tempelo ya ntama kuvandaka. Ata nkutu lebakana ti luteleminu ya ngolo kuvandaka, nsukansuka, bau kukaka kutungulula tempelo ti mbanza ya Yeruzalemi. Yonso yai kusalamaka, mutindu Yehowa yandi mosi kutubaka nde: “Kele ve nde . . . na ngolo ya basoda to na ngolo na nge mosi, kansi . . . na ngolo ya mpeve na mono Mfumu Nzambi.” (Zakaria 4:6) Bandungisa yai kupesaka nzikisa ya nkaka nde Yehowa kele Nzambi ya kyeleka.
20 Na yau, Yehowa kulandaka na kusadila dibuta ya Izraele, ata nkutu yau kuvandaka dibuta mosi ya kukonda kukuka mpi bantangu ya nkaka bantu ya kukolama, bonso mbangi na yandi. Na inza ya kuyitaka inza ya Bukristu, dibuta yango ti tempelo na yau mpi bunganga-Nzambi na yau, vandaka bonso mavula (centre) ya inza ya lusambu ya kyeleka. Konso muntu yina ketanga na kati ya Masonuku ya Kiebreo, bisalu ya Yehowa na kuwakana ti Izraele, lenda kuvanda ve ti mbefula nde Nzambi ya kyeleka kele kaka mosi, mpi zina na yandi kele Yehowa. (Kulonga 6:4; Zakaria 14:9) Kansi, yau kulombamaka nde kimbangi ya kuluta nene kupesama na zina ya Yehowa, mpi beto tatubila dyambu yai na disolo ya kelanda.
[Study Questions]
1. Nani kele Nzambi ya kyeleka, mpi na inki mambu yandi kele ya kuluta kuzanguka na zulu ya banzambi mingi ya bau kesamba bubu yai?
2, 3. (a) Inki mutindu Satana kutulaka ntembe na luvunu yonso na nswa ya Yehowa ya kubaka lusambu? (b) Inki kuvandaka mbutu ya disumu ya Eva sambu na Eva ti bana na yandi, mpi inki kuvandaka mbutu sambu na Satana?
4. (a) Nani kele nzambi ya inza yai? (b) Na inki dyambu mfunu ya nswalunswalu kele?
5. Inki “dituti ya bambangi” Polo kutubilaka? Tanga ndambu ya bantu ya yandi kutulaka na lisiti.
6, 7. Na inki mitindu luzingu ti bisalu ya Abrahami kuvandaka kimbangi nde Yehowa kele Nzambi ya kyeleka?
8. Inki mutindu Moize kumonisaka lukwikilu ya ngolo na Yehowa?
9. Yau kulombamaka nde dibuta ya Izraele kusadila Yehowa inki mutindu?
10. Na inki mutindu bisalu ya ngolo ya Yehowa sambu na Izraele kupesaka kimbangi, mpi ti inki mbutu?
11. Inki mukumba kulombamaka nde bibuti ya Izraele kuvanda na yau na yina metala kuta kimbangi?
12. Inki mutindu lusakumunu ya Yehowa na zulu ya Salomo ti Izraele kele bonso kimbangi?
13. Inki lenda kuvanda kimbangi ya ngolo ya Izraele, mpi inki mutindu beto kebakila yau kaka mambote?
14. Sambu na inki bantu ya nkaka ya kutaka kimbangi sambu na Yehowa kunyokwamaka?
15. Inki mutindu kimbangi kupesamaka ata nkutu na kimpika na Babilone?
16. Inki mutindu Yehowa kutubaka na ntwala ya kuvutuka ya Izraele na nsi na bau, mpi inki zolaka kuvanda lukanu ya kuvutuka yai?
17. Inki mambu metendulama na ntwala ti na nima ya mvese ya Yezaya 43:10?
18. Inki mutindu kukatulama na kimpika ya Izraele na Babilone kemonisa nde Yehowa kele Nzambi mosi kaka ya kyeleka?
19. Inki kimbangi kupesamaka na nzila ya Sirusi yina kulombaka bana ya Izraele na kuvutuka na Yeruzalemi mpi na nzila ya bisalu ya Bayuda kusalaka na nima ya kuvutuka yango?
20. Ata nkutu Izraele kuvandaka na lebakana, inki lenda kutubama na yina metala kupesa na bau ya kimbangi sambu na zina ya Yehowa na inza ya ntama?
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 21]
[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 21]
Na lukwikilu ti bulemfu na yandi, Abrahami kutaka kimbangi ya ngolo sambu na Kinzambi ya Yehowa
[Caption on page 1]
Keti Nge Keyibuka?
◻ Inki mutindu Abrahami kupesaka kimbangi nde Yehowa kele Nzambi ya kyeleka?
◻ Inki nkadulu ya kuluta nene ya Moize kusadisaka yandi na kuvanda mbangi ya kwikama?
◻ Na inki mitindu Izraele kupesaka kimbangi ya dibuta na yina metala Yehowa?
◻ Inki mutindu kukatulama na kimpika ya Izraele na Babilone kuvandaka nsonga nde Yehowa kele Nzambi mosi kaka ya kyeleka?