Pesa Bima ya Kaisali na Kaisali

“Beno pesa na konso muntu konso kima yina ya beno fweti pesa.”​—ROMA 13:7.

1, 2. (a) Na kutadila Yezu, inki mutindu Bakristu lenda kutula bukatikati na kati ya mikumba na bau na ntwala ya Nzambi ti na ntwala ya Kaisali? (b) Inki kima kele na kisika ya ntete sambu na Bambangi ya Yehowa?

NA KUTADILAKA Yezu, kele ti bima ya beto fwete pesa na Nzambi ye bima ya beto fwete pesa na Kaisali, to Leta. Yezu kutubaka nde: “Pesa bima ya Kaisali na Kaisali, kansi bima ya Nzambi na Nzambi.” Na ndambu ya bangogo yai, yandi kangisaka bambeni na yandi minoko ye tubaka mbotembote na bunkufi, mboninu ya bukatikati yina beto fwete kuvanda na yau na bangwisana na beto ti Nzambi, ye na kuwakana na beto ti Leta. Mfunu ya kuyituka kele ve kana bawi na yandi “yitukaka ngolo na kuwa mambu yina ya yandi vutulaka”!​—Marko 12:17.

² Ee, bansadi ya Yehowa ketulaka na kisika ya ntete dyambu ya kupesa bima ya Nzambi na Nzambi. (Nkunga 116:​12-14) Kansi, na kusalaka mutindu yina, bau kevilaka ve nde Yezu kutubaka nde bau fwete pesa bima ya nkaka na Kaisali. Kansansa na bau ya melongamaka na Biblia kelombaka nde bau kuyindula na kati ya kisambu, kana na inki kiteso bau lenda kupesa bima ya Kaisali kelombaka. (Roma 13:7) Na ntangu yai yampa, bazuzi mingi mendimaka nde kiyeka ya luyalu kele ti bandilu, mpi nde bantu ya baluyalu bisika yonso kele ya kukangama na nsiku ya lugangu.

3, 4. Inki komantere ya kitoko kusalamaka sambu na nsiku ya lugangu, nsiku ya nzayikusu, ti nsiku ya bantu?

³ Ntumwa Polo kutubilaka nsiku yai ya lugangu ntangu yandi kusonikaka sambu na bantu ya inza nde: “Mambu ya lenda kuzabana na yina metala Nzambi, kemonana na kati na bau, sambu Nzambi monisaka bau yau. sambu bikalulu na yandi ya konda kumonana, kemonisama pwelele kubanda na lugangu ya inza, sambu yau kezabana na nsadisa ya bima ya mesalamaka, ata ngolo na yandi ya kukonda nsuka mpi bunzambi na yandi, na mpila nde bau lenda kubaka ndolula ve.” Kana bau mendima yau, nsiku ya lugangu tanikisa nkutu kansansa ya bantu yina ya kukonda lukwikilu. Yau yina Polo kuyikaka nde: “Bantu yina kele Bayuda ve, bo zaba Bansiku ya Moize ve; kansi, kana bo ke salaka na luzolo na bo mosi mambu yina ya Bansiku ke tubaka, bo ke kuditulaka bansiku sambu na bo mosi, ata bo zaba Bansiku ya Moize ve. Mpidina, bo ke songaka nde, mambu yina ya Bansiku ke tubaka, bo me sonikaka yo na ntima na bo. Ntima na bo mpi ke songaka nde mambu yina kele ya kieleka. Dyaka, [kansansa na bau ketelaka bau kimbangi, NW].”​—Roma 1:​19, 20, NW; 2:​14, 15.

⁴ Na mvunkama ya 18, zuzi ya Angleterre William Blackstone ya mepanzanaka nsangu, kusonikaka nde: “Nsiku yai ya lugangu, ya mekukana ti [mvula kiteso mosi ti] bantu mpi ya Nzambi yandi mosi metulaka, kele na kiyeka ya kutuma kuluta nsiku yonso ya nkaka. Yau kele ya kulamika na zulu ya ntoto ya mvimba, na bansi yonso, mpi na bantangu yonso: bansiku ya bantu kele ti mfunu ata fyoti ve, kana yau keswaswana ti nsiku yai.” Blackstone landaka kutubila “bansiku ya mezabisamaka,” mutindu yau kemonana na Biblia, mpi salaka komantere yai: “Bansiku yonso ya bantu meyalama na zulu ya balufulu yai zole, nsiku ya lugangu ti nsiku ya nzayikusu (ya mezabisamaka); disongidila nde, kele ve ti nsiku ya bantu yina fwete kuswaswana ti bansiku yai zole.” Mambu yai kewakana ti yina Yezu tubaka sambu na Nzambi ti Kaisali, mutindu yau mesonama na Marko 12:17. Yau kemonana pwelele nde kele ti bisika ya Nzambi metulaka bandilu na yina Kaisali lenda kulomba na Mukristu. Sanedreni kulutaka bandilu ya mutindu yina, ntangu bau kutumaka bantumwa na kuyambula kulonga na zina ya Yezu. Yau yina bantumwa kuvutulaka mbotembote nde: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.”​—Bisalu 5:​28, 29.

“Bima ya Nzambi”

5, 6. (a) Na kuyindulaka kubutuka ya Kimfumu na 1914, inki Bakristu fwete kutula mbotembote na mabanza? (b) Inki mutindu Mukristu kepesaka nzikisa nde yandi kele ministre?

⁵ Mingimingi kubanda na 1914, ntangu Yehowa Nzambi, Nkwa-ngolo yonso, bandaka kuyala bonso ntotila na nzila ya Kimfumu ya Mesya ya Kristu, yau lombaka nde Bakristu kukeba na kupesa ve bima ya Nzambi na Kaisali. (Kusonga 11:​15, 17) Na mutindu ya mesalamaka ntete ve, nsiku ya Nzambi kelomba Bakristu ntangu yai na kuvanda ve “bantu ya nsi-ntoto.” (Yoane 17:16) Mutindu bau mekudipesaka na Nzambi, Mupesi-Luzingu na bau, bau fwete kumonisa pwelele nde bau kele bantu na bau mosi ve. (Nkunga 100:​2, 3) Mutindu Polo kusonikaka, “beto kele bantu ya Yehowa.” (Roma 14:​8, NW) Kuluta dyaka, na ntangu ya mbotika ya Mukristu, yandi ketumbamaka bonso ministre ya Nzambi, na mpila nde, kumosi ti Polo, yandi lenda kutuba nde: “Nzambi . . . me pesaka beto ngolo na [kuvanda baministre, NW].”​—2 Korinto 3:​5, 6.

⁶ Ntumwa Polo kusonikaka mpi nde: “Mono ke kumisaka kisalu na mono.” (Roma 11:13) Yau kelomba mpenza nde beto sala mutindu mosi. Yau kuvanda nde beto kesalaka kisalu ya ntangu yonso to ya ntangu ndambu, beto ketula na ntu nde kele Yehowa yandi mosi mebakaka beto na kisalu. (2 Korinto 2:17) Sambu bankaka lenda kubefula pozisio na beto, konso Mukristu ya kudipesa, ya kubotama, fwete kuvanda ya kuyilama na kupesa nzikisa ya pwelele mpi ya mbote nde ya kyeleka yandi kele ministre ya nsangu ya mbote. (1 Piere 3:15) Kisalu na yandi fwete kumonana mpi na ndyatilu na yandi. Bonso ministre ya Nzambi, Mukristu fwete kusosa mpi kusadila bikalulu ya mbote, kulunda bumosi ya dibuta, kuvanda masonga, mpi kumonisa luzitu sambu na nsiku mpi ndonga. (Roma 12:​17, 18; 1 Tesalonika 5:15) Ngwisana ya Mukristu ti Nzambi ye kisalu na yandi ya Nzambi mepesaka yandi, kele bima ya kuluta mfunu na luzingu na yandi. Yandi lenda kubuya yau ve na ntuma ya Kaisali. Yau kemonana pwelele nde yau fwete kutangama na kati ya “bima ya Nzambi.”

“Bima ya Kaisali”

7. Inki lukumu Bambangi ya Yehowa kele na yau na dyambu ya kufuta mpaku?

⁷ Bambangi ya Yehowa kezabaka nde bau fwete kupesa “bulemfu na biyeka ya zulu,” bamfumu ya luyalu. (Roma 13:1) Yau yina, kana Kaisali, Leta, melomba mambu yina yandi kele na nswa, kansansa na bau yina melongamaka na Biblia kepesaka bau nzila na kulungisa ndomba yina. Mu mbandu, Bakristu ya kyeleka kele na kati ya bambandu ya kuluta mbote ya bantu yina kefutaka mpaku na zulu ya ntoto. Na Allemagne, zulunalu Münchner Merkur kutubaka sambu na Bambangi ya Yehowa nde: “Bau kele na kati ya bantu ya kuluta masonga mpi ya kelutaka kufuta mpaku na bau na ntangu ya mbote na République Fédérale.” Na Italie, zulunalu La Stampa kutubaka nde: “Bau [Bambangi ya Yehowa] kele basitwaye ya kuluta kwikama ya muntu yonso fwete kuzola: bau ketinaka mpaku ve, bau kesosaka ve kukatula bansiku ya mbi sambu na mambote na bau.” Bansadi ya Yehowa kesalaka mutindu yina ‘sambu na kulanda mambu yina ya ntima [kansansa] na bo ke songa bo.’​—Roma 13:​5, 6.

8. Keti yina beto fwete kupesa na Kaisali mesuka kaka na mbongo ya mpaku?

⁸ Keti “bima ya Kaisali” mesuka kaka na kufuta mpaku? Ve. Polo kutangaka bima ya nkaka, bonso boma ti lukumu. Na mukanda na yandi (Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew), Ntendudi ya Allemagne Heinrich Meyer kusonikaka nde: “Na [bima ya Kaisali] . . . beto fwete kubakisa ve nde kaka mpaku ya basivile, kansi bima yonso yina kutulamaka na nsi ya luyalu na yandi sambu na kimfumu na yandi ya masonga.” Nsoniki ya bankenda E. W. Barnes, na mukanda na yandi (The Rise of Christianity), kumonisaka nde Mukristu fwanaka kufuta mpaku kana yandi vandaka na nswa ya kufuta yau, ye “mutindu mosi yandi vandaka kundima bantuma ya nkaka yonso ya Leta, kaka kana yau vandaka kubenda yandi ve na kupesa bima yina kele ya Nzambi na Kaisali.”

9, 10. Inki kudyengisa mbundu Mukristu lenda kuvanda na yau na yina metala kupesa Kaisali bima na yandi, kansi inki kima beto fwete tula na ntu?

⁹ Inki bima Leta lendaka kulomba nkatu kuvukisa bima yina kele na nswa yonso ya Nzambi? Bankaka keyindulaka nde bau fwete kupesa Kaisali kaka mbongo sambu na mpaku, kima ya nkaka ve. Bau kemonaka kibeni mbote ve na kupesa Kaisali kima yina yonso ya lenda kulomba ntangu yina lendaka kusadisa sambu na bisalu ya teokrasi. Kansi, ata yau kele kyeleka nde beto fwete zola Yehowa, ‘Mfumu Nzambi na beto, na ntima na beto yonso, na luzolo na beto yonso, na mabanza na beto yonso ti na ngolo na beto yonso,’ Yehowa kendimaka nde beto kulutisa ntangu na bima yina kele ya kuswaswana ti kisalu na beto ya busantu. (Marko 12:30; Filipo 3:3) Mu mbandu, Mukristu ya kukwela kelongama na kubaka ntangu ya kusepelisa nkwelani na yandi. Bisalu ya mutindu yina kele mbi ve, kansi ntumwa Polo kubingaka yau nde “mambu ya nsi-ntoto” kansi “mambu ya Mfumu” ve.—1 Korinto 7:​32-34; fwanisa ti 1 Timoteo 5:8.

¹⁰ Kuluta dyaka, Kristu pesaka nswa na balandi na yandi na “kufuta” mpaku, yau kelombaka mpi ntangu yina beto metambikaka na Yehowa​—sambu luzingu na beto ya mvimba beto metambikaka yau na Nzambi. Kana kiteso ya mpaku muntu fwete kupesa kele 33 na kati ya nkama (33 %) ya mbutu ya kisalu na yandi (na bansi ya nkaka ntalu kele ya kuluta), yau kesonga nde muntu ya kisalu ketulaka na Kesi ya Leta konso mvula, lufutu ya bangonda iya ya kisalu na yandi. Na ntubilu ya nkaka, na nsuka ya luzingu na yandi ya kisalu, muntu ya kisalu fwete kulutisa kiteso ya bamvula 15 ya kisalu sambu na kuzwa mbongo ya mpaku yina “Kaisali” kelombaka. Yindula mpi dyambu ya kulonguka. Na bansi mingi, nsiku kelombaka nde bibuti kutula bana na bau na nzo-nkanda na nsungi mosi ya bamvula ya melombama. Ntalu ya bamvula ya nzo-nkanda kesobanaka na insi mosi mpi ya nkaka. Na bisika ya kuluta mingi, yau kelombaka nsungi mosi ya nda ya ntangu. Ya kyeleka, kulonguka ya mutindu yina kele mfunu, kansi kele Kaisali muntu kezengaka kiteso ya bamvula yina mwana fwete kulutisa na nzo-nkanda, ebuna bibuti Bakristu kendimaka nzengolo yina ya Kaisali.

Kisalu ya Kisoda na Kingolongolo

11, 12. (a) Inki Kaisali kelombaka na bansi mingi? (b) Inki mutindu Bakristu ya ntete vandaka kutadila kisalu ya kisoda?

¹¹ Ndomba ya nkaka ya Kaisali na bansi ya nkaka kele kisalu ya kisoda na kingolongolo. Na mvunkama ya 20, ngidika yai mebakamaka na bansi mingi na ntangu ya mvita ye na bansi ya nkaka na ntangu ya ngemba. Na France, ntuma yina vandaka kubingama na bamvula mingi nde mpaku ya menga, disongidila: yau vandaka kulomba nde konso ngunza ya bakala kuvanda ti luzolo ya kutambika luzingu na yandi sambu na Leta. Keti yai kele kima mosi ya bantu yina mekudipesaka na Yehowa lenda kupesa ti kansansa ya mbote? Inki mutindu Bakristu ya mvunkama ya ntete kutadilaka dyambu yai?

¹² Ntangu Bakristu ya ntete vandaka kusala ngolo sambu na kuvanda basitwaye ya mbote, lukwikilu na bau vandaka kubuyisa bau na kutambika luzingu ya bankaka to ya bau mosi sambu na Leta. Mukanda mosi (The Encyclopedia of Religion) ketuba nde: “Batata ya ntete ya dibundu, na kati na bau Tertullien ti Origen, kutubaka nde Bakristu vandaka na ntuma ya ngolo ya kukatula ve luzingu ya muntu, munsiku yai vandaka kubuyisa bau na kukota na minkangu ya Roma.” Na mukanda na yandi (The Early Church and the World), Profesere C. J. Cadoux ketuba nde: “Tii kuna luyalu ya Marcus Aurelius [161-180 T.B.], ata mbala mosi ve Mukristu mosi bikaka kukuma soda na nima ya mbotika na yandi.”

13. Sambu na inki bantu mingi na Kikristu ketadilaka ve kisalu ya kisoda mutindu mosi ti Bakristu ya ntete?

¹³ Sambu na inki bantu ya mabundu ya Kikristu kele ve ti mboninu ya mutindu mosi bubu yai? Sambu na nsoba ya ngolo yina kukotaka na mvunkama ya iya. Mukanda mosi ya Katolika (A History of the Christian Councils) ketendula nde: “Bakristu mingi, . . . na luyalu ya bantinu ya mimpani, vandaka kunyokwama na mabanza sambu na lusambu na yina metala kisalu ya kisoda, mpi vandaka kubuya mbotembote na kubaka minduki, to vandaka kuyambula yau. Synode [ya Arles, ya kusalamaka na 314 T.B.], na kutadilaka bansoba ya Constantin kukotisaka, kubasisaka ntuma nde Bakristu fwete kunwana mvita, . . . sambu Dibundu kele na ngemba na luyalu ya ntotila mosi ya kele nduku ya Bakristu.” Bonso mbutu ya kuyambula yai ya malongi ya Yezu, kubanda na ntangu yina tii bubu yai, bamfumu ya mabundu ya Kikristu kesyamisa bibuka na bau na kusala minkangu ya bansi, ata yau kuvanda nde bankaka kebuyaka sambu na kansansa na bau.

14, 15. (a) Na inki lufulu Bakristu na bisika ya nkaka kelombaka kimpwanza ya kukonda kusala kisalu ya kisoda? (b) Ntangu kimpwanza kepesama ve, inki minsiku ya Masonuku lenda kusadisa Mukristu na kubaka nzengolo mosi ya mbote na mambu ya kisalu ya kisoda?

¹⁴ Keti Bakristu bubu yai fwete kulanda yina ntalu ya mingi kesala na dyambu yai? Ve. Kana Mukristu ya kudipesa, ya kubotama kezinga na insi mosi kisika kimpwanza ya kukonda kusala kisalu ya kisoda kepesama na baministre ya dibundu, yandi fwete kusadila dibaku yina, sambu ya kyeleka yandi kele ministre. (2 Timoteo 4:5) Bansi ya nkaka, na kati na yau États-Unis ti Australie, mepesaka kimpwanza ya mutindu yina na ntangu ya mvita. Na ntangu ya ngemba, na bansi mingi yina ketumaka kisoda na kingolongolo, Bambangi ya Yehowa, bonso baministre ya dibundu, kepesamaka kimpwanza. Mpila yina, bau lenda kulanda na kusadisa bantu na kisalu na bau na bantu yonso.

¹⁵ Ebuna, beto lenda kutuba inki kana Bakristu kezinga na insi yina kimpwanza kepesama ve ata na baministre ya dibundu? Pana yandi fwete kubaka nzengolo na yandi mosi na kulandaka kansansa na yandi yina melongama na Biblia. (Galatia 6:5) Na kutadilaka kiyeka ya Kaisali, yandi tatesa mbotembote yina yandi fwete kupesa na Yehowa. (Nkunga 36:9; 116:​12-14; Bisalu 17:28) Mukristu fwete kuyibuka nde kidimbu ya Bakristu ya kyeleka kele zola sambu na bankundi bankwikidi, ata bayina kezinga na bansi ya nkaka, to bayina kele bantu ya bikanda ya nkaka. (Yoane 13:​34, 35; 1 Piere 2:17) Kuluta dyaka, yandi tavila ve minsiku ya Masonuku yina kele na mikapu bonso Yezaya 2:​2-4; Matayo 26:52; Roma 12:18; 14:19; 2 Korinto 10:4; ti Baebreo 12:14.

Kisalu ya Kisivile

16. Na bansi ya nkaka, inki kisalu yina kele kisoda ve, Kaisali kepesaka na bayina kendimaka ve kisalu ya kisoda?

¹⁶ Kansi, kele ti bansi yina Leta kepesaka kimpwanza ve na baministre ya dibundu, kansi kendimaka nde bantu ya nkaka lenda kubuya kisalu ya kisoda. Bansi mingi ya mutindu yina kesalaka bangidika sambu bantu ya kansansa ya mbote ya mutindu yina kutindama ve na kingolongolo na kisalu ya kisoda. Na bisika ya nkaka, ntuma ya kisalu ya kisivile, mu mbandu bisalu ya mfunu sambu na kimvuka, ketangamaka ve bonso kisalu ya kisoda. Keti Mukristu ya kudipesa lenda kusala bisalu ya mutindu yina? Awa dyaka, Mukristu ya kudipesa, ya kubotama tabaka nzengolo na yandi mosi, na lufulu ya kansansa na yandi ya kulongama na Biblia.

17. Keti kele ti mbandu ya ntama ya Biblia sambu na kisalu ya kisivile ya kele kisoda ve?

¹⁷ Yau kemonana bonso nde bisalu ya kingolongolo vandaka kusalama na ntangu ya Biblia. Mukanda mosi ya bankenda ketuba nde: “Na zulu ya mpaku ti bima ya nkaka ya vandaka kulombama na Yudea, kuvandaka mpi ti corvée [bisalu ya punda ya bakalaki vandaka kutuma]. Yai kuvandaka nsiku ya ntama na Esti, yina bamfumu ya Hellene ti ya Roma fulaka na kusadila. . . . Kangu Dimpa mpi, kepesa bambandu ya corvée na Yudea, na kumona nde yau kuvandaka bisika yonso. Na kuwakana ti nsadilu ya nkulu yai, basoda kutumaka Simoni muntu ya Sirene na kunata kulunsi [nti ya mpasi] ya Yezu (Matayo 5:41; 27:32; Marko 15:21; Luka 23:26).”

18. Na inki bisalu, yina kele ya kisoda ve, ya mabundu mpi ve, Bambangi ya Yehowa kelutaka kuvukana?

¹⁸ Mutindu mosi, basitwaye na bansi ya nkaka bubu yai, Leta to bamfumu ya bwala kelombaka bau na kuvukana na kusala bisalu mingi ya kimvuka. Mbala ya nkaka yau kevandaka kisalu mosi ya kuzabana bonso kutimuna mabulu ya masa to kusala mikidi; bantangu ya nkaka yau kesalamaka konso ntangu, mu mbandu kusala konso mposo na kusakula banzila, kuyidika banzo-nkanda, to balupitalu. Kisika kisalu ya kisivile ya mutindu yai kele sambu na mambote ya bantu, ye yau kewakana ve ti lusambu ya luvunu to ti mambu ya nkaka ya kebuyama na kansansa ya Bambangi ya Yehowa, bau kelutaka kusala yau. (1 Piere 2:​13-15) Dyambu yango kelutaka kubuta kimbangi mosi ya mbote kibeni mpi bantangu ya nkaka yau kekangisaka minoko ya bayina kekusilaka Bambangi ya Yehowa nde bau ketelamaninaka luyalu.​—Fwanisa ti Matayo 10:18.

19. Inki mutindu Mukristu lenda kutadila dyambu yai: Kaisali melomba yandi na kusala kisalu ya insi ya kele kisoda ve, na nsungi mosi ya ntangu?

¹⁹ Ebuna, inki beto lenda kutuba kana Leta melomba na Mukristu na kusala na nsungi mosi ya ntangu, kisalu ya kisivile yina kele na kati ya bisalu ya insi yina kele na nsi ya luyalu ya basivile? Awa mpi, Bakristu fwete kubaka nzengolo na bau mosi na lufulu ya kansansa mosi ya melongamaka. “Beto yonso, beto ta telama na meso ya Nzambi sambu yandi sambisa beto.” (Roma 14:10) Bakristu yina kekutana ti ndomba ya Kaisali fwete kulonguka dyambu yango na nzila ya bisambu mpi kufimpa yau.a Yau lenda kuvanda mbote mpi na kutadila dyambu yango kumosi ti Bakristu ya kutela na kati ya dibundu. Na nima, muntu yandi mosi fwete kubaka nzengolo.​—Bingana 2:​1-5; Filipo 4:5.

20. Inki bangyufula mpi inki minsiku ya Biblia kesadisaka Mukristu na kufimpa mambu ya kisalu ya kisivile ya insi ya kele kisoda ve?

²⁰ Ntangu bau kekota na kulonguka ya mutindu yina, Bakristu fwete kutadila ndambu ya minsiku ya Biblia. Polo tubaka nde beto fwete “lemfuka na bamfumu ya leta, . . . kuzola na kusala konso mambu ya mbote . . . [kuvanda bantu ya mayele, NW], kuvanda bantu ya pima na meso ya bantu yonso.” (Tito 3:​1, 2) Na ntangu yau yina mosi, yau tavanda mbote na Bakristu na kufimpa kisalu ya kisivile ya mepesama na bau. Kana bau mendima yau, keti bau takuka na kulunda bukatikati ya Bukristu? (Mishe 4:​3, 5; Yoane 17:16) Keti yau tavukisa bau ti lusambu ya luvunu? (Kusonga 18:​4, 20, 21) Keti kusala yau tabuyisa bau to tatudila bau ndilu ya kukonda mayele na kulungisa mikumba na bau ya Bukristu? (Matayo 24:14; Baebreo 10:24, 25) Na lweka ya nkaka, keti bau takuka na kulanda kuyela na kimpeve, mbala ya nkaka na kusalaka kisalu ya ntangu yonso, na ntangu yandi kesala kisalu ya mepesama?​—Baebreo 6:​11, 12.

21. Nzengolo na yandi kuvanda ya inki mutindu, inki mutindu dibundu fwete kutadila mpangi yina ketadila dyambu ya kisalu ya kisivile ya insi yina kele kisoda ve?

²¹ Ebuna, inki beto lenda kutuba kana mvutu ya Mukristu ya masonga na bangyufula ya mutindu yina kunata yandi na kuzenga nde kisalu ya kisivile kele “kisalu ya mbote” yina yandi lenda kusala na kulemfuka na biyeka? Yina kele nzengolo na yandi na ntwala ya Yehowa. Bankuluntu ya meponamaka ti bantu ya nkaka fwete kuzitisa mbotembote kansansa ya mpangi mpi kufula na kutadila yandi bonso Mukristu ya ketambula mbote. Kansi, kana Mukristu kemona nde yandi lenda ve kusala kisalu ya kisivile, pozisio na yandi mpi fwete kuzitisama. Yandi mpi ketambula mbote ye fwete kubaka lusadisu mosi ya zola.​—1 Korinto 10:29; 2 Korinto 1:24; 1 Piere 3:16.

22. Na konso nkadilu yina kele na ntwala na beto, inki beto talanda na kusala?

²² Bonso Bakristu, beto fwete kubikisa ve na kusonga “luzitu ti lukumu na bantu yonso yina ya be[t]o fweti songa luzitu ti lukumu.” (Roma 13:7) Beto talemfuka na ndonga ya mbote mpi kusosa na kuvanda na ngemba, basitwaye ya kelundaka bansiku. (Nkunga 34:14) Nkutu beto lenda kusamba “Nzambi sambu na bamfumu ya nene ti sambu na bantu ya nkaka yina ke yalaka bantu,” ntangu bantu yina mepesama kiyeka ya kuzenga mambu yina metadila luzingu ya Bakristu to kisalu na bau. Bonso mbutu ya kupesa bima ya Kaisali na Kaisali, beto ketula kivuvu nde “beto [ta]vanda na luzingu mosi ya pima ti ya ngemba, beto [ta]zinga na kinzambi ti na luzitu yonso.” (1 Timoteo 2:​1, 2) Na zulu ya mambu yonso, beto talanda kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu bonso kivuvu mosi kaka sambu na bantu, na kupesaka na kansansa ya mbote bima ya Nzambi na Nzambi.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Kutendula?

◻ Na kutesaka ngwisana na yandi ti Kaisali ye Yehowa, inki Mukristu ketulaka na kisika ya ntete?

◻ Inki kima beto fwete pesa kaka na Yehowa kansi na Kaisali ve ata fyoti?

◻ Tanga bima ya mefwana mbote nde beto kupesa na Kaisali?

◻ Inki mikapu kesadisaka beto na kubaka nzengolo ya mbote na dyambu ya kisalu ya kisoda ya kingolongolo?

◻ Inki bima beto fwete kutula na ntu kana yau melombama nde beto kusala kisalu ya kisivile ya insi ya kele kisoda ve?

◻ Na yina metala Yehowa ti Kaisali, inki beto kefula na kusala?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]

Bantumwa kusongaka Sanedreni nde: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve”