Yehowa Kepesaka Ngemba mpi Kyeleka ya Mingi
“Mono ta belula bau mpi mono ta songa bau ngemba mpi kyeleka ya mingi.”—YEREMIA 33:6, NW.
1, 2. (a) Na yina metala ngemba, inki beto lenda kutuba sambu na makanda? (b) Na mvu 607 N.T.B., inki dilongi Yehowa kupesaka na bantu ya Izraele na yina metala ngemba?
NGEMBA! Kima kibeni ya bantu kezolaka, kansi kima ya mebikalaka kumonana ve na nkenda yonso ya bantu! Mingimingi na mvunkama ya 20, yau kuvandaka ve mvunkama mosi ya ngemba. Kansi, na kati na yau kusalamaka bamvita zole ya kuluta mbungulu na nkenda yonso ya bantu. Na nima ya mvita ya ntete ya inza ya mvimba, Société des Nations kusalamaka sambu na kutanina ngemba ya inza. Organizasio yina kunungaka ve. Na nima ya mvita ya zole ya inza ya mvimba, organizasio ya Nations Unies kusalamaka ti lukanu yango yina mosi. Tanga kaka bazulunalu ya lumbu na lumbu sambu na kuzaba inki mutindu yau mpi kele na kubela.
2 Keti beto lenda kuyituka na kumona nde bangidika ya bantu kenataka ngemba ve? Kele ve. Bamvula kiteso ya 2 500 meluta, bantu ya kuponama na Nzambi, Izraele, kuzwaka dilongi mosi na dyambu yai. Na mvunkama ya nsambwadi N.T.B., ngolo ya nene ya inza ya mvimba, Babilone, kunwanisaka ngemba ya Izraele. Izraele kusosaka lusadisu ya Ezipte sambu na kuzwa ngemba. Ezipte kubelaka. (Yeremia 37:5-8; Ezekiele 17:11-15) Na 607 N.T.B., Minkangu ya Babilone kubwisaka bibaka ya Yeruzalemi mpi kuyokaka tempelo ya Yehowa. Ebuna Izraele kwisaka kubaka dilongi na yina metala buzoba ya kutulaka ntima na bangidika ya bantu. Na kisika ya kuyangalala na ngemba, dikanda kunatamaka na kingolo-ngolo na kimpika na Babilone.—2 Bansangu 36:17-21.
3. Na ndungisa ya bangogo ya Yehowa na nsadisa ya Yeremia, inki mambu kubwaka yina kupesaka Izraele dilongi ya zole na yina metala ngemba?
3 Kansi, na ntwala ya kubwa ya Yeruzalemi, Yehowa kutendulaka nde, kuvandaka yandi muntu zolaka kunata ngemba, kansi Ezipte ve. Na munoko ya Yeremia, yandi kusilaka nde: “[Mono tabelula bau mpi mono tasonga bau ngemba mpi kyeleka ya mingi. Mono takwisa kuvutula bampika ya Yuda ti bampika ya Yeruzalami, NW]. Mono ta tunga diaka babwala na bo mutindu yo vandaka ntete.” (Yeremia 33:6, 7) Lusilu ya Yehowa bandaka kulungana na 539 N.T.B. ntangu Babilone kubelaka mvita mpi kimpwanza kupesamaka na bantu ya Izraele yina vandaka na kimpika. (2 Bansangu 36:22, 23) Na kitini ya nsuka ya 537 N.T.B., kimvuka mosi ya bantu ya Izraele kusalaka Nkinsi ya Bisasa na ntoto ya Izraele, yau kuvandaka mbala ya ntete tuka bamvula 70! Na nima ya nkinsi, bau yantikaka kutungulula tempelo. Inki mutindu bau kudiwaka sambu na yau? Nkenda ketuba nde: “Konso muntu vandaka kuyimba na ngolo yonso, ke kumisa Mfumu Nzambi sambu bo vandaka me yantika kutula fondasio ya Nzo-Nzambi.”—Esdrasi 3:11.
4. Inki mutindu Yehowa kupusaka bantu ya Izraele na kusala dyaka kisalu ya kutunga tempelo, ye inki lusilu yandi kupesaka na yina metala ngemba?
4 Kansi, na nima ya luyantiku yina ya kyese, bambeni kumanisaka bantu ya Izraele kikesa ye bau kuyambulaka kisalu ya kutunga tempelo. Mwa bamvula fyoti na nima, Yehowa kutindaka bambikudi Agai ti Zakaria sambu na kupusa bantu ya Izraele na kumanisa kisalu ya lutungululu. Kyese ya inki mutindu yau kuvandilaka bau na kuwa Agai ketuba na yina metala tempelo ya fwanaka kutungama nde: “Nzo-Nzambi ya mpa ta luta yina ya ntete na lukumu. Ebuna mono ta sala bantu na mono mambote, mono ta pesa bo ngemba. Mono [Yehowa ya minkangu, NW] muntu me tuba”!—Agai 2:9.
Yehowa Kelungisaka Balukanu na Yandi
5. Inki kima ya kutudila dikebi kele na kapu nana ya mukanda ya Zakaria?
5 Na mukanda ya Biblia ya Zakaria, beto ketanga bambona-meso mingi ya kupemama yina kupesaka kikesa na bantu ya Nzambi na mvunkama ya sambanu N.T.B. Bambikudulu kaka yina mosi kelanda kundimisa beto na yina metala lusadisu ya Yehowa. Yau kepesa beto banzikisa yonso na kukwikila nde Yehowa tapesa ngemba na bantu na yandi na bilumbu na beto mpi. Mu mbandu, na kapu ya nana ya mukanda yina kele na zina na yandi, mbikudi Zakaria kutubaka mbala kumi bangogo yai: ‘Yai mambu ya Yehowa metuba.’ (NW) Konso mbala, bangogo yango kelandisa luzayisu mosi ya Nzambi, luzayisu ya kewakana ti ngemba ya bansadi ya Nzambi. Balusilu yango ya nkaka kulunganaka na bilumbu ya Zakaria. Yonso melunganaka to kele na kulungana bubu yai.
“Mono Ke Wa Zwa Mingi Sambu na Sioni”
6, 7. Na inki mutindu Yehowa kuvandaka ‘na zwa mingi mpi nganzi ya nene sambu na Yeruzalemi’?
6 Bangogo yango kemonana ntete na Zakaria 8:2, kisika beto ketanga nde: “[Yai mambu ya Yehowa ya minkangu metuba], ‘mono ke zolaka bwala na mono Yeruzalemi mingi, mono ke na zwa mingi [mpi nganzi ya nene, NW] sambu na yo.’ ” Lusilu ya Yehowa na kuvanda na zwa mingi, na kuvanda na kikesa mingi, vandaka kutendula nde, yau lombaka nde yandi kuvanda na dikebi ya mingi na kuvutulaka ngemba na bau. Kuvutulama ya bantu ya Izraele na insi na bau ti lutungululu ya tempelo kuvandaka nzikisa ya kikesa ya mutindu yina.
7 Ebuna, inki kubwilaka bayina vandaka kutelamina bantu ya Yehowa? Kikesa na yandi sambu na bantu na yandi fwanaka kulungana na nsadisa ya “nganzi na yandi ya nene” na zulu ya bambeni yina. Ntangu Bayuda ya kwikama kusambilaka na tempelo ya mpa, bau vandaka ya kukuka na kumonisa kubela ya ngolo ya Babilone, yina vandaka mebwa. Bau lendaka mpi kuyindula kubela ya ngolo ya bambeni yina sosaka kukangisa kisalu ya lutungululu ya tempelo. (Esdrasi 4:1-6; 6:3) Mpi bau lendaka kupesa matondo na Yehowa sambu yandi kulungisaka lusilu na yandi. Kikesa na yandi kunungisaka bau!
“Mbanza ya Bukyeleka”
8. Na bilumbu ya Zakaria, inki mutindu yau lombamaka nde Yeruzalemi kukuma mbanza ya bukyeleka na luswaswanu ti bilumbu ya ntete?
8 Na mbala ya zole, Zakaria kesonika nde: “[Yai mambu ya Yehowa metuba].” Bangogo ya Yehowa kele nde inki na mbala yai? “Mono ta vutuka na ngumba ya Sioni, mono ta zingaka na Yeruzalemi. Yeruzalemi bo ta bingaka yo [mbanza ya bukyeleka mpi ngumba ya Yehowa ya minkangu, ngumba ya santu, NW].” (Zakaria 8:3) Na ntwala ya mvu 607 N.T.B., Yeruzalemi kuvandaka ve ata fyoti mbanza ya bukyeleka. Banganga-Nzambi ti bambikudi na yandi kuvandaka ya kubeba, mpi bantu na yandi kuvandaka ya kukonda kwikama. (Yeremia 6:13; 7:29-34; 13:23-27) Ntangu yai bantu ya Nzambi vandaka kutungulula tempelo, na kusongaka kundima na bau ya lusambu ya kugedila. Na kimpeve, Yehowa kuzingaka dyaka na kati ya Yeruzalemi. Bakyeleka ya lusambu ya kugedila vandaka kutubama dyaka na kati na yau, yau yina, Yeruzalemi lendaka kubingama “mbanza ya bukyeleka.” Mutindu yau kuvandaka na zulu ya ngumba, bau lendaka kubinga yau “ngumba ya Yehowa.”
9. Inki bansoba ya pwelele ya mvwandilu “Israele ya Nzambi” kumonaka na 1919?
9 Mutindu baluzayisu yai zole kuvandaka mfunu mingi sambu na Izraele ya ntama, yau mpi kele na ntendula mingi sambu na beto mutindu nsuka ya mvunkama ya 20 mefinama. Kiteso ya bamvula 80 meluta, na ntangu ya mvita ya ntete ya inza, mwa mafunda ya bapakulami yina vandaka kumonisa na ntangu yina “Israele ya Nzambi” kwendaka na kimpika ya kimpeve, kaka bonso mutindu Izraele ya ntama kukwendaka na kimpika na Babilone. (Galatia 6:16) Na mbikudulu, bau kutendulamaka bonso bamvumbi yina melala na balabala. Kansi, bau vandaka kaka na nzala ya kusambila Yehowa “na mpeve mpi na kyeleka.” (Yoane 4:24, NW) Yau yina, na 1919, Yehowa kukatulaka bau na kimpika, na kutelemisaka bau na mvwandilu na bau ya kufwa na kimpeve. (Kusonga 11:7-13) Mvutu ya Yehowa kuvandaka kibeni Ee na ngyufula ya mbikudulu ya Yezaya yai: “Keti bo ke buta dikanda ya mvimba na kilumbu mosi? Keti bantu ya nsi mosi, bo ke butaka bo yonso na mbala mosi?” (Yezaya 66:8) Na 1919, bantu ya Yehowa kumonanaka dyaka bonso dikanda ya kimpeve na “nsi” na bau mosi, to nkadilu ya kimpeve na zulu ya ntoto.
10. Tuka mvu 1919, inki balusakumunu Bakristu ya kupakulama kesepelaka na yau na “insi” na bau?
10 Na kimpwanza na ntoto yina, Bakristu ya kupakulama kusalaka na tempelo ya nene ya kimpeve ya Yehowa. Bau kuvandaka bonso “mpika ya kwikama mpi ya mayele,” na kundimaka mukumba ya kukengila kimvwama ya ntoto ya Yezu, dibaku ya bau kesepelaka na yau tii na nsungi yai na nsuka ya mvunkama ya 20. (Matayo 24:45-47) Bau longukaka mbotembote dilongi yai nde Yehowa kele “Nzambi yina ke pesaka bantu ngemba.”—1 Tesalonika 5:23.
11. Inki mutindu bantwadisi ya mabundu ya Kikristu kudimonisaka nde bau kele bambeni ya bantu ya Nzambi?
11 Inki beto lenda kutuba na yina metala bambeni ya Izraele ya Nzambi? Kikesa ya Yehowa sambu na bantu na yandi kelungisamaka na nsadisa ya nganzi na yandi sambu na batelamini. Na nsungi ya mvita ya ntete ya inza, bantwadisi ya Kikristu kumekaka—mpi kubelaka—na kunata minyoku ya ngolo sambu na kumanisa kibuka yina ya fyoti ya vandaka kutuba kyeleka. Na nsungi ya mvita ya zole ya inza, bansadi ya Kikristu kuvandaka ya kuvukana kaka na kima mosi: Na bandambu yonso zole yina vandaka na mavanga, bau kusyamisaka baluyalu na kufwa Bambangi ya Yehowa. Ata bubu yai nkutu na bansi mingi, bantwadisi ya mabundu kele na kupusaka baluyalu na kukandika to kufwa kisalu ya Bukristu, kisalu ya kusamuna ya Bambangi ya Yehowa.
12, 13. Inki mutindu nganzi ya Yehowa sambu na Kikristu kemonisamaka?
12 Dyambu yai kulutaka ve nkatu Yehowa kubakisa yau. Na nima ya mvita ya ntete ya inza, Kikristu, kumosi ti ndambu ya nkaka ya Babilone ya nene, kubelaka. (Kusonga 14:8) Bukyeleka ya kubwa ya Kikristu kwisaka kuzabana na bantu yonso ntangu, kubanda na 1922, ndandana mosi ya bampasi ya kifwani kubasisamaka, na kumonisaka na meso ya bantu yonso kimpeve na yandi ya kufwa mpi na kukebisaka yandi na yina metala mbungulu na yandi ya mefinama. (Kusonga 8:7–9:21) Bonso nzikisa nde kubasisama ya bampasi yina kele na kulanda, disolo “Nsuka ya Lusambu ya Luvunu Mefinama” kusalamaka na ntoto ya mvimba na kilumbu ya Aprili 23, 1995, na nima, kulandaka lukabisu ya bankama ya mafuku ya bansononono ya nimero mosi ya sipesiali ya Bansangu ya Kimfumu.
13 Bubu yai, Kikristu kele na mvwandilu mosi ya mawa. Na nsungi yonso ya mvunkama ya 20, bantu na yandi kugondanaka na bamvita ya ngolo yina banganga-nzambi ti bansadi ya nkaka vandaka kusakumuna. Na bansi ya nkaka, bupusi na yandi mefwaka mpenza. Yandi mebongisama mbotembote sambu na mbungulu kumosi ti ndambu ya nkaka ya Babilone ya Nene.—Kusonga 18:21.
Ngemba Sambu na Bantu ya Yehowa
14. Inki bangogo ya mbikudulu kupesamaka sambu na kutendula kimvuka mosi ya bantu na ngemba?
14 Na ndambu ya nkaka, na mvu 1996 yai, bantu ya Yehowa kesepela na ngemba ya mingi na insi na bau ya mpa, mutindu yau metendulama na luzayisu ya tatu ya Yehowa: “[Yai mambu ya Yehowa ya minkangu metuba], ‘Baminunu ya babakala ti ya bankento ta vanda-vandaka diaka na babalabala ya Yeruzalemi ti banti na bo ya kutambudila na maboko; bana-babakala ti bana-bankento ta fuluka na babalabala na kusakana.’ ”—Zakaria 8:4, 5.
15. Ata bamvita ya makanda kele, inki kyese bantu ya Yehowa kemonaka?
15 Bangogo yai ya kitoko kemonisa kima mosi ya pwelele na inza yai ya kupanzana na mvita—kimvuka mosi ya bantu na ngemba. Kubanda 1919, bangogo yai ya mbikudulu ya Yezaya kulunganaka: “Mono ke pesa ngemba na bo yonso, ata bo kele ntama ata bo kele penepene. Mono Mfumu Nzambi muntu ta belula bantu na mono. Kansi bantu ya ntima ya mbi, . . . ngemba kele ve sambu na bo.” (Yezaya 57:19-21) Ya kyeleka, bantu ya Yehowa, ata bau kele ve bantu ya inza yai, bau lenda ve kukangisa mpasi ya makanda kenata sambu na kubwila bau. (Yoane 17:15, 16) Na bansi ya nkaka, bau kevibidila bampasi ya nene, ye bankaka nkutu mpi megondamaka. Kansi, Bakristu ya kyeleka kele na ngemba na mitindu zole ya kuswaswana. Ntete, bau kele na “ngemba ti [Nzambi] sambu na Mfumu na [bau] Yesu Kristo.” (Roma 5:1) Ya zole, bau kele na ngemba na kati na bau mosi. Bau kekunaka “mayele yina ke katukaka na zulu,” yina kele “na kinzambi mpi na ngemba.” (Yakobo 3:17; Galatia 5:22-24) Kuluta dyaka, bau kekingaka na kyese yonso ngemba ya kufwana mpenza ntangu “bantu yina ke kudikulumusaka, ta zinga mbote na ngemba mpenza na ntoto.”—Nkunga 37:11.
16, 17. (a) Inki mutindu “baminunu ya babakala ti ya bankento” kumosi ti “bana-babakala mpi bana-bankento” meyedisaka organizasio ya Yehowa? (b) Inki kemonisaka ngemba ya bantu ya Yehowa?
16 Na kati ya bantu ya Yehowa, kele dyaka ti “baminunu ya babakala ti ya bankento,” bapakulami, yina keyindulaka dyaka luyantiku ya ndungunu ya organizasio ya Yehowa. Kwikama mpi mvibidulu na bau kendimamaka mingi. Bapakulami ya baleke kubakaka ntwala na nsungi ya bamvu 1930, na Mvita ya II ya Inza, mpi na bamvula ya kyese ya kuyela ya organizasio yina kulandaka. Na ntwala, kibeni na mvu 1935, “kibuka ya nene” ya “mameme ya nkaka” kudimonisaka yau mosi. (Kusonga 7:9; Yoane 10:16) Mutindu Bakristu ya kupakulama menunaka mpi ntalu na bau kekuma fyoti, mameme ya nkaka mesimbaka kisalu ya kusamuna mpi meyalumunaka yau na ntoto ya mvimba. Na bamvula yai ya mekatuka kuluta, mameme ya nkaka vandaka kefuluka na kati ya insi ya bantu ya Nzambi. Kaka na mvula yai ya mekatuka kuluta mpamba, 338491 na kati na bau kubakaka mbotika bonso kidimbu ya kudipesa na bau na Yehowa! Bantu ya mpa ya mutindu yina kele baleke mpenza, na kutadilaka kimpeve. Kileke na bau mpi tiya na bau kendimama mutindu bau kefulusa ndonga ya bayina keyimba balukembilu sambu na kuvutula matondo “na Nzambi na beto yina me vanda na kiti ya kimfumu ti na Mwana-dimeme.”—Kusonga 7:10.
17 Bubu yai, ‘babalabala kele ya kufuluka ti bana-babakala mpi bana-bankento,’ Bambangi ya kele ti ngolo bonso yina ya butoko. Na mvula ya kisalu 1995, balapolo kukwisaka ya bansi mpi bisanga ya masa 232. Kansi, kele ve ti kimbanda ya inza ya mvimba, kimbeni ya makanda, kimpala ya imbi na kati ya bapakulami mpi mameme ya nkaka. Bau yonso keyelaka kumosi na kimpeve, ya kuvukana na zola. Kimpangi ya inza ya mvimba ya Bambangi ya Yehowa kele mpenza ya kuswaswana na kati ya inza.—Kolosai 3:14; 1 Piere 2:17.
Keti yau Kele Mpasi Mingi Sambu na Yehowa?
18, 19. Na nsungi ya bamvula kubanda na 1919, inki mutindu Yehowa melungisaka mambu ya vandaka kumonana na meso ya bantu bonso yau lenda kusalama ve?
18 Na luyantiku, na mvu 1918, ntangu bapakulami ya mebikalaka kuvandaka kaka ndambu ya mafunda ya myoyo yina kulembaka nitu na kimpika ya kimpeve, muntu mosi ve lendaka kuyindula mutindu ya mambu lendaka kulandana. Kansi, Yehowa kuzabaka—mutindu yau kundimisamaka na luzayisu ya mbikudulu na yandi ya iya nde: “[Yai mambu ya Yehowa ya minkangu metuba], ‘kana mambu yai kele mambu ya kuyituka na bantu yina me bikala na bilumbu yai, keti mono mpi fweti mona yo mutindu yina?’ ”—Zakaria 8:6.
19 Na 1919, mpeve ya Yehowa kupesaka kikesa na bantu na yandi sambu na kisalu ya kuvandaka na ntwala. Kansi, yau vandaka kulomba lukwikilu sambu na kuvibidila na kati ya organizasio ya fyoti ya bansambidi ya Yehowa. Bau kuvandaka ndambu kibeni, mpi bima mingi kuvandaka kibeni pwelele ve. Kansi, malembemalembe Yehowa kusadisaka bau na mambu ya kuyidika mpi kupesaka bau bisadilu sambu na kusala kisalu ya Bukristu ya kusamuna nsangu ya mbote mpi ya kukumisa bantu balongoki. (Yezaya 60:17, 19; Matayo 24:14; 28:19, 20) Malembemalembe, yandi sadisaka bau na kuzaba mambu ya mfunu bonso kuvanda na bukatikati ti kimfumu ya kuluta bimfumu yonso. Keti yau kuvandaka mpasi mingi sambu na Yehowa na kulungisa luzolo na yandi na nsadisa ya kimvuka yina ya fyoti ya Bambangi? Mvutu kele kibeni nde ve! Nzikisa na yau kepesama na balutiti 18 tii na 21 ya zulunalu yai, kifulu kele lupangu ya kemonisa kisalu ya Bambangi ya Yehowa na mvu 1995.
“Mono ta Vandaka Nzambi na Bo”
20. Kuvukisa bantu ya Nzambi yina kubikulamaka vandaka kulomba nde yau kuvanda na kiteso ya inki mutindu?
20 Luzayisu ya tanu kemonisa bamvwandilu ya nkaka ya kyese ya Bambangi ya Yehowa bubu yai: “[Yai mambu ya Yehowa ya minkangu metuba], ‘mono ta katula bantu na mono na bantoto yina kele na ndambu ya este ti weste, mono ta kwisa kuvutula bo diaka na kuzinga na Yeruzalami. Bo ta vandaka bantu na mono ebuna mono ta vandaka Nzambi na bo, mono ta yalaka bo na kieleka ti na masonga.’ ”—Zakaria 8:7, 8.
21. Na inki mutindu ngemba ya mingi ya bantu ya Yehowa metaninamaka mpi meyalumukaka?
21 Na 1996, nkatu kudiengisa mbundu, beto lenda kutuba nde nsangu ya mbote mesamunama na inza ya mvimba, katuka na “bantoto yina kele na ndambu ya este” tii na “weste.” Na makanda yonso bantu mekumisamaka balongoki, ye bau memonaka ndungisa ya lusilu ya Yehowa: “Mono mosi [Yehowa] ta longa bana na nge, mono ta pesa bo luzingu ya ngemba ti ya mbote.” (Yezaya 54:13) Beto kele na ngemba sambu kele Yehowa muntu kelongaka beto. Sambu na lukanu yai, mikanda mebasisamaka na bandinga kuluta 300. Na mvula yai ya meluta mpamba, bandinga 21 kuyikamaka. Zulunalu Nzozulu ya Nkengi kebasikaka ntangu yai na mbala mosi na bandinga 111, ebuna Réveillez-vous! na bandinga 54. Balukutakanu ya insi mosi mpi ya bansi mingi kemonisaka na meso ya bantu yonso ngemba ya bantu ya Nzambi. Balukutakanu ya konso mposo kevukisaka beto mpi kepesaka beto nsyamisa yina beto kele na yau mfunu na kuvanda na ngolo. (Baebreo 10:23-25) Ee, Yehowa kele na kulonga bantu na yandi na “kieleka mpi na masonga.” Yandi kele na kupesa bantu na yandi ngemba. Bantu ya kusakumuna ya inki mutindu beto kele na kuvandaka na dikabu ya ngemba yina ya mingi!
Keti Nge Lenda Kutendula?
◻ Na ntangu na beto, inki mutindu Yehowa kuvandaka ‘na zwa mingi, mpi nganzi ya nene’ sambu na bantu na yandi?
◻ Inki mutindu bantu ya Yehowa kele na kyese, ata na bansi ya kupanzana na mvita?
◻ Na inki mutindu ‘babalabala kele ya kufuluka ti bana-babakala mpi bana-bankento’?
◻ Inki bangidika mesalamaka sambu bantu ya Yehowa kukuka kuvanda ya kulongama na yandi?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 8, 9]
Na mvu-nkama ya Sambanu na N.T.B., Bayuda ya kwikama yina tungaka diaka tempelo bakisaka nde Yehowa mpamba ke pesaka ngemba ya kieleka ya ngemba