Ntangu Nsiku Ya Bambuta Kewakana Ve Ti Kyeleka

KEBA​—⁠MASA YA KUNWA VE. Yau lenda kuvanda nde beto kelutaka kumona balukebisu ya mutindu yai. Na bisika mingi, bantu kekebaka mingi na yina metala masa ya bau kenwaka sambu bau kezabaka nde masa ya nkaka kele na kukumaka ti ndikila ya kima yina bau kebingaka nde “potopoto ya ndikila.” Ndonguka mosi ketuba nde, bonso mbutu ya kubeba ya mupepe, na kisika ya kuvanda “mukebi mpi nsungimini ya luzingu,” masa lenda kukituka “kima mosi ya kekabaka mikrobe yina kepesaka maladi ye . . . bima ya shimi yina kenataka maladi.”​—⁠Water Pollution.

Kubebisama ya Masa ya Kyeleka

Nsiku ya bambuta yina kewakanaka ve ti kyeleka kele bonso masa ya kubeba. Beto lenda kukwikila na nsiku ya bambuta na masonga yonso​—⁠nsangu, bangindu, balukwikilu, bikalulu ya bambuta yina kekabulamaka tuka ntama na mbandu mosi mpi ya nkaka​—⁠yina mebebisamaka na kutuba ya mbote ti “potopoto ya ndikila” ya luvunu, bangindu mpi bafilosofi ya mpukumuna. Kaka bonso masa ya kubeba, yau lenda kunata mpasi ya kukonda kukana​—⁠mpasi ya kimpeve.

Ata nkutu beto keyindula nde balukwikilu ya nsiku ya bambuta ya lusambu na beto kewakanaka ti Biblia, beto yonso fwete kubaka ntangu ya kufimpa yau mbotembote. Yibuka nde, ntangu Martin Luther kundimaka lukwikilu ya nsiku ya bambuta ya bilumbu na yandi mpi kubedisaka Copernicus, yandi vandaka kuyindula nde ngindu na yandi vandaka kiteso mosi ti yina ya Biblia. Kansi, Luther vilaka na kulanda mbandu ya bantu ya Berea yina ‘vandaka na mabanza ya mbote, sambu bo vandaka kuzikisa mbote-mbote na Mukanda ya Nzambi sambu na kutala kana mambu vandaka kiteso mosi.’​—⁠Bisalu 17:​10, 11.

Yindula mpasi yina ya balukwikilu ya nsiku ya bambuta kunatilaka Bayuda ya nkaka ya ntangu ya Yezu. Bau vandaka kukwikila mbotembote nde bansiku ya bambuta na bau kuvandaka kyeleka. Ntangu bau kutombukaka nde balongoki ya Yezu vandaka kulanda nsiku ya bambuta ve, Yezu kunikaka bau ngyufula yai: “Ebuna beno, sambu na nki beno ke landaka bansiku na beno mosi, kansi beno ke landaka bansiku ya Nzambi ve?” (Matayo 15:​1-3) Inki kima ya imbi kusalamaka? Yezu kumonisaka dikambu yango ntangu yandi kusadilaka ntela ya mbikudi Yezaya nde: “Bisambu yina ya bo ke sambaka [Nzambi] kele ya mpamba, sambu bo ke longaka bansiku ya bantu bonso nde yo kele malongi ya Nzambi!” (Beto bantu metengimisa bisona.)​—⁠Matayo 15:9; Yezaya 29:⁠13.

Ee, na kisika ya kyeleka yina kekatukaka na Nzambi, bau kuyingisaka bangindu yina kekatukaka na bantu to, ya kuluta dyaka imbi, bangindu yina kekatukaka na bademo. Mu mbandu, Insight on the Scriptures, Buku ya 1, lutiti 506, ketendula nde: “Bafarize na ntangu yina kulongaka nde, kana muntu mesila nde kimvwama na yandi kele ‘korban,’ to dikabu ya kutambika na Nzambi, yandi lendaka ve kusadila yau sambu na kusadisa bibuti na yandi, bau kuvanda na mpasi ya inki mutindu, kansi yandi lenda kusadila kimvwama ya mutindu yina yandi mosi tii kuna lufwa na yandi, kana yandi mezola kusala buna.” Mayele ya bantu yina kubebisaka masa ya kyeleka kuvandaka ti malanda ya imbi na zulu ya kimpeve ya Bayuda. Nkutu ntalu ya kuluta mingi na kati na bau kulosaka kivuvu na bau ya ntama sambu na Mesya.

Kikristu Keyika Dyaka Mbebisa

Mambi ya kimpeve ya mutindu mosi kusalamaka na nima ya lufwa ya Yezu. Bantu mingi yina vandaka kubula ntulu nde bau kuvandaka balandi na yandi vandaka kusadila bansiku ya bambuta ya kukonda kusonika bonso mbandu ya kulanda sambu na malongi ya mpa. Mukanda mosi (Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature ya McClintock ti Strong) ketuba nde, Bakristu ya nkaka ya zina mpamba vandaka kuyindula nde bansiku ya bambuta ya mutindu yina kuvandaka “malongi yina kubakamaka na munoko ya bantumwa na mabundu ya mvunkama ya ntete, ye yau kukabulamaka tuka nsungi ya bantumwa, ye yau kuvibidilaka ya kugedila tii na ntangu na bau.”​—⁠Beto bantu metengimisa bisono.

Na kutuba ya masonga, mingi na kati ya bansiku ya bambuta yina kuvandaka ya kugedila ve, kansi bangindu ya kifu. Mutindu mukanda yina (Cyclopedia) ketendula, bafilozofi ya mpa yina kuvandaka “kaka ve ya konda kuwakana ti bansiku ya bantu ya nkaka, kansi mpi ti bansonama ya bantumwa yina kuvandaka na maboko na bau kibeni.” Yau kuvandaka ve dyambu ya kukonda kuzabana. Ntumwa Polo kukebisaka Bakristu nde: “Beno keba, mbaimbai bantu ta kumisa beno bampika na bo na malongi na bo ya mpamba-mpamba ti ya luvunu, yina ke katukaka na mambu yina ya bantu ke longaka ti na bampeve yina ke yalaka bantu ya nsi-ntoto, kansi yo ke katukaka na malongi ya Kristo ve.”​—⁠Kolosai 2:⁠8.

Bubu yai mpi, balukwikilu ya nsiku ya bambuta mingi ‘kele ya kukonda kuwakana ti bansonama ya bantumwa.’ Kikristu metulaka ndikila na masa ya kyeleka ti bangindu mingi yina mepemama na bademo, bonso Butatu-busantu, bilungi ya tiya, kukonda kufwa ya moyo ya muntu, lusambu ya nsi mpi ya biteki.a (1 Timoteo 4:​1-3) Nkenda kepesa nzikisa ya maladi ya kimpeve yina mekangaka bantu yina mekangamaka na malongi ya bademo yina mekumaka malongi ya Kikristu.​—⁠Fwanisa ti Yezaya 1:​4-7.

Na kutuba ya mbote, bambebisa ya kyeleka ya mutindu yina meyantikaka tuka luyantiku ya muntu. Satana kele kaka na nzila yina yandi yantikaka na Edeni na kupesaka ndikila ya luvunu mpi mpukumuna na mabanza ya bantu. (Yoane 8:44; 2 Korinto 11:⁠3) Mutindu dibuta ya bantu kumwanganaka na ntoto ya mvimba na nima ya Mvula ya Ngolo ya Bilumbu ya Noa, makanda ya bantu yonso kunwaka ndikila na mabungu ya nzayilu ya bantu ya kubeba ti filozofi mpi bangindu ya kupemama na bademo.

Malanda ya Kubeba ya Kimpeve

Inki imbi kubeba ya kimpeve ya mutindu yina lenda kusala? Beto lenda kutesa yau ti malanda ya masa ya kubeba na mavimpi ya nitu na beto. Muntu mosi ya mayele kutubaka nde: “Bantu kiteso ya mafuku 200 kele ti kimbefo ya bilharziose [fievre ya bankolo, yina kenatana kibuba, bumolo na nitu, kimbefo na mavimpi ya mvimba, nkutu mpi lufwa], maladi ya kekatukaka na masa ya kubeba na zulu ya mpusu ya nitu. Mafuku nkama tanu ya bantu kele ti trachome, mosi na kati ya bikuma mingi ya kefwaka meso, sambu na masa ya kuyobila ya mvindu. . . . Kiteso ya mafunda ya mafuku zole ya bantu kele ti masa ya kunwa ya mbote ve.” (Our Country, the Planet) Mafuku ya bantu mebelaka ngolo na kimpeve, mefwaka meso, to nkutu mpi mefwaka bonso mbutu ya bansiku ya bambuta ya kubeba ti malongi ya luvunu, ya bademo.​—⁠1 Korinto 10:​20, 21; 2 Korinto 4:​3, 4.

Mu mbandu, bamingi kevila to kefwa meso na yina metala ngwakana ya kele na kati ya Yezu ti Tata na yandi, Yehowa Nzambi. Yau mekumaka kikalulu na kati ya bankaka ya kebulaka ntulu nde bau kele Bakristu, na kukatulaka zina ya santu ya Nzambi, Yehowa, na Masonuku ya Bukristu ya Kigreki. George Howard kutubaka na zulunalu mosi (Journal of Biblical Literature) nde: “Na mboninu na beto, mambu yai ya kukatula Bisona Iya (Tétragramme) kunataka mavanga mingi na mabanza ya Bakristu ya Makanda na yina metala ‘Mfumu Nzambi’ mpi ‘Mfumu Kristu.’ ”

Yindula mpi, yina metala kuvila, bibanga-banga, mpi boma yina kekatukaka na nsiku ya bambuta ya kele na Biblia ve nde moyo ya muntu kefwaka ve. (Fwanisa ti Longi 9:5; Ezekiele 18:⁠4.) Bantu ikwa kele na kimpika ya kusambila bankaka yina mefwaka, to kezingaka na boma ntangu yonso nde bafwa takwisa kuvutuka sambu na kusala bau imbi? Lukwikilu yai mesyamisaka nkutu bantu ya nkaka na kudigonda mpi na kugonda bankaka.

Bantu mingi ya Japon kemonaka nde na lufwa bampeve na bau kekwendaka kukutana na insi ya bafwa. Yau yina, bibuti ya nkaka ya kudigondaka kuyindulaka nde yau kuvandaka mbote na kufwa bana na bau mpi. Diksionere mosi (An English Dictionary of Japanese Ways of Thinking) ketendula nde: “Na Japon, kudigonda kele nsiku ve ntangu yonso, kansi bau ketadilaka yau mbala mingi bonso mutindu mosi ya kulomba ndolula na kifu ya nene ya muntu mesala . . . Yau kelombaka kusamuna nkutu ti bangogo ya mawa kudigonda ya dibuta.”

Fimpa Bansiku ya Bambuta

Na kumonaka bigonsa ya kele na kulandaka nsiku mpi bikalulu ya bambuta meso ya kukanga, inki beto fwete kusala? Mfinama na nsuka ya mvukama ya ntete, ntumwa Yoane kupesaka ndongisila yai na bankundi na yandi Bakristu nde: “Bampangi ya zola, beno kwikila ve ndinga yonso ya kupemama, kansi fimpa bandinga ya kupemama [kaka mutindu nge kefimpaka masa sambu na lugedisu na yau] sambu na kumona kana yau kukatukaka na Nzambi, sambu bambikudi ya luvunu mingi mepanzana na inza ya mvimba.” (1 Yoane 4:​1, NW; tala mpi 1 Tesalonika 5:21.) Inki mutindu nge kezabaka kana nsiku ya bambuta kele ya imbi to ve? Nge kele na mfunu ya mbandu mosi ya lugedisu ya kulanda sambu na kufimpa mambu yina nge kekwikilaka.

Biblia kele mbandu ya mutindu yina. Yezu Kristu kutubaka nde: “Na nzila ya kieleka, kitula bo kimakulu bantu na nge; mambu yina ya nge ke tubaka kele mambu ya kieleka.” (Yoane 17:17) Yandi tubaka mpi nde: “Kansi ntangu ke kwisa, yo mpi me lungaka; na ntangu yina bantu ya kieleka ta sambaka Tata [na kimpeve mpi na kyeleka, NW].” (Yoane 4:23) Na kusadilaka Ndinga ya kupemama ya Nzambi, nge tabaka masa ya kugedila ya kyeleka na kisika ya masa ya kubeba ya bantu ti filozofi ya bademo.​—⁠Yoane 8:​31, 32; 2 Timoteo 3:⁠16.

Yibuka nde ata kandambu ya fyoti ya bima yina kebebisaka, lenda kuvanda ti malanda ya kuluta imbi. Bantangu ya nkaka yau kelutisaka bamvula mingi na ntwala malanda kumonika. Shridath Ramphal, yina kuvandaka ntete prezida ya kimvuka mosi (World Conservation Union), kutubaka nde: “Masa ya mvindu mekumaka kigonsa ya inza ya kelutaka kufwa bantu. Mfinama kiteso ya bantu mafunda makumi zole na tanu kefwaka sambu bau kesadilaka yau.” Bansiku ya bambuta yina kebebisaka kimpeve kele kigonsa ya kuluta dyaka nene.

Keti nge lenda kuvanda ti kikesa ya kuyambula balukwikilu ya nsiku ya bambuta, yina lenda kuvanda nde nge kelandaka yau tuka ntama, ntangu nge tazaba nde yau kewakana ve ti kyeleka? Sadila balukebisu yai. Kuditanina nge mosi ti dibuta na nge na kutalaka kana bansiku ya bambuta na nge kewakana ve ti Ndinga ya kyeleka ya kugedila ya Nzambi.​—⁠Nkunga 19:​8-11; Bingana 14:15; Bisalu 17:⁠11.

[Footnote]

[Caption on page 1]

[Noti]

[Caption on page 7]

[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 7]

Ndinga ya kyeleka ya Nzambi kele bonso nzadi ya masa ya mbote, ya kugedila